نیکی و معروف
کلمه « معروف » در همه کتابهای الکافی بررسی شد.
معروف دو معنی «شناخته شده» و «نیکی» دارد که بیشتر به معنی «شناخته شده» می آید. در جایی که معنی «نیکی» دارد یا خود عبارت نیکی به صورت کلی یعنی «نیکویی» می آید یا به معنی مصادیق نیکی می آید مثلا فلان کار نیک است یا انجام فلان کار به فلان شکل نیکوست. در این تحقیق بنا بر این است که «نیکی کردن» در معنی کلی خود به معنی «نیکویی» مورد بررسی قرار گیرد. در این تحقیق موضوع امر به معروف و نهی از منکر بررسی نمی گردد.
موضوعات
مبانی: توجه به نیکی پروردگار- شناخت - پذیرش نیکی نتیجه پاکی- توصیه به نیکی- رابطه نیکی با دانش- رابطه نیکی با اسلام-
اهل نیکی: رابطه مؤمن با نیکی- پاکان اهل نیکی- نیکی، نشانه دینداری- عدم توانایی در نیکی- خودداری از نیکی- دشمنان نیکی-
روش انجام نیکی: مسابقه در نیکی- عجله کردن- کوچک شمردن نیکی- پنهان کردن نیکی- توقع تشکر نداشتن- نیکی به اهل آن- سود نیکی بیشتر از ضرر آن باشد- وظیفه نیکی شوندگان-
نتیجه نیکی:
نتایج کلی: پاداش وسیع - راهنمای نیکی مانند انجام دهنده آن- نیکی به دیگران نیکی به خود است-
آخرتی: جبران در دنیا و آخرت- بهشت- بوی خوش نیکوکاران در بهشت- نیکی به مؤمن همان نیکی به رسول خدا (ص)- باقیات الصالحات- نیکی در آخرت
اجتماعی: جلب محبت- بقاى اسلام و مسلمانان- زنده کردن مردم- خیر به اطرافیان-
دنیایی: افزایش عمر و روزی- جلوگیری از مرگ بد- برکت در زندگی- دفع بدیها- محافظت خدا از اهل نیکی-
معنوی: محبوبیت نزد خدا- تقرب به خدا- دوری شیطان-
از مصادیق معروف: انفاق در نیکی- میانه روی در انفاق-
مبانی
توجه به نیکی پروردگار
20- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یَحْیَى بْنِ عُقْبَةَ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع ... وَ لَا تَأْسَ عَلَى مَا فَاتَکَ مِنَ الدُّنْیَا فَإِنَّ قَلِیلَ الدُّنْیَا لَا یَدُومُ بَقَاؤُهُ وَ کَثِیرَهَا لَا یُؤْمَنُ بَلَاؤُهُ فَخُذْ حِذْرَکَ وَ جِدَّ فِی أَمْرِکَ وَ اکْشِفِ الْغِطَاءَ عَنْ وَجْهِکَ وَ تَعَرَّضْ لِمَعْرُوفِ رَبِّکَ وَ جَدِّدِ التَّوْبَةَ فِی قَلْبِکَ وَ اکْمُشْ فِی فَرَاغِکَ قَبْلَ أَنْ یُقْصَدَ قَصْدُکَ وَ یُقْضَى قَضَاؤُکَ وَ یُحَالَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ مَا تُرِیدُ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: ... و بر آنچه از دنیا از دستت رفت افسوس مخور، زیرا اندک دنیا را دوام و بقائى نیست و بسیارش از بلا ایمن نباشد، پس آماده و برحذر باش و در کار خود کوشش کن و پرده (غفلت) از چهره (دل) بردار؛ و متوجه نیکی پروردگارت (بسبب اعمال صالح) باش، و در دلت توبه را تازهدار، و در زمان فراغت بشتاب، پیش از آنکه آهنگ تو شود و مرگت فرا رسد و میان تو و خواستههایت پرده افتد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 134، ح 20
شناخت
عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ مَوَالِیهِ فَجَرَى ذِکْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ تَهْتَدُوا ... وَ الْمَعْرُوفُ وَ ضِدَّهُ الْمُنْکَرَ ...
امام صادق (ع) در حدیث لشکر عقل و جهل فرمودند: ... و نیکى و شایستگى و ضد آن زشتى و ناشایستگى؛ ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 1، ص 22، ح 14
1- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ وَ أَفْضَلُ الصَّدَقَةِ صَدَقَةٌ عَنْ ظَهْرِ غِنًى وَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ وَ الْیَدُ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَى وَ لَا یَلُومُ اللَّهُ عَلَى الْکَفَافِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
هر نیکوکارى [در شمار] صدقه است. برترین صدقه و احسان، صدقه به هنگام ثروتمندى است. امّا از خانواده‌ات آغاز کن. دست دهنده والاتر از دست گیرنده است. خداوند تو را ملامت نمى‌کند که چرا از حدّ کفاف خود ایثار و انفاق نکردى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 26، ح 1
2- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ.
امام صادق علیه السّلام مى‌فرماید: رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
هرگونه احسان و نیکوکارى در شمار صدقه است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 26، ح 2
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی یَقْظَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَأَیْتُ الْمَعْرُوفَ کَاسْمِهِ وَ لَیْسَ شَیْءٌ أَفْضَلَ مِنَ الْمَعْرُوفِ إِلَّا ثَوَابُهُ وَ ذَلِکَ یُرَادُ مِنْهُ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ یُحِبُّ أَنْ یَصْنَعَ الْمَعْرُوفَ إِلَى النَّاسِ یَصْنَعُهُ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ یَرْغَبُ فِیهِ یَقْدِرُ عَلَیْهِ وَ لَا کُلُّ مَنْ یَقْدِرُ عَلَیْهِ یُؤْذَنُ لَهُ فِیهِ فَإِذَا اجْتَمَعَتِ الرَّغْبَةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ الْإِذْنُ فَهُنَالِکَ تَمَّتِ السَّعَادَةُ لِلطَّالِبِ وَ الْمَطْلُوبِ إِلَیْهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
نیکوکارى را همانند نامش نیکو دیدم و نیکوتر از احسان، پاداشى است که خدا براى احسان منظور کرده است. چه بسیارند که احسان به خلق را دوست دارند، اما در عمل قاصر و ناتوانند. چه بسیارند که مشتاق احسانند اما توان مالى ندارند. چه بسیارند که توان مالى دارند، اما رخصت و فرصت نمى‌یابند. موقعى که اشتیاق و توان و رخصت همه جمع گردند سعادت براى خواهان و خواهنده کامل مى‌شود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 26، ح 3
5- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْمَعْرُوفُ شَیْءٌ سِوَى الزَّکَاةِ فَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
احسان و نیکى، از محدوده زکات فریضه خارج است. با احسان و صله‌رحم به خداوند عز و جلّ تقرّب بجویید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 5
10- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ ثَقَّلَ الْخَیْرَ عَلَى أَهْلِ الدُّنْیَا- کَثِقْلِهِ فِی مَوَازِینِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَفَّفَ الشَّرَّ عَلَى أَهْلِ الدُّنْیَا کَخِفَّتِهِ فِی مَوَازِینِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
امام باقر علیه السّلام میفرمود: همانا خدا کار خیر را بر اهل دنیا سنگین ساخته، مانند سنگینى آن در ترازوهایشان روز قیامت، و همانا خداى عز و جل بدى را بر اهل دنیا سبک ساخته مانند سبکى آن در ترازوهایشان روز قیامت.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 143، ح 10
پذیرش نیکی نتیجه پاکی
2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ السَّرَّاجِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ ثَابِتٍ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا ثَابِتُ مَا لَکُمْ وَ لِلنَّاسِ کُفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا تَدْعُوا أَحَداً إِلَى أَمْرِکُمْ فَوَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ وَ أَهْلَ الْأَرْضِ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ یُضِلُّوا عَبْداً یُرِیدُ اللَّهُ هُدَاهُ مَا اسْتَطَاعُوا کُفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا یَقُولُ أَحَدُکُمْ أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ جَارِی فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً طَیَّبَ رُوحَهُ فَلَا یَسْمَعُ بِمَعْرُوفٍ إِلَّا عَرَفَهُ وَ لَا بِمُنْکَرٍ إِلَّا أَنْکَرَهُ ثُمَّ یَقْذِفُ اللَّهُ فِی قَلْبِهِ کَلِمَةً یَجْمَعُ بِهَا أَمْرَهُ.
ثابت ابى سعید گوید: امام صادق علیه السّلام بمن فرمود: شما را با مردم چکار؟ از مردم دست بدارید و هیچ کس را بمذهب خود نخوانید، بخدا که اگر اهل آسمان و زمین تصمیم گیرند که بندهاى را که خدا هدایتش را خواسته گمراه کنند نتوانند، از مردم دست بدارید، و هیچ کس از شما (از راه دلسوزى) نگوید: این برادر منست: پسر عموى منست، همسایه منست، زیرا هر گاه خداى عز و جل خیر بندهئى را خواهد، روحش را پاکیزه کند، آنگاه هر نیکی را بشنود بشناسد و بپذیرد و هر زشتى بگوشش رسد انکار کند، سپس خدا در دلش کلمهئى افکند که بسبب آن کارش را فراهم سازد (یعنى امامت را بدلش القا کند تا از برکت راهنمائى ائمه علیهم السّلام امر دنیا و آخرتش مرتب گردد و سامان یابد).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 213، ح 2
توصیه به نیکی
10- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع تَنَافَسُوا فِی الْمَعْرُوفِ لِإِخْوَانِکُمْ وَ کُونُوا مِنْ أَهْلِهِ فَإِنَّ لِلْجَنَّةِ بَاباً یُقَالُ لَهُ الْمَعْرُوفُ لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا مَنِ اصْطَنَعَ الْمَعْرُوفَ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فَإِنَّ الْعَبْدَ لَیَمْشِی فِی حَاجَةِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ فَیُوَکِّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَلَکَیْنِ وَاحِداً عَنْ یَمِینِهِ وَ آخَرَ عَنْ شِمَالِهِ یَسْتَغْفِرَانِ لَهُ رَبَّهُ وَ یَدْعُوَانِ بِقَضَاءِ حَاجَتِهِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ لَرَسُولُ اللَّهِ ص أَسَرُّ بِقَضَاءِ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْهِ مِنْ صَاحِبِ الْحَاجَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در نیکى رساندن ببرادران خود با یکدیگر مسابقه گذارید و اهل نیکى باشید: زیرا بهشت را دریست بنام معروف «نیکى» که جز کسى که در زندگى دنیا نیکى کرده داخل آن نشود، همانا بنده در راه برآوردن حاجت برادر مؤمن خود گام بردارد و خداى عز و جل دو فرشته بر او گمارد، یکى در طرف راست و دیگرى در جانب چپ او که برایش از پروردگار آمرزش خواهند و براى روا شدن حاجت او دعا کنند. سپس فرمود: به خدا سوگند که چون مؤمن بحاجتش رسد پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله از خود او خوشحال تر است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 195، ح 10
6- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اصْنَعِ الْمَعْرُوفَ إِلَى مَنْ هُوَ أَهْلُهُ وَ إِلَى مَنْ لَیْسَ مِنْ أَهْلِهِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ هُوَ مِنْ أَهْلِهِ فَکُنْ أَنْتَ مِنْ أَهْلِهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
کار معروف را براى همه - اهل معروف باشد یا نباشد - انجام بده، زیرا اگر او اهل معروف نیست، تو اهل معروف باش.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 6
9- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اصْنَعُوا الْمَعْرُوفَ إِلَى کُلِّ أَحَدٍ فَإِنْ کَانَ أَهْلَهُ وَ إِلَّا فَأَنْتَ أَهْلُهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
نیکی کنید به هرکسى که با او هستید، اگر او شایسته احسان نباشد، تو شایستگى خود را براى فیض و احسان به خلق نمایان و آشکار کن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 9
10- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ أَعْرَابِیّاً مِنْ بَنِی تَمِیمٍ أَتَى النَّبِیَّ ص فَقَالَ أَوْصِنِی فَکَانَ فِیمَا أَوْصَاهُ بِهِ أَنْ قَالَ یَا فُلَانُ لَا تَزْهَدَنَّ فِی الْمَعْرُوفِ عِنْدَ أَهْلِهِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود:
مردى از اعراب بنى تمیم خدمت پیامبر صلّى اللّه علیه و اله شرف‌یاب شد و گفت: به من سفارشى بفرمایید!
پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله در جمله سفارشات خود فرمود: فلانى! خودداری نکن نیکی را نسبت به اهل آن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 10
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): یَا أَبَا ذَرٍّ هُمَّ بِالْحَسَنَةِ وَ إِنْ لَمْ تَعْمَلْهَا لِکَیْلَا تُکْتَبَ مِنَ الْغَافِلِینَ
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: ای ابوذر! همواره در فکر انجام حسنه باش؛ اگر چه به انجام آن نرسی تا از غافلان نوشته نشوی.
مجموعه ورام، جلد 2، صفحه 51
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): یَا أَبَا ذَرٍّ طُوبَى لِمَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ فِی غَیْرِ مَنْقَصَةٍ وَ أَذَلَّ نَفْسَهُ فِی غَیْرِ مَسْکَنَةٍ وَ أَنْفَقَ مَالًا جَمَعَهُ فِی غَیْرِ مَعْصِیَةٍ وَ رَحِمَ أَهْلَ الذِّلَّةِ وَ الْمَسْکَنَةِ وَ خَالَطَ أَهْلَ الْفِقْهِ وَ الْحِکْمَةِ طُوبَى لِمَنْ صَلَحَتْ سَرِیرَتُهُ وَ حَسُنَتْ عَلَانِیَتُهُ وَ عَزَلَ عَنِ النَّاسِ شَرَّهُ طُوبَى لِمَنْ عَمِلَ بِعِلْمِهِ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ قَوْلِهِ
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: ای ابوذر! خوش به حال کسی که برای خدا تواضع کند بى آنکه او را نقص و کاستى باشد و خود را ذلیل گرداند بى آنکه او را خوارى و مسکنت باشد و مالش را در غیر معصیت خرج و انفاق نماید و به بیچارگان و مسکینان کمک کند و با اهل علم و حکمت مجالست نماید، خوش به حال آن که باطنش صالح و ظاهرش نیکو باشد و مردم از شرّ او در امان بمانند، خوش به حال آنکه به علم خود عمل کند و اضافه مال و در آمدش را انفاق نماید، و اضافه بر ضرورت سخن نگوید.
مجموعه ورام، جلد 2، صفحه 51
رابطه نیکی با دانش
2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ عَنْ عُرْوَةَ ابْنِ أَخِی شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ یَا طَالِبَ الْعِلْمِ إِنَّ الْعِلْمَ ذُو فَضَائِلَ کَثِیرَةٍ فَرَأْسُهُ التَّوَاضُعُ وَ عَیْنُهُ الْبَرَاءَةُ مِنَ الْحَسَدِ وَ أُذُنُهُ الْفَهْمُ وَ لِسَانُهُ الصِّدْقُ وَ حِفْظُهُ الْفَحْصُ وَ قَلْبُهُ حُسْنُ النِّیَّةِ وَ عَقْلُهُ مَعْرِفَةُ الْأَشْیَاءِ وَ الْأُمُورِ وَ یَدُهُ الرَّحْمَةُ وَ رِجْلُهُ زِیَارَةُ الْعُلَمَاءِ وَ هِمَّتُهُ السَّلَامَةُ وَ حِکْمَتُهُ الْوَرَعُ وَ مُسْتَقَرُّهُ النَّجَاةُ وَ قَائِدُهُ الْعَافِیَةُ وَ مَرْکَبُهُ الْوَفَاءُ وَ سِلَاحُهُ لِینُ الْکَلِمَةِ وَ سَیْفُهُ الرِّضَا وَ قَوْسُهُ الْمُدَارَاةُ وَ جَیْشُهُ مُحَاوَرَةُ الْعُلَمَاءِ وَ مَالُهُ الْأَدَبُ وَ ذَخِیرَتُهُ اجْتِنَابُ الذُّنُوبِ وَ زَادُهُ الْمَعْرُوفُ وَ مَاؤُهُ الْمُوَادَعَةُ وَ دَلِیلُهُ الْهُدَى- وَ رَفِیقُهُ مَحَبَّةُ الْأَخْیَارِ.
امیر المؤمنین علیه السلام میفرمود: اى دانشجو همانا دانش امتیازات بسیارى دارد (اگر بانسان کاملى تشبیه شود) سرش تواضع است، چشمش بی حسدی، گوشش فهمیدن، زبانش راست گفتن حافظهاش کنجکاوى، دلش حسن نیت، خردش شناختن اشیاء و امور، دستش رحمت، پایش دیدار علما، همتش سلامت، حکمتش پرهیزکارى، قرارگاهش رستگارى، جلودارش عافیت، مرکبش وفا، اسلحهاش نرم زبانى، شمشیرش رضا، کمانش مدارا، لشکرش گفتگوى با علماء، ثروتش ادب، پس اندازش دورى از گناه، توشهاش نیکى، آشامیدنیش سازگارى، رهبرش هدایت، رفیقش دوستى نیکان.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 1، ص 48، ح 2
رابطه نیکی با اسلام
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی ع عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْإِسْلَامَ فَجَعَلَ لَهُ عَرْصَةً وَ جَعَلَ لَهُ نُوراً وَ جَعَلَ لَهُ حِصْناً وَ جَعَلَ لَهُ نَاصِراً فَأَمَّا عَرْصَتُهُ فَالْقُرْآنُ وَ أَمَّا نُورُهُ فَالْحِکْمَةُ وَ أَمَّا حِصْنُهُ فَالْمَعْرُوفُ وَ أَمَّا أَنْصَارُهُ فَأَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِی وَ شِیعَتُنَا فَأَحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی وَ شِیعَتَهُمْ وَ أَنْصَارَهُمْ فَإِنَّهُ لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَنَسَبَنِی جَبْرَئِیلُ ع لِأَهْلِ السَّمَاءِ اسْتَوْدَعَ اللَّهُ حُبِّی وَ حُبَّ أَهْلِ بَیْتِی وَ شِیعَتِهِمْ فِی قُلُوبِ الْمَلَائِکَةِ فَهُوَ عِنْدَهُمْ وَدِیعَةٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ هَبَطَ بِی إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ فَنَسَبَنِی إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ فَاسْتَوْدَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حُبِّی وَ حُبَّ أَهْلِ بَیْتِی وَ شِیعَتِهِمْ فِی قُلُوبِ مُؤْمِنِی أُمَّتِی فَمُؤْمِنُو أُمَّتِی یَحْفَظُونَ وَدِیعَتِی فِی أَهْلِ بَیْتِی إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ أَلَا فَلَوْ أَنَّ الرَّجُلَ مِنْ أُمَّتِی عَبَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عُمُرَهُ أَیَّامَ الدُّنْیَا ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُبْغِضاً لِأَهْلِ بَیْتِی وَ شِیعَتِی مَا فَرَّجَ اللَّهُ صَدْرَهُ إِلَّا عَنِ النِّفَاقِ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: همانا خدا اسلام را آفرید، پس براى او میدانى ساخت و نورى قرار داد و حصارى نهاد و یاورى نیز برایش مقرر کرد. اما میدان اسلام قرآن است و اما نورش حکمت و حصارش نیکى و یاورانش من و اهل بیت و شیعیانم میباشیم، پس اهل بیتم و شیعیان و یارانشان رادوست دارید، زیرا چون مرا به آسمان دنیا عروج دادند و جبرئیل نسب و وصف مرا براى اهل آسمان بیان کرد، خدا دوستى من و دوستى خاندان و شیعیانم را در دل ملائکه سپرد و آن دوستى تا روز قیامت نزد آنها سپرده است، سپس جبرئیل مرا بسوى اهل زمین فرود آورد و نسب و وصفم را براى اهل زمین بیان کرد و خداى عز و جل دوستى من و دوستى اهل بیتم و شیعیانشان را در دلهاى مؤمنین امت سپرد، پس مؤمنین امتم تا روز قیامت سپرده مرا نسبت به اهل بیتم حفظ کنند. همانا اگر مردى از امتم در تمام دوران عمرش عبادت خداى عز و جل کند ولى با حالت بغض و دشمنى اهل بیت و شیعیانم خدا را ملاقات کند خدا دلش را جز بانفاق نگشاید (یعنى چون باطن و حقیقتش را خدا آشکار کند، مردم او را منافق یعنى بىایمان و دو رو بینند).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 46، ح 3
اهل نیکی
رابطه مؤمن با نیکی
8- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُؤْمِنُ مُکَفَّرٌ.
- وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى وَ ذَلِکَ أَنَّ مَعْرُوفَهُ یَصْعَدُ إِلَى اللَّهِ فَلَا یُنْشَرُ فِی النَّاسِ وَ الْکَافِرُ مَشْکُورٌ.
داود بن ابى یزید گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: مؤمن ناسپاسى مى‌شود.
و در روایت دیگر است: زیرا کار نیک او بسوى خدا بالا میرود و در میان مردم پخش نمیشود و کافر سپاسگزارى مى‌شود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 251، ح 8
12- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِبَعْضِ جُلَسَائِهِ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِشَیْءٍ یُقَرِّبُ مِنَ اللَّهِ وَ یُقَرِّبُ مِنَ الْجَنَّةَ وَ یُبَاعِدُ مِنَ النَّارِ فَقَالَ بَلَى فَقَالَ عَلَیْکَ بِالسَّخَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً بِرَحْمَتِهِ لِرَحْمَتِهِ فَجَعَلَهُمْ لِلْمَعْرُوفِ أَهْلًا وَ لِلْخَیْرِ مَوْضِعاً وَ لِلنَّاسِ وَجْهاً یُسْعَى إِلَیْهِمْ لِکَیْ یُحْیُوهُمْ کَمَا یُحْیِی الْمَطَرُ الْأَرْضَ الْمُجْدِبَةَ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ الْآمِنُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
مسعدة بن صدقه گوید: امام صادق علیه السّلام به برخى از همنشینان خود فرمود: آیا تو را از چیزى که به خدا و بهشت نزدیک کند و از آتش دور سازد، آگاه کنم؟ گفت: آرى.
فرمود: بر تو باد سخاوتمندى. پس همانا خدا خلقى را به رحمت خود آفرید و آنها را شایسته کارهاى نیک و جایگاهى در خیر و وجهه‌اى در میان مردم قرار داد که براى مردم کوشش نماید، تا آنان را زنده نمایند هم‌چنانکه باران زمین مرده را زنده مى‌کند. آنان همان مؤمنانى هستند که در روز قیامت در ایمنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 41، ح 12
پاکان اهل نیکی
2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ السَّرَّاجِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ ثَابِتٍ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا ثَابِتُ مَا لَکُمْ وَ لِلنَّاسِ کُفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا تَدْعُوا أَحَداً إِلَى أَمْرِکُمْ فَوَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ وَ أَهْلَ الْأَرْضِ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ یُضِلُّوا عَبْداً یُرِیدُ اللَّهُ هُدَاهُ مَا اسْتَطَاعُوا کُفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا یَقُولُ أَحَدُکُمْ أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ جَارِی فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً طَیَّبَ رُوحَهُ فَلَا یَسْمَعُ بِمَعْرُوفٍ إِلَّا عَرَفَهُ وَ لَا بِمُنْکَرٍ إِلَّا أَنْکَرَهُ ثُمَّ یَقْذِفُ اللَّهُ فِی قَلْبِهِ کَلِمَةً یَجْمَعُ بِهَا أَمْرَهُ.
ثابت ابى سعید گوید: امام صادق علیه السّلام بمن فرمود: شما را با مردم چکار؟ از مردم دست بدارید و هیچ کس را بمذهب خود نخوانید، بخدا که اگر اهل آسمان و زمین تصمیم گیرند که بندهاى را که خدا هدایتش را خواسته گمراه کنند نتوانند، از مردم دست بدارید، و هیچ کس از شما (از راه دلسوزى) نگوید: این برادر منست: پسر عموى منست، همسایه منست، زیرا هر گاه خداى عز و جل خیر بندهئى را خواهد، روحش را پاکیزه کند، آنگاه هر نیکی را بشنود بشناسد و بپذیرد و هر زشتى بگوشش رسد انکار کند، سپس خدا در دلش کلمهئى افکند که بسبب آن کارش را فراهم سازد (یعنى امامت را بدلش القا کند تا از برکت راهنمائى ائمه علیهم السّلام امر دنیا و آخرتش مرتب گردد و سامان یابد).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 213، ح 2
نیکی، نشانه دینداری
30- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ لِأَهْلِ الدِّینِ عَلَامَاتٍ یُعْرَفُونَ بِهَا صِدْقَ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءً بِالْعَهْدِ وَ صِلَةَ الْأَرْحَامِ وَ رَحْمَةَ الضُّعَفَاءِ وَ قِلَّةَ الْمُرَاقَبَةِ لِلنِّسَاءِ أَوْ قَالَ قِلَّةَ الْمُوَاتَاةِ لِلنِّسَاءِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ سَعَةَ الْخُلُقِ وَ اتِّبَاعَ الْعِلْمِ وَ مَا یُقَرِّبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ زُلْفَى طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ وَ طُوبَى شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِی دَارِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ ص وَ لَیْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِی دَارِهِ غُصْنٌ مِنْهَا لَا یَخْطُرُ عَلَى قَلْبِهِ شَهْوَةُ شَیْءٍ إِلَّا أَتَاهُ بِهِ ذَلِکَ وَ لَوْ أَنَّ رَاکِباً مُجِدّاً سَارَ فِی ظِلِّهَا مِائَةَ عَامٍ مَا خَرَجَ مِنْهُ وَ لَوْ طَارَ مِنْ أَسْفَلِهَا غُرَابٌ مَا بَلَغَ أَعْلَاهَا حَتَّى یَسْقُطَ هَرِماً أَلَا فَفِی هَذَا فَارْغَبُوا إِنَّ الْمُؤْمِنَ مِنْ نَفْسِهِ فِی شُغُلٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ إِذَا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ افْتَرَشَ وَجْهَهُ وَ سَجَدَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَکَارِمِ بَدَنِهِ یُنَاجِی الَّذِی خَلَقَهُ فِی فَکَاکِ رَقَبَتِهِ أَلَا فَهَکَذَا کُونُوا.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: براى اهل دین علاماتى است که بدان شناخته شوند:راستگوئى و اداء امانت و وفاى بپیمان و صله ارحام و ترحم بر ضعیفان و کم دنبالگیرى از زنان- یا فرمودکم نزدیکى کردن با زنان- و نیکى کردن و حسن خلق و گشاده خلقى و پیروى از دانش و آنچه بخداى عز و جل نزدیک سازد، طوبى از آن اینهاست و چه سرانجام خوبى دارند، و طوبى درختى است در بهشت که ریشهاش در خانه پیغمبر ما محمد صلى اللَّه علیه و آله است و مؤمنى نیست جز آنکه شاخهئى از آن درخت در خانه اوست، در دلش اشتهاى هر چه پیدا شود، آن درخت برایش بیاورد، و اگر سوارى با جدیت صد سال در سایه آن راه پیماید، از آن نگذرد، و اگر از پائینش کلاغى پرواز کند ببالایش نرسد، جز آنکه بعلت پیرى بزیر افتد، در این نعمت رغبت کنید، همانا مؤمن بکار خود مشغولست و مردم از او در آسایشند، چون شب بر او پرده افکند، رخسارش را بگستراند و با اعضاء شریف بدنش براى خداى عز و جل سجده کند، و با خدائى که او را آفریده درباره آزادیش (از آتش دوزخ) مناجات کند، هان این گونه باشید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 239، ح 30
عدم توانایی در نیکی
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی یَقْظَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَأَیْتُ الْمَعْرُوفَ کَاسْمِهِ وَ لَیْسَ شَیْءٌ أَفْضَلَ مِنَ الْمَعْرُوفِ إِلَّا ثَوَابُهُ وَ ذَلِکَ یُرَادُ مِنْهُ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ یُحِبُّ أَنْ یَصْنَعَ الْمَعْرُوفَ إِلَى النَّاسِ یَصْنَعُهُ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ یَرْغَبُ فِیهِ یَقْدِرُ عَلَیْهِ وَ لَا کُلُّ مَنْ یَقْدِرُ عَلَیْهِ یُؤْذَنُ لَهُ فِیهِ فَإِذَا اجْتَمَعَتِ الرَّغْبَةُ وَ الْقُدْرَةُ وَ الْإِذْنُ فَهُنَالِکَ تَمَّتِ السَّعَادَةُ لِلطَّالِبِ وَ الْمَطْلُوبِ إِلَیْهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
نیکوکارى را همانند نامش نیکو دیدم و نیکوتر از احسان، پاداشى است که خدا براى احسان منظور کرده است. چه بسیارند که احسان به خلق را دوست دارند، اما در عمل قاصر و ناتوانند. چه بسیارند که مشتاق احسانند اما توان مالى ندارند. چه بسیارند که توان مالى دارند، اما رخصت و فرصت نمى‌یابند. موقعى که اشتیاق و توان و رخصت همه جمع گردند سعادت براى خواهان و خواهنده کامل مى‌شود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 26، ح 3
خودداری از نیکی
14- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص کَیْفَ بِکُمْ إِذَا فَسَدَتْ نِسَاؤُکُمْ وَ فَسَقَ شَبَابُکُمْ وَ لَمْ تَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ تَنْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ فَقِیلَ لَهُ وَ یَکُونُ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ کَیْفَ بِکُمْ إِذَا أَمَرْتُمْ بِالْمُنْکَرِ وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمَعْرُوفِ فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ کَیْفَ بِکُمْ إِذَا رَأَیْتُمُ الْمَعْرُوفَ مُنْکَراً وَ الْمُنْکَرَ مَعْرُوفاً.
امام صادق علیه السّلام فرمود: پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: چه حالى خواهید داشت، وقتى که زنان‌تان فاسد شوند و جوان‌هایتان فاسق و بدکار شوند و امر به معروف و نهى از منکر نکنید؟!
عرض کردند: اى رسول خدا! آیا واقعا چنین اتّفاقى خواهد افتاد؟
فرمود: آرى، و بدتر آن نیز خواهد شد. چه حالى خواهید داشت هنگامى که دستور به کار منکر و زشت بدهید و از کار معروف و نیک بازدارید؟
به آن حضرت عرض شد: اى رسول خدا! آیا چنین اتّفاقى خواهد افتاد؟
فرمود: آرى، بدتر از این هم خواهد شد. چه حالى دارید آنگاه که معروف و نیک به نظر شما بد و منکر شود، و منکر به نظر شما نیک باشد؟!
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 5، ص 59، ح 14
دشمنان نیکی
2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلْمَعْرُوفِ أَهْلًا مِنْ خَلْقِهِ حَبَّبَ إِلَیْهِمْ فَعَالَهُ وَ وَجَّهَ لِطُلَّابِ الْمَعْرُوفِ الطَّلَبَ إِلَیْهِمْ وَ یَسَّرَ لَهُمْ قَضَاءَهُ کَمَا یَسَّرَ الْغَیْثَ لِلْأَرْضِ الْمُجْدِبَةِ لِیُحْیِیَهَا وَ یُحْیِیَ بِهِ أَهْلَهَا وَ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ لِلْمَعْرُوفِ أَعْدَاءً مِنْ خَلْقِهِ بَغَّضَ إِلَیْهِمُ الْمَعْرُوفَ وَ بَغَّضَ إِلَیْهِمْ فَعَالَهُ وَ حَظَرَ عَلَى طُلَّابِ الْمَعْرُوفِ الطَّلَبَ إِلَیْهِمْ وَ حَظَرَ عَلَیْهِمْ قَضَاءَهُ کَمَا یُحَرِّمُ الْغَیْثَ عَلَى الْأَرْضِ الْمُجْدِبَةِ لِیُهْلِکَهَا وَ یُهْلِکَ أَهْلَهَا وَ مَا یَعْفُو اللَّهُ أَکْثَرُ.
امام باقر علیه السّلام فرمود:
خداوند براى معروف از بندگان خود افرادى را شایسته این کار قرار داده است و کار خیر را دوست آنها قرار داده است و کسانى را که طالب خیر هستند، متوجّه آنها گردانیده است و بر آنها برآوردن کارهاى آنها را آسان کرده آن‌سان که باران را براى زمین خشک آسان کرده است که به وسیله باران آن زمین خشک و ساکنان آن زمین زنده مى‌شوند.
و به راستى که خداوند براى معروف، دشمنانى از بندگان خود قرار داده و معروف را مبغوض آنها ساخته و هم‌چنین کار معروف را بر آنها مبغوض کرده و بر کسانى که طالب معروف‌اند منع کرده که از آنها طلب معروف کنند و آن بندگانى که معروف را دشمن دارند از برآوردن نیاز نیازمندان محروم کرده است، همان طورى که زمین خشک را از بارش باران، محروم ساخته است تا اینکه زمین و ساکنان آن در اثر خشکى و هلاک شوند و آنچه که خداوند مورد گذشت خویش قرار مى‌دهد بیش از آن است (که مورد غضب خدا قرار مى‌گیرد).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 25، ح 2
روش انجام نیکی
مسابقه در نیکی
10- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع تَنَافَسُوا فِی الْمَعْرُوفِ لِإِخْوَانِکُمْ وَ کُونُوا مِنْ أَهْلِهِ فَإِنَّ لِلْجَنَّةِ بَاباً یُقَالُ لَهُ الْمَعْرُوفُ لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا مَنِ اصْطَنَعَ الْمَعْرُوفَ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فَإِنَّ الْعَبْدَ لَیَمْشِی فِی حَاجَةِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ فَیُوَکِّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَلَکَیْنِ وَاحِداً عَنْ یَمِینِهِ وَ آخَرَ عَنْ شِمَالِهِ یَسْتَغْفِرَانِ لَهُ رَبَّهُ وَ یَدْعُوَانِ بِقَضَاءِ حَاجَتِهِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ لَرَسُولُ اللَّهِ ص أَسَرُّ بِقَضَاءِ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْهِ مِنْ صَاحِبِ الْحَاجَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در نیکى رساندن ببرادران خود با یکدیگر مسابقه گذارید و اهل نیکى باشید: زیرا بهشت را دریست بنام معروف «نیکى و احسان» که جز کسى که در زندگى دنیا نیکى کرده، داخل آن نشود، همانا بنده در راه برآوردن حاجت برادر مؤمن خود گام بردارد و خداى عز و جل دو فرشته بر او گمارد، یکى در طرف راست و دیگرى در جانب چپ او که برایش از پروردگار آمرزش خواهند و براى روا شدن حاجت او دعا کنند. سپس فرمود: بخدا که چون مؤمن بحاجتش رسد پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله از خود او مسرورتر است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 195، ح 10
عجله کردن
2- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ وَ غَیْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نُوحِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الذُّهْلِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمَعْرُوفُ ابْتِدَاءٌ وَ أَمَّا مَنْ أَعْطَیْتَهُ بَعْدَ الْمَسْأَلَةِ فَإِنَّمَا کَافَیْتَهُ بِمَا بَذَلَ لَکَ مِنْ وَجْهِهِ یَبِیتُ لَیْلَتَهُ أَرِقاً مُتَمَلْمِلًا یَمْثُلُ بَیْنَ الرَّجَاءِ وَ الْیَأْسِ لَا یَدْرِی أَیْنَ یَتَوَجَّهُ لِحَاجَتِهِ ثُمَّ یَعْزِمُ بِالْقَصْدِ لَهَا فَیَأْتِیکَ وَ قَلْبُهُ یَرْجُفُ وَ فَرَائِصُهُ تُرْعَدُ قَدْ تَرَى دَمَهُ فِی وَجْهِهِ لَا یَدْرِی أَ یَرْجِعُ بِکَأْبَةٍ أَمْ بِفَرَحٍ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
معروف آن است که اوّل پرداخت نمایى و اگر چیزى را بعد از سؤال کردن بدهى، همان عوض آبروى اوست او که شب بیدار بوده و از این پهلو به آن پهلو به خود مى‌پیچیده و بین امید و ترس بوده و نمى‌دانسته که کجا دنبال حاجتش برود تا اینکه تصمیم گرفت و اراده کرد که پیش تو بیاید درحالى‌که قلب او مى‌تپید و از ترس پوست بدن او مى‌لرزید، و خون او را در صورت او مى‌دیدى و او نمى‌دانست که آیا ناامید و محزون یا خوشحال برمى‌گردد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 23، ح 2
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ حَاتِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَأَیْتُ الْمَعْرُوفَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا بِثَلَاثِ خِصَالٍ تَصْغِیرِهِ وَ تَسْتِیرِهِ وَ تَعْجِیلِهِ فَإِنَّکَ إِذَا صَغَّرْتَهُ عَظَّمْتَهُ عِنْدَ مَنْ تَصْنَعُهُ إِلَیْهِ وَ إِذَا سَتَّرْتَهُ تَمَّمْتَهُ وَ إِذَا عَجَّلْتَهُ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ کَانَ غَیْرُ ذَلِکَ سَخَّفْتَهُ وَ نَکَّدْتَهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: دیدم نیکی را که اصلاح نمی شود مگر با سه چیز:
(1) کوچک شمردن آن (2) پنهان نمودن آن (3) باشتاب انجام دادن آن
اگر معروف را کوچک شمردى پس کسى را که معروف را درباره‌اش انجام مى‌دهى بزرگ شمرده‌اى
و اگر معروف را پنهان انجام دادى آن را به اتمام رسانده‌اى
و اگر آن را با شتاب انجام دهی آن را گوارا کرده‌اى
و اگر غیر از این عمل کنی پس معروف را پست کردى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 30، ح 1
2- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُوسَى بْنِ بَکْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ لِکُلِّ شَیْءٍ ثَمَرَةٌ وَ ثَمَرَةُ الْمَعْرُوفِ تَعْجِیلُ السَّرَاحِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود:
براى هرچیز میوه‌اى است و میوه معروف باشتاب و آسان انجام دادن آن است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 30، ح 2
کوچک شمردن نیکی
12- أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِه ... کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ وَ مَا تَمَّ عَقْلُ امْرِئٍ حَتَّى یَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ شَتَّى الْکُفْرُ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونَانِ وَ الرُّشْدُ وَ الْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولَانِ وَ فَضْلُ مَالِهِ مَبْذُولٌ وَ فَضْلُ قَوْلِهِ مَکْفُوفٌ وَ نَصِیبُهُ مِنَ الدُّنْیَا الْقُوتُ لَا یَشْبَعُ مِنَ الْعِلْمِ دَهْرَهُ الذُّلُّ أَحَبُّ إِلَیْهِ مَعَ اللَّهِ مِنَ الْعِزِّ مَعَ غَیْرِهِ وَ التَّوَاضُعُ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الشَّرَفِ یَسْتَکْثِرُ قَلِیلَ الْمَعْرُوفِ مِنْ غَیْرِهِ وَ یَسْتَقِلُّ کَثِیرَ الْمَعْرُوفِ مِنْ نَفْسِهِ وَ یَرَى النَّاسَ کُلَّهُمْ خَیْراً مِنْهُ وَ أَنَّهُ شَرُّهُمْ فِی نَفْسِهِ وَ هُوَ تَمَامُ الْأَمْر ...
هشام بن حکم گوید: موسى بن جعفر علیهم السلام بمن فرمود: اى هشام خداى تبارک و تعالى صاحب عقل و فهم را در کتاب مژده داده ... اى هشام- امیر المؤمنین علیه السلام میفرمود: خدا با چیزى بهتر از عقل پرستش نشود و تا چند صفت در انسان نباشد عقلش کامل نشده است مردم از کفر و شرارتش در امان و به نیکى و هدایتش امیدوار باشند. زیادى مالش بخشیده زیادى گفتارش بازداشت شده باشد. بهره او از دنیا مقدار قوتش باشد. تا زنده است از دانش سیر نشود. ذلت با خدا را از عزت با غیر خدا دوستتر دارد. تواضع را از شرافت دوستتر دارد. نیکى اندک دیگران را زیاد و نیکى بسیار خود را اندک شمارد همه مردم را از خود بهتر داند و خود را از همه بدتر و این تمام مطلب است ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 1، ص 18، ح 12
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ حَاتِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَأَیْتُ الْمَعْرُوفَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا بِثَلَاثِ خِصَالٍ تَصْغِیرِهِ وَ تَسْتِیرِهِ وَ تَعْجِیلِهِ فَإِنَّکَ إِذَا صَغَّرْتَهُ عَظَّمْتَهُ عِنْدَ مَنْ تَصْنَعُهُ إِلَیْهِ وَ إِذَا سَتَّرْتَهُ تَمَّمْتَهُ وَ إِذَا عَجَّلْتَهُ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ کَانَ غَیْرُ ذَلِکَ سَخَّفْتَهُ وَ نَکَّدْتَهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: دیدم نیکی را که اصلاح نمی شود مگر با سه چیز:
(1) کوچک شمردن آن (2) پنهان نمودن آن (3) باشتاب انجام دادن آن
اگر معروف را کوچک شمردى پس کسى را که معروف را درباره‌اش انجام مى‌دهى بزرگ شمرده‌اى
و اگر معروف را پنهان انجام دادى آن را به اتمام رسانده‌اى
و اگر آن را با شتاب انجام دهی آن را گوارا کرده‌اى
و اگر غیر از این عمل کنی پس معروف را پست کردى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 30، ح 1
پنهان کردن نیکی
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ حَاتِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَأَیْتُ الْمَعْرُوفَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا بِثَلَاثِ خِصَالٍ تَصْغِیرِهِ وَ تَسْتِیرِهِ وَ تَعْجِیلِهِ فَإِنَّکَ إِذَا صَغَّرْتَهُ عَظَّمْتَهُ عِنْدَ مَنْ تَصْنَعُهُ إِلَیْهِ وَ إِذَا سَتَّرْتَهُ تَمَّمْتَهُ وَ إِذَا عَجَّلْتَهُ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ کَانَ غَیْرُ ذَلِکَ سَخَّفْتَهُ وَ نَکَّدْتَهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: دیدم نیکی را که اصلاح نمی شود مگر با سه چیز:
(1) کوچک شمردن آن (2) پنهان نمودن آن (3) باشتاب انجام دادن آن
اگر معروف را کوچک شمردى پس کسى را که معروف را درباره‌اش انجام مى‌دهى بزرگ شمرده‌اى
و اگر معروف را پنهان انجام دادى آن را به اتمام رسانده‌اى
و اگر آن را با شتاب انجام دهی آن را گوارا کرده‌اى
و اگر غیر از این عمل کنی پس معروف را پست کردى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 30، ح 1
توقع تشکر نداشتن
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ مَنْ صَنَعَ بِمِثْلِ مَا صُنِعَ إِلَیْهِ فَإِنَّمَا کَافَأَهُ وَ مَنْ أَضْعَفَهُ کَانَ شَکُوراً وَ مَنْ شَکَرَ کَانَ کَرِیماً وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ مَا صَنَعَ إِنَّمَا صَنَعَ إِلَى نَفْسِهِ لَمْ یَسْتَبْطِ النَّاسَ فِی شُکْرِهِمْ وَ لَمْ یَسْتَزِدْهُمْ فِی مَوَدَّتِهِمْ فَلَا تَلْتَمِسْ مِنْ غَیْرِکَ شُکْرَ مَا أَتَیْتَ إِلَى نَفْسِکَ وَ وَقَیْتَ بِهِ عِرْضَکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ الطَّالِبَ إِلَیْکَ الْحَاجَةَ لَمْ یُکْرِمْ وَجْهَهُ عَنْ وَجْهِکَ فَأَکْرِمْ وَجْهَکَ عَنْ رَدِّهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر مؤمنان على علیه السّلام مى‌فرمود:
هرکه کارى را در مقابل کارى انجام دهد، در واقع عوض آن کار را انجام داده است و هر که دو برابر آن کار را انجام دهد، او سپاسگزار است و هرکه سپاسگزار باشد کریم و بزرگوار است و هرکه بداند که اگر کارى را براى مردم انجام مى‌دهد در واقع براى خود انجام مى‌دهد، دیگر از مردم توقّع سپاس، آرزوى دوستى خود و سپاسگزارى ندارد که با آن کار آبروى خودت را نگه داشته‌اى.
و بدان! کسى که به تو نیاز دارد آبروى او از آبروى تو کمتر نیست. پس آبروى خود را حفظ کن و او را ناامید نگردان.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 28، ح 1
نیکی به اهل آن
1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ یَا مُفَضَّلُ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ أَ شَقِیٌّ الرَّجُلُ أَمْ سَعِیدٌ فَانْظُرْ سَیْبَهُ وَ مَعْرُوفَهُ إِلَى مَنْ یَصْنَعُهُ فَإِنْ کَانَ یَصْنَعُهُ إِلَى مَنْ هُوَ أَهْلُهُ فَاعْلَمْ أَنَّهُ إِلَى خَیْرٍ وَ إِنْ کَانَ یَصْنَعُهُ إِلَى غَیْرِ أَهْلِهِ فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ.
امام صادق علیه السّلام براى مفضّل بن عمر فرمود: اى مفضّل! اگر مى‌خواهى بدانى بدبخت یا نیک‌بخت کیست به کارهاى خوبى که انجام مى‌دهد بنگر، اگر هدایا و معروفش را به اهل آن مى‌دهد بدان‌که در او خیر هست و اگر آن را به غیر اهل آن مى‌دهد پس بدان‌که او پیش خدا خیر و خوبى ندارد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 30، ح 1
2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا مُفَضَّلُ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ إِلَى خَیْرٍ یَصِیرُ الرَّجُلُ أَمْ إِلَى شَرٍّ انْظُرْ أَیْنَ یَضَعُ مَعْرُوفَهُ فَإِنْ کَانَ یَضَعُ مَعْرُوفَهُ عِنْدَ أَهْلِهِ فَاعْلَمْ أَنَّهُ یَصِیرُ إِلَى خَیْرٍ وَ إِنْ کَانَ یَضَعُ مَعْرُوفَهُ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ.
امام صادق علیه السّلام براى مفضّل بن عمر فرمود: اى مفضّل! اگر مى‌خواهى بدانى بدبخت یا نیک‌بخت کیست به کارهاى خوبى که انجام مى‌دهد بنگر، اگر هدایا و معروفش را به اهل آن مى‌دهد بدان‌که در او خیر هست و اگر آن را به غیر اهل آن مى‌دهد پس بدان‌که در جهان آخرت براى چنین فردى بهره‌اى نیست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 31، ح 2
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَمْرِو بْنِ سُلَیْمَانَ الْبَجَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ شُعَیْبِ بْنِ مِیثَمٍ التَّمَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی مِخْنَفٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ: أَتَى أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ رَهْطٌ مِنَ الشِّیعَةِ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَوْ أَخْرَجْتَ هَذِهِ الْأَمْوَالَ فَفَرَّقْتَهَا فِی هَؤُلَاءِ الرُّؤَسَاءِ وَ الْأَشْرَافِ وَ فَضَّلْتَهُمْ عَلَیْنَا حَتَّى إِذَا اسْتَوْسَقَتِ الْأُمُورُ عُدْتَ إِلَى أَفْضَلِ مَا عَوَّدَکَ اللَّهُ مِنَ الْقَسْمِ بِالسَّوِیَّةِ وَ الْعَدْلِ فِی الرَّعِیَّةِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَ تَأْمُرُونِّی وَیْحَکُمْ أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ فِیمَنْ وُلِّیتُ عَلَیْهِ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ ذَلِکَ مَا سَمَرَ السَّمِیرُ وَ مَا رَأَیْتُ فِی السَّمَاءِ نَجْماً وَ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ أَمْوَالُهُمْ مَالِی لَسَاوَیْتُ بَیْنَهُمْ فَکَیْفَ وَ إِنَّمَا هِیَ أَمْوَالُهُمْ قَالَ ثُمَّ أَزَمَ سَاکِتاً طَوِیلًا ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ مَنْ کَانَ فِیکُمْ لَهُ مَالٌ فَإِیَّاهُ وَ الْفَسَادَ فَإِنَّ إِعْطَاءَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ تَبْذِیرٌ وَ إِسْرَافٌ وَ هُوَ یَرْفَعُ ذِکْرَ صَاحِبِهِ فِی النَّاسِ وَ یَضَعُهُ عِنْدَ اللَّهِ وَ لَمْ یَضَعِ امْرُؤٌ مَالَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ وَ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ إِلَّا حَرَمَهُ اللَّهُ شُکْرَهُمْ وَ کَانَ لِغَیْرِهِ وُدُّهُمْ فَإِنْ بَقِیَ مَعَهُ مِنْهُمْ بَقِیَّةٌ مِمَّنْ یُظْهِرُ الشُّکْرَ لَهُ وَ یُرِیهِ النُّصْحَ فَإِنَّمَا ذَلِکَ مَلَقٌ مِنْهُ وَ کَذِبٌ- فَإِنْ زَلَّتْ بِصَاحِبِهِمُ النَّعْلُ ثُمَّ احْتَاجَ إِلَى مَعُونَتِهِمْ وَ مُکَافَأَتِهِمْ فَأَلْأَمُ خَلِیلٍ وَ شَرُّ خَدِینٍ وَ لَمْ یَضَعِ امْرُؤٌ مَالَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ وَ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ إِلَّا لَمْ یَکُنْ لَهُ مِنَ الْحَظِّ فِیمَا أُتِیَ إِلَّا مَحْمَدَةُ اللِّئَامِ وَ ثَنَاءُ الْأَشْرَارِ مَا دَامَ عَلَیْهِ مُنْعِماً مُفْضِلًا وَ مَقَالَةُ الْجَاهِلِ مَا أَجْوَدَهُ وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ بَخِیلٌ فَأَیُّ حَظٍّ أَبْوَرُ وَ أَخْسَرُ مِنْ هَذَا الْحَظِّ وَ أَیُّ فَائِدَةِ مَعْرُوفٍ أَقَلُّ مِنْ هَذَا الْمَعْرُوفِ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ لَهُ مَالٌ فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ وَ لْیُحْسِنْ مِنْهُ الضِّیَافَةَ وَ لْیَفُکَّ بِهِ الْعَانِیَ وَ الْأَسِیرَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ فَإِنَّ الْفَوْزَ بِهَذِهِ الْخِصَالِ مَکَارِمُ الدُّنْیَا وَ شَرَفُ الْآخِرَةِ.
راوى گوید: گروهى از شیعیان خدمت امیر مؤمنان على علیه السّلام شرف‌یاب شدند و عرض کردند: اى امیر مؤمنان! اگر این اموال را در میان بزرگان و اشراف تقسیم مى‌کردى و آنها را بر ما برترى مى‌دادى تا کارهاى حکومت شما محکم مى‌شد و وضع شما بهتر مى‌شد از تقسیم این اموال به مساوات و عدالت در میان همه مردم بهتر بود.
امام علیه السّلام فرمود: واى بر شما! دستور مى‌دهید حکومتى را که از طرف مسلمانان به من سپرده شده است با ستم و تجاوز یارى کنم؟ نه، سوگند به خدا! این کار را نخواهم کرد اگر چه زمان بسیار طول بکشد و در آسمان ستاره‌اى نبینم.
به خدا سوگند! اگر اموال مسلمانان، مال خودم بود به مساوات بین آنها قسمت مى‌کردم. چگونه بین آنان به مساوات قسمت نکنم درحالى‌که مال خود آنهاست؟
آنگاه امام علیه السّلام مدّت طولانى سکوت کرد و بعد از آن سر را بلند کرده و فرمود: هرکه از هر که از شما مال دارد از فساد دورى کند و اگر آن را در غیر جایش مصرف کند تبذیر و اسراف کرده است و اسراف و تبذیر اسم صاحب مال را در بین مردم بالا مى‌برد، ولى پیش خداوند کوچک مى‌کند
و هر مردى که مال خود را در غیر حق آن و در نزد غیر اهل آن قرار دهد خداوند او را از سپاس مردم محروم مى‌کند و دوستى مردم را براى غیر صاحب مال قرار مى‌دهد و اگر عدّه‌اى براى او اظهار سپاس مى‌کنند او را نصیحت مى‌نمایند فقط براى چاپلوسى و دروغى است که آنان انجام مى‌دهند و اگر روزگار او را فقیر و نیازمند کرد و نیاز به کمک آنان داشت، آنها بدترین دوستان او خواهند بود،
و هر مردى که مال خود را در غیر جایش و در غیر اهلش قرار دهد هیچ بهره‌اى از آن مال نخواهد برد مگر این انسان‌هاى پست و شرور تا زمانى که آنان در نعمت زیاد از جانب این شخص هستند او را مدح و ثنا گویند. این شخص در نزد جاهلان اهل جود و بخشش و در نزد خدا از بخیلان است.
پس چه بهره‌اى نابودکننده‌تر و زیان‌بارتر از این مال است؟ و چه فایده‌اى کمترى از این نیکی است؟
هرکه از شما ثروت و مال دارد به خویشاوندان خود صله رحم کند مهمان‌نوازى نماید، اسیران را آزاد کند و به راه‌ماندگان کمک کند؛ زیراکه سعادت و خوشبختى و بزرگوارى دنیا و شرافت آخرت به این صفات پسندیده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 31، ح 3
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَوْ أَنَّ النَّاسَ أَخَذُوا مَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ فَأَنْفَقُوهُ فِیمَا نَهَاهُمُ اللَّهُ عَنْهُ مَا قَبِلَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ أَخَذُوا مَا نَهَاهُمُ اللَّهُ عَنْهُ فَأَنْفَقُوهُ فِیمَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ مَا قَبِلَهُ مِنْهُمْ حَتَّى یَأْخُذُوهُ مِنْ حَقٍّ وَ یُنْفِقُوهُ فِی حَقٍّ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
اگر مردم از فرمان خداوند اطاعت مى‌کردند کسى‌که مال خود را در جایى که خدا از آن نهى کرده است بخشش مى‌کرد نمى‌پذیرفتند و اگر مردم از آنچه خداوند از آن نهى کرده است خوددارى مى‌کردند، در آن جایى که خدا امر کرده است انفاق مى‌کردند و آن انفاق را که از حق نبود قبول نمى‌کردند و در حق انفاق مى‌کردند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 32، ح 4
سود نیکی بیشتر از ضرر آن باشد
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَدْخُلْ لِأَخِیکَ فِی أَمْرٍ مَضَرَّتُهُ عَلَیْکَ أَعْظَمُ مِنْ مَنْفَعَتِهِ لَهُ
قَالَ ابْنُ سِنَانٍ یَکُونُ عَلَى الرَّجُلِ دَیْنٌ کَثِیرٌ وَ لَکَ مَالٌ فَتُؤَدِّی عَنْهُ فَیَذْهَبُ مَالُکَ وَ لَا تَکُونُ قَضَیْتَ عَنْهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: برادر دینى خود را وادار به کارى نکن که ضرر آن براى تو بیشتر از نفع آن برای او باشد.
ابن سنان [در معنی حدیث چنین] گوید: مردى که قرض زیاد دارد و تو ثروتمند هستى و از جانب او پرداخت نمایى و مال تو از بین رفته با اینکه قرض او را نداده‌اى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 32، ح 1
2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَمَّنْ سَمِعَ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع یَقُولُ لَا تَبْذُلْ لِإِخْوَانِکَ مِنْ نَفْسِکَ مَا ضَرُّهُ عَلَیْکَ أَکْثَرُ مِنْ مَنْفَعَتِهِ لَهُمْ.
امام کاظم علیه السّلام فرمود:
از جانب خود براى برادر دینیت مالى را که ضرر آن مال بر تو بیش از نفع آن براى برادرت باشد، بخشش نکن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 32، ح 2
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْجُرْجَانِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: لَا تُوجِبْ عَلَى نَفْسِکَ الْحُقُوقَ وَ اصْبِرْ عَلَى النَّوَائِبِ وَ لَا تَدْخُلْ فِی شَیْءٍ مَضَرَّتُهُ عَلَیْکَ أَعْظَمُ مِنْ مَنْفَعَتِهِ لِأَخِیکَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
بر ضرر خودت حقوقى را لازم نکن، در مصیبت‌ها صبر کن و کارى که ضرر آن بر تو بزرگتر از منفعت آن به برادر توست انجام نده.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 33، ح 3
وظیفه نیکی شوندگان
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: لَعَنَ اللَّهُ قَاطِعِی سُبُلِ الْمَعْرُوفِ قِیلَ وَ مَا قَاطِعُو سُبُلِ الْمَعْرُوفِ قَالَ الرَّجُلُ یُصْنَعُ إِلَیْهِ الْمَعْرُوفُ فَیَکْفُرُهُ فَیَمْتَنِعُ صَاحِبُهُ مِنْ أَنْ یَصْنَعَ ذَلِکَ إِلَى غَیْرِهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
خداوند کسى را که راه معروف را قطع مى‌کند از رحمت خود دور کرده است.
گفته شد: چه‌کسى راه معروف را قطع مى‌کند؟
فرمود: مردى که درباره او معروف انجام داده مى‌شود و او کفران مى‌کند و این کار او سبب مى‌شود که صاحب معروف دیگر آن معروف را درباره غیر آن مرد انجام ندهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 33، ح 1
2- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا أَقَلَّ مَنْ شَکَرَ الْمَعْرُوفَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: سپاسگزاران معروف چقدر اندک هستند!
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 33، ح 2
3- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أُتِیَ إِلَیْهِ مَعْرُوفٌ فَلْیُکَافِئْ بِهِ فَإِنْ عَجَزَ فَلْیُثْنِ عَلَیْهِ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَقَدْ کَفَرَ النِّعْمَةَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
هرکه درباره او کار معروفى انجام گرفت، باید آن را جبران کند و اگر قدرت ندارد، ستایش کند و اگر ستایش نکرد، کفران نعمت کرده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 33، ح 3
نتیجه نیکی
نتایج کلی
2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی نَهْشَلٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ جَرَى الْمَعْرُوفُ عَلَى ثَمَانِینَ کَفّاً لَأُجِرُوا کُلُّهُمْ فِیهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُنْقَصَ صَاحِبُهُ مِنْ أَجْرِهِ شَیْئاً.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
اگر کار خوب به دست هشتاد نفر انجام بگیرد، همه آنها پاداش دارند بدون اینکه از پاداش صاحب آن کاسته شود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 17، ح 2
4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ وَ الدَّالُّ عَلَى الْخَیْرِ کَفَاعِلِهِ وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ إِغَاثَةَ اللَّهْفَانِ.
امام صادق علیه السّلام از پدران بزرگوار خود علیهم السّلام نقل مى‌فرماید که پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
هر معروفى صدقه است، راهنمایى‌کننده بر خیر به‌سان کسى است آن خیر را انجام داده است و خداوند فریاد رسى مظلومان را دوست دارد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 4
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ مَنْ صَنَعَ بِمِثْلِ مَا صُنِعَ إِلَیْهِ فَإِنَّمَا کَافَأَهُ وَ مَنْ أَضْعَفَهُ کَانَ شَکُوراً وَ مَنْ شَکَرَ کَانَ کَرِیماً وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ مَا صَنَعَ إِنَّمَا صَنَعَ إِلَى نَفْسِهِ لَمْ یَسْتَبْطِ النَّاسَ فِی شُکْرِهِمْ وَ لَمْ یَسْتَزِدْهُمْ فِی مَوَدَّتِهِمْ فَلَا تَلْتَمِسْ مِنْ غَیْرِکَ شُکْرَ مَا أَتَیْتَ إِلَى نَفْسِکَ وَ وَقَیْتَ بِهِ عِرْضَکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ الطَّالِبَ إِلَیْکَ الْحَاجَةَ لَمْ یُکْرِمْ وَجْهَهُ عَنْ وَجْهِکَ فَأَکْرِمْ وَجْهَکَ عَنْ رَدِّهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر مؤمنان على علیه السّلام مى‌فرمود:
هرکه کارى را در مقابل کارى انجام دهد، در واقع عوض آن کار را انجام داده است و هر که دو برابر آن کار را انجام دهد، او سپاسگزار است و هرکه سپاسگزار باشد کریم و بزرگوار است و هرکه بداند که اگر کارى را براى مردم انجام مى‌دهد در واقع براى خود انجام مى‌دهد، دیگر از مردم توقّع سپاس، آرزوى دوستى خود و سپاسگزارى ندارد که با آن کار آبروى خودت را نگه داشته‌اى.
و بدان! کسى که به تو نیاز دارد آبروى او از آبروى تو کمتر نیست. پس آبروى خود را حفظ کن و او را ناامید نگردان.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 28، ح 1
آخرتی
19- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ یَحْیَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَنْ یَرْغَبَ الْمَرْءُ عَنْ عَشِیرَتِهِ وَ إِنْ کَانَ ذَا مَالٍ وَ وَلَدٍ وَ عَنْ مَوَدَّتِهِمْ وَ کَرَامَتِهِمْ وَ دِفَاعِهِمْ بِأَیْدِیهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ هُمْ أَشَدُّ النَّاسِ حِیطَةً مِنْ وَرَائِهِ وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَیْهِ وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِیبَةٌ أَوْ نَزَلَ بِهِ بَعْضُ مَکَارِهِ الْأُمُورِ وَ مَنْ یَقْبِضْ یَدَهُ عَنْ عَشِیرَتِهِ فَإِنَّمَا یَقْبِضُ عَنْهُمْ یَداً وَاحِدَةً وَ تُقْبَضُ عَنْهُ مِنْهُمْ أَیْدِی کَثِیرَةٍ وَ مَنْ یُلِنْ حَاشِیَتَهُ یَعْرِفْ صَدِیقُهُ مِنْهُ الْمَوَدَّةَ وَ مَنْ بَسَطَ یَدَهُ بِالْمَعْرُوفِ إِذَا وَجَدَهُ یُخْلِفِ اللَّهُ لَهُ مَا أَنْفَقَ فِی دُنْیَاهُ وَ یُضَاعِفْ لَهُ فِی آخِرَتِهِ وَ لِسَانُ الصِّدْقِ لِلْمَرْءِ یَجْعَلُهُ اللَّهُ فِی النَّاسِ خَیْراً مِنَ الْمَالِ یَأْکُلُهُ وَ یُوَرِّثُهُ لَا یَزْدَادَنَّ أَحَدُکُمْ کِبْراً وَ عِظَماً فِی نَفْسِهِ وَ نَأْیاً عَنْ عَشِیرَتِهِ إِنْ کَانَ مُوسِراً فِی الْمَالِ وَ لَا یَزْدَادَنَّ أَحَدُکُمْ فِی أَخِیهِ زُهْداً وَ لَا مِنْهُ بُعْداً إِذَا لَمْ یَرَ مِنْهُ مُرُوَّةً وَ کَانَ مُعْوِزاً فِی الْمَالِ وَ لَا یَغْفُلُ أَحَدُکُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ بِهَا الْخَصَاصَةُ أَنْ یَسُدَّهَا بِمَا لَا یَنْفَعُهُ إِنْ أَمْسَکَهُ وَ لَا یَضُرُّهُ إِنِ اسْتَهْلَکَهُ.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: انسان اگر چه مال و فرزند داشته باشد هرگز نباید از خویشاوند خود و از دوستى و کرامت و دفاع دستى و زبانى آنها روبگرداند، آنها از همه مردم گردش را محکمتر دارند و باو مهربانترند و اگر مصیبتى باو رسد یا بدى برایش پیش آید، پریشانى او را سامان دهندهترند و هر که دست کمک از فامیل خویش باز گیرد، از آنها یک دست گرفته شده و از خود او دستهاى بسیار، و هر که نرمى و فروتنى کند دوستش از او مودت بیند.و هر که دست به نیکی (احسان) گشاید چون دارا شود آنچه را داده خدا در دنیایش جبران کند و در آخرت برایش چند برابر سازد، و نام نیکى که خدا براى کسى در میان مردم میگذارد، از مالى که میخورد و بارث میگذارد بهتر است، هر یک از شما که ثروت مالى پیدا کرد، نباید تکبرش زیاد شود، او خود را بزرگ دارد و از خویشاوندش دور شود، و هیچ یک از شما نباید نسبت به برادرى که چون مال ندارد، باو احسان نمیکند، از او دورى کند، و هیچ یک از شما نباید از بستن شکست و تنگدستى خویشاوندش بچیزى که اگر نگهدارد سودش ندهد و اگر از دستش دهد زیانش نرساند غفلت کند (زیرا گاهى ممکن است خویشاوندى بچیزى احتیاج داشته باشد که نزد او اضافه و بیکار باشد).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 154، ح 19
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ بَعْضِ مَنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی کَلَامٍ لَهُ وَ مَنْ یَبْسُطْ یَدَهُ بِالْمَعْرُوفِ إِذَا وَجَدَهُ یُخْلِفِ اللَّهُ لَهُ مَا أَنْفَقَ فِی دُنْیَاهُ وَ یُضَاعِفْ لَهُ فِی آخِرَتِهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر مؤمنان على صلوات اللّه علیه در ضمن سخنانش فرمود:
هرکه به کارهاى خیر راه یافت و در آن دستش را باز نمود، خداوند آنچه در دنیا انفاق نمود جایگزین کند و در جهان آخرت به آن مى‌افزاید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 43، ح 4
10- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع تَنَافَسُوا فِی الْمَعْرُوفِ لِإِخْوَانِکُمْ وَ کُونُوا مِنْ أَهْلِهِ فَإِنَّ لِلْجَنَّةِ بَاباً یُقَالُ لَهُ الْمَعْرُوفُ لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا مَنِ اصْطَنَعَ الْمَعْرُوفَ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فَإِنَّ الْعَبْدَ لَیَمْشِی فِی حَاجَةِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ فَیُوَکِّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَلَکَیْنِ وَاحِداً عَنْ یَمِینِهِ وَ آخَرَ عَنْ شِمَالِهِ یَسْتَغْفِرَانِ لَهُ رَبَّهُ وَ یَدْعُوَانِ بِقَضَاءِ حَاجَتِهِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ لَرَسُولُ اللَّهِ ص أَسَرُّ بِقَضَاءِ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْهِ مِنْ صَاحِبِ الْحَاجَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در نیکى رساندن ببرادران خود با یکدیگر مسابقه گذارید و اهل نیکى باشید: زیرا بهشت را دریست بنام معروف «نیکى و احسان» که جز کسى که در زندگى دنیا نیکى کرده، داخل آن نشود، همانا بنده در راه برآوردن حاجت برادر مؤمن خود گام بردارد و خداى عز و جل دو فرشته بر او گمارد، یکى در طرف راست و دیگرى در جانب چپ او که برایش از پروردگار آمرزش خواهند و براى روا شدن حاجت او دعا کنند. سپس فرمود: بخدا که چون مؤمن بحاجتش رسد پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله از خود او مسرورتر است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 195، ح 10
11- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ الْمَعْرُوفُ وَ أَهْلُهُ وَ أَوَّلُ مَنْ یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
اهل احسان پیشاپیش دیگران وارد بهشت مى‌شوند، و همان‌ها پیش از دیگران برکنار حوض کوثر به من ملحق مى‌شوند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 28، ح 11
4- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ لِلْجَنَّةِ بَاباً یُقَالُ لَهُ الْمَعْرُوفُ لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا أَهْلُ الْمَعْرُوفِ وَ أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الدُّنْیَا هُمْ أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الْآخِرَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: براى بهشت، درى است که «معروف» نامیده مى‌شود. از این در فقط کسانى وارد بهشت مى‌شوند که اهل نیکى بوده‌اند، اهل نیکی در دنیا همان اهل نیکی در آخرت هستند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 30، ح 4
15- سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ خِیَارُکُمْ سُمَحَاؤُکُمْ وَ شِرَارُکُمْ بُخَلَاؤُکُمْ وَ مِنْ خَالِصِ الْإِیمَانِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ وَ إِنَّ الْبَارَّ بِالْإِخْوَانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ وَ فِی ذَلِکَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّیْطَانِ وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّیرَانِ وَ دُخُولُ الْجِنَانِ یَا جَمِیلُ أَخْبِرْ بِهَذَا غُرَرَ أَصْحَابِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ غُرَرُ أَصْحَابِی قَالَ هُمُ الْبَارُّونَ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ- ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ أَمَا إِنَّ صَاحِبَ الْکَثِیرِ یَهُونُ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَقَدْ مَدَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِکَ صَاحِبَ الْقَلِیلِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (الحشر: 9)
جمیل بن درّاج گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که مى‌فرمود:
بهترین شما سخاوتمندانتان و بدترین شما بخیلانتان هستند و از خالص بودن ایمان نیکى به برادران و کوشش در احتیاجات ایشان است و خداى رحمان شخص نیکوکار به برادران را دوست مى‌دارد و این عمل موجب به خاک ساییدن بینى شیطان و دور شدن در آتش و وارد شدن در بهشت است.
اى جمیل! اینها را به بهترین اصحاب خود خبر ده!
گفتم: قربانت گردم! بهترین اصحابم کیانند؟
فرمود: همان نیکوکاران به برادران در سختى و رفاه.
آنگاه فرمود: اى جمیل! آگاه باش که این براى صاحب اموال بسیار آسان است و خداوند عزّ و جلّ صاحب مال اندک را ستوده، و در کتاب خود فرموده است:«دیگران را به خود ترجیح مى‌دهند اگرچه خود گرفتار باشند کسانى که از بخل نفس خود خوددارى نمایند همان رستگارانند».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 41، ح 15
190- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ أَوَّلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا إِلَى الْجَنَّةِ أَهْلُ الْمَعْرُوفِ وَ إِنَّ أَوَّلَ أَهْلِ النَّارِ دُخُولًا أَهْلُ الْمُنْکَرِ.
امام باقر علیه السّلام فرمودند: همانا اولین کسانی که وارد بهشت می شوند اهل معروف هستند و اولین کسانی که وارد آتش می شوند اهل منکر هستند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج 8، ص 197، ح 190
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ أَوْ قُتَیْبَةَ الْأَعْشَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ ص یَا رَسُولَ اللَّهِ فِدَاکَ آبَاؤُنَا وَ أُمَّهَاتُنَا إِنَّ أَصْحَابَ الْمَعْرُوفِ فِی الدُّنْیَا عُرِفُوا بِمَعْرُوفِهِمْ فَبِمَ یُعْرَفُونَ فِی الْآخِرَةِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِذَا أَدْخَلَ أَهْلَ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ أَمَرَ رِیحاً عَبِقَةً طَیِّبَةً فَلَزِقَتْ بِأَهْلِ الْمَعْرُوفِ فَلَا یَمُرُّ أَحَدٌ مِنْهُمْ بِمَلَإٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ إِلَّا وَجَدُوا رِیحَهُ فَقَالُوا هَذَا مِنْ أَهْلِ الْمَعْرُوفِ.
قتیبة الاعشى گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود:
یاران پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله عرض کردند: اى رسول خدا! پدران و مادران ما به فداى شما باد! مردم معروف در دنیا به سبب کارهاى خوبى که انجام مى‌دهند شناخته شده‌اند، آنها در جهان آخرت به چه شناخته مى‌شوند؟
پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود: به راستى که خداوند متعال هنگامى که بهشتیان را وارد بهشت کند دستور مى‌دهد که نسیم خوش بویى از نیکوکاران مى‌وزد و بهشتیان که این نسیم خوش‌بو را مى‌فهمند مى‌گویند: این نسیم خوش‌بو از نیکوکاران است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 29، ح 1
8- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ حَدِیدِ بْنِ حَکِیمٍ أَوْ مُرَازِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّمَا مُؤْمِنٍ أَوْصَلَ إِلَى أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ مَعْرُوفاً فَقَدْ أَوْصَلَ ذَلِکَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
هرکس به برادر ایمانى خود احسان کند در واقع به رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله احسان کرده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 8
7- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ وَ غَیْرُهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ سَابَاطَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِعَمَّارٍ یَا عَمَّارُ أَنْتَ رَبُّ مَالٍ کَثِیرٍ قَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَتُؤَدِّی مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْکَ مِنَ الزَّکَاةِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَتُخْرِجُ الْمَعْلُومَ مِنْ مَالِکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَتَصِلُ قَرَابَتَکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَتَصِلُ إِخْوَانَکَ قَالَ نَعَمْ فَقَالَ یَا عَمَّارُ إِنَّ الْمَالَ یَفْنَى وَ الْبَدَنَ یَبْلَى وَ الْعَمَلَ یَبْقَى وَ الدَّیَّانُ حَیٌّ لَا یَمُوتُ یَا عَمَّارُ إِنَّهُ مَا قَدَّمْتَ فَلَنْ یَسْبِقَکَ وَ مَا أَخَّرْتَ فَلَنْ یَلْحَقَکَ.
امام صادق علیه السّلام به عمّار فرمود: اى عمّار! تو مال فراوان دارى؟ عرض کرد: آرى جانم به قربانت!
فرمود: آنچه که خدا بر تو از زکات واجب کرده است، مى‌پردازى؟ عرض کرد: آرى.
فرمود: مالى که معلوم است مى‌پردازى؟ عرض کرد: آرى.
فرمود: صله‌رحم انجام مى‌دهى؟ عرض کرد: آرى.
فرمود: به دوستانت هم کمک مى‌کنى؟ عرض کرد: آرى.
فرمود: اى عمّار! به راستى که مال از بین مى‌رود، بدن فرسوده مى‌شود و کار مى‌ماند و خدایى که پاداش مى‌دهد زنده است، نمى‌میرد. اى عمّار! هرچه از مال بر خودت مقدّم داشته‌اى هرگز از تو سبقت نمى‌گیرد و آنچه که از مالت به تأخیر انداختى، هرگز به تو نمى‌پیوندد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 7
2- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الدُّنْیَا هُمْ أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الْآخِرَةِ یُقَالُ لَهُمْ إِنَّ ذُنُوبَکُمْ قَدْ غُفِرَتْ لَکُمْ فَهِبُوا حَسَنَاتِکُمْ لِمَنْ شِئْتُمْ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
کسانى که در دنیا نیکوکارند، همان نیکوکاران در عالم آخرت هستند. براى آنها گفته مى‌شود: گناهان شما بخشیده شد. پس شما کارهاى خوبتان را به هرکه مى‌خواهید ببخشید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 29، ح 2
3- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِیدِ الْوَصَّافِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الدُّنْیَا هُمْ أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الْآخِرَةِ وَ أَهْلُ الْمُنْکَرِ فِی الدُّنْیَا هُمْ أَهْلُ الْمُنْکَرِ فِی الْآخِرَةِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
اهل نیکی در دنیا همان اهل نیکی در آخرت هستند و اهل بدی در دنیا همان اهل بدی در آخرت هستند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 29، ح 3
27- ضا، فقه الرضا علیه السلام أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ أَنَّهُ قَالَ: أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الدُّنْیَا أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِی الْآخِرَةِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ لَهُمْ قَدْ غَفَرْتُ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ تَفَضُّلًا عَلَیْکُمْ لِأَنَّکُمْ کُنْتُمْ أَهْلَ الْمَعْرُوفِ فِی الدُّنْیَا وَ بَقِیَتْ حَسَنَاتُکُمْ فَهَبُوهَا لِمَنْ تَشَاءُونَ فَیَکُونُونَ بِهَا أَهْلَ الْمَعْرُوفِ فِی الْآخِرَةِ وَ قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً یَفْزَعُ الْعِبَادُ إِلَیْهِمْ فِی حَوَائِجِهِمْ أُولَئِکَ الْآمِنُونَ کُلُ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَ غَنِیّاً فَقَالَ وَ إِنْ کَانَ غَنِیّاً.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: اهل خوبى در دنیا اهل خوبى در آخرتند زیرا خدای عز و جل فرماید بدانها که گناهان شما را با تفضل بر شما آمرزیدم براى اینکه در دنیا اهل خوبى بودید و حسنات شما بجا مانده آنها را به هر که خواهید ببخشید؛ پس بوسیله آن اهل خوبى کردن در آخرت هم باشند؛ و فرمود: همانا براى خدا بندگانى است که دیگر بنده‌ها در حوائج خود بآنها پناه برند و ایشان در امانند؛ و هر کار خوبى صدقه باشد. گفتم: یا ابن رسول الله و اگر چه توانگر باشد (آنکه باو احسان شود) فرمود: و اگر چه توانگر باشد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج 71، ص 412، ح 27
اجتماعی
5- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ فُضَیْلٍ قَالَ: صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنُ الْبِشْرِ یَکْسِبَانِ الْمَحَبَّةَ وَ یُدْخِلَانِ الْجَنَّةَ وَ الْبُخْلُ وَ عُبُوسُ الْوَجْهِ یُبْعِدَانِ مِنَ اللَّهِ وَ یُدْخِلَانِ النَّارَ.
فضیل (از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام) نقل کند که فرمود: کارهای نیک و خوشروئى، جلب محبت کنند و ببهشت در آورند، و بخل و ترشروئى، از خدا دور کنند و بدوزخ درآورند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص 103، ح 5
1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ الْجُعْفِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ مِنْ بَقَاءِ الْمُسْلِمِینَ وَ بَقَاءِ الْإِسْلَامِ أَنْ تَصِیرَ الْأَمْوَالُ عِنْدَ مَنْ یَعْرِفُ فِیهَا الْحَقَّ وَ یَصْنَعُ فِیهَا الْمَعْرُوفَ فَإِنَّ مِنْ فَنَاءِ الْإِسْلَامِ وَ فَنَاءِ الْمُسْلِمِینَ أَنْ تَصِیرَ الْأَمْوَالُ فِی أَیْدِی مَنْ لَا یَعْرِفُ فِیهَا الْحَقَّ وَ لَا یَصْنَعُ فِیهَا الْمَعْرُوفَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
اگر ثروت و دولت در کف حق شناسان افتد و آنان که حق نعمت الهى را بدانند و در کار نیکوکارى به خلق کوشا باشند، مایه بقاى اسلام و مسلمانان خواهد بود. و اگر ثروت و دولت در کف حق‌ناشناسان افتد، آنان که حق نعمت الهى را در نیابند و در نیکوکارى به خلق کوشا نباشند موجب فناى اسلام و مسلمانان خواهد گشت.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 25، ح 1
12- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِبَعْضِ جُلَسَائِهِ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِشَیْءٍ یُقَرِّبُ مِنَ اللَّهِ وَ یُقَرِّبُ مِنَ الْجَنَّةَ وَ یُبَاعِدُ مِنَ النَّارِ فَقَالَ بَلَى فَقَالَ عَلَیْکَ بِالسَّخَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً بِرَحْمَتِهِ لِرَحْمَتِهِ فَجَعَلَهُمْ لِلْمَعْرُوفِ أَهْلًا وَ لِلْخَیْرِ مَوْضِعاً وَ لِلنَّاسِ وَجْهاً یُسْعَى إِلَیْهِمْ لِکَیْ یُحْیُوهُمْ کَمَا یُحْیِی الْمَطَرُ الْأَرْضَ الْمُجْدِبَةَ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ الْآمِنُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
مسعدة بن صدقه گوید: امام صادق علیه السّلام به برخى از همنشینان خود فرمود: آیا تو را از چیزى که به خدا و بهشت نزدیک کند و از آتش دور سازد، آگاه کنم؟ گفت: آرى.
فرمود: بر تو باد سخاوتمندى. پس همانا خدا خلقى را به رحمت خود آفرید و آنها را شایسته کارهاى نیک و جایگاهى در خیر و وجهه‌اى در میان مردم قرار داد که براى مردم کوشش نماید، تا آنان را زنده نمایند هم‌چنانکه باران زمین مرده را زنده مى‌کند. آنان همان مؤمنانى هستند که در روز قیامت در ایمنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 41، ح 12
خیر به اطرافیان
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یُصْلِحُ بِصَلَاحِ الْعَبْدِ وُلْدَهُ وَ وُلْدَ وُلْدِهِ وَ یَحْفَظُهُ اللَّهُ فِی دُوَیْرَتِهِ وَ الدُّورُ حَوْلَهُ مَا دَامَ فِیهِمْ
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: ای ابوذر! خداوند به واسطه خوب بودن بنده ای کار فرزند و نوه او را به اصلاح می آورد و مقام او را در اطرافیان و همسایگان تا زمانی که با آنها است رعایت می نماید.
مجموعه ورام، جلد 2، صفحه 51
دنیایی
15- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ ثَلَاثَةٌ إِنْ یَعْلَمْهُنَّ الْمُؤْمِنُ کَانَتْ زِیَادَةً فِی عُمُرِهِ وَ بَقَاءَ النِّعْمَةِ عَلَیْهِ فَقُلْتُ وَ مَا هُنَّ قَالَ تَطْوِیلُهُ فِی رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ فِی صَلَاتِهِ وَ تَطْوِیلُهُ لِجُلُوسِهِ عَلَى طَعَامِهِ إِذَا أَطْعَمَ عَلَى مَائِدَتِهِ وَ اصْطِنَاعُهُ الْمَعْرُوفَ إِلَى أَهْلِهِ.
زراره گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که مى‌فرمود:
سه چیز است که اگر مؤمن بداند باعث زیادى عمر و بقاى نعمت بر او مى‌شود.
گفتم: آنها کدامند؟
فرمود: طول دادن رکوع و سجود در نماز، طول دادن نشستن در کنار سفره غذا و نیکو کارى بر اهل آن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 49، ح 15
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ تَقِی مَصَارِعَ السُّوءِ.
امام صادق علیه السّلام از پدران بزرگوارش علیهم السّلام نقل مى‌کند که حضرتش فرمود:
کارهاى نیک، انسان را از مرگ بد نگه مى‌دارند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 28، ح 1
2- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الْبَرَکَةَ أَسْرَعُ إِلَى الْبَیْتِ الَّذِی یُمْتَارُ مِنْهُ الْمَعْرُوفُ مِنَ الشَّفْرَةِ فِی سَنَامِ الْبَعِیرِ أَوْ مِنَ السَّیْلِ إِلَى مُنْتَهَاهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
به راستى که برکت در خانه‌اى که معروف از آن خانه جارى است از علف به دندان شتر - یا از سیل به انتهاى آن - نزدیکتر است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 29، ح 2
3- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ صَنَائِعَ الْمَعْرُوفِ تَدْفَعُ مَصَارِعَ السُّوءِ.
امام باقر علیه السّلام مى‌فرمود: کارهاى نیک پرتگاه‌هاى بدفرجام را دفع مى‌کنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 29، ح 3
12- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَجِیزُوا لِأَهْلِ الْمَعْرُوفِ عَثَرَاتِهِمْ وَ اغْفِرُوهَا لَهُمْ فَإِنَّ کَفَّ اللَّهِ تَعَالَى عَلَیْهِمْ هَکَذَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ کَأَنَّهُ یُظِلُّ بِهَا شَیْئاً.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
لغزش‌هاى اهل معروف را ببخشید، زیراکه دست خدا بالاى آنهاست.
و امام علیه السّلام به دست خود اشاره فرمود گویا که دست خود را سایبان چیزى قرار داده بود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 28، ح 12
معنوی
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ مِنْ أَحَبِّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ لَمَنْ حَبَّبَ إِلَیْهِ الْمَعْرُوفَ وَ حَبَّبَ إِلَیْهِ فَعَالَهُ.
امام باقر علیه السّلام مى‌فرمود:
به راستى که محبوب‌ترین بنده از بندگان خدا کسى است که کار معروف در نزد او محبوب او باشد و هم‌چنین انجام دادن معروف براى او محبوب باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 25، ح 3
5- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْمَعْرُوفُ شَیْءٌ سِوَى الزَّکَاةِ فَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
احسان و نیکى، از محدوده زکات فریضه خارج است. با احسان و صله‌رحم به خداوند عز و جلّ تقرّب بجویید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 27، ح 5
دوری شیطان
15- سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ خِیَارُکُمْ سُمَحَاؤُکُمْ وَ شِرَارُکُمْ بُخَلَاؤُکُمْ وَ مِنْ خَالِصِ الْإِیمَانِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ وَ إِنَّ الْبَارَّ بِالْإِخْوَانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ وَ فِی ذَلِکَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّیْطَانِ وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّیرَانِ وَ دُخُولُ الْجِنَانِ یَا جَمِیلُ أَخْبِرْ بِهَذَا غُرَرَ أَصْحَابِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ غُرَرُ أَصْحَابِی قَالَ هُمُ الْبَارُّونَ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ- ثُمَّ قَالَ یَا جَمِیلُ أَمَا إِنَّ صَاحِبَ الْکَثِیرِ یَهُونُ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَقَدْ مَدَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِکَ صَاحِبَ الْقَلِیلِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (الحشر: 9)
جمیل بن درّاج گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که مى‌فرمود:
بهترین شما سخاوتمندانتان و بدترین شما بخیلانتان هستند و از خالص بودن ایمان نیکى به برادران و کوشش در احتیاجات ایشان است و خداى رحمان شخص نیکوکار به برادران را دوست مى‌دارد و این عمل موجب به خاک ساییدن بینى شیطان و دور شدن در آتش و وارد شدن در بهشت است.
اى جمیل! اینها را به بهترین اصحاب خود خبر ده!
گفتم: قربانت گردم! بهترین اصحابم کیانند؟
فرمود: همان نیکوکاران به برادران در سختى و رفاه.
آنگاه فرمود: اى جمیل! آگاه باش که این براى صاحب اموال بسیار آسان است و خداوند عزّ و جلّ صاحب مال اندک را ستوده، و در کتاب خود فرموده است:«دیگران را به خود ترجیح مى‌دهند اگرچه خود گرفتار باشند کسانى که از بخل نفس خود خوددارى نمایند همان رستگارانند».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 41، ح 15
از مصادیق معروف
انفاق در نیکی
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاذِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مُوَسَّعٌ عَلَى شِیعَتِنَا أَنْ یُنْفِقُوا مِمَّا فِی أَیْدِیهِمْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا حَرَّمَ عَلَى کُلِّ ذِی کَنْزٍ کَنْزَهُ حَتَّى یَأْتِیَهُ بِهِ فَیَسْتَعِینَ بِهِ عَلَى عَدُوِّهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ الَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ.
معاذ بن کثیر گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که مى‌فرمود:
شیعیان ما آنچه دارند در کارهاى نیک انفاق کنند، آنگاه که قائم ما قیام کند گنج هر صاحب گنجى حرام خواهد شد تا در اختیار او قرار دهد و او را بر دشمنش یارى کند. و معناى گفتار خداوند عزّ و جلّ همین است که مى‌فرماید:«آنان که طلا و نقره را مى‌اندوزند و در راه خداى انفاق نمى‌کنند پس به عذاب دردناک به آنها مژده ده».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 61، ح 4
5- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ ضُرَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّمَا أَعْطَاکُمُ اللَّهُ هَذِهِ الْفُضُولَ مِنَ الْأَمْوَالِ لِتُوَجِّهُوهَا حَیْثُ وَجَّهَهَا اللَّهُ وَ لَمْ یُعْطِکُمُوهَا لِتَکْنِزُوهَا.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
به راستى که خداوند ثروت بسیارى به شما داده است که آن را در آن جایى که خدا دستور داده است مصرف کنید و این ثروت را نداده است که شما ذخیره‌اش کنید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 32، ح 5
میانه روی در انفاق
8- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً قَالَ الْقَوَامُ هُوَ الْمَعْرُوفُ- عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِینَ عَلَى قَدْرِ عِیَالِهِ وَ مَئُونَتِهِمُ الَّتِی هِیَ صَلَاحٌ لَهُ وَ لَهُمْ وَ لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها.
محمّد بن سنان گوید: امام کاظم علیه السّلام در مورد گفتار خداوند عزّ و جلّ که مى‌فرماید:«انفاق آنان حد اعتدال و میانه‌روى است» فرمود: منظور از میانه‌روى همان معروف است.
و منظور از «میانه‌روى همان نیکى است که توانمند به اندازه تواناییش و تنگدست به اندازه خودش هدیه‌اى است شایسته، که براى نیکوکاران الزامى است» که به اندازه خانواده و مخارج آنها که صلاح او و آنها مى‌باشد و خداوند کسى را مکلّف نکرده مگر به اندازه‌اى که به او بخشیده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 4، ص 56، ح 8
