مکارم اخلاق
موضوعات
مبانی: توصیه- اهمیت- پیامبران و مکارم اخلاق-
ویژگی شخص بزرگوار
مصادیق مکارم اخلاق
نتیجه داشتن مکارم: برتری- اتصال به خدا- موفقیت و پیروزی- آمادگی برای مرگ- شرافت نفس- آبادانی آخرت- ستایش دیگران- دوری از گناهان- رسیدن به پاداش بزرگ-
روش به دست آوردن مکارم: تلاش برای کسب مکارم اخلاق- دوری از پستی و حقارت - تضرع و درخواست از خدا- رقابت در مکارم- از خود گذشتگی- جوانمردی- خلق و خوی نیکو- دوری از حرامها- نیکی و کرم- تعصب نسبت به مکارم- احسان به مردان-
مبانی
توصیه
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: رُوحُوا فِی الْمَکَارِمِ وَ ادَّلِجُوا فِی حَاجَةِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ.
امام على علیه السّلام فرمودند: به دنبال مکارم اخلاق بروید و نیاز کسی که به خواب رفته است را برآورده کنید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣٢٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: کُنْ مُتَّصِفاً بِالْفَضَائِلِ مُتَبَرِّئاً مِنَ الرَّذَائِلِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: متصف به فضائل و پاک شده از رذایل باش.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٨، ح ٧٣٢٩
٥٤٣٢- وَ رَوَى الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِیٍّ ع یَا عَلِیُّ أُوصِیکَ فِی نَفْسِکَ بِخِصَالٍ فَاحْفَظْهَا ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَعِنْهُ أَمَّا الْأُولَى فَالصِّدْقُ وَ لَا تَخْرُجَنَّ مِنْ فِیکَ کَذِبَةٌ أَبَداً وَ الثَّانِیَةُ الْوَرَعُ حَتَّى لَا تَجْتَرِیَنَّ عَلَى خِیَانَةٍ أَبَداً وَ الثَّالِثَةُ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ الرَّابِعَةُ کَثْرَةُ الْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْنَى لَکَ بِکُلِّ دَمْعَةٍ بَیْتٌ فِی الْجَنَّةِ وَ الْخَامِسَةُ بَذْلُ مَالِکَ وَ دَمِکَ دُونَ دِینِکَ وَ السَّادِسَةُ الْأَخْذُ بِسُنَّتِی فِی صَلَاتِی وَ صِیَامِی وَ صَدَقَتِی أَمَّا الصَّلَاةُ فَالْخَمْسُونَ رَکْعَةً وَ أَمَّا الصِّیَامُ فَثَلَاثَةُ أَیَّامٍ فِی کُلِّ شَهْرٍ- خَمِیسٌ فِی أَوَّلِهِ وَ أَرْبِعَاءُ فِی وَسَطِهِ وَ خَمِیسٌ فِی آخِرِهِ وَ أَمَّا الصَّدَقَةُ فَجُهْدَکَ حَتَّى تَقُولَ قَدْ أَسْرَفْتُ وَ لَمْ تُسْرِفْ وَ عَلَیْکَ بِصَلَاةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلَاةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلَاةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلَاةِ الزَّوَالِ وَ عَلَیْکَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ عَلَیْکَ بِرَفْعِ یَدَیْکَ فِی الصَّلَاةِ وَ تَقْلِیبِهِمَا بِکِلْتَیْهِمَا وَ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوءِ کُلِّ صَلَاةٍ وَ عَلَیْکَ بِمَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ فَارْکَبْهَا وَ عَلَیْکَ بِمَسَاوِیهَا فَاجْتَنِبْهَا فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَلَا تَلُمْ إِلَّا نَفْسَکَ.
امام ابو جعفر باقر علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله بعلىّ علیه السّلام فرمود: یا علىّ، تو را در نهانخانه جان و عمق روانت بچند خصلت وصیّت میکنم، پس آن را حفظ کن. سپس فرمود: خدایا او را یارى کن: امّا نخستین آن خصال خصلت صدقست، و مبادا که سخن کذبى از دهان تو برآید. و دوّم آنها پارسائیست، چنان که هرگز بخیانتى اقدام نکنى. و سوم ترس از خداى عزّ و جلّ است، تا آنجا که گوئى او را مىبینى. و چهارم بسیارى گریه از خوف و خشیت خداى عزّ و جلّ است، که در برابر هر قطره اشکى خانهاى در بهشت براى تو بنیاد مى‌شود. و پنجم بذل جان و مالت در راه دین تو است. و ششم بکار بستن سنّت من، در نماز و روزه و صدقه منست، امّا نماز، پس پنجاه رکعتست، و امّا روزه پس در هر ماه سه روز است: پنجشنبهاى در اوّلش، و چهارشنبهاى در وسطش، و پنجشنبهاى در آخرش. و امّا صدقه، در باره آن چندان همى کوش که با خود بگوئى: اسراف کردهام، در صورتى که اسراف نکردهاى. و بر تو باد بنماز شب، و بر تو باد بنماز شب، و بر تو باد بنماز شب. و بر تو باد بنماز زوال، و بر تو باد بتلاوت قرآن در هر حال، و بر تو باد به بلند کردن هر دو دستت در نماز، و زیرورو کردن آنها بعلامت تأثر و ندامت. و بر تو باد بمسواک کردن بهنگام هر وضوء براى هر نماز، و بر تو باد بمکارم اخلاق، پس آنها را بکار بند، و بر تو باد که در رذائل اخلاق بنگرى و از آنها دورى گزینى. پس اگر چنین نکنى جز خودت را سرزنش منماى.
من لا یحضره الفقیه، ج ٤، ص ١٨٨، ح ٥٤٣٢
١٥٢٧٢- فِقْهُ الرِّضَا، ع رُوِیَ: اسْتَعْمِلْ فِی تِجَارَتِکَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ وَ الْأَفْعَالَ الْجَمِیلَةَ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: در تجارت و کسب خود، مکارم اخلاق را رعایت کن، و اعمال پسندیده دین و دنیا را به کار گیر.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٢٥٠، ح ١٥٢٧٢
١٢٧٢١- السَّیِّدُ عَلِیخَانُ الْمَدَنِیُّ صَاحِبُ شَرْحِ الصَّحِیفَةِ وَ غَیْرِهِ فِی کِتَابِ الطَّبَقَاتِ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: لَوْ کُنَّا لَا نَرْجُو جَنَّةً وَ لَا نَخْشَى نَاراً وَ لَا ثَوَاباً وَ لَا عِقَاباً لَکَانَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَطْلُبَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا مِمَّا تَدُلُّ عَلَى سَبِیلِ النَّجَاحِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: اگر هم به بهشت امید (و باور) نمى داشتیم و از دوزخ نمى هراسیدیم و پاداش و کیفرى در میان نمى بود باز شایسته بود که در طلب مکارم اخلاق برآییم، زیرا که راه موفقیت و پیروزى، در تحصیل مکارم اخلاق است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١١، ص ١٩٣، ح ١٢٧٢١
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ٢٤٠ ، ح ٤٨٦٢)
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ... فَإِنْ کَانَ لَا بُدَّ مِنَ الْعَصَبِیَّةِ فَلْیَکُنْ تَعَصُّبُکُمْ لِمَکَارِمِ الْخِصَالِ وَ مَحَامِدِ الْأَفْعَالِ وَ مَحَاسِنِ الْأُمُورِ الَّتِی تَفَاضَلَتْ فِیهَا الْمُجَدَاءُ وَ النُّجَدَاءُ مِنْ بُیُوتَاتِ الْعَرَبِ وَ یَعَاسِیبِ القَبَائِلِ بِالْأَخْلَاقِ الرَّغِیبَةِ وَ الْأَحْلَامِ الْعَظِیمَةِ وَ الْأَخْطَارِ الْجَلِیلَةِ وَ الْآثَارِ الْمَحْمُودَةِ فَتَعَصَّبُوا لِخِلَالِ الْحَمْدِ مِنَ الْحِفْظِ لِلْجِوَارِ وَ الْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ وَ الطَّاعَةِ لِلْبِرِّ وَ الْمَعْصِیَةِ لِلْکِبْرِ وَ الْأَخْذِ بِالْفَضْلِ وَ الْکَفِّ عَنِ الْبَغْیِ وَ الْإِعْظَامِ لِلْقَتْلِ وَ الْإِنْصَافِ لِلْخَلْقِ وَ الْکَظْمِ لِلْغَیْظِ وَ اجْتِنَابِ الْفَسَادِ فِی الْأَرْض.
امام على علیه السّلام فرمودند: پس اگـر قـرار اسـت تـعـصّبى در کار باشد باید تعصبتان به خصال والا و کارهاى پسندیده باشد، که بزرگواران و دلیر مردان از خاندانهاى عرب و سروران و مهتران قبایل به آن خصال و صفات بر یکدیگر برترى مى جستند. چون نیکخویى و خردمندى فراوان و توانایى در کارهاى بزرگ و رفتارهاى پسندیده. شما نیز اگر تعصب مى ورزید، باید که در خصال پسندیده بود، چون پناه دادن کسانى که به شما پناه مى آورند و وفاى به عهد و پیمان و اطاعت از نیکان و نافرمانى در برابر متکبران و انتخاب فضایل و دورى از ستم و رذایل و پرهیز از قتل و عدالت با مردم و فرو خوردن خشم و اجتناب از فساد کردن در زمین.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٢٩٥، خطبه ١٩٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ... فَإِنْ کَانَ لَا بُدَّ مِنَ الْعَصَبِیَّةِ فَلْیَکُنْ تَعَصُّبُکُمْ لِمَکَارِمِ الْخِصَالِ وَ مَحَامِدِ الْأَفْعَالِ وَ مَحَاسِنِ الْأُمُورِ الَّتِی تَفَاضَلَتْ فِیهَا الْمُجَدَاءُ وَ النُّجَدَاءُ مِنْ بُیُوتَاتِ الْعَرَبِ وَ یَعَاسِیبِ القَبَائِلِ بِالْأَخْلَاقِ الرَّغِیبَةِ وَ الْأَحْلَامِ الْعَظِیمَةِ وَ الْأَخْطَارِ الْجَلِیلَةِ وَ الْآثَارِ الْمَحْمُودَةِ فَتَعَصَّبُوا لِخِلَالِ الْحَمْدِ مِنَ الْحِفْظِ لِلْجِوَارِ وَ الْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ وَ الطَّاعَةِ لِلْبِرِّ وَ الْمَعْصِیَةِ لِلْکِبْرِ وَ الْأَخْذِ بِالْفَضْلِ وَ الْکَفِّ عَنِ الْبَغْیِ وَ الْإِعْظَامِ لِلْقَتْلِ وَ الْإِنْصَافِ لِلْخَلْقِ وَ الْکَظْمِ لِلْغَیْظِ وَ اجْتِنَابِ الْفَسَادِ فِی الْأَرْض.
امام على علیه السّلام فرمودند: پس اگـر قـرار اسـت تـعـصّبى در کار باشد باید تعصبتان به خصال والا و کارهاى پسندیده باشد، که بزرگواران و دلیر مردان از خاندانهاى عرب و سروران و مهتران قبایل به آن خصال و صفات بر یکدیگر برترى مى جستند. چون نیکخویى و خردمندى فراوان و توانایى در کارهاى بزرگ و رفتارهاى پسندیده. شما نیز اگر تعصب مى ورزید، باید که در خصال پسندیده بود، چون پناه دادن کسانى که به شما پناه مى آورند و وفاى به عهد و پیمان و اطاعت از نیکان و نافرمانى در برابر متکبران و انتخاب فضایل و دورى از ستم و رذایل و پرهیز از قتل و عدالت با مردم و فرو خوردن خشم و اجتناب از فساد کردن در زمین.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٢٩٥، خطبه ١٩٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: خَیْرُ الْخِلَالِ صِدْقُ الْمَقَالِ وَ مَکَارِمُ الْأَفْعَالِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بهترین خصلتها راستى سخن و افعال بزرگوارانه است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢١٧، ح ٤٢٩٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: أَحْسَنُ [أَفْضَلُ] الْأَخْلَاقِ مَا حَمَلَکَ عَلَى الْمَکَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بهترین خویها آن است که تو را به بزرگواریها وا دارد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٥٤، ح ٥٣٥٠
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِنَّکُمْ إِلَى مَکَارِمِ الْأَفْعَالِ أَحْوَجُ مِنْکُمْ إِلَى جَمْعِ الْأَمْوَالِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: همانا احتیاج شما به مکارم اعمال بیشتر است از جمع کردم مال.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣١٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ظَرْفُ الْمُؤْمِنِ نَزَاهَتُهُ عَنِ الْمَحَارِمِ وَ مُبَادَرَتُهُ إِلَى الْمَکَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: جایگاه مؤمن پاکیزگى از حرامها و پیشى گرفتن بر بزرگواریهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٨، ح ٧٣٢٨
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): ... وَ اللَّهُ یُحِبُّ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: ... و خدا مکارم اخلاق را دوست دارد.
تحف العقول، ص ٥٢
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: ... جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ صِلَةً بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِبَادِهِ فَحَسْبُ أَحَدِکُمْ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِخُلُقٍ مُتَّصِلٍ بِاللَّهِ ...
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: خداوند سبحان مکارم اخلاق را سبب پیوند میان خود و بندگانش قرار داده است ، پس ، هر یک از شما را همین بس که به خویى که متّصل به خداست، چنگ آویزد .
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ٢، ص ١٢٢
٢- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ رُسُلَهُ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَامْتَحِنُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنْ کَانَتْ فِیکُمْ فَاحْمَدُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ ذَلِکَ مِنْ خَیْرٍ وَ إِنْ لَا تَکُنْ فِیکُمْ فَاسْأَلُوا اللَّهَ وَ ارْغَبُوا إِلَیْهِ فِیهَا قَالَ فَذَکَرَهَا عَشَرَةً الْیَقِینَ وَ الْقَنَاعَةَ وَ الصَّبْرَ وَ الشُّکْرَ وَ الْحِلْمَ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ السَّخَاءَ وَ الْغَیْرَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمُرُوءَةَ قَالَ وَ رَوَى بَعْضُهُمْ بَعْدَ هَذِهِ الْخِصَالِ الْعَشَرَةِ وَ زَادَ فِیهَا الصِّدْقَ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: خداى عز و جل پیغمبرانش را بمکارم اخلاق اختصاص داد، شما خود را بیازمائید، اگر آنها در وجود شما هم بود، خدا را سپاس گوئید و بدانید که بودن آنها در شما خیر شماست و اگر در شما نبود، از خدا بخواهید و نسبت بآنها رغبت جوئید. سپس آنها را ده چیز شمرد: یقین و قناعت و صبر و شکر و خویشتن دارى و خلق نیکو و سخاوت و غیرت و شجاعت و مروت.بعضى از راویان دیگر این ده خصلت را ذکر نموده و راستگوئى و امانت دارى را هم بدانها افزوده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٦، ح ٢
١٥٩٩٨- الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَیْکُمْ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّ رَبِّی بَعَثَنِی بِهَا وَ إِنَّ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ أَنْ یَعْفُوَ الرَّجُلُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یُعْطِیَ مَنْ حَرَمَهُ وَ یَصِلَ مَنْ قَطَعَهُ وَ أَنْ یَعُودَ مَنْ لَا یَعُودُهُ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: بر شما باد به مکارم اخلاق؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ مرا براى آنها برانگیخت. و از مکارم اخلاق است که آدمى، از کسى که به وى ستم کرده است در گذرد، و به کسى که چیزى را از او دریغ داشته است عطا کند، و با آن که از وى بُریده است پیوند برقرار سازد و از آن که به عیادتش نرفته است، عیادت کند.
وسائل الشیعة، ج ١٢، ص ١٧٣، ح ١٥٩٩٨
١٢٧٠١- الشَّیْخُ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ، عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: همانا من فقط برای به اتمام رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده ام.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١١، ص ١٨٧، ح ١٢٧٠١
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): اِنَّما بُعثِتُ لِاُتَمَّمَ مَکارِمَ الأخلاقِ
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: من مبعوث شدم تا بزرگواری های اخلاقی را کامل کنم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٦، ص ٢١٠
١٤٢- ما، الأمالی للشیخ الطوسی، عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ ص یَقُولُ بُعِثْتُ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَحَاسِنِهَا.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: من برای مکارم و نیکی های اخلاقی مبعوث شدم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٦، ص ٢٨٧، ح ١٤٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْکَرِیمُ یَرَى مَکَارِمَ أَفْعَالِهِ دَیْناً عَلَیْهِ یَقْضِیهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بزرگوار، نیکوکارى هاى خود را بدهى به گردن خود مى داند که باید بپردازد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٨٨، ح ٨٨٨٦
١٥١٨٧- ٤- قَالَ وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی قَتَادَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِدَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ إِنَّ خِصَالَ الْمَکَارِمِ بَعْضُهَا مُقَیَّدٌ بِبَعْضٍ یَقْسِمُهَا اللَّهُ حَیْثُ تَکُونُ فِی الرَّجُلِ وَ لَا تَکُونُ فِی ابْنِهِ وَ تَکُونُ فِی الْعَبْدِ وَ لَا تَکُونُ فِی سَیِّدِهِ صِدْقُ الْحَدِیثِ وَ صِدْقُ الْبَأْسِ وَ إِعْطَاءُ السَّائِلِ وَ الْمُکَافَأَةُ عَلَى الصَّنَائِعِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ التَّوَدُّدُ إِلَى الْجَارِ وَ الصَّاحِبِ وَ قِرَى الضَّیْفِ وَ رَأْسُهُنَّ الْحَیَاءُ.
امام صادق علیه السّلام به داود بن سرحان فرمود:اى داود!همانا برخى از خصوصیّات نیک وابسته به برخى دیگر است و خداوند آنها را به هرکجا که بخواهد مى‌پراکند[و چه‌بسا]در انسانى باشد ولى در فرزندش نباشد و در عبد باشد ولى در اربابش نباشد[و آنها عبارتند از:] راستگویى و صداقت با مردم و کمک به نیازمند و پاداش‌دهى به کردار نیک و پرداخت امانت و رفت‌وآمد خویشاوندان و دوستى با همسایه و همراه،و میهماندارى و سرآمد آنها هم حیاست.
وسائل الشیعة، ج ١١، ص ٤٣٤، ح ١٥١٨٧
٢٠٢٧٥- الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْغَضَائِرِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی قَتَادَةَ الْعَمِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وُجُوهاً خَلَقَهُمْ مِنْ خَلْقِهِ وَ أَرْضِهِ لِقَضَاءِ حَوَائِجِ إِخْوَانِهِمْ یَرَوْنَ الْحَمْدَ مَجْداً وَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ یُحِبُّ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ وَ کَانَ فِیمَا خَاطَبَ اللَّهُ نَبِیَّهُ ص إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ- قَالَ السَّخَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:براى خداوند چهره‌هائى است که آنها را از خلق خود آفریده است،و آنها را براى قضاى نیازهاى برادرانشان قرار داده است،آنان ستایش الهى را براى خود شکوه و مجد مى‌دانند،و خداوند سبحان مکارم اخلاق را دوست دارد،و خداوند پیامبر خود را چنین مخاطب قرار داده است:«همانا تو بر خوى و اخلاق عظیم هستى(سوره قلم/٤)»فرمود:منظور سخاوت و حسن خلق است.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢٠٠، ح ٢٠٢٧٥
١٨١٧٣- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ ع: إِنَّ لِلَّهِ وُجُوهاً مِنْ خَلْقِهِ خَلَقَهُمْ لِلْقِیَامِ بِحَوَائِجِ عِبَادِهِ یَرَوْنَ الْجُودَ مَجْداً وَ الْإِفْضَالَ مَغْنَماً وَ اللَّهُ کَرِیمٌ یُحِبُّ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: براى خداوند چهره‌هائى است از خلقش که براى قضاى نیازهاى بندگانش آفریده است. آنان بخشش را براى خود شکوه و مجد مى‌دانند و تفضل کردن را غنیمت می شمارند و خداوند کریم است و مکارم اخلاق را دوست دارد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٥٩، ح ١٨١٧٣
١- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ عَنْ یَزِیدَ بْنِ إِسْحَاقَ شَعِرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمَکَارِمُ عَشْرٌ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ فِیکَ فَلْتَکُنْ فَإِنَّهَا تَکُونُ فِی الرَّجُلِ وَ لَا تَکُونُ فِی وَلَدِهِ وَ تَکُونُ فِی الْوَلَدِ وَ لَا تَکُونُ فِی أَبِیهِ وَ تَکُونُ فِی الْعَبْدِ وَ لَا تَکُونُ فِی الْحُرِّ قِیلَ وَ مَا هُنَّ قَالَ صِدْقُ الْبَأْسِ وَ صِدْقُ اللِّسَانِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ إِقْرَاءُ الضَّیْفِ وَ إِطْعَامُ السَّائِلِ وَ الْمُکَافَأَةُ عَلَى الصَّنَائِعِ وَ التَّذَمُّمُ لِلْجَارِ وَ التَّذَمُّمُ لِلصَّاحِبِ وَ رَأْسُهُنَّ الْحَیَاءُ.
حسین بن عطیه گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: مکارم ده چیز است، اگر میتوانى آنها را داشته باش، زیرا گاهى شخصى آنها را دارد و فرزندش ندارد و گاهى در فرزند هست و در پدرش نیست، و گاهى در برده هست و در آزاد نیست، عرض شد: آنها چه هستند؟ فرمود: نومیدى حقیقى (از آنچهدست مردم است) و راستى زبان و اداء امانت وصله رحم و پذیرائى از مهمان و غذا دادن بسائل (کسى که از او غذا طلبد) و جبران نیکىهاى و مراعات حق همسایه و مراعات حق رفیق و سر همه مکارم (افضل و عالیتر از همه) حیا و شرم است (زیرا کسى که در برابر خالق و مخلوق شرم داشته باشد، همه این مکارم را انجام میدهد و همان خصلت حیا بر تمام این مکارم داعى و باعث مى‌شود).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٥، ح ١
٣- عَنْهُ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَاشِمِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّادٍ قَالَ بَکْرٌ وَ أَظُنُّنِی قَدْ سَمِعْتُهُ مِنْ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ کَانَ عَاقِلًا فَهِماً فَقِیهاً حَلِیماً مُدَارِیاً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِیّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ الْأَنْبِیَاءَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَسْأَلْهُ إِیَّاهَا قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هُنَّ قَالَ هُنَّ الْوَرَعُ وَ الْقَنَاعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحَیَاءُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْغَیْرَةُ وَ الْبِرُّ وَ صِدْقُ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: ما دوست داریم کسى را که عاقل، فهمیده، فقیه، خویشتن دار، با مدارا، بردبار، راستگو، باوفا باشد، زیرا خداى عز و جل پیغمبران را بمکارم اخلاق اختصاص داد (یعنى خصال نکوهیده را از آنها دور ساخت) پس هر که این مکارم را داشته باشد، باید خدا را سپاسگزارد و هر که آنها را نداشته باشد، باید بسوى خداى عز و جل تضرع کند و آنها را از او بخواهد. راوى گوید: عرض کردم، قربانت آنها چه صفاتى هستند؟ فرمود: پرهیزگارى و قناعت و صبر و شکر و خویشتن دارى و حیا و سخاوت و شجاعت و غیرت و خوش رفتارى و راستى گفتار و امانت دارى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٦، ح ٣
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ کَانَ عَاقِلًا عَالِماً فَهِماً فَقِیهاً حَلِیماً مُدَارِیاً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِیّاً إِنَّ اللَّهَ خَصَّ الْأَنْبِیَاءَ ع بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ وَ لْیَسْأَلْهُ إِیَّاهَا قِیلَ لَهُ وَ مَا هِیَ قَالَ ع الْوَرَعُ وَ الْقَنَاعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحَیَاءُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْغَیْرَةُ وَ صِدْقُ الْحَدِیثِ وَ الْبِرُّ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ الْیَقِینُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمُرُوَّةُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ما دوست داریم کسى را که خردمند و دانا و با فهم و فقیه و بردبار و مدارا کن و شکیبا و راستگو و وفادار است، همانا خداوند پیمبران را بمکارم اخلاق مخصوص کرده، هر که دارد باید خدا را بدان سپاس گزارد، و هر که ندارد بدرگاه خدا زارى کند و آن را بخواهد، باو گفته شد مکارم اخلاق چیست؟ فرمود: ورع، قناعت، صبر، شکر، حلم، حیاء، سخاوت، شجاعت، غیرت، راستگوئى، نیکوکارى امانت پردازى، یقین، خوشخوئى و مردانگى است.
تحف العقول، ص ٣٦٢
٣- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ نُشَیْبٍ اللَّفَائِفِیِّ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ثَلَاثٌ مِنْ مَکَارِمِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَحْلُمُ إِذَا جُهِلَ عَلَیْکَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز از مکارم دنیا و آخرتند: گذشتن از کسى که بتو ستم کرده و پیوست با آنکه از تو بریده و خویشتن دارى زمانى که با تو نادانى کنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٠٧، ح ٣
٤٧- عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُمَانِعُوا قَرْضَ الْخَمِیرِ وَ الْخُبْزِ وَ اقْتِبَاسَ النَّارِ فَإِنَّهُ یَجْلِبُ الرِّزْقَ عَلَى أَهْلِ الْبَیْتِ مَعَ مَا فِیهِ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر کسى خواست از شما خمیر، یا نان یا شعلۀ آتش قرض بگیرد، از او بازمدارید؛ چون این قرض دادن باعث جلب رزق و روزى براى اهل خانه شما مى‌شود، علاوه برآن، از اخلاق کریمانه و پسندیده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٣١٥، ح ٤٧
٣- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَمْرِو بْنِ سُلَیْمَانَ الْبَجَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ شُعَیْبِ بْنِ مِیثَمٍ التَّمَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی مِخْنَفٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: ... فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ لَهُ مَالٌ فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ وَ لْیُحْسِنْ مِنْهُ الضِّیَافَةَ وَ لْیَفُکَّ بِهِ الْعَانِیَ وَ الْأَسِیرَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ فَإِنَّ الْفَوْزَ بِهَذِهِ الْخِصَالِ مَکَارِمُ الدُّنْیَا وَ شَرَفُ الْآخِرَةِ.
امیر مؤمنان على علیه السّلام فرمودند: ... هرکه از شما ثروت و مال دارد به خویشاوندان خود صلۀ رحم کند مهمان‌نوازى نماید، اسیران را آزاد کند و به راه‌ماندگان کمک کند؛ زیراکه سعادت و خوشبختى و بزرگوارى دنیا و شرافت آخرت به این صفات پسندیده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ٣١، ح ٣
قَالَ علیٌّ علیه السلام: ذَلِّلُوا أَخْلَاقَکُمْ بِالْمَحَاسِنِ وَ قَوِّدُوهَا إِلَى الْمَکَارِمِ وَ عَوِّدُوا أَنْفُسَکُمُ الْحِلْمَ وَ اصْبِرُوا عَلَى الْإِیثَارِ عَلَى أَنْفُسِکُمْ فِیمَا تُجْمِدُونَ [تُحْمَدُونَ] عَنْهُ وَ لَا تُدَاقُّوا النَّاسَ وَزْناً بِوَزْنٍ وَ عَظِّمُوا أَقْدَارَکُمْ بِالتَّغَافُلِ عَنِ الدَّنِیِّ مِنَ الْأُمُورِ وَ أَمْسِکُوا رَمَقَ الضَّعِیفِ بِجَاهِکُمْ وَ بِالْمَعُونَةِ لَهُ إِنْ عَجَزْتُمْ عَمَّا رَجَاهُ عِنْدَکُمْ وَ لَا تَکُونُوا بَحَّاثِینَ عَمَّا غَابَ عَنْکُمْ فَیَکْثُرَ غَائِبُکُمْ [عَائِبُکُمْ] وَ تَحَفَّظُوا مِنَ الْکَذِبِ فَإِنَّهُ مِنْ أَدْنَى الْأَخْلَاقِ قَدْراً وَ هُوَ نَوْعٌ عَنِ الْفُحْشِ وَ ضَرْبٌ مِنَ الدَّنَاءَةِ وَ تَکَرَّمُوا بِالتَّعَامِی عَنِ الِاسْتِقْصَاءِ وَ رُوِیَ بِالتَّعَامُسِ مِنَ الِاسْتِقْصَاءِ.
امام على علیه السلام فرمودند: رفتار خود را در پرتو خوبیها در بند نمائید، و به جانب مکارم اخلاق رهبرى کنید و نفس خود را به حلم و بردبارى عادت دهید،و بر آنچه که دیگران را بر شما و حقّتان برترى مى‌دهند پایدارى کنید،و در رفتار با مردم وسواس بخرج مدهید[زیاد دقیق مشوید]،و شخصیت خود را در پرتو تغافل و بى‌توجّهى از امور پست گرامى بدارید. نگاه و چشمداشت افراد ناتوان را با اعتبار و آبروى خود دریابید و اگر از رسیدن به آنچه بدان امید بسته‌اند واماندید با کمک و امدادى به فریادشان برسید. و از آنچه که از شما پنهان است کاوشگر مباشید که در این صورت امور پوشیده از شما و نهان افزون گردد.از دروغ و خلاف حقیقت پرهیز کنید،زیرا که آن از لحاظ پایه و مرتبه از پست‌ترین آداب و رفتار است،و آن،نوعى از تبهکارى و گونه‌اى از پستى و بى‌مایگى است.خویش را با عدم موشکافى و کنجکاوى در امور بى‌ارزش ارجمند بدارید.
تحف العقول، ص ٢٢٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: قَضَاءُ اللَّوَازِمِ مِنْ أَفْضَلِ الْمَکَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: انجام آنچه [از حقوق] لازم و واجب است از برترین مکارم اخلاق است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٧٦، ح ٣٣٧٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْعَفْوُ تَاجُ الْمَکَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بخشش، سرآمد بزرگواریهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٤٥، ح ٥٠٠١
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: أَحْسَنُ الْمَکَارِمِ عَفْوُ الْمُقْتَدِرِ وَ جُودُ الْمُفْتَقِرِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: نیکوترین بزرگواریها،گذشت توانا و بخشندگی به نیازمند است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٤٦، ح ٥٠٣٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لَا تَکْمُلُ الْمَکَارِمُ إِلَّا بِالْعَفَافِ وَ الْإِیثَارِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: مکارم اخلاق به کمال نمى رسد، مگر با پاکدامنى و از خود گذشتگى.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٥٦، ح ٥٤١٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مِنْ أَحْسَنِ الْمَکَارِمِ بَثُّ الْمَعْرُوفِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از خوبترین مکارم اخلاق، اشاعه کارهاى نیک است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٨، ح ٧٣٣٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مِنْ أَحْسَنِ الْمَکَارِمِ تَجَنُّبُ الْمَحَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از خوبترین بزرگواریها، اجتناب از گناهان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٨، ح ٧٣٣٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: تَعَصَّبُوا لِخِلَالِ الْحَمْدِ مِنَ الْحِفْظِ لِلْجَارِ وَ الْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ وَ الطَّاعَةِ لِلْبِرِّ [لِلْخَیْرِ] وَ الْمَعْصِیَةِ لِلْکِبْرِ وَ تَحَلَّوْا بِمَکَارِمِ الْخِلَالِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: براى خویهاى ستوده تعصب بورزید که عبارتند از: نگاهداشت حرمت همسایه، وفا کردن به پیمانها، گسترش نیکى، و نیکوکارى، و پرهیز از تکبر و خودخواهى و خود را به این خصلتهاى ارزنده بیارایید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٢٤، ح ٧٥٢٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: أَحْسَنُ الْمَکَارِمِ الْجُودُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: نیکوترین بزرگواریها بخشش است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٧٥، ح ٨٤٥٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: خَیْرُ الْمَکَارِمِ الْإِیثَارُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بهترین بزرگواریها ایثار است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٧٦، ح ٨٤٧٠
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مِنْ أَفْضَلِ الْمَکَارِمِ تَحَمُّلُ الْمَغَارِمِ وَ إِقْرَاءُ الضُّیُوفِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از برترین بزرگواریها، به عهده گرفتن قرضها و به میهمانى خواندن دیگران است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٧٦، ح ٨٤٨٠
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِنَّ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ أَنْ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطِیَ مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: همانا از مکارم اخلاق ارتباط با کسی است که از تو بریده و عطا کردن به کسی است که تو را محروم کرده و بخشیدن کسی است که به تو ظلم کرده است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٨٨، ح ٨٨٧٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْإِیثَارُ أَعْلَى الْمَکَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: ایثار برترین مکارم است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٥، ح ٩١٥٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: غَایَةُ الْمَکَارِمِ الْإِیثَارُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: نهایت مکارم ایثار است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٦، ح ٩١٧١
٢٠٢٣٠- ٤- وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى عَنْ یَزِیدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمَکَارِمُ عَشْرٌ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ فِیکَ فَلْتَکُنْ فَإِنَّهَا تَکُونُ فِی الرَّجُلِ وَ لَا تَکُونُ فِی وَلَدِهِ وَ تَکُونُ فِی وَلَدِهِ وَ لَا تَکُونُ فِی أَبِیهِ وَ تَکُونُ فِی الْعَبْدِ وَ لَا تَکُونُ فِی الْحُرِّ صِدْقُ النَّاسِ وَ صِدْقُ اللِّسَانِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ إِقْرَاءُ الضَّیْفِ وَ إِطْعَامُ السَّائِلِ وَ الْمُکَافَأَةُ عَلَى الصَّنَائِعِ وَ التَّذَمُّمُ لِلْجَارِ وَ التَّذَمُّمُ لِلصَّاحِبِ وَ رَأْسُهُنَّ الْحَیَاءُ.
امام صادق علیه السلام : مکارم [اخلاق] ده تاست ، اگر مى توانى آنها را داشته باش؛ زیرا گاهى شخص آنها را دارد، ولى فرزندش ندارد و گاهى در فرزند هست و در پدرش نیست و گاهى در بنده هست و در آزاد نیست [این ده خوى کریمانه عبارتند از : ]پایمردى در جنگ، راستگویى ، امانتدارى ، صله رحم، میهمان نوازى ، اطعام بینوا ، جبران کردن نیکیها ، مراعات حقّ همسایه ، مراعات حقّ رفیق، و در رأس همه، شرم و حیا .
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ١٨٣، ح ٢٠٢٣٠
٢٠٢٧٣- ٧- وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ الصَّفْحُ عَنِ النَّاسِ وَ مُوَاسَاةُ الرَّجُلِ أَخَاهُ فِی مَالِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً.
امام صادق علیه السلام ـ به جرّاح مدائنى ـ فرمود :آیا به تو بگویم از مکارم اخلاق؟ گذشت کردن از مردم، کمک مالى به برادر (دینى) خود و بسیار به یاد خدا بودن.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ١٩٩، ح ٢٠٢٧٣
٢٠٢٢٩- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ أَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْکَ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به امام على علیه السّلام فرمودند: همانا سه چیز از مکارم اخلاق در دنیا و آخرت است: بخشیدن کسی که به تو ظلم کرده و ارتباط برقرار کردن با کسی که از تو بریده و صبر در برابر کسی که بر تو جهالت کرده است.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ١٨٢، ح ٢٠٢٢٩
٢٠٢٧٢٦- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ وَ فِی الْأَمَالِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى الصَّادِقِ ع فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- أَخْبِرْنِی عَنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَقَالَ الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ صِلَةُ مَنْ قَطَعَکَ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَکَ وَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ لَوْ عَلَى نَفْسِکَ.
مردى به امام صادق علیه السلام عرض کرد: مرا از مکارم اخلاق مطلع ساز. فرمود:گذشت از کسى که به تو ظلم کرده،رابطه با کسى که با تو قطع رابطه نموده،بخشیدن به کسى که تو را محروم ساخته،گفتن حق هرچند به ضررت باشد.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ١٩٩، ح ٢٠٢٧٢
٩٣٠٥- الْجَعْفَرِیَّاتُ، أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدٌ حَدَّثَنِی مُوسَى حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ: إِنَّ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ صِدْقَ الْحَدِیثِ وَ إِعْطَاءَ السَّائِلِ وَ صِدْقَ النَّاسِ وَ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ التَّذَمُّمَ لِلْجَارِ وَ التَّذَمُّمَ لِلصَّاحِبِ وَ إِقْرَاءَ الضَّیْفِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: همانا از مکارم اخلاق راستگوئى، عطا کردن به درخواست کننده، راستى با مردم و پیوند کردن با خویشاوند ادا کردن امانت، حفظ حرمت همسایه، حفظ حرمت دوست (همراه) و میهمان نوازى است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٨، ص ٢٢١، ح ٩٣٠٥
قَالَ علیٌّ علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا رِفْعَةٌ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْأَخْلَاقَ الدَّنِیَّةَ فَإِنَّهَا تَضَعُ الشَّرِیفَ وَ تَهْدِمُ الْمَجْدَ.
امام على علیه السلام فرمودند: بر شما باد تحصیل مکارم اخلاق که آن مایه رفعت است و از خویهاى پست دورى کنید که آن انسانهاى شریف را پست مى کند و بزرگوارى را از بین مى برد .
تحف العقول، ص ٢١٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْفَضِیلَةُ بِحُسْنِ الْکَمَالِ وَ مَکَارِمِ الْأَفْعَالِ لَا بِکَثْرَةِ الْمَالِ وَ جَلَالَةِ الْأَعْمَالِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: برترى به حسن کمال و کردارهاى والاست، نه به بسیارى مال و بزرگى کارها (منصبها).
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣١٣
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: ... جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ صِلَةً بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِبَادِهِ فَحَسْبُ أَحَدِکُمْ أَنْ یَتَمَسَّکَ بِخُلُقٍ مُتَّصِلٍ بِاللَّهِ ...
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: خداوند سبحان مکارم اخلاق را سبب پیوند میان خود و بندگانش قرار داده است ، پس ، هر یک از شما را همین بس که به خویى که متّصل به خداست، چنگ آویزد .
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ٢، ص ١٢٢
١٢٧٢١- السَّیِّدُ عَلِیخَانُ الْمَدَنِیُّ صَاحِبُ شَرْحِ الصَّحِیفَةِ وَ غَیْرِهِ فِی کِتَابِ الطَّبَقَاتِ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: لَوْ کُنَّا لَا نَرْجُو جَنَّةً وَ لَا نَخْشَى نَاراً وَ لَا ثَوَاباً وَ لَا عِقَاباً لَکَانَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَطْلُبَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا مِمَّا تَدُلُّ عَلَى سَبِیلِ النَّجَاحِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: اگر هم به بهشت امید (و باور) نمى داشتیم و از دوزخ نمى هراسیدیم و پاداش و کیفرى در میان نمى بود باز شایسته بود که در طلب مکارم اخلاق برآییم، زیرا که راه موفقیت و پیروزى، در تحصیل مکارم اخلاق است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١١، ص ١٩٣، ح ١٢٧٢١
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ٢٤٠ ، ح ٤٨٦٢)
قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ مَا الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَالَ: أَدَاءُ الْفَرَائِضِ وَ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ الِاشْتِمَالُ عَلَى الْمَکَارِمِ ثُمَّ لَا یُبَالِی أَنْ وَقَعَ عَلَى الْمَوْتِ أَوِ الْمَوْتُ وَقَعَ عَلَیْهِ وَ اللَّهِ لَا یُبَالِی ابْنُ أَبِی طَالِبٍ أَنْ وَقَعَ عَلَى الْمَوْتِ أَوِ الْمَوْتُ وَقَعَ عَلَیْهِ.
به امام على علیه السّلام عرض شد آمادگى براى مرگ چیست؟ فرمودند:اداى واجبات و کناره کردن از حرامها و بدست آوردن مکارم سپس باکى نباشد که مرگ بر او آید، یا او بمرگ گراید، بخدا باک ندارد پسر ابى طالب که بر مرگ افتد یا مرگش درگیرد.
عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ١، ص ٢٩٧، ح ٥٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: عَوِّدْ نَفْسَکَ فِعْلَ الْمَکَارِمِ وَ تَحَمُّلَ أَعْبَاءِ الْمَغَارِمِ تَشْرُفْ نَفْسُکَ وَ تَعْمُرْ آخِرَتُکَ وَ یَکْثُرْ حَامِدَوکَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خودت را به انجام مکارم (رفتار و اخلاق) و به دوش کشیدن بارهاى دیون [مردم] عادت بده، تا شرافت نفس یابى و آخرتت آباد شود و ستایش کنندگانت بسیار شوند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٣١، ح ٤٢٤٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ أَحَبَّ الْمَکَارِمَ اجْتَنَبَ الْمَحَارِمَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: کسی که بزرگواریها (ی اخلاقی) را دوست داشته باشد از حرامها خودداری می کند.
کنز الفوائد، ج ١، ص ٢٧٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ذَلِّلُوا أَنْفُسَکُمْ بِتَرْکِ الْعَادَاتِ وَ قُودُوهَا إِلَى فِعْلِ [أَفْضَلِ] الطَّاعَاتِ وَ حَمِّلُوهَا أَعْبَاءَ الْمَغَارِمِ وَ حُلُّوهَا بِفِعْلِ الْمَکَارِمِ وَ صُونُوهَا عَنْ دَنَسِ الْمَآثِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: با ترک کردن عادتها، نَفسهای خود را رام کنید و آنها را به سوی انجام طاعات بکشانید و بارهای تاوانها و جریمهها را بر دوش آنها نهید و با به کار بستن بزرگواریها آنها را بیارایید و از پستی گناهان دورشان دارید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٣٨، ح ٤٧٩٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: نَزِّهْ عَنْ کُلِّ دَنِیَّةٍ نَفْسَکَ وَ ابْذُلْ فِی الْمَکَارِمِ جُهْدَکَ تَخْلُصْ مِنَ الْمَآثِمِ وَ تُحْرِزِ الْمَکَارِمَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خودت را از هر پَستى پاک کن، و در راه مکارم اخلاق نهایت کوشش خود را به کار گیر تا از گناهان برهى و مکارم را بدست آورى.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٤٠، ح ٤٨٦٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: تَنَافَسُوا فِی الْأَخْلَاقِ الرَّغِیبَةِ وَ الْأَحْلَامِ الْعَظِیمَةِ وَ الْأَخْطَارِ الْجَلِیلَةِ یَعْظُمُ لَکُمُ الْجَزَاءُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: در کسب خویهاى پسندیده و آرزوهاى بزرگ و منزلتهاى والا با یکدیگر رقابت کنید، تا پاداش بزرگ یابید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣٢٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: تَبَادَرُوا الْمَکَارِمَ وَ سَارِعُوا إِلَى تَحَمُّلِ الْمَغَارِمِ وَ اسْعَوْا فِی حَاجَةِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ یَحْسُنُ لَکُمْ فِی الدَّارَیْنِ الْجَزَاءُ وَ تَنَالُوا مِنَ اللَّهِ عَظِیمَ الْحَبَاءِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: به کارها و صفات نیکو پیشى گیرید، و بسوى دادن قرضها شتاب نمائید، و در بر آوردن حاجت کسى که خواب (از حاجت خود بىخبر) است کوشش کنید، تا پاداش شما در دنیا و آخرت نیکو گشته و از جانب خدا به عطاى بزرگ نائل شوید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٤٩، ح ١٠٣٠٣
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام لِکُمَیْلِ بْنِ زِیَادٍ النَّخَعِیِّ: یَا کُمَیْلُ مُرْ أَهْلَکَ أَنْ یَرُوحُوا فِی کَسْبِ الْمَکَارِمِ، وَ یُدْلِجُوا فِی حَاجَةِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ؛ فَوَالَّذِی وَسِعَ سَمْعُهُ الْأَصْوَاتَ، مَا مِنْ أَحَدٍ أَوْدَعَ قَلْباً سُرُوراً إِلَّا وَ خَلَقَ اللَّهُ لَهُ مِنْ ذَلِکَ السُّرُورِ لُطْفاً، فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ جَرَى إِلَیْهَا کَالْمَاءِ فِی انْحِدَارِهِ حَتَّى یَطْرُدَهَا عَنْهُ، کَمَا تُطْرَدُ غَرِیبَةُ الْإِبِلِ.
امام علیه السلام به کمیل بن زیاد نخعى فرمود: اى کمیل! خانواده‌ات را دستور ده که روزها در کسب فضایل و مکارم بکوشند وشامگاهان در انجام حوائج مردمى که در خوابند تلاش کنند. سوگند به کسى که تمام صداها را مى‌شنود، هرکس سرور و خوشحالى در قلبى ایجاد کند خدا از آن سرور برایش لطفى مى‌آفریند که هرگاه مصیبتى بر او وارد شود این لطف همچون آب (در یک سطح شیب‌دار، به سرعت) به سوى او سرازیر شود تا آن مصیبت را از وى (بشوید و) دور سازد، همان‌گونه که شتر بیگانه از گله (یا از چراگاه خصوصى) رانده مى‌شود.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٥١٤، حکمت ٢٥٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْمَکَارِمُ بِالْمَکَارِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: مکارم (اخلاق) با کراهت و رنج به دست می‌آید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٩٩، ح ١٧٠٣
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الِارْتِقَاءُ إِلَى الْفَضَائِلِ صَعْبٌ مُنْجٍ [منجی].
امام على علیه السّلام فرمودند: نیل به اوج فضایل، سخت و دشوار است و نجات بخش.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣١١
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: نَزِّهْ عَنْ کُلِّ دَنِیَّةٍ نَفْسَکَ وَ ابْذُلْ فِی الْمَکَارِمِ جُهْدَکَ تَخْلُصْ مِنَ الْمَآثِمِ وَ تُحْرِزِ الْمَکَارِمَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خودت را از هر پَستى پاک کن، و در راه مکارم اخلاق نهایت کوشش خود را به کار گیر تا از گناهان برهى و مکارم را بدست آورى.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٤٠، ح ٤٨٦٢
قَالَ علیٌّ علیه السلام: ذَلِّلُوا أَخْلَاقَکُمْ بِالْمَحَاسِنِ وَ قَوِّدُوهَا إِلَى الْمَکَارِمِ وَ عَوِّدُوا أَنْفُسَکُمُ الْحِلْمَ وَ اصْبِرُوا عَلَى الْإِیثَارِ عَلَى أَنْفُسِکُمْ فِیمَا تُجْمِدُونَ [تُحْمَدُونَ] عَنْهُ وَ لَا تُدَاقُّوا النَّاسَ وَزْناً بِوَزْنٍ وَ عَظِّمُوا أَقْدَارَکُمْ بِالتَّغَافُلِ عَنِ الدَّنِیِّ مِنَ الْأُمُورِ وَ أَمْسِکُوا رَمَقَ الضَّعِیفِ بِجَاهِکُمْ وَ بِالْمَعُونَةِ لَهُ إِنْ عَجَزْتُمْ عَمَّا رَجَاهُ عِنْدَکُمْ وَ لَا تَکُونُوا بَحَّاثِینَ عَمَّا غَابَ عَنْکُمْ فَیَکْثُرَ غَائِبُکُمْ [عَائِبُکُمْ] وَ تَحَفَّظُوا مِنَ الْکَذِبِ فَإِنَّهُ مِنْ أَدْنَى الْأَخْلَاقِ قَدْراً وَ هُوَ نَوْعٌ عَنِ الْفُحْشِ وَ ضَرْبٌ مِنَ الدَّنَاءَةِ وَ تَکَرَّمُوا بِالتَّعَامِی عَنِ الِاسْتِقْصَاءِ وَ رُوِیَ بِالتَّعَامُسِ مِنَ الِاسْتِقْصَاءِ.
امام على علیه السلام فرمودند: رفتار خود را در پرتو خوبیها در بند نمائید، و به جانب مکارم اخلاق رهبرى کنید و نفس خود را به حلم و بردبارى عادت دهید،و بر آنچه که دیگران را بر شما و حقّتان برترى مى‌دهند پایدارى کنید،و در رفتار با مردم وسواس بخرج مدهید[زیاد دقیق مشوید]،و شخصیت خود را در پرتو تغافل و بى‌توجّهى از امور پست گرامى بدارید. نگاه و چشمداشت افراد ناتوان را با اعتبار و آبروى خود دریابید و اگر از رسیدن به آنچه بدان امید بسته‌اند واماندید با کمک و امدادى به فریادشان برسید. و از آنچه که از شما پنهان است کاوشگر مباشید که در این صورت امور پوشیده از شما و نهان افزون گردد.از دروغ و خلاف حقیقت پرهیز کنید،زیرا که آن از لحاظ پایه و مرتبه از پست‌ترین آداب و رفتار است،و آن،نوعى از تبهکارى و گونه‌اى از پستى و بى‌مایگى است.خویش را با عدم موشکافى و کنجکاوى در امور بى‌ارزش ارجمند بدارید.
تحف العقول، ص ٢٢٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْکَرَمُ حُسْنُ السَّجِیَّةِ وَ اجْتِنَابُ الدَّنِیَّةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بزرگوارى به خلق و خوی نیکو (یا طبیعت نیکو) و پرهیز از رذالت و پستى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣١٢
٣- عَنْهُ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَاشِمِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّادٍ قَالَ بَکْرٌ وَ أَظُنُّنِی قَدْ سَمِعْتُهُ مِنْ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ کَانَ عَاقِلًا فَهِماً فَقِیهاً حَلِیماً مُدَارِیاً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِیّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ الْأَنْبِیَاءَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَسْأَلْهُ إِیَّاهَا قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هُنَّ قَالَ هُنَّ الْوَرَعُ وَ الْقَنَاعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحَیَاءُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْغَیْرَةُ وَ الْبِرُّ وَ صِدْقُ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: ما دوست داریم کسى را که عاقل، فهمیده، فقیه، خویشتن دار، با مدارا، بردبار، راستگو، باوفا باشد، زیرا خداى عز و جل پیغمبران را بمکارم اخلاق اختصاص داد (یعنى خصال نکوهیده را از آنها دور ساخت) پس هر که این مکارم را داشته باشد، باید خدا را سپاسگزارد و هر که آنها را نداشته باشد، باید بسوى خداى عز و جل تضرع کند و آنها را از او بخواهد. راوى گوید: عرض کردم، قربانت آنها چه صفاتى هستند؟ فرمود: پرهیزگارى و قناعت و صبر و شکر و خویشتن دارى و حیا و سخاوت و شجاعت و غیرت و خوش رفتارى و راستى گفتار و امانت دارى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٦، ح ٣
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِذَا رَأَیْتُمُ الْخَیْرَ فَسَارَعْتُمْ إِلَیْهِ وَ رَأَیْتُمُ الشَّرَّ فَتَبَاعَدْتُمْ عَنْهُ وَ کُنْتُمْ بِالطَّاعَاتِ عَامِلِینَ وَ فِی الْمَکَارِمِ مُتَنَافِسِینَ کُنْتُمْ مُحْسِنِینَ فَائِزِینَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر گاه خیرى را دیدید به سوى آن بشتابید و هرگاه شرى را دیدید از آن دورى گزینید،به فرمانهاى خداوند عمل کنید و در مکارم (اخلاق) با یکدیگر رقابت کنید تا از نیکوکاران پیروز باشید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٠٥، ح ١٨٧٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لَا تَکْمُلُ الْمَکَارِمُ إِلَّا بِالْعَفَافِ وَ الْإِیثَارِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: مکارم اخلاق به کمال نمى رسد، مگر با پاکدامنى و از خود گذشتگى.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٥٦، ح ٥٤١٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْمُرُوءَةُ تَحُثُّ عَلَى الْمَکَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: مردانگى، باعث مکارم می شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٥٨، ح ٥٤٨٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْکَرَمُ حُسْنُ السَّجِیَّةِ وَ اجْتِنَابُ الدَّنِیَّةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بزرگوارى به خلق و خوی نیکو (یا طبیعت نیکو) و پرهیز از رذالت و پستى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣١٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِذَا رَغِبْتَ فِی الْمَکَارِمِ فَاجْتَنِبِ الْمَحَارِمَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: اگر خواهان مکارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى کن.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٧، ح ٧٣١٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: نَیْلُ الْمَآثِرِ بِبَذْلِ الْمَکَارِمِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: رسیدن به فضائل و کمالهاى ستودنى، به بذل کرم و نیکیهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣١٨، ح ٧٣٣٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: تَعَصَّبُوا لِخِلَالِ الْحَمْدِ مِنَ الْحِفْظِ لِلْجَارِ وَ الْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ وَ الطَّاعَةِ لِلْبِرِّ [لِلْخَیْرِ] وَ الْمَعْصِیَةِ لِلْکِبْرِ وَ تَحَلَّوْا بِمَکَارِمِ الْخِلَالِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: براى خویهاى ستوده تعصب بورزید که عبارتند از: نگاهداشت حرمت همسایه، وفا کردن به پیمانها، گسترش نیکى، و نیکوکارى، و پرهیز از تکبر و خودخواهى و خود را به این خصلتهاى ارزنده بیارایید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٢٤، ح ٧٥٢٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: عَلَیْکَ بِمَکَارِمِ الْخِلَالِ وَ اصْطِنَاعِ الرِّجَالِ فَإِنَّهُمَا یَقِیَانِ مَصَارِعَ السَّوْءِ وَ یُوجِبَانِ الْجَلَالَةَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بر تو باد خصلتهاى گرامى و احسان کردن بمردان، پس بدرستى که اینها نگاه مىدارند از افتادن در بدى و سبب بزرگى میشوند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٨٦، ح ٨٨٠٥
