شرح صدر
موضوعات
نتیجه گشایش سینه: هدایت شدن- پذیرش حق- پذیرش اسلام - آرامش و اطمینان- پذیرش ولایت ائمه (ع) - ایمان و بهشت- مؤمن حقیقی، تحمل معارف الهی - دل نورانی و گوشهای باز و فرشته نگهدارنده-
کسانی که شرح صدر دارند: امام علی (ع) - اصلاح کننده امور مردم - مؤمن امتحان شده- افراد با ذهن پاک و احساس لطیف و تشخیص درست که قرآن را می فهمند-
آنچه باعث شرح صدر می شود: قرآن- تقوی- معرفت به امام علی (ع) - کشته شدن در راه زیارت رسول خدا (ص) - نورانی شدن قلب و دوری از دنیا - تلاش در جهت انتظار امر ائمه (ع) - دعایی که به حضرت ابراهیم آموخته شد
سینه تنگ: سینه تنگ قلب سیاه شده است- معصیت باعث تنگی سینه می شود- سینه تنگ باعث گمراهی از بهشت است- سینه تنگ باعث شک و کفر است- ممکن است از سینه تنگ راهی برای حق باشد- ادامه تنگی سینه باعث بسته شدن کامل آن است- سینه تنگ باعث کری گوش می شود
کلمه «صدر» در کتابهای الکافی بررسی شد و عبارتهای «شرح صدره»، «یشرح صدره»، «شرح الله صدره»، «یَشْرَحَ صُدُورَکُمْ» و «اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی» در کتابهای برگزیده بررسی شد.
کتابهای برگزیده عبارتند از: الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل.
نتیجه گشایش سینه
هدایت شدن
فَمَنْ یُرِدِ الله أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ الله الرِّجْسَ عَلَى الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ
آنکه را خدا بخواهد هدایت کند سینه‌اش را براى [پذیرش] اسلام باز مى‌نماید؛ و آنکه را بخواهد گمراه سازد سینه‌اش را آنچنان تنگ مى‌کند که گویا مى‌خواهد به آسمان بالا رود؛ اینگونه خداوند پلیدى را بر افرادى که ایمان نمى‌آورند قرار مى‌دهد.
سوره انعام آیه ١٢٥
أَ فَمَنْ شَرَحَ اللهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیْلٌ لِلْقاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللهِ أُولئِکَ فی ضَلالٍ مُبینٍ
آیا کسى که خدا سینه‌اش را براى اسلام گشاده است و بر فراز [مرکبى از] نور الهى قرار گرفته [همچون کوردلان گمراه است]؟! واى بر آنان که قلب‌هایى سخت در برابر ذکر خدا دارند! آنها در گمراهى آشکارى هستند.
سوره زمر آیه ۲۲
٢- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً- نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً مِنْ نُورٍ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یُسَدِّدُهُ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً سَوْدَاءَ وَ سَدَّ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ شَیْطَاناً یُضِلُّهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ.
امام صادق (ع) فرمود: چون خدا خیر بنده‌اى را خواهد، اثرى از نور در دلش گذارد و گوشهاى دلش را باز کند و فرشتهاى بر او گمارد که نگهدارش باشد و چون براى بنده‌اى بدخواهد، اثرى از سیاهى در دلش افکند و گوشهاى دلش را ببندد و شیطانى بر او گمارد که گمراهش کند، سپس این آیه (سوره انعام آیه ١٢٥) را قرائت فرمود: «هر که را خدا خواهد هدایت کند، سینه او را براى اسلام آوردن بگشاید و هر که را خواهد گمراه کند سینه‌اش را تنگ و سخت کند که گوئى بآسمان خواهد رفت» (سختى مسلمان شدن در نظر او مانند بآسمان رفتن است).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ١٦٦، ح ٢
٥- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْقَلْبَ لَیَتَجَلْجَلُ فِی الْجَوْفِ یَطْلُبُ الْحَقَّ فَإِذَا أَصَابَهُ اطْمَأَنَّ وَ قَرَّ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- هَذِهِ الْآیَةَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ إِلَى قَوْلِهِ کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: براستى دل در درون انسان مضطرب و لرزانست و حق را جستجو کند و چون بدان رسد آرامش پیدا کند و قرار گیرد، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «آن که را خداوند بخواهد هدایتش کند سینه‌اش را براى (پذیرفتن) اسلام بگشاید تا آنجا که فرماید: چنان که گوئى بآسمان بالا رود» (سوره انعام آیه ١٢٥).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٢١، ح ٥
١- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* أَمَّا بَعْدُ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمُ الْعَافِیَة ... وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَإِذَا أَعْطَاهُ ذَلِکَ أَنْطَقَ لِسَانَهُ بِالْحَقِّ وَ عَقَدَ قَلْبَهُ عَلَیْهِ فَعَمِلَ بِهِ فَإِذَا جَمَعَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ تَمَّ لَهُ إِسْلَامُهُ وَ کَانَ عِنْدَ اللَّهِ إِنْ مَاتَ عَلَى ذَلِکَ الْحَالِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ حَقّاً وَ إِذَا لَمْ یُرِدِ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً وَکَلَهُ إِلَى نَفْسِهِ وَ کَانَ صَدْرُهُ ضَیِّقاً حَرَجاً فَإِنْ جَرَى عَلَى لِسَانِهِ حَقٌّ لَمْ یُعْقَدْ قَلْبُهُ عَلَیْهِ وَ إِذَا لَمْ یُعْقَدْ قَلْبُهُ عَلَیْهِ لَمْ یُعْطِهِ اللَّهُ الْعَمَلَ بِهِ فَإِذَا اجْتَمَعَ ذَلِکَ عَلَیْهِ (آل عمران: ٣١) حَتَّى یَمُوتَ وَ هُوَ عَلَى تِلْکَ الْحَالِ کَانَ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْمُنَافِقِینَ وَ صَارَ مَا جَرَى عَلَى لِسَانِهِ مِنَ الْحَقِّ الَّذِی لَمْ یُعْطِهِ اللَّهُ أَنْ یُعْقَدَ قَلْبُهُ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُعْطِهِ الْعَمَلَ بِهِ حُجَّةً عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ سَلُوهُ أَنْ یَشْرَحَ صُدُورَکُمْ لِلْإِسْلَامِ وَ أَنْ یَجْعَلَ أَلْسِنَتَکُمْ تَنْطِقُ بِالْحَقِّ حَتَّى یَتَوَفَّیکُمْ وَ أَنْتُمْ عَلَى ذَلِکَ وَ أَنْ یَجْعَلَ مُنْقَلَبَکُمْ مُنْقَلَبَ الصَّالِحِینَ قَبْلَکُمْ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ ... وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: به نام خداوند بخشاینده مهربان، از پروردگارتان عافیت بطلبید ... بدانید که اگر خدا براى بنده‌اى خیر بخواهد سینه‌اش را براى پذیرش اسلام بگشاید و چون این نعمت را بدو بخشید زبانش به حق گویا گردد و بدان دل دهد و عمل کند و هر گاه خدا این همه را براى او گرد آورد اسلامش به کمال رسد و اگر بر این حال بمیرد، چونان مسلمانى حقیقى مرده است؛ و اگر خدا به بندهاش خیرى نخواهد او را به خود واگذارد و دلتنگ و پریشان باشد و اگر هم حق را بر زبان او راند دل بدان نبندد و از آنجا که دل بدان نبسته است خدا توفیق عمل بدو ندهد و چون این وضع براى او پدید آید تا جایى که بمیرد نزد خدا منافق خواهد بود و همان اعتراف زبان او به حق با آنکه خدایش توفیق دل دادن بدان و عمل کردن به آن به وى نداده، بر او حجّت گردد.
تقواى خدا در پیش گیرید و از او بخواهید سینه شما را براى پذیرش اسلام بگشاید و زبانتان را حقگو گرداند تا وقتى که شما را مىمیراند در حالى که شما بر حق قرار دارید و بازگشت شما را چون بازگشت نیکان قبل از خود قرار دهد و نیرو و قوّتى نیست مگر بخدا ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٢، ح ١٤
٥- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْقَلْبَ لَیَتَجَلْجَلُ فِی الْجَوْفِ یَطْلُبُ الْحَقَّ فَإِذَا أَصَابَهُ اطْمَأَنَّ وَ قَرَّ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع هَذِهِ الْآیَةَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ إِلَى قَوْلِهِ کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: به راستى دل در درون انسان مضطرب و لرزانست و حق را جستجو کند و چون بدان رسد آرامش پیدا کند و قرار گیرد، سپس این آیه را تلاوت فرمود: آن کس را که خداوند بخواهد رهنمائیش کند سینه‌اش را براى (پذیرفتن) اسلام بگشاید- تا آنجا که فرماید: «چنان که گوئى بآسمان بالا رود» (سوره انعام آیه ١٢٥).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٢١، ح ٥
٣٤- سن، المحاسن أَبِی عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ خَیْثَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ الْقَلْبَ یَنْقَلِبُ مِنْ لَدُنْ مَوْضِعِهِ إِلَى حَنْجَرَتِهِ مَا لَمْ یُصِبِ الْحَقَّ فَإِذَا أَصَابَ الْحَقَّ قَرَّ ثُمَّ ضَمَّ أَصَابِعَهُ وَ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: همانا دل تا زمانی‌که حق را نیافته است از جایگاه خود بیرون افتاده و به‌طرف حنجره وارونه میشود، امّا آنگاه که حق را بیابد، آرامش می‌گیرد. سپس انگشتان خویش را جمع کرده و این آیه را خواند: فَمَن یُرِدِ اللهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ وَ مَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقًا حَرَجًا.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٥، ص ٢٠٤، ح ٣٤
٦- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً مِنْ نُورٍ فَأَضَاءَ لَهَا سَمْعُهُ وَ قَلْبُهُ حَتَّى یَکُونَ أَحْرَصَ عَلَى مَا فِی أَیْدِیکُمْ مِنْکُمْ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً- نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً سَوْدَاءَ فَأَظْلَمَ لَهَا سَمْعُهُ وَ قَلْبُهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: همانا خداى عز و جل هر گاه خیر بندهئى را خواهد، نقطهئىاز نور در دلش زند که گوش و دلش را از آن روشن کند تا آنجا که بر آنچه در دست شماست (امر ولایت) از خود شما حریصتر گردد و چون براى بندهئى بدخواهد، نقطه سیاهى در دلش زند که گوش و دلش از آن تاریک شود، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «کسى که خدا هدایتش را خواهد، سینه‌اش را براى اسلام باز کند: و کسى که خدا ضلالتش را خواهد، سینه‌اش را تنگ و سخت کند که گوئى بآسمان بالا میرود.» (سوره انعام آیه ١٢٥)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢١٤، ح ٦
٢٧- حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ الْعَطَّارُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ النَّیْسَابُورِیُّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ النَّیْسَابُورِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ قَالَ ع وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً قَالَ مَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ بِإِیمَانِهِ فِی الدُّنْیَا إِلَى جَنَّتِهِ وَ دَارِ کَرَامَتِهِ فِی الْآخِرَةِ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلتَّسْلِیمِ لِلَّهِ وَ الثِّقَةِ بِهِ وَ السُّکُونِ إِلَى مَا وَعَدَهُ مِنْ ثَوَابِهِ حَتَّى یَطْمَئِنَّ إِلَیْهِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ دَارِ کَرَامَتِهِ فِی الْآخِرَةِ لِکُفْرِهِ بِهِ وَ عِصْیَانِهِ لَهُ فِی الدُّنْیَا یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً حَتَّى یَشُکَّ فِی کُفْرِهِ وَ یَضْطَرِبَ مِنِ اعْتِقَادِ قَلْبِهِ حَتَّى یَصِیرَ کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ.
حمدان بن سلیمان گوید از امام رضا (علیه السلام) از آیه «آنکه را خدا بخواهد هدایت کند سینه‌اش را براى [پذیرش] اسلام باز مى‌نماید.» (سوره انعام آیه ١٢٥) پرسیدم ایشان فرمودند: کسی را که خدا می‌خواهد او را با ایمان خویش در دنیا به‌سوی بهشت و خانه کرامت خود در آخرت هدایت کند سینه‌ی وی را برای تسلیم به خدا و اعتماد بر او و اطمینان به پاداشی که وعده داده است می‌گشاید تا اینکه او [به خدای خویش] اطمینان پیدا کرده و آرامش یابد. «و آنکه را بخواهد گمراه سازد» (سوره انعام آیه ١٢٥) و هرکه را می‌خواهد به خاطر کفری که به خدا ورزیده و معصیت وی را در دنیا مرتکب شده است از بهشت خویش و خانه‌ی کرامتش در آخرت گمراه سازد، «سینه‌اش را آنچنان تنگ می‌کند.» (سوره انعام آیه ١٢٥) تا اینکه در کفر خود شک کند و قلبش در نتیجه اعتقادش مضطرب و پریشان شود تا این به این حالت درآید: «گویا مى‌خواهد به آسمان بالا رود؛ اینگونه خداوند پلیدى را بر افرادى که ایمان نمى‌آورند قرار مى‌دهد.» (سوره انعام آیه ١٢٥)
عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ١، ص ١٣١، ح ٢٧
٢- قَالَ عَلِیٌّ ع لِلرَّجُلِ: لَئِنْ کُنْتَ قَدْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَکَ بِمَا قَدْ بَیَّنْتُ لَک فَأَنْتَ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً فَقَالَ الرَّجُلُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَیْفَ لِی بِأَنْ أَعْلَمَ أَنِّی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً قَالَ لَا یَعْلَمُ ذَلِکَ إِلَّا مَنْ أَعْلَمَهُ اللَّهُ عَلَى لِسَانِ نَبِیِّهِ ص وَ شَهِدَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص بِالْجَنَّةِ أَوْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِیَعْلَمَ مَا فِی الْکُتُبِ الَّتِی أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى رُسُلِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یُطِیقُ ذَلِکَ قَالَ مَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ وَ وَفَّقَهُ لَهُ فَعَلَیْکَ بِالْعَمَلِ لِلَّهِ فِی سِرِّ أَمْرِکَ وَ عَلَانِیَتِکَ فَلَا شَیْءٌ یَعْدِلُ الْعَمَلَ.
امام على علیه السّلام پس از بیان مسائلی به مردی فرمودند: اگر تو از کسانی باشی که خداوند در آنچه به تو بیان کردم شرح صدر داده، قسم به آنکه دانه را شکافت و جان را آفرید حقیقتا از مومنین هستی. آن مرد گفت: ای امیرالمؤمنین (ع) چگونه دانستی که من از مومنین حقیقی هستم؟ فرمود: نمی داند آن را مگر کسی که خدا به زبان پیامبرش آن بشناساند و رسول خدا برای او به بهشت شهادت دهد یا خداوند به او شرح صدر دهد برای اینکه می داند آنچه در کتابهایی که خدای عزوجل نازل کرده بر پیامبران و انبیاءش. گفت: ای امیرالمؤمنین (ع) و چه کسی آن را تحمل می کند؟ فرمود: کسی که خداوند شرح صدر به او دهد و او را موفق بدارد پس بر تو باد به عمل برای خدا در پنهان و آشکارت زیرا چیزی معادل عمل نیست.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٠، ص ١٤٢، ح ٢
دل نورانی و گوشهای باز و فرشته نگهدارنده
٢- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً مِنْ نُورٍ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یُسَدِّدُهُ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً سَوْدَاءَ وَ سَدَّ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ شَیْطَاناً یُضِلُّهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: چون خدا خیر بنده ای را خواهد، اثری از نور در دلش گذارد و گوشهای دلش را باز کند و فرشته ای بر او گمارد که نگهدارش باشد و چون برای بنده ای بدخواهد، اثری از سیاهی در دلش افکند و گوشهای دلش را به بندد و شیطانی بر او گمارد که گمراهش کند، سپس این آیه را قرایت فرمود: «هر که را خدا خواهد هدایت کند، سینه او را برای اسلام آوردن بگشاید و هر که را خواهد گمراه کند سینه اش را تنگ و سخت کند که گویی بآسمان خواهد رفت.» (سوره انعام آیه ١٢٥)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ١٦٦، ح ٢
٢٧- تفسیر القمی أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ قَالَ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع.
در تفسیر قمی درباره آیه «کسى که خدا سینه‌اش را براى اسلام گشاده است و بر فراز [مرکبى از] نور الهى قرار گرفته» (سوره زمر آیه ۲۲) آمده فرمود: درباره امیرالمؤمنین علیه السّلام نازل شده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٥، ص ٤٠٥، ح ٢٧
١- أَبُو مُحَمَّدٍ الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ رَحِمَهُ اللَّهُ رَفَعَهُ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنَّا مَعَ الرِّضَا ع ... وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ صَدْرَهُ لِذَلِکَ وَ أَوْدَعَ قَلْبَهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَةِ وَ أَلْهَمَهُ الْعِلْمَ إِلْهَاماً فَلَمْ یَعْیَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَ لَا یُحَیَّرُ فِیهِ عَنِ الصَّوَابِ فَهُوَ مَعْصُومٌ مُؤَیَّدٌ مُوَفَّقٌ مُسَدَّدٌ قَدْ أَمِنَ مِنَ الْخَطَایَا وَ الزَّلَلِ وَ الْعِثَارِ یَخُصُّهُ اللَّهُ بِذَلِکَ لِیَکُونَ حُجَّتَهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ فَهَلْ یَقْدِرُونَ عَلَى مِثْلِ هَذَا فَیَخْتَارُونَهُ أَوْ یَکُونُ مُخْتَارُهُمْ بِهَذِهِ الصِّفَةِ فَیُقَدِّمُونَهُ تَعَدَّوْا ...
عبد العزیز بن مسلم گوید: ما در ایام حضرت رضا در مرو بودیم، ... همانا چون خداى عز و جل بنده‌اى را براى اصلاح امور بندگانش انتخاب فرماید سینه‌اش را براى آن کار باز کند و چشمههاى حکمت در دلش گذارد و علمى باو الهام کند که از آن پس از پاسخى در نماند و از درستى منحرف نشود، پس او معصومست و تقویت شده و با توفیق و استوار گشته، از هر گونه خطا و لغزش و افتادنى در امانست، خدا او را باین صفات امتیاز بخشیده تا حجت رساى او باشد بر بندگانش و گواه بر مخلوقش و این بخشش و کرم خداست بهر که خواهد عطا کند و خدا داراى کرم بزرگیست آیا مردم چنان قدرتى دارند که بتوانند چنین کسى انتخاب کنند و یا ممکن است انتخاب شده آنها این گونه باشد تا او را پیشوا سازند؟ ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢٠٢، ح ١
١- أَبُو مُحَمَّدٍ الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ رَحِمَهُ اللَّهُ رَفَعَهُ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنَّا مَعَ الرِّضَا ع بِمَرْوَ ... وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ صَدْرَهُ لِذَلِکَ وَ أَوْدَعَ قَلْبَهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَةِ وَ أَلْهَمَهُ الْعِلْمَ إِلْهَاماً فَلَمْ یَعْیَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ لَا یُحَیَّرُ فِیهِ عَنِ الصَّوَابِ فَهُوَ مَعْصُومٌ مُؤَیَّدٌ مُوَفَّقٌ مُسَدَّدٌ قَدْ أَمِنَ مِنَ الْخَطَایَا وَ الزَّلَلِ وَ الْعِثَارِ یَخُصُّهُ اللَّهُ بِذَلِکَ لِیَکُونَ حُجَّتَهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ...
امام رضا علیه السّلام فرمودند: همانا چون خداى عز و جل بنده‌اى را براى اصلاح امور بندگانش انتخاب فرماید سینه‌اش را براى آن کار باز کند و چشمههاى حکمت در دلش گذارد و علمى باو الهام کند که از آن پس از پاسخى در نماند و از درستى منحرف نشود، پس او معصومست و تقویت شده و با توفیق و استوار گشته، از هر گونه خطا و لغزش و افتادنى در امانست، خدا او را باین صفات امتیاز بخشیده تا حجت رساى او باشد بر بندگانش و گواه بر مخلوقش «و این بخشش و کرم خداست بهر که خواهد عطا کند و خدا داراى کرم بزرگیست.» (سوره جمعه آیه ٤)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢٠٢، ح ١
١- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (ع): ... قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الْمُؤْمِنُ وَ مَا نِهَایَتُهُ وَ مَا حَدُّهُ حَتَّى أَعْرِفَهُ قَالَ ع یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ قَالَ الْمُؤْمِنُ الْمُمْتَحَنُ هُوَ الَّذِی لَا یُرَدُّ مِنْ أَمْرِنَا إِلَیْهِ شَیْءٌ إِلَّا شُرِحَ صَدْرُهُ لِقَبُولِهِ وَ لَمْ یَشُکَّ وَ لَمْ یَرْتَبْ
[سلمان گوید] گفتم یا امیر المؤمنین مؤمن کیست و حدّ و نهایت ایمان چیست تا بتوان او را شناخت؟ [امام على علیه السّلام] فرمود: یا ابا عبد اللَّه (سلمان)! عرض کردم لبیک ای برادر پیامبر. فرمود: مؤمن امتحان شده کسی است که هر چه از جانب ما به او برسد برای پذیرشش شرح صدر دارد و شک و تردید در آن ندارد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٦، ص ٢، ح ١
افراد با ذهن پاک و احساس لطیف و تشخیص درست که قرآن را می فهمند
٣- الإحتجاج فِی خَبَرِ مَنِ ادَّعَى التَّنَاقُضَ فِی الْقُرْآنِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: ... إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ بِسَعَةِ رَحْمَتِهِ وَ رَأْفَتِهِ بِخَلْقِهِ وَ عِلْمِهِ بِمَا یُحْدِثُهُ الْمُبَدِّلُونَ مِنْ تَغْیِیرِ کَلَامِهِ قَسَمَ کَلَامَهُ ثَلَاثَةَ أَقْسَامٍ فَجَعَلَ قِسْماً مِنْهُ یَعْرِفُهُ الْعَالِمُ وَ الْجَاهِلُ وَ قِسْماً لَا یَعْرِفُهُ إِلَّا مَنْ صَفَا ذِهْنُهُ وَ لَطُفَ حِسُّهُ وَ صَحَّ تَمْیِیزُهُ مِمَّنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَ قِسْماً لَا یَعْرِفُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ أُمَنَاؤُهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم ...
امام على علیه السّلام فرمودند: همانا خداوند متعال به سبب فراخی رحمت و مهربانیاش در حقّ آفریدگان و نیز از آنجا که میدانست تبدیل‌کنندگان در کتابش تغییر به وجود میآورند، کلام خود را بر سه‌گونه تقسیم کرد: گونهای را چنان قرار داد که دانا و نادان در مییابند، گونهای را چنان قرار داد که تنها دارندگان ذهن پالوده و احساس لطیف و تشخیص درست درمییابند؛ یعنی همان کسانی که خود، سینه آنها را برای اسلام گشوده است؛ و گونه ای که نمی شناسد مگر خدا و امینهای او و راسخون در علم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٨٩، ص ٤٥، ح ٣
٢- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى رَفَعَهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أُعَلِّمُکَ دُعَاءً لَا تَنْسَى الْقُرْآنَ «اللَّهُمَّ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ مَعَاصِیکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ ارْحَمْنِی مِنْ تَکَلُّفِ مَا لَا یَعْنِینِی وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْمَنْظَرِ فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ أَلْزِمْ قَلْبِی حِفْظَ کِتَابِکَ کَمَا عَلَّمْتَنِی وَ ارْزُقْنِی أَنْ أَتْلُوَهُ عَلَى النَّحْوِ الَّذِی یُرْضِیکَ عَنِّی اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِکِتَابِکَ بَصَرِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ فَرِّحْ بِهِ قَلْبِی وَ أَطْلِقْ بِهِ لِسَانِی وَ اسْتَعْمِلْ بِهِ بَدَنِی وَ قَوِّنِی عَلَى ذَلِکَ وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ إِنَّهُ لَا مُعِینَ عَلَیْهِ إِلَّا أَنْتَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ.»
رسول خدا (ص) فرمودند: بتو (امیر المؤمنین (ع)) بیاموزم دعائى که قرآن را فراموش نکنی: «اللهم ارحمنى بترک معاصیک ابدا ما أبقیتنى و ارحمنى من تکلف ما لا یعنینى و ارزقنى حسن المنظر فیما یرضیک عنى و الزم قلبى حفظ کتابک کما علمتنى و ارزقنى أن أتلوه على النحو الذى یرضیک عنى، اللهم نور بکتابک بصرى و اشرح به صدرى و فرح به قلبى و أطلق به لسانى و استعمل به بدنى و قونى على ذلک و أعنى علیه انه لا معین علیه الا انت، لا اله الا انت».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٧٧، ح ٢
٢- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى رَفَعَهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أُعَلِّمُکَ دُعَاءً لَا تَنْسَى الْقُرْآنَ «اللَّهُمَّ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ مَعَاصِیکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ ارْحَمْنِی مِنْ تَکَلُّفِ مَا لَا یَعْنِینِی وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْمَنْظَرِ فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ أَلْزِمْ قَلْبِی حِفْظَ کِتَابِکَ کَمَا عَلَّمْتَنِی وَ ارْزُقْنِی أَنْ أَتْلُوَهُ عَلَى النَّحْوِ الَّذِی یُرْضِیکَ عَنِّی اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِکِتَابِکَ بَصَرِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ فَرِّحْ بِهِ قَلْبِی وَ أَطْلِقْ بِهِ لِسَانِی وَ اسْتَعْمِلْ بِهِ بَدَنِی وَ قَوِّنِی عَلَى ذَلِکَ وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ إِنَّهُ لَا مُعِینَ عَلَیْهِ إِلَّا أَنْتَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ.»
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به على علیه السلام فرمودند: دعایى به تو مى آموزم که قرآن را فراموش نکنى. [بگو:] «بار خدایا! به من رحمت آر که تا زنده هستم، هیچ گاه نافرمانى تو نکنم و به من رحمت آر که در چیزهاى بیهوده، به زحمت نیفتم و نیک اندیشى در آنچه تو را خشنود مى کند، روزیم فرما و حفظ کردن کتابت را آن گونه که به من آموختى با قلبم ملازم و همراه گردان و تلاوت آن را به گونه اى که تو را از من خشنود گرداند، روزیم فرما. بار خدایا! به وسیله کتابت دیده [بصیرت] مرا روشن گردان و به وسیله قرآن سینه ام را فراخ ساز و زبانم را باز و گویا کن و پیکرم را در راه آن به کار گیر و در این باره با قرآن نیرویم بخش و بر آن کمکم فرما، که در این زمینه جز تو کسى کمک نکند. معبودى جز تو نیست.»
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٧٧، ح ٢
٤٩٩٩- دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: شَکَوْتُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص تَفَلُّتَ الْقُرْآنِ عَنِّی فَقَالَ یَا عَلِیُّ سَأُعَلِّمُکَ کَلِمَاتٍ یُثْبِتْنَ الْقُرْآنَ فِی قَلْبِکَ قُلِ اللَّهُمَّ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ مَعَاصِیکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ مَا لَا یَعْنِینِی وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ أَلْزِمْ قَلْبِی حِفْظَ کِتَابِکَ کَمَا عَلَّمْتَنِی وَ أَنْ أَتْلُوَهُ عَلَى النَّحْوِ الَّذِی یُرْضِیکَ عَنِّی اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِکِتَابِکَ بَصَرِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ اسْتَعْمِلْ بِهِ بَدَنِی وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ إِنَّهُ لَا یُعِینُ عَلَیْهِ إِلَّا أَنْتَ فَدَعَوْتُ بِهِنَّ فَأَثْبَتَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْقُرْآنَ فِی صَدْرِی.
امام على علیه السّلام فرمودند: به رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله شکایت کردم از اینکه قرآن از یادم می رود ایشان فرمودند: ای علی (ع)! کلماتی را به تو می آموزم که قرآن را در قلبت تثبیت کند بگو: «اللَّهُمَّ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ مَعَاصِیکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ مَا لَا یَعْنِینِی وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی وَ أَلْزِمْ قَلْبِی حِفْظَ کِتَابِکَ کَمَا عَلَّمْتَنِی وَ أَنْ أَتْلُوَهُ عَلَى النَّحْوِ الَّذِی یُرْضِیکَ عَنِّی اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِکِتَابِکَ بَصَرِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ اسْتَعْمِلْ بِهِ بَدَنِی وَ أَعِنِّی عَلَیْهِ إِنَّهُ لَا یُعِینُ عَلَیْهِ إِلَّا أَنْتَ فَدَعَوْتُ بِهِنَّ فَأَثْبَتَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْقُرْآنَ فِی صَدْرِی.»
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٤، ص ٣٩٣، ح ٤٩٩٩
١- عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: ... وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَإِذَا أَعْطَاهُ ذَلِکَ أَنْطَقَ لِسَانَهُ بِالْحَقِّ وَ عَقَدَ قَلْبَهُ عَلَیْهِ فَعَمِلَ بِهِ فَإِذَا جَمَعَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ تَمَ لَهُ إِسْلَامُهُ وَ کَانَ عِنْدَ اللَّهِ إِنْ مَاتَ عَلَى ذَلِکَ الْحَالِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ حَقّاً وَ إِذَا لَمْ یُرِدِ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً وَکَلَهُ إِلَى نَفْسِهِ وَ کَانَ صَدْرُهُ ضَیِّقاً حَرَجاً فَإِنْ جَرَى عَلَى لِسَانِهِ حَقٌّ لَمْ یُعْقَدْ قَلْبُهُ عَلَیْهِ وَ إِذَا لَمْ یُعْقَدْ قَلْبُهُ عَلَیْهِ لَمْ یُعْطِهِ اللَّهُ الْعَمَلَ بِهِ فَإِذَا اجْتَمَعَ ذَلِکَ عَلَیْهِ (آل عمران: ٣١) حَتَّى یَمُوتَ وَ هُوَ عَلَى تِلْکَ الْحَالِ کَانَ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْمُنَافِقِینَ وَ صَارَ مَا جَرَى عَلَى لِسَانِهِ مِنَ الْحَقِّ الَّذِی لَمْ یُعْطِهِ اللَّهُ أَنْ یُعْقَدَ قَلْبُهُ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُعْطِهِ الْعَمَلَ بِهِ حُجَّةً عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ سَلُوهُ أَنْ یَشْرَحَ صُدُورَکُمْ لِلْإِسْلَامِ وَ أَنْ یَجْعَلَ أَلْسِنَتَکُمْ تَنْطِقُ بِالْحَقِّ حَتَّى یَتَوَفَّیکُمْ وَ أَنْتُمْ عَلَى ذَلِک ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: بدانید وقتی خداوند برای بنده‌ای خیری اراده کند، خداوند سینه‌اش را برای اسلام گشاده می‌سازد و هر وقت آن را به او عطا کند، زبانش به حق گویا میشود و قلبش را بر آن گره می‌زند و به آن عمل می‌کند و زمانی‌که خداوند آنها را برای او جمع گرداند، اسلامش کامل می‌گردد و نزد خداوند اگر بر آن حالت بمیرد از مسلمانان می‌باشد و هر وقت خداوند برای بنده‌ای خیری نخواهد، او را به خودش واگذار می‌کند و سینه‌اش تنگ می‌باشد. اگر حقّی بر زبانش جاری شود، قلبش به آن اعتقاد نداشته باشد و وقتی که به آن اعتقاد قلبی نداشته باشد، خداوند عمل به آن را به او عطا نمی‌کند. وقتی این امور در او جمع شود و او در آن حالت از دنیا برود، نزد خداوند از منافقان می‌باشد و آنچه از حق که خداوند اعتقاد قلبی به آن را به او عطا نکرده و عمل به آن را به او عطا نکرده بر زبانش جاری شده حجّت برضدّ او می شود؛ پس تقوای الهی پیشه کنید و از او بخواهید که سینه‌هایتان را برای اسلام گشاده سازد و زبان‌هایتان را طوری قرار دهد که سخن حق می‌گوید تا اینکه شما را در آن حالت از دنیا ببرد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ١٣، ح ١
١- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (ع): ... إِنَّهُ لَا یَسْتَکْمِلُ أَحَدٌ الْإِیمَانَ حَتَّى یَعْرِفَنِی کُنْهَ مَعْرِفَتِی بِالنُّورَانِیَّةِ فَإِذَا عَرَفَنِی بِهَذِهِ الْمَعْرِفَةِ فَقَدِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ وَ شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَ صَارَ عَارِفاً مُسْتَبْصِراً ...
امام على علیه السّلام درباره حدیث معرفت امیرالمؤمنین (ع) به نورانیت فرمودند: ... همانا ایمان شخص کامل نمی شود مگر مرا به کنه معرفت با نورانیت بشناسد. وقتی به این صورت شناخت آنگاه دلش را خدا به ایمان آزمایش نموده و شرح صدر برای اسلام به او عنایت کرده و در این صورت است که عارف و بینا و مستبصر می شود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٦، ص ١، ح ١
کشته شدن در راه زیارت رسول خدا (ص)
١٢٠١٣- قَالَ حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ لَهُ طَوِیلٍ قَالَ: أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ هَلْ یُزَارُ وَالِدُکَ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ إِلَى أَنْ قَالَ قُلْتُ فَمَا لِمَنْ قُتِلَ عِنْدَهُ جَارَ عَلَیْهِ سُلْطَانٌ فَقَتَلَهُ قَالَ أَوَّلُ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِهِ یُغْفَرُ لَهُ بِهَا کُلُّ خَطِیئَةٍ وَ تُغْسَلُ طِینَتُهُ الَّتِی مِنْهَا خُلِقَ الْمَلَائِکَةُ حَتَّى تَخْلُصَ کَمَا خَلَصَتْ لِلْأَنْبِیَاءِ الْمُخْلَصِینَ وَ یَذْهَبُ عَنْهَا مَا کَانَ خَالَطَهَا مِنْ أَجْنَاسِ طِینِ أَهْلِ الْکُفْرِ وَ یُغْسَلُ قَلْبُهُ وَ یُشْرَحُ صَدْرُهُ وَ یُمْلَأُ إِیمَاناً فَیَلْقَى اللَّهَ وَ هُوَ مُخْلَصٌ مِنْ کُلِّ مَا تُخَالِطُهُ الْأَبْدَانُ وَ الْقُلُوبُ وَ یُکْتَبُ لَهُ شَفَاعَةٌ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَلْفٍ مِنْ إِخْوَانِهِ وَ تَوَلَّى الصَّلَاةَ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ مَعَ جَبْرَئِیلَ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ یُؤْتَى بِکَفَنِهِ وَ حَنُوطِهِ مِنَ الْجَنَّةِ وَ یُوَسَّعُ قَبْرُهُ عَلَیْهِ وَ یُوضَعُ لَهُ مَصَابِیحُ فِی قَبْرِهِ وَ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنَ الْجَنَّةِ فَتَأْتِیهِ الْمَلَائِکَةُ بِطُرَفٍ مِنَ الْجَنَّةِ وَ یُرْفَعُ بَعْدَ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ یَوْماً إِلَى حَظِیرَةِ الْقُدْسِ فَلَا یَزَالُ فِیهَا مَعَ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ حَتَّى تُصِیبَهُ النَّفْخَةُ الَّتِی لَا تَبْقَى شَیْئاً فَإِذَا کَانَتِ النَّفْخَةُ الثَّانِیَةُ وَ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ کَانَ أَوَّلُ مَنْ یُصَافِحُهُ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةَ ص وَ یُبَشِّرُونَهُ ...
محمّد بن عبداللّه بن جعفر حمیرى به استادش از اصم نقل نموده که وى گفت:
هشام بن سالم از حضرت ابى عبداللّه علیه السّلام در حدیثى طولانى نقل کرده که شخصى نزد امام صادق علیه السّلام مشرّف شد و به آن جناب عرض کرد: اى پسر رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم، آیا پدر شما را مى توان زیارت کرد؟ حضرت فرمودند: بلى - تا آنجا که فرمودند: - آن شخص مى گوید عرض کردم: اجر و ثواب کسى که نزد آن حضرت کشته شود چیست، مثلاً سلطان ظالمى بر وى ستم کرده و او را آنجا بکشد؟
حضرت فرمودند: اولین قطره خونش که ریخته شود خداوند متعال تمام گناهانش را مى آمرزد و طینتى را که از آن آفریده شده فرشتگان غسل داده تا از تمام آلودگى ها و تیرگى ها پاک و خالص شده همان طورى که انبیاء مخلص خالص و پاک مى باشند و بدین ترتیب آنچه از اجناس طین اهل کفر با طینت وى آمیخته شده زدوده مى گردد و نیز قلبش را شستشو داده و سینه اش را فراخ نموده و آن را مملو از ایمان کرده و بدین ترتیب خدا را ملاقات کرده در حالى که از هر چه ابدان و قلوب با آن مخلوط هستند پاک و منزه مى باشد و برایش مقرّر مى شود که اهل بیت و هزار تن از برادران ایمانى خود را بتواند شفاعت کند و فرشتگان با همراهى جبرئیل و ملک الموت متولى خواندن نماز بر او مى گردند و کفن و حنوطش را از بهشت آورده و در قبرش توسعه داده و چراغ هایى در آن مى افروزند و درى از آن بهشت باز مى کنند و فرشتگان برایش اشیاء تازه و تحفه هایى بدیع از بهشت مى آورند و پس از هیجده روز او را به خطیره القدس (بهشت) برده پس پیوسته در آنجا با اولیاء خدا خواهد بود تا نفخه اى که با دمیده شدنش هیچ چیز باقى نمى ماند دمیده شود و وقتى نفخه دوّمى دمیده شد و وى از قبر بیرون آمد اوّلین کسى که با او مصافحه مى کند رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین علیه السّلام و اوصیاء سلام اللّه علیهم هستند ...
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٠، ص ٢٧٩، ح ١٢٠١٣
١- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): ... یَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَإِنَّ النُّورَ إِذَا وَقَعَ فِی الْقَلْبِ انْشَرَحَ وَ انْفَسَحَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَهَلْ لِذَلِکَ مِنْ عَلَامَةٍ قَالَ نَعَمْ التَّجَافِی عَنْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الْإِنَابَةُ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ وَ الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِ الْفَوْتِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: ای پسر مسعود! «آیا کسی که خدا سینه‌اش را برای اسلام گشاده است و بر فراز [مرکبی از] نور الهی قرار گرفته [همچون کوردلان گمراه است]؟!» (سوره زمر آیه ۲۲) زیرا نور هرگاه در دل پیدا شود دل باز میشود. گفته شد: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا برای این نور نشانه‌ای هست؟ فرمود: آری! دوری از سرای فریبنده و برگشت به‌سوی خانه‌ی جاویدان و مهیّاشدن برای مردن پیش از آنکه از دست رود، پس هرکس در دنیا پارسا شود آرزویش کوتاه میشود و دنیا را برای دنیاطلبان وامی‌گذارد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٤، ص ٩٣، ح ١
تلاش در جهت انتظار امر ائمه (ع)
١- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنِ ابْنِ طَیْفُورٍ الْمُتَطَبِّبِ قَالَ: سَأَلَنِی أَبُو الْحَسَنِ ع أَیَّ شَیْءٍ تَرْکَبُ قُلْتُ حِمَاراً فَقَالَ بِکَمِ ابْتَعْتَهُ قُلْتُ بِثَلَاثَةَ عَشَرَ دِینَاراً فَقَالَ إِنَّ هَذَا هُوَ السَّرَفُ أَنْ تَشْتَرِیَ حِمَاراً بِثَلَاثَةَ عَشَرَ دِینَاراً وَ تَدَعَ بِرْذَوْناً قُلْتُ یَا سَیِّدِی إِنَّ مَئُونَةَ الْبِرْذَوْنِ أَکْثَرُ مِنْ مَئُونَةِ الْحِمَارِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ الَّذِی یَمُونُ الْحِمَارَ یَمُونُ الْبِرْذَوْنَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَنِ ارْتَبَطَ دَابَّةً مُتَوَقِّعاً بِهِ أَمْرَنَا وَ یَغِیظُ بِهِ عَدُوَّنَا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ إِلَیْنَا أَدَرَّ اللَّهُ رِزْقَهُ وَ شَرَحَ صَدْرَهُ وَ بَلَّغَهُ أَمَلَهُ وَ کَانَ عَوْناً عَلَى حَوَائِجِهِ.
ابن طیفور متطبّب گوید: امام کاظم علیه السّلام از من پرسید: سوار چه حیوانى مى‌شوى؟ گفتم: الاغ.
فرمود: آن را به چه قیمتى خریدى؟ گفتم: به سیزده دینار.
فرمود: به‌راستى که این اسراف است که درازگوشى را به سیزده دینار بخرى و اسب تاتارى را واگذارى. گفتم: سرورم! هزینه نگهدارى اسب تاتارى بیشتر از هزینه نگهدارى درازگوش است.
فرمود: همانا کسى که هزینه نگهدارى درازگوش را مى‌پردازد، هزینه نگهدارى اسب تاتارى را نیز مى‌پردازد. مگر نمى‌دانى کسى که چارپایى را نگهدارى کند که با آن چارپا منتظر امر قیام ما باشد و با آن به دشمن ما خشم بورزد در حالى‌که منسوب به ما باشد، خداوند رزق و روزى‌اش را جارى مى‌کند، سینه‌اش را فراخ مى‌نماید، آرزویش را به سرانجام مى‌رساند و یاور او در نیازهایش باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٦، ص ٥٣٥، ح ١
١٥٢٦٦- عَنِ ابْنِ أَبِی طَیْفُورٍ الْمُتَطَبِّبِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ ع فِی حَدِیثٍ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَنِ ارْتَبَطَ دَابَّةً مُتَوَقِّعاً بِهَا أَمْرَنَا وَ یَغِیظُ بِهَا عَدُوَّنَا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ إِلَیْنَا أَدَرَّ اللَّهُ رِزْقَهُ وَ شَرَحَ صَدْرَهُ وَ بَلَّغَهُ أَمَلَهُ وَ کَانَ عَوْناً عَلَى حَوَائِجِهِ.
امام کاظم علیه السّلام فرمودند: آیا نمى‌دانى کسى که چارپایى را نگهدارى کند که با آن چارپا منتظر امر قیام ما باشد و با آن به دشمن ما خشم بورزد در حالى‌که منسوب به ما باشد، خداوند رزق و روزى‌اش را جارى مى‌کند، سینه‌اش را فراخ مى‌نماید، آرزویش را به سرانجام مى‌رساند و یاور او در نیازهایش باشد.
وسائل الشیعة، ج ١١، ص ٤٦٤، ح ١٥٢٦٦
دعایی که به حضرت ابراهیم آموخته شد
١١- مکارم الأخلاق (ص: ٣٩٥- ٣٩٧) عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ: أَرْسَلَنِی رَسُولُ اللَّهِ ص ذَاتَ یَوْمٍ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَّامٍ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَحَضَرَ فَقَالَ النَّبِیُّ ص یَا عَبْدَ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنْ عَشْرِ کَلِمَاتٍ عَلَّمَهُنَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِبْرَاهِیمَ یَوْمَ قُذِفَ فِی النَّارِ أَ تَجِدُهُنَّ فِی التَّوْرَاةِ مَکْتُوباً فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ یَا نَبِیَّ اللَّهِ بِأَبِی وَ أُمِّی هَلْ أُنْزِلَ عَلَیْکَ فِیهِنَّ شَیْءٌ فَإِنِّی أَجِدُ ثَوَابَهَا فِی التَّوْرَاةِ وَ لَا أَجِدُ الْکَلِمَاتِ وَ هِیَ عَشْرُ دَعَوَاتٍ فِیهِنَّ اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص هَلْ عَلَّمَهُنَّ اللَّهُ تَعَالَى مُوسَى فَقَالَ مَا عَلَّمَهُنَّ اللَّهُ تَعَالَى غَیْرَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ ع فَقَالَ النَّبِیُّ ص وَ مَا تَجِدُ ثَوَابَهَا فِی التَّوْرَاةِ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَبْلُغَ ثَوَابَهَا غَیْرَ أَنِّی أَجِدُ فِی التَّوْرَاةِ مَکْتُوباً مَا مِنْ عَبْدٍ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ هَؤُلَاءِ الْکَلِمَاتِ فِی قَلْبِهِ إِلَّا جَعَلَ النُّورَ فِی بَصَرِهِ وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِهِ وَ شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِیمَانِ وَ جَعَلَ لَهُ نُوراً مِنْ مَجْلِسِهِ إِلَى الْعَرْشِ یَتَلَأْلَأُ وَ یُبَاهِی بِهِ مَلَائِکَتَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ مَرَّتَیْنِ وَ یَجْعَلُ الْحِکْمَةَ فِی لِسَانِهِ وَ یَرْزُقُهُ حِفْظَ کِتَابِهِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ حَرِیصاً عَلَیْهِ وَ یُفَقِّهُهُ فِی الدِّینِ وَ یَقْذِفُ لَهُ الْمَحَبَّةَ فِی قُلُوبِ عِبَادِهِ وَ یُؤْمِنُهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ وَ یُؤْمِنُهُ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یَحْشُرُهُ فِی زُمْرَةِ الشُّهَدَاءِ وَ یُکْرِمُهُ اللَّهُ وَ یُعْطِیهِ مَا یُعْطِی الْأَنْبِیَاءَ بِکَرَامَتِهِ وَ لَا یَخَافُ إِذَا خَافَ النَّاسُ وَ لَا یَحْزَنُ إِذَا حَزِنَ النَّاسُ وَ یُکْتَبُ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّیقاً وَ یُحْشَرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ قَلْبُهُ سَاکِنٌ مُطْمَئِنٌّ وَ هُوَ مِمَّنْ یُکْسَى مَعَ إِبْرَاهِیمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یَسْأَلُ بِتِلْکَ الدَّعَوَاتِ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ وَ لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللَّهِ لَأَبَرَّ قَسَمَهُ وَ یُجَاوِرُ الرَّحْمَنُ فِی دَارِ الْجَلَالِ وَ لَهُ أَجْرُ کُلِّ شَهِیدٍ اسْتُشْهِدَ مُنْذُ یَوْمَ خُلِقَتِ الدُّنْیَا قَالَ النَّبِیُّ ص وَ مَا دَارُ الْجَلَالِ یَا ابْنَ سَلَّامٍ قَالَ جَنَّةُ عَدْنٍ وَ هُوَ مَوْضِعُ عَرْشِ الرَّحْمَنِ رَبِّ الْعِزَّةِ وَ هِیَ فِی جِوَارِ اللَّهِ قَالَ ابْنُ سَلَّامٍ فَعَلِّمْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مُنَّ عَلَیْنَا کَمَا مَنَّ اللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ النَّبِیُّ ص خِرُّوا لِلَّهِ سُجَّداً قَالَ فَخَرُّوا سُجَّداً فَلَمَّا رَفَعُوا رُءُوسَهُمْ قَالَ النَّبِیُّ ص قَوْلَهُ «یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَنْتَ الْمَرْهُوبُ مِنْکَ جَمِیعُ خَلْقِکَ یَا نُورَ النُّورِ أَنْتَ الَّذِی احْتَجَبْتَ دُونَ خَلْقِکَ فَلَا تُدْرِکُ نُورَکَ نُورٌ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَنْتَ الرَّفِیعُ الَّذِی ارْتَفَعْتَ فَوْقَ عَرْشِکَ مِنْ فَوْقِ سَمَائِکَ فَلَا یَصِفُ عَظَمَتَکَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ یَا نُورَ النُّورِ قَدِ اسْتَنَارَ بِنُورِکَ أَهْلُ سَمَائِکَ وَ اسْتَضَاءَ بِضَوْئِکَ أَهْلُ أَرْضِکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَنْتَ الَّذِی لَا إِلَهَ غَیْرُکَ تَعَالَیْتَ عَنْ أَنْ یَکُونَ لَکَ شَرِیکٌ وَ تَعَظَّمْتَ عَنْ أَنْ یَکُونَ لَکَ وَلَدٌ وَ تَکَرَّمْتَ عَنْ أَنْ یَکُونَ لَکَ شَبِیهٌ وَ تَجَبَّرْتَ عَنْ أَنْ یَکُونَ لَکَ ضِدٌّ فَأَنْتَ اللَّهُ الْمَحْمُودُ بِکُلِّ لِسَانٍ وَ أَنْتَ الْمَعْبُودُ فِی کلِّ مَکَانٍ وَ أَنْتَ الْمَذْکُورُ فِی کُلِّ أَوَانٍ وَ زَمَانٍ یَا نُورَ النُّورِ کُلُّ نُورٍ خَامِدٌ لِنُورِکَ یَا مَلِیکُ کُلُّ مَلِیکٍ یَفْنَى غَیْرَکَ یَا دَائِمُ کُلُّ حَیٍّ یَمُوتُ غَیْرَکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ ارْحَمْنِی رَحْمَةً تُطْفِئُ بِهَا غَضَبَکَ وَ تَکُفُّ بِهَا عَذَابَکَ وَ تَرْزُقُنِی بِهَا سَعَادَةً مِنْ عِنْدِکَ وَ تُحِلُّنِی بِهَا دَارَکَ الَّتِی تُسْکِنُهَا خِیَرَتُکَ مِنْ خَلْقِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِیلَ وَ سَتَرَ الْقَبِیحَ یَا مَنْ لَمْ یُؤَاخِذْ بِالْجَرِیرَةِ وَ لَمْ یَهْتِکِ السِّتْرَ یَا عَظِیمَ الْعَفْوِ یَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ یَا بَاسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ یَا صَاحِبَ کُلِّ نَجْوَى وَ یَا مُنْتَهَى کُلِّ شَکْوَى یَا کَرِیمَ الصَّفْحِ یَا عَظِیمَ الْمَنِّ یَا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقَاقِهَا یَا رَبَّاهْ یَا رَبَّاهْ وَ یَا سَیِّدَاهْ وَ یَا أَمَلَاهُ وَ یَا غَایَةَ رَغْبَتَاهْ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَنْ لَا تُشَوِّهَ خَلْقِی فِی النَّارِ» قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا ثَوَابُ مَنْ قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ قَالَ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ انْقَطَعَ الْقَلَمُ لَوِ اجْتَمَعَ مَلَائِکَةُ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ عَلَى أَنْ یَصِفُوا ذَلِکَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَمَا وَصَفُوا مِنْ أَلْفِ جُزْءٍ جُزْءاً وَاحِداً وَ ذَکَرَ ع لِهَذِهِ الْکَلِمَاتِ ثَوَاباً وَ فَضَائِلَ کَثِیرَةً لَا یُحْتَمَلُ ذِکْرُهَا هَاهُنَا اقْتَصَرْنَا عَلَى ذِکْرِ الْمَقْصُودِ مَخَافَةَ التَّطْوِیلِ.
معاذ بن جبل مى‌گوید: روزى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم من را دنبال عبد اللّه بن سلام فرستاد و درحالى‌که گروهى از اصحاب نزد پیامبر بودند، (عبد اللّه) آمد. پیامبر فرمود: اى عبد اللّه، کلماتى که خداوند عز و جل، در روزى که ابراهیم در آتش انداخته شد به او آموخت چیست؟ آیا در تورات نوشته شده؟ عبد اللّه گفت: اى رسول خدا پدر و مادرم فدایت، آیا دربارۀ آنها چیزى بر تو نازل شده؟ من ثواب آنها را در تورات دیده‌ام ولى خود آن کلمات را نمى‌یابم. آنها ده دعا هستند که اسم اعظم خدا در آن‌هاست. رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: آیا خداوند تعالى آنها را به موسى آموخته؟ گفت: خداوند متعال آنها را به غیر از ابراهیم خلیل نیاموخته. پیامبر فرمود: ثواب آن در تورات چه چیزى است؟ عبد اله گفت: اى رسول خدا چه کسى مى‌تواند ثواب آنها را درک کند؟ من دیدم که در تورات نوشته شده: «هیچ بنده‌اى نیست که خدا بر او منت بگذارد و این کلمات را در قلب او قرار بدهد، مگر اینکه در دیده‌اش نور و در قلبش یقین قرار مى‌دهد و سینه‌اش را براى پذیرش ایمان فراخ مى‌گرداند و براى او نورى قرار مى‌دهد که از محل نشستن او تا عرش مى‌درخشد و فرشتگان روزى دو بار به آن افتخار مى‌کنند و حکمت را در زبانش قرار مى‌دهد و حفظ کتابش را روزى او مى‌کند حتى اگر خودش اصرارى بر آن نداشته باشد و او را دین‌شناس مى‌گرداند و محبت او را در دل بندگانش قرار مى‌دهد و او را از عذاب قبر و فتنۀ دجال و ترس و هراس روز قیامت حفظ مى‌کند و او را در زمرۀ شهدا محشور مى‌کند و خداوند او را گرامى مى‌دارد و از روى بزرگى هرآنچه را که به پیامبران مى‌دهد به او نیز مى‌دهد و هنگامى که مردم مى‌ترسند او نمى‌ترسد و هنگامى که مردم اندوهگین هستند او اندوهگین نیست و نزد خداوند صدیق محسوب مى‌شود و روز قیامت درحالى‌که دلش آرام است محشور مى‌شود و جزء کسانى است که روز قیامت با ابراهیم شناخته مى‌شود و با آن دعاها چیزى نمى‌خواهد مگر اینکه خداوند به او عطا مى‌کند و اگر خدا را قسم بدهد، قسمش را قبول مى‌کند و در دار الجلال همسایه خداى مهربان مى‌باشد و اجر همه شهدا که از روز آفرینش دنیا شهید شده‌اند به او داده مى‌شود». پیامبر فرمود: اى فرزند سلام، دار الجلال چیست؟ گفت: بهشتى جاودان و محل عرش رحمان، پروردگار عزت در همسایگى خدا است. ابن سلام گفت: اى رسول خدا پس (آن را) به ما بیاموز و بر ما منت بگذار همان‌گونه که خدا بر تو منت نهاد. پیامبر فرمود: در مقابل خدا به سجده بیفتید. پس همه سجده کردند و هنگامى که سر از سجده بلند نمودند، پیامبر فرمود: بگویید: «یا اللّه یا اللّه یا اللّه تویى که همه مخلوقات از تو مى‌ترسند، اى نور نور تویى که از مخلوقات پنهانى و هیچ نورى نور تو را درنیابد. یا اللّه یا اللّه یا اللّه تو بلندمرتبه‌اى هستى که بر بالاى عرشت که بالاى آسمانت هست بلندى جسته‌اى، پس هیچ‌کدام از مخلوقاتت توان وصف تو را ندارد. اى نور نور! اهل آسمان از نور تو نور مى‌گیرند و اهل زمین از روشنایى تو روشنى مى‌گیرند. یا اللّه یا اللّه یا اللّه، تو خدایى هستى که هیچ خدایى جز تو نیست، بلندمرتبه‌تر از آن هستى که شریکى داشته باشى و بزرگ‌تر از آن هستى که فرزندى داشته باشى و بزرگوارتر از آنى که شبیهى داشته باشى و نیرومندتر از آنى که ضدى داشته باشى. پس تو خدایى هستى که به هرزبان ستوده شده‌اى و در هرجا عبادت مى‌شوى و در هروقت و زمانى یاد مى‌شوى. اى نور نور! هرنورى در برابر نور تو خاموش است. اى پادشاه! هرپادشاهى جز تو نابود مى‌شود. اى همیشگى! هرزنده‌اى جز تو مى‌میرد، اى خدا اى خدا اى خداى بخشاینده مهربان! بر من آن‌گونه رحم کن که با آن آتش غضبت را خاموش کنى و عذابت را بازدارى و سعادتى از جانب خود روزى‌ام گردانى و مرا به جایگاهى که خوبانت را در آنجا سکونت داده‌اى درآورى، اى مهربان‌ترین مهربانان، اى آنکه زیبایى‌ها را آشکار مى‌سازد و بدى‌ها را مى‌پوشاند، اى آنکه بر گناهان، مؤاخذه نمى‌کند و پرده‌درى نمى‌کند، اى بزرگ بخشنده، اى کسى که به نیکى درمى‌گذرد، اى صاحب آمرزش گسترده، اى آنکه دست‌هایش به رحمت گشوده است، اى همراه هرراز و منتهاى هرشکایت، اى آنکه کریمانه چشم‌پوشى مى‌کند و داراى منت بزرگ است. اى آغازگر نعمت‌ها قبل از آنکه استحقاقى باشد. اى پروردگار اى آقا اى آرزو و اى نهایت امید من، از تو مى‌خواهم یا اللّه یا اللّه یا اللّه که وجودم را با آتش زشت نگردانى [و من و پدر و مادرم را به رحمتت بیامرزى و خیر دنیا و آخرت را به من عطا کنى که تو بر هرچیزى توانایى و درود خدا بر محمد و خاندان پاکش].» عبد اللّه گفت: اى رسول خدا! پاداش کسى که این دعا را بخواند چیست؟ فرمود: هیهات هیهات نمى‌توان آن را دانست. اگر فرشتگان هفت آسمان و هفت زمین جمع شوند که تا روز قیامت پاداش آن را توصیف کنند، نمى‌توانند حتى یک قسمت از یک میلیون قسمت را بیان کنند و سپس پیامبر پاداش و فضایل زیادى براى این دعا ذکر کرد که این‌جا مجال ذکر آن نیست و ما براى پرهیز از زیاده‌گویى بر ذکر مقصود اکتفا کردیم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٢، ص ٣٥٥، ح ١١
١٢٢٥٨- رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ ع: فِی غُسْلِ الزِّیَارَةِ «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ اللَّهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ سَهِّلْ بِهِ أَمْرِی.»
امام صادق علیه السّلام فرمودند: در هنگام غسل زیارت می گویی: به نام خدا و به خدا خدایا قرار ده آن را برای من نوری و طهارتی و نگهدارنده ای و شفائی از هر درد و آفت و خدایا پاک گردان با آن قلبم را و باز گردان با آن (غسل) سینه ام را و آسان گردان با آن کارم را.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٠، ص ٤٠٢، ح ١٢٢٥٨
١٩- الأمان رُوِیَ أَنَّ الْإِنْسَانَ یُسْتَحَبُّ لَهُ إِذَا أَرَادَ السَّفَرَ أَنْ یَغْتَسِلَ وَ یَقُولَ عِنْدَ الْغُسْلِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ وَ الصَّادِقِینَ عَنِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ طَهِّرْ قَلْبِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ نَوِّرْ بِهِ قَبْرِی اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ وَ سُوءٍ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ وَ طَهِّرْ قَلْبِی وَ جَوَارِحِی وَ عِظَامِی وَ دَمِی وَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ مُخِّی وَ عَصَبِی وَ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّی اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی شَاهِداً یَوْمَ حَاجَتِی وَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی إِلَیْکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.
در خبرى وارد شده است: هر گاه انسان آهنگ سفر کرد، مستحبّ است غسل کند و در هنگام غسل کردن بگوید: «به نام خدا و به یارى او که هیچ جنبش و نیرویى نیست جز آن که خود به انسان مى‌دهد و با اعتقاد به آیین پیامبرش و راست گویان از سوى او صلوات اللّٰه علیهم اجمعین. پروردگارا! با این غسل دلم را پاکیزه گردان و با این غسل سینه‌ام را گشاده و قبرم را روشن کن. بار خدایا، آن را مایه‌ى روشنى و پاکیزگى و ایمنى و شفاى هر درد و بیمارى و آسیب و هر آن چه برایم ترسناک است و از آن گریزان‌ام، قرار ده و دل و اعضا و جوارح و استخوان‌ها و پوست و خون و موى و مغز و عصب‌هایم و آن چه را که زمین برایم فرو گذاشته است، پاک گردان. پروردگارا، آن را در روز فقر و نیازمندى‌ام به آستانت، شاهد من قرار ده؛ اى پروردگار جهانیان؛ همانا تو بر هر کارى توانایى.»
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٣، ص ٢٣٥، ح ١٩
٦- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً مِنْ نُورٍ فَأَضَاءَ لَهَا سَمْعُهُ وَ قَلْبُهُ حَتَّى یَکُونَ أَحْرَصَ عَلَى مَا فِی أَیْدِیکُمْ مِنْکُمْ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً سَوْدَاءَ فَأَظْلَمَ لَهَا سَمْعُهُ وَ قَلْبُهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: همانا خداى عز و جل هر گاه خیر بندهئى را خواهد، نقطهئىاز نور در دلش زند که گوش و دلش را از آن روشن کند تا آنجا که بر آنچه در دست شماست (امر ولایت) از خود شما حریصتر گردد و چون براى بندهئى بدخواهد، نقطه سیاهى در دلش زند که گوش و دلش از آن تاریک شود، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «کسى که خدا هدایتش را خواهد، سینه‌اش را براى اسلام باز کند: و کسى که خدا ضلالتش را خواهد، سینه‌اش را تنگ و سخت کند که گوئى بآسمان بالا میرود.» (سوره انعام آیه ١٢٥)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢١٤، ح ٦
٢٧- حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ الْعَطَّارُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ النَّیْسَابُورِیُّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ النَّیْسَابُورِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ قَالَ ع وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً قَالَ مَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ بِإِیمَانِهِ فِی الدُّنْیَا إِلَى جَنَّتِهِ وَ دَارِ کَرَامَتِهِ فِی الْآخِرَةِ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلتَّسْلِیمِ لِلَّهِ وَ الثِّقَةِ بِهِ وَ السُّکُونِ إِلَى مَا وَعَدَهُ مِنْ ثَوَابِهِ حَتَّى یَطْمَئِنَّ إِلَیْهِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ دَارِ کَرَامَتِهِ فِی الْآخِرَةِ لِکُفْرِهِ بِهِ وَ عِصْیَانِهِ لَهُ فِی الدُّنْیَا یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً حَتَّى یَشُکَّ فِی کُفْرِهِ وَ یَضْطَرِبَ مِنِ اعْتِقَادِ قَلْبِهِ حَتَّى یَصِیرَ کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ.
حمدان بن سلیمان گوید از امام رضا (علیه السلام) از آیه «آنکه را خدا بخواهد هدایت کند سینه‌اش را براى [پذیرش] اسلام باز مى‌نماید.» (سوره انعام آیه ١٢٥) پرسیدم ایشان فرمودند: کسی را که خدا می‌خواهد او را با ایمان خویش در دنیا به‌سوی بهشت و خانه کرامت خود در آخرت هدایت کند سینه‌ی وی را برای تسلیم به خدا و اعتماد بر او و اطمینان به پاداشی که وعده داده است می‌گشاید تا اینکه او [به خدای خویش] اطمینان پیدا کرده و آرامش یابد. «و آنکه را بخواهد گمراه سازد» (سوره انعام آیه ١٢٥) و هرکه را می‌خواهد به خاطر کفری که به خدا ورزیده و معصیت وی را در دنیا مرتکب شده است از بهشت خویش و خانه‌ی کرامتش در آخرت گمراه سازد، «سینه‌اش را آنچنان تنگ می‌کند.» (سوره انعام آیه ١٢٥) تا اینکه در کفر خود شک کند و قلبش در نتیجه اعتقادش مضطرب و پریشان شود تا این به این حالت درآید: «گویا مى‌خواهد به آسمان بالا رود؛ اینگونه خداوند پلیدى را بر افرادى که ایمان نمى‌آورند قرار مى‌دهد.» (سوره انعام آیه ١٢٥)
عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ١، ص ١٣١، ح ٢٧
٢٧- حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ الْعَطَّارُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ النَّیْسَابُورِیُّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ النَّیْسَابُورِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ قَالَ ع وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً قَالَ مَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ بِإِیمَانِهِ فِی الدُّنْیَا إِلَى جَنَّتِهِ وَ دَارِ کَرَامَتِهِ فِی الْآخِرَةِ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلتَّسْلِیمِ لِلَّهِ وَ الثِّقَةِ بِهِ وَ السُّکُونِ إِلَى مَا وَعَدَهُ مِنْ ثَوَابِهِ حَتَّى یَطْمَئِنَّ إِلَیْهِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ دَارِ کَرَامَتِهِ فِی الْآخِرَةِ لِکُفْرِهِ بِهِ وَ عِصْیَانِهِ لَهُ فِی الدُّنْیَا یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً حَتَّى یَشُکَّ فِی کُفْرِهِ وَ یَضْطَرِبَ مِنِ اعْتِقَادِ قَلْبِهِ حَتَّى یَصِیرَ کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ.
حمدان بن سلیمان گوید از امام رضا (علیه السلام) از آیه «آنکه را خدا بخواهد هدایت کند سینه‌اش را براى [پذیرش] اسلام باز مى‌نماید.» (سوره انعام آیه ١٢٥) پرسیدم ایشان فرمودند: کسی را که خدا می‌خواهد او را با ایمان خویش در دنیا به‌سوی بهشت و خانه کرامت خود در آخرت هدایت کند سینه‌ی وی را برای تسلیم به خدا و اعتماد بر او و اطمینان به پاداشی که وعده داده است می‌گشاید تا اینکه او [به خدای خویش] اطمینان پیدا کرده و آرامش یابد. «و آنکه را بخواهد گمراه سازد» (سوره انعام آیه ١٢٥) و هرکه را می‌خواهد به خاطر کفری که به خدا ورزیده و معصیت وی را در دنیا مرتکب شده است از بهشت خویش و خانه‌ی کرامتش در آخرت گمراه سازد، «سینه‌اش را آنچنان تنگ می‌کند.» (سوره انعام آیه ١٢٥) تا اینکه در کفر خود شک کند و قلبش در نتیجه اعتقادش مضطرب و پریشان شود تا این به این حالت درآید: «گویا مى‌خواهد به آسمان بالا رود؛ اینگونه خداوند پلیدى را بر افرادى که ایمان نمى‌آورند قرار مى‌دهد.» (سوره انعام آیه ١٢٥)
عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ١، ص ١٣١، ح ٢٧
٢٣- معانی الأخبار أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِ الْخَالِقِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً فَقَالَ قَدْ یَکُونُ ضَیِّقاً وَ لَهُ مَنْفَذٌ یَسْمَعُ مِنْهُ وَ یُبْصِرُ وَ الْحَرَجُ هُوَ الْمُلْتَامُ الَّذِی لَا مَنْفَذَ لَهُ یَسْمَعُ بِهِ وَ لَا یُبْصِرُ مِنْهُ.
امام صادق علیه السّلام در مورد کلام خداوند متعال: «و آنکه را بخواهد گمراه سازد سینه‌اش را آنچنان تنگ مى‌کند» (سوره انعام آیه ١٢٥) فرمودند: گاه سینه ممکن است تنگ باشد، ولی دارای روزنهای باشد که توسّط آن بشنود و ببیند و حَرَج یعنی دلی که سربسته است و دریچه‌ای در آن وجود ندارد که به‌وسیله آن صداها را بشنود و اشیاء را ببیند. (ممکن است از سینه تنگ راهی برای حق باشد اما ادامه آن تنگی باعث بسته شدن کامل قلب می شود.)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٥، ص ٢٠٠، ح ٢٣
١٠- یر، بصائر الدرجات ... قَالَ الصَّادِقُ (ع): ... یَا ابْنَ أَشْیَمَ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً أَ تَدْرِی مَا الْحَرَجُ قُلْتُ لَا فَقَالَ بِیَدِهِ وَ ضَمَّ أَصَابِعَهُ الشَّیْءُ الْمُصْمَتُ الَّذِی لَا یَخْرُجُ مِنْهُ شَیْءٌ وَ لَا یَدْخُلُ فِیهِ شَیْءٌ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ای ابن اشیم! «آن که را خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را براى [پذیرش] اسلام، گشاده مى‌سازد؛ و آن کس را که [به خاطر اعمال خلافش] بخواهد گمراه سازد، سینه‌اش را تنگ مى‌کند» (سوره انعام آیه ۱۲۵) آیا می‌دانی حَرَج چیست؟ گفت: خیر. پس انگشتان دستش را به هم بست و فرمود: مانند چیز سربسته است که هیچ چیزی وارد آن نمی‌شود و از آن خارج نمی‌شود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٥، ص ٣٣٣، ح ١
٨- ب، قرب الإسناد ابْنُ عِیسَى عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَى الرِّضَا ع أَنِّی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ وَ أَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِی نَدِینُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِطَاعَتِکُمْ وَ قَدْ أَحْبَبْتُ لِقَاءَکَ لِأَسْأَلَکَ عَنْ دِینِی وَ أَشْیَاءَ جَاءَ بِهَا قَوْمٌ عَنْکَ بِحُجَجٍ یَحْتَجُّونَ بِهَا عَلَیَّ فِیکَ وَ هُمُ الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّ أَبَاکَ ص حَیٌّ فِی الدُّنْیَا لَمْ یَمُتْ مِیتَتَهَا وَ مِمَّا یَحْتَجُّونَ بِهِ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّا سَأَلْنَاهُ عَنْ أَشْیَاءَ فَأَجَابَ بِخِلَافِ مَا جَاءَ عَنْ آبَائِهِ وَ أَقْرِبَائِهِ کَذَا ... قَدْ أُوْصِلَ کِتَابُکَ إِلَیَّ وَ فَهِمْتُ مَا ذَکَرْتَ فِیهِ مِنْ حُبِّکَ لِقَائِی وَ مَا تَرْجُو فِیهِ وَ یَجِبُ عَلَیْکَ أَنْ أُشَافِهَکَ فِی أَشْیَاءَ جَاءَ بِهَا قَوْمٌ عَنِّی وَ زَعَمْتَ أَنَّهُمْ یَحْتَجُّونَ بِحُجَجٍ عَلَیْکُمْ وَ یَزْعُمُونَ أَنِّی أَجَبْتُهُمْ بِخِلَافِ مَا جَاءَ عَنْ آبَائِی وَ لَعَمْرِی مَا یُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَا یَهْدِی الْعُمْیَ إِلَّا اللَّهُ فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ- إِنَّکَ لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ قَدْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لَوِ اسْتَطَاعَ النَّاسُ لَکَانُوا شِیعَتَنَا أَجْمَعِینَ وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَخَذَ مِیثَاقَ شِیعَتِنَا یَوْمَ أَخَذَ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّمَا شِیعَتُنَا مَنْ تَابَعَنَا وَ لَمْ یُخَالِفْنَا وَ مَنْ إِذَا خِفْنَا خَافَ وَ إِذَا أَمِنَّا أَمِنَ فَأُولَئِکَ شِیعَتُنَا ...
امام رضا (علیه السلام)- بزنطی گوید: نامه‌ای خدمت امام رضا (علیه السلام) نوشتم به این مضمون: «من مردی از اهل کوفه هستم. من و خانواده‌ام عقیده به اطاعت شما داریم. خیلی علاقه دارم که از نزدیک خدمت شما برسم تا سؤال‌هایی از مسائل دینی بپرسم و مطالبی را که گروهی دلیل بر امام نبودن شما گرفته‌اند بپرسم که آنها معتقدند پدرتان موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) زنده است و از دنیا نرفته [لذا نیازی به امام دیگر نیست]! از جمله دلیل‌های آنها این است که ما سؤال‌هایی از او کرده‌ایم امّا ایشان بر خلاف پدران بزرگوارش جواب داده است». ... [امام رضا (علیه السلام) در جواب به نامه بزنطی اینگونه پاسخ دادند:] ... نامه‌ات رسید و متوجّه شدم که علاقه به دیدار ما داری و در این مورد چقدر مشتاق هستی لازم است که روبرو با هم صحبت کنیم در مورد مطالبی که از طرف من نقل کرده‌اند که گمان می‌کنی آنها به این وسیله دلیل بر ردّ شما میآورند و می‌گویند من بر خلاف پدران بزرگوارم به آنها پاسخ داده‌ام. قسم به جان خود می‌خورم که به گوش کر نمی‌توان مطلب را فهماند و آدم کور را جز خدا نمی‌تواند هدایت کند. آن که را خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را برای [پذیرش] اسلام، گشاده می سازد و آن که را به خاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد، سینه‌اش را آن چنان تنگ می‌کند که گویا می‌خواهد به آسمان بالا برود این گونه خداوند پلیدی را بر افرادی که ایمان نمی‌آورند قرار می‌دهد! (انعام ۱۲۵) آیه دیگر می‌فرماید: إِنَّکَ لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لکِنَّ اللهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ. امام باقر (علیه السلام) فرمود: اگر مردم بتوانند، همه شیعه ما می‌شوند ولی خداوند عزیز در همان وقت که پیمان انبیا (علیهم السلام) را گرفت از شیعیان ما پیمان‌گرفته و در جای دیگر فرمود که: «شیعیان ما کسانی هستند که تابع ما باشند و مخالفت نورزند، در هنگام وحشت و ترس ما بیمناک باشند و در هنگام آسودگی و اطمینان‌خاطر ما مطمئن باشند این‌ها شیعیان ما هستند».
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٤٩، ص ٢٦٥، ح ٨
