حیات طیبه
موضوعات
موجبات رسیدن به حیات طیبه: ایمان و عمل صالح- پذیرش دعوت خدا و رسول- شناخت حق و انجام عمل صالح- قناعت- خواندن سوره مزمل- سپاسگزاری- اهل خیر و آخرت بودن
حیات طیبه در تفسیر المیزان ذیل آیه ٩٧ سوره نحل
عبارت «حَیَاةً طَیِّبَةً» در کتابهای الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل بررسی شد.
موجبات رسیدن به حیات طیبه
ایمان و عمل صالح
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ.
هر که کار شایسته‌ای انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می‌گردانیم؛ و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام می‌دادند خواهیم داد.
سوره نحل، آیه ٩٧
پذیرش دعوت خدا و رسول
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می‌خواند که شما را حیات می‌بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل میشود و همه شما (در قیامت) نزد او گردآوری می‌شوید!
سوره انفال، آیه ٢٤
شناخت حق و انجام عمل صالح
١٨- مع، معانی الأخبار ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قِیلَ لَهُ إِنَّ أَبَا الْخَطَّابِ یَذْکُرُ عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَهُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ لَعَنَ اللَّهُ أَبَا الْخَطَّابِ وَ اللَّهِ مَا قُلْتُ لَهُ هَکَذَا وَ لَکِنِّی قُلْتُ لَهُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَیْرٍ یُقْبَلُ مِنْکَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیها بِغَیْرِ حِسابٍ (المؤمن: ٤٣) وَ یَقُولُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً. (النحل: ٩٩)
ابن‌ابی‌عمیرٍ گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض شد: ابوخطّاب از شما نقل میکند که به او گفته‌اید: «اگر حق را شناختی، هر چه خواستی انجام ده»! فرمود: خداوند ابوخطّاب را لعنت کند! سوگند به خدا! که من به او چنین نگفتم؛ بلکه گفتم: هرگاه حق را شناختی؛ هر چه خواستی کار خیر و نیک انجام بده که از تو پذیرفته میشود؛ زیرا خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: هرکس از مرد و زن که مؤمن باشد و عمل صالحی به جای آرد به بهشت داخل شود و بی‌حساب روزی‌اش دهند (غافر/۴۰) و همچنین می‌فرماید: «هر که کار شایسته‌ای انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می‌گردانیم.» (سوره نحل، آیه ٩٧)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٧، ص ١٧٣، ح ١٨
قناعت
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: کَفَى بِالْقَنَاعَةِ مُلْکاً وَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ نَعِیماً وَ سُئِلَ ع عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً فَقَالَ هِیَ الْقَنَاعَةُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت، گونه اى پادشاهى است و حسن خلق، گونه اى نعمت است.
و از او درباره این سخن خداى عز و جل پرسیدند: «زندگى خوش و پاکیزه اى به او خواهیم داد» فرمود: این زندگى خوش و پاکیزه قناعت است.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٥٠٨، حکمت ٢٢٩
٤- الأمالی للشیخ الطوسی ... عَنِ الصَّادِقِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَى فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً قَالَ الْقُنُوعُ.
امام صادق علیه السّلام در باره سخن خدا که می فرماید «فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً» فرمودند: قناعت است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٤٥، ح ٤
روى عن النبی صلى الله علیه و آله: فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً إِنَّهَا الْقَنَاعَهْ وَ الرِّضَا بِمَا قَسَمَ اللَّهُ تَعَالَی.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً؛ یعنی قناعت و رضایت به آنچه خدا مقدّر فرموده است.
تفسیر نور الثقلین، ج٣، ص: ٨٤، ح ٢١٦
خواندن سوره مزمل
٧٥٦٥- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْمُزَّمِّلِ فِی الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ أَوْ فِی آخِرِ اللَّیْلِ کَانَ لَهُ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ شَاهِدَیْنِ مَعَ سُورَةِ الْمُزَّمِّلِ- وَ أَحْیَاهُ اللَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ أَمَاتَهُ مِیتَةً طَیِّبَةً.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر که در نماز عشاء خود، یا در آخر شب سوره مزّمّل را تلاوت کند، شب و روز با معیّت سوره مزمّل براى وى شهادت دهند و خداوند او را زنده بدارد بزندگى شایسته و پاک و بمیراند بمردن پاک و طیّب.
وسائل الشیعة، ج ٦، ص ١٤٣، ح ٧٥٦٥
سپاسگزاری
١٤- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ ص یَقُولُ کَانَ فِیمَا أَعْطَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُوسَى عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی الْأَلْوَاحِ الْأُوَلِ اشْکُرْ لِی وَ لِوَالِدَیْکَ أَقِیکَ الْمَتَالِفَ وَ أُنْسِی لَکَ فِی عُمُرِکَ وَ أُحْیِکَ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ أَقْلِبْکَ إِلَى خَیْرٍ مِنْهَا.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: در آنچه خدای عزوجل به موسی علیه السلام در لوحهایش عطا کرد این بود که سپاسگزار من و پدر و مادرت باش تا به واسطه آن تو را از آسیبها در امان دارم و تو را در عمرت با خود مانوس می کنم و تو را بر زندگانی نیکو زنده دارم و تو را به سوی نیکیهای آن سوق دهم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٣، ص ٣٥٨، ح ١٤
اهل خیر و آخرت بودن
٦- رُوِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَیْلَةَ الْمِعْرَاجِ فَقَالَ: ... یَا أَحْمَدُ إِنَّ أَهْلَ الْخَیْرِ وَ أَهْلَ الْآخِرَةِ رَقِیقَةٌ وُجُوهُهُمْ کَثِیرٌ حَیَاؤُهُمْ قَلِیلٌ حُمْقُهُمْ کَثِیرٌ نَفْعُهُمْ قَلِیلٌ مَکْرُهُمْ النَّاسُ مِنْهُمْ فِی‌رَاحَةٍ وَأَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی تَعَبٍ کَلَامُهُمْ مَوْزُونٌ مُحَاسِبِینَ لِأَنْفُسِهِمْ مُتْعِبِینَ لَهَا تَنَامُ أَعْیُنُهُمْ وَ لَا تَنَامُ قُلُوبُهُمْ أَعْیُنُهُمْ بَاکِیَةٌ وَ قُلُوبُهُمْ ذَاکِرَةٌ إِذَا کُتِبَ النَّاسُ مِنَ الْغَافِلِینَ کُتِبُوا مِنَ الذَّاکِرِینَ فِی أَوَّلِ النِّعْمَةِ یَحْمَدُونَ وَ فِی آخِرِهَا یَشْکُرُونَ دُعَاؤُهُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَرْفُوعٌ وَ کَلَامُهُمْ مَسْمُوعٌ تَفْرَحُ الْمَلَائِکَةُ بِهِمْ یَدُورُ دُعَاؤُهُمْ تَحْتَ الْحُجُبِ یُحِبُّ الرَّبُّ أَنْ یَسْمَعَ کَلَامَهُمْ کَمَا تُحِبُّ الْوَالِدَةُ وَلَدَهَا وَ لَا یَشْغَلُهُمْ عَنِ اللَّهِ شَیْءٌ طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَا یُرِیدُونَ کَثْرَةَ الطَّعَامِ وَ لَا کَثْرَةَ الْکَلَامِ وَ لَا کَثْرَةَ اللِّبَاسِ النَّاسُ عِنْدَهُمْ مَوْتَى وَ اللَّهُ عِنْدَهُمْ حَیٌّ قَیُّومٌ کَرِیمٌ یَدْعُونَ الْمُدْبِرِینَ کَرَماً وَ یُرِیدُونَ الْمُقْبِلِینَ تَلَطُّفاً قَدْ صَارَتِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ عِنْدَهُمْ وَاحِدَةً یَمُوتُ النَّاسُ مَرَّةً وَ یَمُوتُ أَحَدُهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً مِنْ مُجَاهَدَةِ أَنْفُسِهِمْ وَ مُخَالَفَةِ هَوَاهُمْ وَ الشَّیْطَانُ الَّذِی یَجْرِی فِی عُرُوقِهِمْ وَ لَوْ تَحَرَّکَتْ رِیحٌ لَزَعْزَعَتْهُمْ وَ إِنْ قَامُوا بَیْنَ یَدَیَ کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ لَا أَرَى فِی قَلْبِهِمْ شُغُلًا لِمَخْلُوقٍ فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُحْیِیَنَّهُمْ حَیَاةً طَیِّبَةً إِذَا فَارَقَتْ أَرْوَاحُهُمْ مِنْ جَسَدِهِمْ لَا أُسَلِّطُ عَلَیْهِمْ مَلَکَ الْمَوْتِ وَ لَا یَلِی قَبْضَ رُوحِهِمْ غَیْرِی وَ لَأَفْتَحَنَّ لِرُوحِهِمْ أَبْوَابَ السَّمَاءِ کُلَّهَا وَ لَأَرْفَعَنَّ الْحُجُبَ کُلَّهَا دُونِی وَ لَآمُرَنَّ الْجِنَانَ فَلْتُزَیَّنَنَّ وَ الْحُورَ الْعِینَ فَلْتُزَفَّنَ وَ الْمَلَائِکَةَ فَلْتُصَلِّیَنَ وَ الْأَشْجَارَ فَلْتُثْمِرَنَّ وَ ثِمَارَ الْجَنَّةِ فَلْتُدْلِیَنَ وَ لَآمُرَنَّ رِیحاً مِنَ الرِّیَاحِ الَّتِی تَحْتَ الْعَرْشِ فَلْتَحْمِلَنَّ جِبَالًا مِنَ الْکَافُورِ وَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَلْتَصِیرَنَّ وَقُوداً مِنْ غَیْرِ النَّارِ فَلْتَدْخُلَنَّ بِهِ وَ لَا یَکُونُ بَیْنِی وَ بَیْنَ رُوحِهِ سِتْرٌ فَأَقُولُ لَهُ عِنْدَ قَبْضِ رُوحِهِ مَرْحَباً وَ أَهْلًا بِقُدُومِکَ عَلَیَّ اصْعَدْ بِالْکَرَامَةِ وَ الْبُشْرَى وَ الرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوَانِ- وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِیها نَعِیمٌ مُقِیمٌ خالِدِینَ فِیها أَبَداً إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ فَلَوْ رَأَیْتَ الْمَلَائِکَةَ کَیْفَ یَأْخُذُ بِهَا وَاحِدٌ وَ یُعْطِیهَا الْآخَرُ یَا أَحْمَدُ إِنَّ أَهْلَ الْآخِرَةِ لَا یَهْنَؤُهُمُ الطَّعَامُ مُنْذُ عَرَفُوا رَبَّهُمْ وَ لَا یَشْغَلُهُمْ مُصِیبَةٌ مُنْذُ عَرَفُوا سَیِّئَاتِهِمْ یَبْکُونَ عَلَى خَطَایَاهُمْ یَتْعَبُونَ أَنْفُسَهُمْ وَ لَا یُرِیحُونَهَا وَ إِنَّ رَاحَةَ أَهْلِ الْجَنَّةِ فِی الْمَوْتِ وَ الْآخِرَةُ مُسْتَرَاحُ الْعَابِدِینَ مُونِسُهُمْ دُمُوعُهُمُ الَّتِی تَفِیضُ عَلَى خُدُودِهِمْ وَ جُلُوسُهُمْ مَعَ الْمَلَائِکَةِ الَّذِینَ عَنْ أَیْمَانِهِمْ وَ عَنْ شَمَائِلِهِمْ وَ مُنَاجَاتُهُمْ مَعَ الْجَلِیلِ الَّذِی فَوْقَ عَرْشِهِ وَ إِنَّ أَهْلَ الْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ فِی أَجْوَافِهِمْ قَدْ قَرِحَتْ یَقُولُونَ مَتَى نَسْتَرِیحُ مِنْ دَارِ الْفَنَاءِ إِلَى دَارِ الْبَقَاءِ ...
از امام علی علیه‌السلام روایت است که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در شب معراج (حدیث معراج): ... ای احمد! اهل خیر و آخرت، صورت‌های نحیف و لاغری دارند و حیای ایشان بسیار و حماقتشان اندک و سودشان به دیگران بی‌شمار و نیرنگشان کم است و مردم از دستشان در آسایشاند و نفسشان در رنج، گفتارشان وزین است و خود را محاسبه میکنند و نفس را به زحمت میاندازند. چشمانشان میخوابد، اما دلهایشان بیدار است. چشمانشان گریان و دلهایشان به یاد من است. هنگامی که مردم از غافلان نوشته شوند ایشان از ذاکران محسوب میگردند. در آغاز نعمت، حمد خدا را و در آخرش شکر او را به جا میآورند. دعایشان به نزد خدا بالا میرود و کلامشان شنیده میشود و فرشتگان را شاد میکنند و دعایشان به زیر عرش میرسد و خداوند دوست میدارد آن را بشنود، چنانکه مادر و فرزند را و لحظه ای از خدا غافل نمیگردند. زیادی طعام و غذا را نمیخواهند و لباس‌های بسیار برای خود تهیه نمیکنند. مردم نزد ایشان چون مرده هستند و خدا نزد آنها حی و قیوم است. پشت‌کنندگان را (به خدا) دعوت میکنند و به روآورندگان، مهربانند و دنیا و آخرت در نظرشان یکسان است.
مردم تنها یک بار می میرند و [اهل خیر و آخرت] هر روز ۷۰ بار از جهت مجاهده نفس و مخالفت با هوا و هوس و مخالفت با شیطانی که در رگهایشان جاریست، می میرند اگر بادی بوزد سخت تکان می‌خورند اما وقتى در برابر من به عبادت مى‌ایستند، چونان سدى آهنین خسته نمى شوند لحظه‌اى دلشان به آفریده‌اى مشغول نمى‌گردد.
به عزت و جلالم سوگند آنها [اهل خیر و آخرت] را به حیات طیبه زنده می کنم؛ هنگام جداشدن روح از بدنشان فرشته مرگ را پیش آنها نمى‌فرستم، بلکه خود عهده دار قبض روحشان مى‌گردم و همه درهاى آسمان را در برابر روح آنها مى‌گشایم و تمام حجابها و پرده ها از بین من و آنها به کنار مى‌رود و فرمان مى‌دهم بهشتها به خود زینت گیرند و حورالعین خود را براى هم آغوشى بیارایند (مانند عروس در شب زفاف) و فرشتگان بر آنها درود و سلام بفرستند به درختان فرمان مى‌دهم به بار بنشینند و به میوه هاى بهشت که فرو ریزند و فرمان مى‌دهم بادى از طرف عرش وزیدن گیرد و کوههاى کافور و مُشک خوش بو را به حرکت آورد تا بدون آتشى بر افروخته گردند؛ آنگاه او را وارد بهشت مى‌کنند و بین من و او پرده‌اى وجود ندارد.
پس من هنگام قبض روحش به او مى‌گویم: مبارک و میمون باد ورودت بر ما، با کرامت به سوى ما بیا و بشارت باد بر تو رحمت و رضوان خداوند و بهشتهایى که داراى نعمتهاى پایدار است و در آن جاودانه خواهند بود، همانا نزد خدا پاداشى بس عظیم است؛ اى پیامبر، کاش مى‌دیدى ملائکه چگونه این روح را دست به دست مى‌دهند.
ای احمد، همانا اهل آخرت از طعام لذت نمی برند چون خدایشان را شناخته اند و مصیبتها آنها را مشغول نمی‌کند چون گناهانشان را شناخته اند؛ بر خطاهایشان گریه میکنند، نفسشان را به زحمت میاندازند و آن را راحت نمی‌گذارند چرا که راحتی اهل بهشت در مرگ است و آخرت محل استراحت عابدان است. مونسشان اشکهاییست که بر چهره‌هاشان می‌ریزد و همنشین‌شان با ملائکه‌ی راست و چپشان است و مناجاتشان با خداوند جلیل است که عرش او گسترده است و همانا اهل آخرت قلبهایشان شکسته است، می گویند کی از این دار فنا راحت می‌شویم و به خانه‌ی بقاء می‌رویم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٤، ص ٢٤، ح ٦
حیات طیبه در تفسیر المیزان ذیل آیه ٩٧ سوره نحل
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ.
هر که کار شایسته‌ای انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می‌گردانیم؛ و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام می‌دادند خواهیم داد.
سوره نحل، آیه ٩٧
وعده جمیلى است که به زنان و مردان مؤمن مى دهد، که عمل صالح کنند و در این وعده جمیل فرقى میان زنان و مردان در قبول ایمانشان و در اثر اعمال صالحشان که همان احیاء به حیات طیبه و اجر به احسن عمل است نگذاشته و این تسویه میان مرد و زن على رغم بنائى است که بیشتر غیر موحدین و اهل کتاب از یهود و نصارى داشتند و زنان را از تمامى مزایاى دینى و یا بیشتر آن محروم مى دانستند و مرتبه زنان را از مرتبه مردان پایین تر مى پنداشتند و آنان را در وضعى قرار داده بودند که بهیچ وجه قابل ارتقاء نبود.
پس اینکه فرمود (من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤمن) حکمى است کلى نظیر تاسیس قاعده اى براى هر کس که عمل صالح کند، حالا هر که مى خواهد باشد، تنها مقیدش کرده به اینکه صاحب عمل، مؤمن باشد و این قید در معناى شرط است، چون عمل در کسى که مؤمن نیست حبط مى شود و اثرى بر آن مترتب نیست همچنانکه خداى تعالى فرموده (و من یکفر بالایمان فقد حبط عمله) و نیز فرموده (و حبط ما صنعوا فیها و باطل ما کانوا یعملون).
ویژگیهاى حیات طیبه اى که خداوند آن را به نیکوکاران وعده داده است
و در جمله (فلنحیینه حیاة طیبة) حیات، به معناى جان انداختن در چیز و افاضه حیات به آن است، پس این جمله با صراحت لفظش دلالت دارد بر اینکه خداى تعالى مؤمنى را که عمل صالح کند به حیات جدیدى غیر آن حیاتى که به دیگران نیز داده زنده مى کند و مقصود این نیست که حیاتش را تغییر مى دهد، مثلا حیات خبیث او را مبدل به حیات طیبى مى کند که اصل حیات همان حیات عمومى باشد و صفتش را تغییر دهد، زیرا اگر مقصود این بود کافى بود که بفرماید (ما حیات او را طیب مى کنیم ولى اینطور نفرمود، بلکه فرمود ما او را به حیاتى طیب زنده مى سازیم).
پس آیه شریفه نظیر آیه (او من کان میتا فاحییناه و جعلنا له نورا یمشى به فى الناس) است که افاده مى کند خداى تعالى حیاتى ابتدائى و جداگانه و جدید به او افاضه مى فرماید.
از باب تسمیه مجازى هم نیست که حیات قبلى او را بخاطر اینکه صفت طیب به خود گرفته مجازا حیاتى تازه نامیده باشد، زیرا آیاتى که متعرض این حیات هستند آثارى حقیقى براى آن نشان مى دهند مانند آیه (اولئک کتب فى قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه) و آیه سوره انعام که در چند سطر قبل ذکرش کردیم همه اینها آثارى واقعى و حقیقى براى این حیات سراغ مى دهند، مثلا نورى که در آیه انعام است قطعا نور علمى است که آدمى بوسیله آن بسوى حق راه مى یابد و به اعتقاد حق و عمل صالح نائل مى شود.
و همانطور که او علم و ادراکى دارد که دیگران ندارند همچنین از موهبت قدرت بر احیاى حق و ابطال باطل سهمى دارد که دیگران ندارند. چنانچه خداى تعالى درباره آنان فرموده (و کان حقا علینا نصر المؤمنین) و نیز فرموده (من آمن بالله و الیوم الاخر و عمل صالحا فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون) و این علم و این قدرت جدید و تازه، مؤمن را آماده سازند تا اشیاء را بر آنچه که هستند ببینند و اشیاء را به دو قسم تقسیم مى کنند، یکى حق و باقى و دیگرى باطل و فانى، وقتى مؤمن این دو را از هم متمایز دید از صمیم قلبش از باطل فانى که همان زندگى مادى دنیا و نقش و نگارهاى فریبنده و فتانه اش مى باشد اعراض نموده به عزت خدا اعتزاز مى جوید و وقتى عزتش از خدا شد دیگر شیطان با وسوسه هایش و نفس اماره با هوى و هوسهایش و دنیا با فریبندگى هایش نمى توانند او را ذلیل و خوار کنند، زیرا با چشم بصیرتى که یافته است بطلان متاع دنیا و فناى نعمتهاى آن را مى بیند.
چنین کسانى دلهایشان متعلق و مربوط به پروردگار حقیقى شان است، همان پروردگارى که با کلمات خود هر حقى را احقاق مى کند، جز آن پروردگار را نمى خواهند و جز تقرب به او را دوست نمى دارند و جز از سخط و دورى او نمى هراسند، براى خویشتن حیات ظاهر و دائم سراغ دارند که جز رب غفور و ودود کسى اداره کن آن حیات نیست و در طول مسیر آن زندگى، جز حسن و جمیل چیزى نمى بینند، از دریچه دید آنان هر چه را که خدا آفریده حسن و جمیل است و جز آن کارها که رنگ نافرمانى او را به خود گرفته هیچ چیز زشت نیست.
این چنین انسانى در نفس خود نور و کمال و قوت و عزت و لذت و سرورى درک مى کند که نمى توان اندازه اش را معین کرد و نمى توان گفت که چگونه است و چگونه چنین نباشد و حال آنکه مستغرق در حیاتى دائمى و زوال ناپذیر و نعمتى باقى و فنا ناپذیر و لذتى خالص از الم و کدورت و خیر و سعادتى غیر مشوب به شقاوت است و این ادعا، خود حقیقتى است که عقل و اعتبار هم مؤید آن است و آیات بسیارى از قرآن کریم نیز بدان ناطق است و ما در اینجا حاجت به ایراد آنهمه آیات نداریم.
این آثار زندگى جز بر زندگى حقیقى مترتب نمى شود و زندگى مجازى بوئى از آن ندارد، خداوند این آثار را بر حیاتى مترتب کرده که آن را مختص به مردم با ایمان و داراى عمل صالح دانسته، حیاتى است حقیقى و واقعى و جدید، که خدا آن را به کسانى که سزاوارند افاضه مى فرماید.
و این حیات جدید و اختصاصى جداى از زندگى سابق که همه در آن مشترکند نیست، در عین اینکه غیر آن است با همان است، تنها اختلاف به مراتب است نه به عدد پس کسى که داراى آنچنان زندگى است دو جور زندگى ندارد، بلکه زندگیش قوى تر و روشن تر و واجد آثار بیشتر است، همچنانکه روح قدسى که خداى عزوجل آن را مخصوص انبیاء دانسته یک زندگى سومى نیست بلکه درجه سوم از زندگى است، زندگى آنان درجه بالاترى دارد.
این آن چیزى است که تدبر در آیه شریفه مورد بحث آن را افاده مى کند و خود یکى از حقایق قرآنى است و با همین بیان، علت اینکه چرا آن زندگى را با وصف طیب توصیف فرموده روشن مى شود، گویا همانطور که روشن کردیم حیاتى است خالص که خباثتى در آن نیست که فاسدش کند و یا آثارش را تباه سازد.
وجوهى دیگر که درباره مراد از حیات طیبه گفته شده است
مفسرین، در آیه شریفه وجوهى ذکر کرده اند بعضى گفته اند حیات طیب، حیات بهشتى است که مرگ ندارد و فقر و بیمارى و هیچ شقاوت دیگرى در آن نیست. بعضى دیگر گفته اند حیات برزخى است و شاید این تخصیص را از اینجا پنداشته اند که ذیل آیه را حمل کرده به جنت آخرت و براى حیات طیبه جز برزخ چیزى به نظرشان نرسیده. بعضى دیگر گفته اند همین حیات دنیوى است که مقارن با قناعت و رضا به قسمت خداى سبحان باشد، زیرا چنین حیاتى پاکیزه ترین زندگى است؛ و بعضى گفته اند مراد از آن، رزق حلال است که در قیامت عقابى بر آن نیست. بعضى دیگر گفته اند روزى روز بروز است.
و در این وجوه جاى مناقشه بسیار است که بر خواننده اگر دقت فرماید پوشیده نیست و حاجت نیست که ما کلام را با ایراد آنها طول دهیم.
