هباء منثورا (گردهای پراکنده) در احادیث
موضوعات
مبانی: آیه قرآن- معنی هباء منثورا
دلیل گرد پراکنده شدن اعمال: انجام گناه- نداشتن ولایت ائمه (ع) - عدم اطاعت از امام- عمل برای دنیا و عمل از روی ریا- دشمنی با ائمه (ع) - انکار فضائل امام علی (ع) -
کلمه «هَباءً مَنْثُوراً» در روایات بررسی شد.
مبانی
وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً [٢٣]
و ما به سراغ اعمالى که انجام داده‌اند مى‌رویم و همه را همچون غبارى پراکنده قرار مى‌دهیم.
سوره فرقان آیه ٢٣
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّ رَجُلًا سَأَلَهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى هَباءً مَنْثُوراً فَقَالَ ع مَا حَمَلَتِ الدَّوَابُّ بِحَوَافِرِهَا مِنَ الْغُبَارِ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى هَباءً مُنْبَثًّا قَالَ ع شُعَاعُ الشَّمْسِ یَخْرُجُ مِنْ کَوَّةِ الْبَیْتِ.
شخصی از امام علی (ع) سؤال کرد: ای امیرمؤمنان! برای من بیان کن که خداوند درباره روز قیامت فرموده است: «هَباءً مَنْثُوراً» منظور چیست؟ علی (ع) فرمود: «روز قیامت [اعمال مجرمان] به صورت گردها و غبارهایی درمی‌آید که به هنگام حرکت حیوانات از زیر سم آنها به‌صورت بسیار ضعیف در هوا پراکنده می‌شود».
همان مرد خطاب به امام علی مجددا همان سؤال را کرد آن حضرت باز در تفسیر این آیه فرمود: «اعمال آنان به صورت نور کم رنگ آفتابی می‌ماند که از پنجره به داخل اتاق می‌تابد و بسیار بی‌ارزش و کم فایده است».
الجعفریات (الأشعثیات)، ص ١٧٨
٣٥- فس، تفسیر القمی أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَى الْحَلَبِیِّ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: ... وَ الْهَبَاءُ الْمَنْثُورُ هُوَ الَّذِی تَرَاهُ یَدْخُلُ الْبَیْتَ فِی الْکُوَّةِ مِنْ شُعَاعِ الشَّمْسِ.
امام باقر علیه السّلام فرمودند: ... و هباء منثور آن غبار و ذرات پراکنده‌اى است که در روزنه اطاق هنگام افتادن آفتاب پیدا مى‌شود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٢٩٣، ح ٣٥
٥- ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (الفرقان: ٢٣) قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ وَ لَکِنْ کَانُوا إِذَا عَرَضَ لَهُمُ الْحَرَامُ لَمْ یَدَعُوهُ.
سلیمان بن خالد گوید: از امام صادق علیه السّلام این قول خداى عز و جل را پرسیدم: «و بکردارهائى که انجام داده‌اند پردازیم و آنها را غبارى پراکنده کنیم، ٢٣ سوره فرقان» فرمود: هان بخدا سوگند کردارهاى ایشان سفیدتر از پارچههاى نازک مصرى بود، ولى چون بحرامى برمیخوردند، از آن دست برنمیداشتند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٨١، ح ٥
١٠- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (الفرقان: ٢٣) فَقَالَ إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ لَأَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهَا کُونِی هَبَاءً وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا إِذَا شُرِعَ لَهُمُ الْحَرَامُ أَخَذُوهُ.
امام صادق علیه السّلام در مورد آیه شریفه‌اى که مى‌فرماید «به همه کارها و عمل‌هایشان رسیدیم و آنها را خاکستر بر باد رفته کردیم». فرمود: همانا اگر اعمال سفیدتر از پارچه سفید قباطى باشد خداوند متعال به آنها خطاب مى‌کند: گرد شوید. به جهت آنکه وقتی به حرامی می رسند آن را مى‌گرفتند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ١٢٦، ح ١٠
١٣٠١٤- الدَّیْلَمِیُّ فِی إِرْشَادِ الْقُلُوبِ، عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ رَفَعَهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: إِنَّ قَوْماً یَجِیئُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَهُمْ مِنَ الْحَسَنَاتِ أَمْثَالُ الْجِبَالِ فَیَجْعَلُهَا اللَّهُ هَبَاءً مَنْثُوراً ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى النَّارِ فَقَالَ سَلْمَانُ صِفْهُمْ لَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمْ قَدْ کَانُوا یَصُومُونَ وَ یُصَلُّونَ وَ یَأْخُذُونَ أُهْبَةً مِنَ اللَّیْلِ وَ لَکِنَّهُمْ کَانُوا إِذَا عُرِضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنَ الْحَرَامِ وَثَبُوا عَلَیْهِ.
گروهی روز قیامت وارد صحرای محشر می شوند در حالی که حسنات و کارهای نیکی به بزرگی کوه ها دارند خداوند حسنات ایشان را همچون ذرات غبار در هوا پراکنده می سازد، سپس فرمان می دهد آنها را به آتش دوزخ اندازند. سلمان عرض کرد: یا رسول الله! آنها را برای ما توصیف نما. فرمودند: آنها کسانی هستند که روزه می گرفتند، نماز می خواندند و شب زنده داری می کردند اما هنگامی که به حرامی دست می یافتند بر آن هجوم می بردند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١١، ص ٢٨٠، ح ١٣٠١٤
١٠- ضا، فقه الرضا علیه السلام أَرْوِی أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ دَفَعَ اللَّهُ أَعْمَالَ قَوْمٍ کَأَمْثَالِ الْقَبَاطِیِّ فَیَقُولُ اللَّهُ اذْهَبُوا وَ خُذُوا أَعْمَالَکُمْ فَإِذَا دَنَوْا مِنْهَا قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ کُنْ هَبَاءً فَصَارَتْ هَبَاءً وَ هُوَ قَوْلُهُ- وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ کَانُوا یُصَلُّونَ وَ یَصُومُونَ وَ لَکِنْ إِذَا عَرَضَ لَهُمُ الْحَرَامُ کَانُوا یَأْخُذُونَ وَ لَمْ یُبَالُوا.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: خداوند اعمال عدّه‌ای را در روز قیامت که همچون پارچه‌ی سفید (روشن و نورانی) هستند دفع می کند و به آنان خطاب می‌شود به‌سوی اعمال خویش روید و آنها را جمع‌آوری کنید، امّا وقتی به اعمال خود نزدیک می‌شوند، به فرمان الهی این اعمال به ذرّات غبار تبدیل می‌شوند و این است معنی: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً. قسم به خدا! آنان اهل نماز و روزه بودند، ولی در مواجهه با حرام خویشتن‌دار نبوده و باکی از ارتکاب آن نداشتند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٠١، ص ٢٩٥، ح ١٠
عمل برای دنیا و عمل از روی ریا
عَنِ الْإِمَامِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ ع سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنِ الْعَظِیمُ الشَّقَاءُ قَالَ رَجُلٌ تَرَکَ الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا فَفَاتَتْهُ الدُّنْیَا وَ خَسِرَ الْآخِرَةَ وَ رَجُلٌ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ وَ صَامَ رِیَاءً لِلنَّاسِ فَذَاکَ حُرِمَ لِذَاتِ الدُّنْیَا مِنْ دُنْیَانَا وَ لَحِقَهُ التَّعَبُ الَّذِی لَوْ کَانَ بِهِ مُخْلِصاً لَاسْتَحَقَّ ثَوَابَهُ فَوَرَدَ الْآخِرَةَ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ قَدْ عَمِلَ مَا یَثْقُلُ بِهِ مِیزَانُهُ فَیَجِدُهُ هَباءً مَنْثُوراً.
امام حسن عسکری علیه السّلام فرمودند: و از أمیر المؤمنین علیه السّلام، از شقاوت و بدبختى بزرگ سؤال شد. فرمود: مردى که؛ دنیا را بخاطر دنیا، رها نمود! دنیا را از دست داد و زیانکار آخرت شد؛ و مردى که با ریا مردم، بندگى نمود و کوشید و روزه گرفت او همان کسى است که از لذّات دنیا محروم گردید و رنج و زحمتى گریبانگیرش شد که هر گاه خالصانه باو روى مینمود سزاوار (پاداش و) ثوابش بود. پس وارد آخرت شد در حالى که بگمانش از او واقعا عملى آنچنان سر زده که با آن میزان عملش را سنگین و وزین میکند ولى آن را [هَبٰاءً مَنْثُوراً] مییابد.
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ٢، ص ٩٥
٢٩٠- وَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ قَالَ: لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلًا لِعَبْدٍ إِلَّا بِوَلَایَتِنَا فَمَنْ لَمْ یُوَالِنَا کَانَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (الفرقان: ٢٣).
از امام رضا ع روایت شده است: خداوند عملی را ازبنده جز با ولایت ما نپذیرد؛ پس هر که ولایت ما را نپذیرد از اهل این آیه باشد: «و به سراغ هر گونه عملى که کردند بیاییم و آن را چون گرد و غبارى پراکنده سازیم» (فرقان/۲۳).
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١، ص ١٧٥، ح ٢٩٠
وَ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ أَنَّهُ قَالَ: فِی أَوَّلِ یَوْمَ صَعِدَ عَلَى الْمِنْبَرِ فِی خِلَافَتِهِ، قَالَ: لَقَدْ أُعْطِیَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلَامُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ فَضِیلَةً، لَمْ تَکُنْ لِی وَ لَا لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ وَاحِدَةٌ مِنْهَا: الْأُولَى: مَوْلِدُهُ فِی الْکَعْبَةِ، وَ الثَّانِیَةُ: زِوَاجُهُ مِنَ السَّمَاءِ، وَ الثَّالِثَةُ: زَوْجَتُهُ فَاطِمَةُ، وَ الرَّابِعَةُ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ أَوْلَادُهُ، وَ الْخَامِسَةُ: قَوْلُ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ السَّادِسَةُ: قَوْلُ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بِحُضُورِی یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ: أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى، وَ السَّابِعَةُ: سَدُّ أَبْوَابِ الصَّحَابَةِ وَ لَمْ یَسُدَّ بَابَهُ، وَ الثَّامِنَةُ: قَوْلُ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: مَنْ عَبَدَ اللَّهَ فِی مِثْلِ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ أَلْفَ سَنَةٍ، إِلَّا خَمْسِینَ عاماً، وَ صَبَرَ کَنُوحٍ فِی قَوْمِهِ، وَ صَبَرَ عَلَى حَرِّ مَکَّةَ، وَ جُوعِ الْمَدِینَةِ. وَ أَنْفَقَ مَالَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَ کَانَ بِقَدْرِ أَبِی قُبَیْسٍ، وَ قُتِلَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ عَمْداً فِی سَبِیلِ اللَّهِ مُحْتَسِباً، وَ لَمْ یَأْتِ بِوَلَایَتِکَ یَا عَلِیُّ، لَکَانَ عَمَلُهُ وَ زُهْدُهُ (وَ إِنْفَاقُهُ) وَ قَتْلُهُ هَباءً مَنْثُوراً، وَ التَّاسِعَةُ: أَنَّ النَّجْمَ هَوَى فِی دَارِهِ، وَ الْعَاشِرَةُ: رُدَّتْ لَهُ الشَّمْسُ مَرَّتَیْنِ: مَرَّةً بِالْمَدِینَةِ، وَ مَرَّةً بِالْعِرَاقِ. وَ الْحَادِیَةَ عَشْرَةَ: أَنَّهُ یُکَلِّمُ الْأَمْوَاتَ، وَ الْأَسَدَ، وَ الذِّئْبَ، وَ الثُّعْبَانَ، وَ الْغَزَالَةَ، وَ الشَّمْسَ، وَ السَّمَکَةَ. وَ الثَّانِیَةَ عَشْرَةَ: أَنَّهُ قَادِرٌ عَلَى خَمْسِینَ أَلْفاً یَقْتُلُهُمْ بِشِمَالِهِ دُونَ یَمِینِهِ. وَ کَانَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلَامُ حَاضِراً، فَرَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ: اعْتَرَفْتَ بِالْحَقِّ قَبْلَ أَنْ یُشْهَدَ عَلَیْکَ.
عمر بن خطاب در روز اول در زمان خلافت خود بر منبر رفت و گفت: هرآینه عطا شده به علی علیه السلام دوازده فضیلت که من و هیچکس از مردم یکی از آنها را ندارند.
١- در کعبه به دنیا آمده.
٢- ازدواج او از آسمان (فرمان داده شده) است.
٣- همسر او فاطمه (علیها سلام) است.
٤- [امام] حسن و [امام] حسین (علیهما سلام) فرزندان او هستند.
٥- گفتار پیامبر صلوات الله علیه که: هرکه من مولای اویم پس علی (ع) مولای اوست خدایا دوست بدار کسی را که او را دوست دارد و دشمن بدار کسی را که او را دشمن دارد.
٦- گفتار پیامبر صلوات الله علیه در روز غدیر در حضور من که: تو (ای علی!) نسبت به من مانند هارون نسبت به موسی (ع) هستی.
٧- بستن درهای صحابه (به مسجد النبی (ص)) و نبستن در خانه او (امام علی علیه السلام).
٨- گفتار پیامبر صلوات الله علیه که: کسی که خدا را هزار سال در مانند مکه و مدینه عبادت کند و مانند حضرت نوح در مورد قومش صبر کند و برگرمای مکه و گرسنگی مدینه صبر کند و مالش را به اندازه کوه ابی قبیس در راه خدا انفاق کند و بین صفا و مروه در راه خدا با قصد قربت کشته شود امّا ولایت تو را اى على (ع)! نداشته باشد، عمل او زهد او و انفاق او و کشته شدن او غبار پراکنده (از بین رفته) است.
٩- ستارگان به خانه او فرود آمدند.
١٠- خورشید دو مرتبه بر على برگشت یک بار در مدینه و بار دیگر در عراق.
١١- صحبت کردن با مردگان به اذن خدا و شیر و گرگ و آهو و اژدها و ماهى.
١٢- مى‌تواند پنجاه هزار نفر مثل من (عمر) را با دست چپش بکشد و از دست راستش استفاده نکند.
و امام على (ع) [در آن مجلس] حضور داشتند، سر مبارک خود را بلند کرده و فرمودند: عمر به حق اعتراف کرد، قبل از آنکه بر [علیه] او شهادت بدهند.
الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیهما السلام (لابن شاذان القمی)؛ ص ٢٣٨، فضیلت ١٩٥
٢٨٧- وَ عَنْهُ ع: أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ ذَکَرَ لَهُ عَنْ بَعْضِ مَنْ مَرَقَ مِنْ شِیعَتِهِ وَ اسْتَحَلَّ الْمَحَارِمَ وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا الدِّینُ الْمَعْرِفَةُ فَإِذَا عَرَفْتَ الْإِمَامَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ تَأَوَّلَ الْکَفَرَةُ مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ إِنَّمَا قِیلَ اعْرِفْ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَةِ فَإِنَّهُ مَقْبُولٌ مِنْکَ لِأَنَّهُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلًا مِنْ عَامِلٍ بِغَیْرِ مَعْرِفَةٍ لَوْ أَنَّ رَجُلًا عَمِلَ أَعْمَالَ الْبِرِّ کُلَّهَا وَ صَامَ دَهْرَهُ وَ قَامَ لَیْلَهُ وَ أَنْفَقَ مَالَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَمِلَ بِجَمِیعِ طَاعَةِ اللَّهِ عُمُرَهُ کُلَّهُ وَ لَمْ یَعْرِفُ نَبِیَّهُ الَّذِی جَاءَ بِتِلْکَ الْفَرَائِضِ فَیُؤْمِنَ بِهِ وَ یُصَدِّقَهُ وَ إِمَامَ عَصْرِهِ الَّذِی افْتَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ فَیُطِیعَهُ لَمْ یَنْفَعْهُ اللَّهُ بِشَیْءٍ مِنْ عَمَلِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مِثْلِ هَؤُلَاءِ وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (الفرقان: ٢٣).
یکی از اصحاب امام صادق (ع) گوید: «برخی از شیعیانِ خارج شده از دین چنین می‌گویند، اصل دین معرفت و شناخت است و وقتی شناخت حاصل شد آدمی در انجام هرکاری آزاد است». امام صادق آیه‌ی استرجاع را بر زبان جاری کرد: ما از خداییم و به‌سوی او باز می‌گردیم. (بقره/۱۵۶). [و فرمود]: «این کفّار چیزی که نمی‌دانند تفسیر می‌کنند و حال آنکه حقّ مطلب شناختن و عمل‌کردن در مسیر اطاعت خداست که در آن صورت است که عملی پذیرفته می‌شود؛ چراکه خداوند عملی را بدون شناخت قبول نمی‌کند». امام ادامه داد: «اگر شخصی تمامی اعمال نیک را انجام دهد، تمام روزگار روزه، شب‌ها به عبادت، اموال خود را در راه خدا انفاق و تمام عمر خویش را صرف اطاعت خدا کند، امّا پیامبری که این واجبات را آورده نشناسد و امام زمان خود را اطاعت نکند، از اعمال خود سودی نبرد، در حقّ چنین افرادی این آیه نازل شده است: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١، ص ١٧٤، ح ٢٨٧
وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ص أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ ذَکَرَ لَهُ عَنْ بَعْضِ مَنْ مَرَقَ مِنْ شِیعَتِهِ اسْتَحَلَّ الْمَحَارِمَ مِمَّنْ کَانَ یُعَدُّ مِنْ شِیعَتِهِ وَ قَالَ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا الدِّینُ الْمَعْرِفَةُ فَإِذَا عَرَفْتَ الْإِمَامَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ تَأَمَّلَ الْکَفَرَةُ مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ إِنَّمَا قِیلَ اعْرِفِ الْإِمَامَ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَةِ فَإِنَّهَا مَقْبُولَةٌ مِنْکَ لِأَنَّهُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَمَلًا بِغَیْرِ مَعْرِفَةٍ وَ لَوْ أَنَّ الرَّجُلَ عَمِلَ أَعْمَالَ الْبِرِّ کُلَّهَا وَ صَامَ دَهْرَهُ وَ قَامَ لَیْلَهُ وَ أَنْفَقَ مَالَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَمِلَ بِجَمِیعِ طَاعَاتِ اللَّهِ عُمُرَهُ کُلَّهُ وَ لَمْ یَعْرِفْ نَبِیَّهُ الَّذِی جَاءَ بِتِلْکَ الْفَرَائِضِ فَیُؤْمِنَ بِهِ وَ یُصَدِّقَهُ وَ إِمَامَ عَصْرِهِ الَّذِی افْتَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ طَاعَتَهُ فَیُطِیعَهُ لَمْ یَنْفَعْهُ اللَّهُ بِشَیْءٍ مِنْ عَمَلِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِکَ- وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (الفرقان: ٢٣).
وَ قَالَ ص وَ لَوْ تَقَطَّعَ الْجَاهِلُ مِنْ الْعِبَادَةِ إِرْباً إِرْباً مَا ازْدَادَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً.
یکی از اصحاب امام صادق (ع) گوید: «برخی از شیعیانِ خارج شده از دین چنین می‌گویند، اصل دین معرفت و شناخت است و وقتی شناخت حاصل شد آدمی در انجام هرکاری آزاد است». امام صادق آیه‌ی استرجاع را بر زبان جاری کرد: ما از خداییم و به‌سوی او باز می‌گردیم. (بقره/۱۵۶). [و فرمود]: «این کفّار چیزی که نمی‌دانند تفسیر می‌کنند و حال آنکه حقّ مطلب شناختن و عمل‌کردن در مسیر اطاعت خداست که در آن صورت است که عملی پذیرفته می‌شود؛ چراکه خداوند عملی را بدون شناخت قبول نمی‌کند». امام ادامه داد: «اگر شخصی تمامی اعمال نیک را انجام دهد، تمام روزگار روزه، شب‌ها به عبادت، اموال خود را در راه خدا انفاق و تمام عمر خویش را صرف اطاعت خدا کند، امّا پیامبری که این واجبات را آورده نشناسد و امام زمان خود را اطاعت نکند، از اعمال خود سودی نبرد، در حقّ چنین افرادی این آیه نازل شده است: وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً».
ایشان فرمودند: اگر جاهل در عبادت تکه تکه شود فقط از خدا دورتر خواهد شد.
دعائم الإسلام، ج ١، ص ٥٣
٣٧- عن «بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم» أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَنْصُورٍ بُزُرْجَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ کُلَّ خَمِیسٍ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَإِذَا کَانَ یَوْمُ عَرَفَةَ هَبَطَ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (الفرقان: ٢٣) فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَعْمَالُ مَنْ هَذِهِ قَالَ أَعْمَالُ مُبْغِضِینَا وَ مُبْغِضِی شِیعَتِنَا.
سلیمان‌بن‌خالد گوید از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: همانا اعمال هر پنج‌شنبه بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرضه می‌گردد. هرگاه روز عرفه فرا رسد، پروردگار تبارک و تعالی فرود می‌آید؛ و این همان کلام خدای تبارک‌وتعالی است: «و ما به سراغ اعمالی که انجام داده‌اند می‌رویم و همه را همچون ذرّات غبار پراکنده در هوا قرار می‌دهیم!» (فرقان/۲۳). گفتم: «فدایت شوم، اعمال چه کسی»؟ پس گفت: «اعمال دشمنان ما و دشمنان شیعیان ما».
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٣، ص ٣٤٤، ح ٣٧
٣٥- فس، تفسیر القمی أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَى الْحَلَبِیِّ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: یَبْعَثُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَوْماً بَیْنَ أَیْدِیهِمْ نُورٌ کَالْقَبَاطِیِّ ثُمَّ یُقَالُ لَهُ کُنْ هَبَاءً مَنْثُوراً ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ یَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَّهُمْ کَانُوا یَصُومُونَ وَ یُصَلُّونَ وَ لَکِنْ کَانُوا إِذَا عَرَضَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنَ الْحَرَامِ أَخَذُوهُ وَ إِذَا ذُکِرَ لَهُمْ شَیْءٌ مِنْ فَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنْکَرُوهُ.
امام باقر علیه السّلام فرمودند: خداوند روز قیامت گروهى را مبعوث میفرماید که در مقابل روى آنها نوری مانند پارچه سفید قباطى است سپس گفته مى‌شود تبدیل به غبار پراکنده شو. سپس فرمودند: اى ابو حمزه بدان به خدا سوگند که آنان روزه میگرفتند نماز میخواندند ولى وقتی با حرامى مواجه میشدند آن را می گرفتند و اگر از فضائل امیر مؤمنان علیه السّلام صحبتى بمیان مى‌آمد انکار می کردند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٢٩٣، ح ٣٥
