صراط مستقیم - بخش ١
موضوعات
مبانی: صراط مستقیم چیست؟- اهمیت صراط مستقیم- ائمه (ع) صراط مستقیم‌اند - امام علی (ع) صراط مستقیم است- قرآن صراط مستقیم است- خواست خدا برای قرار گرفتن در صراط مستقیم
کسانی که در صراط مستقیم‌اند: خدا- حضرت محمد (ص) - انبیاء (ع) - امام علی (ع) و ائمه (ع) - شیعیان- مؤمن
کلمات «صراط - مستقیم» در قرآن و در کتابهای الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل بررسی شد.
مبانی
صراط مستقیم چیست؟
١- م، تفسیر الإمام علیه السلام مع، معانی الأخبار الْمُفَسِّرُ بِإِسْنَادِهِ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ ع فِی قَوْلِهِ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ قَالَ یَقُولُ أَدِمْ لَنَا تَوْفِیقَکَ الَّذِی بِهِ أَطَعْنَاکَ فِی مَاضِی أَیَّامِنَا حَتَّى نُطِیعَکَ کَذَلِکَ فِی مُسْتَقْبَلِ أَعْمَارِنَا وَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ هُوَ صِرَاطَانِ صِرَاطٌ فِی الدُّنْیَا وَ صِرَاطٌ فِی الْآخِرَةِ فَأَمَّا الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ فِی الدُّنْیَا فَهُوَ مَا قَصُرَ عَنِ الْغُلُوِّ وَ ارْتَفَعَ عَنِ التَّقْصِیرِ وَ اسْتَقَامَ فَلَمْ یَعْدِلْ إِلَى شَیْءٍ مِنَ الْبَاطِلِ وَ أَمَّا الطَّرِیقُ الْآخَرُ فَهُوَ طَرِیقُ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى الْجَنَّةِ الَّذِی هُوَ مُسْتَقِیمٌ لَا یَعْدِلُونَ عَنِ الْجَنَّةِ إِلَى النَّارِ وَ لَا إِلَى غَیْرِ النَّارِ سِوَى الْجَنَّةِ .
امام حسن عسکری علیه السّلام درباره آیه «ما را به راه راست هدایت فرما» (سوره حمد، آیه ٦) فرمودند: می فرماید به ما توفیق ده تا همان‌گونه که در گذشته تو را به آن فرمان بردیم در آیندة عمر خود نیز تو را فرمان بریم.
و صراط مستقیم دو صراط است: صراطی در دنیا و صراطی در آخرت و امّا صراط مستقیم در دنیا، آن است که از زیاده‌روی کوتاه‌تر و از کوتاهی‌کردن فراتر است و استوار و درست باشد و به هیچ باطلی نگراید؛ و امّا صراط مستقیم در آخرت، راه مؤمنان به‌سوی بهشت است که راهی راست باشد از بهشت به سوی آتش متمایل نمی شوند و نه [حتی] به سوی غیر آتش [که] غیر از بهشت [است نیز] متمایل نمی شوند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٩، ح ١
٦- فس، تفسیر القمی قَالَ الصَّادِقُ ع یس اسْمُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ قَوْلُهُ إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ قَالَ عَلَى الطَّرِیقِ الْوَاضِحِ ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: یاسین نام رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله است و گواه آن آیه: إِنَّکَ لَمِنَ المُرْسَلِینَ (یس/۳) عَلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ (یس/۴) است. صراط مستقیم یعنی راه واضح و آشکار.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٦، ص ٨٦، ح ٦
٥٤ مِنْ کِتَابِ إِرْشَادِ الْقُلُوبِ، فِیمَا کَتَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِلَى مَلِکِ الرُّومِ حِینَ سَأَلَهُ عَنْ تَفْسِیرِ فَاتِحَةِ الْکِتَابِ کَتَبَ إِلَیْهِ: أَمَّا بَعْد ... وَ أَمَّا قَوْلُهُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ فَذَلِکَ الطَّرِیقُ الْوَاضِحُ مَنْ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا عَمَلًا صَالِحاً فَإِنَّهُ یَسْلُکُ عَلَى الصِّرَاطِ إِلَى الْجَنَّة ...
امام علی (علیه السلام) امام علی (علیه السلام) به قیصر نوشت: ... و امّا قول خداوند متعال: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» عبارت است از راه روشن؛ هر که در دنیا عمل صالح انجام دهد در قیامت از آن راه به بهشت رهسپار گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٨٩، ص ٢٦٠، ح ٥٤
١٣- شی، تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی مَعْمَرٍ السَّعْدِیِّ قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع فِی قَوْلِهِ إِنَّ رَبِّی عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ یَعْنِی أَنَّهُ عَلَى حَقٍّ یَجْزِی بِالْإِحْسَانِ إِحْسَاناً وَ بِالسَّیِّئِ سَیِّئاً وَ یَعْفُو عَمَّنْ یَشَاءُ وَ یَغْفِرُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى.
امام على علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه «همانا پروردگار من بر صراط مستقیم است» (سوره هود، آیه ٥٦) فرمود: یعنی اینکه خداوند بر حق است نیکی را با نیکی و بدی را با بدی پاسخ می دهد و از هر که بخواهد در می گذرد منزه و بلند مرتبه است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦، ص ٧، ح ١٣
اهمیت صراط مستقیم
وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَیْنِ أَحَدُهُما أَبْکَمُ لا یَقْدِرُ عَلى شَیْءٍ وَ هُوَ کَلٌّ عَلى مَوْلاهُ أَیْنَما یُوَجِّهْهُ لا یَأْتِ بِخَیْرٍ هَلْ یَسْتَوی هُوَ وَ مَنْ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٧٦)
و خدا مَثَلى [دیگر] زده است: دو مرد را که یکى از آنان لال مادرزاد است [و] بر هیچ کارى قدرت ندارد و سربار سرپرست خویش است؛ او را هر کجا روانه مىکند، منفعت و سودى نمىآورد، آیا چنین لال بىقدرت و بىسودى با کسى که [گویا و شنوا است و] به عدالت فرمان مىدهد و بر راهى مستقیم قرار دارد، یکسان است؟ [پس چرا معبودهاى لال بىقدرت و بىسود را با خداى توانا و شنوا که ذاتش خیر بىنهایت است، برابر مىدانید؟!](٧٦)
سوره نحل، آیه ٧٦
أَ فَمَنْ یَمْشی مُکِبًّا عَلى وَجْهِهِ أَهْدى أَمَّنْ یَمْشی سَوِیًّا عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٢٢)
آیا کسى که نگونسار و به صورت افتاده حرکت مىکند، هدایتیافتهتر است یا آنکه راست‌قامت بر راه مستقیم مىرود؟(٢٢)
سوره ملک، آیه ٢٢
قُلْ کُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدى (١٣٥)
بگو: هر یک [از ما و شما] منتظریم، پس منتظر باشید که به زودى خواهید دانست که رهروان راهِ راست و ره یافتگان چه کسانى هستند؟ (١٣٥)
سوره طه، آیه ١٣٥
٤٥٤٣-، وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَمِعْتُهُ یَعْنِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع مَا لَا أُحْصِی وَ أَنَا أُصَلِّی خَلْفَهُ یَقْرَأُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ.
محمّدبن‌علی حلبی می‌گوید: درحالی‌که پشت حضرت امام صادق (علیه السلام) نماز می‌گزاردم می‌شنیدم که ایشان بی‌شمار قرائت می‌فرمود: اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٤، ص ٢٢١، ح ٤٥٤٣
ائمه (ع) صراط مستقیم‌اند
١٦- عَنْ زِیَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ ع وَ هُوَ یَقُولُ نَحْنُ شَجَرَةٌ أَصْلُهَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ فَرْعُهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع ... هُمُ الْخِیَرَةُ الْکِرَامُ هُمُ الْقُضَاةُ الْحُکَّامُ هُمُ النُّجُومُ الْأَعْلَام وَ هُمُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ هُمُ السَّبِیلُ الْأَقْوَمُ الرَّاغِبُ عَنْهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُقَصِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللَّازِمُ لَهُمْ لَاحِقٌ هُمْ نُورُ اللَّهِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْبِحَارُ السَّائِغَةُ لِلشَّارِبِینَ أَمْنٌ لِمَنِ الْتَجَأَ إِلَیْهِمْ وَ أَمَانٌ لِمَنْ تَمَسَّکَ بِهِمْ إِلَى اللَّهِ یَدْعُونَ وَ لَهُ یُسَلِّمُونَ وَ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ وَ بِبَیَانِهِ یَحْکُمُونَ ...
امام باقر علیه السّلام فرمودند: ما درختی هستیم که اصل آن رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و فرع آن على بن ابیطالب علیه السّلام است ... ائمه (ع) ... آنها برگزیدگان با شخصیّت میباشند. داوران فرمانروا و ستارگان درخشان و صراط مستقیم و استوارترین راه. هر که از آنها رو برگرداند، از دین خارج شده و آن که کوتاهی درباره ایشان نماید، از بین رفته و هرکه همراه آنها شد، به هدف میرسد. نور درخشان پروردگارند در دلهای مؤمنان و دریای خوشگوار برای نوشندگان. هرکه به آنها پناه برد، ایمن است و امان برای کسی هستند که به آنها چنگ زند. به خدا دعوت می‌کنند و تسلیم اویند و مجری دستور پروردگارند و به فرمان او حکم می‌کنند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٣، ص ٢٤٦، ح ١٦
٥- مع، معانی الأخبار أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: لَیْسَ بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَ حُجَّتِهِ حِجَابٌ فَلَا لِلَّهِ دُونَ حُجَّتِهِ سِتْرٌ نَحْنُ أَبْوَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ نَحْنُ عَیْبَةُ عِلْمِهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْیِهِ وَ نَحْنُ أَرْکَانُ تَوْحِیدِهِ وَ نَحْنُ مَوْضِعُ سِرِّهِ.
امام سجاد علیه السّلام فرمودند: بین خداوند و حجتش هیچ حجابی نیست و خداوند در برابر حجتش هیچ پوششی ندارد. ما دروازه های خدا هستیم، ما صراط مستقیم هستیم، ما مخزن علم او هستیم، ما ترجمان وحی او هستیم، ما پایه های توحید او هستیم و ما جایگاه سرّ او هستیم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ١٢، ح ٥
١٢- فس، تفسیر القمی أَبِی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ: نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ بِطَاعَتِهِمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ هُنَا وَ مَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ هُنَا وَ لَا یَجِدُونَ عَنَّا وَ اللَّهِ مَحِیصاً ثُمَّ قَالَ نَحْنُ وَ اللَّهِ السَّبِیلُ الَّذِی أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِاتِّبَاعِهِ وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ.
[عبارت صحیح تفسیر القمی چنین است: عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: نَحْنُ وَ اللَّهِ سَبِیلُ اللَّهِ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِاتِّبَاعِهِ- وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ- وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ بِطَاعَتِهِمْ- فَمَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ هُنَا، وَ مَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ مِنْ هُنَاکَ- لَا یَجِدُونَ وَ اللَّهِ عَنَّا مَحِیصاً. (تفسیر القمی؛ ج ٢؛ ص ٦٦)]
امام صادق (علیه السلام)
به خدا سوگند ما همان کسانی هستیم که خداوند بندگانش را به اطاعت از آنها دستور داد، پس هر که خواست، [دینش را] از اینجا بگیرد؛ و هر که خواست از آنجا بگیرد، [که در هر صورت] به خدا سوگند هیچ گریزی از ما نمی‌یابند. سپس فرمودند: به خدا قسم! ما همان راهی هستیم که خداوند به شما امر کرده که از آن پیروی کنید، سوگند به خدا! ما صراط مستقیم هستیم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ١٤، ح ١٢
امام علی (ع) صراط مستقیم است
٢٤- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَادٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَوْحَى اللَّهُ إِلَى نَبِیِّهِ ص- فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (الزخرف: ٤٢) قَالَ إِنَّکَ عَلَى وَلَایَةِ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ هُوَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ.
امام باقر علیه السلام فرمود: خدا به پیغمبرش صلّى اللَّه علیه و آله وحى کرد: «بآنچه بسویت وحى شده چنگ زن، همانا تو براهى راست هستى» (سوره زخرف، آیه ٤٢) یعنى: تو بولایت على هستى و على همان راه راست است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٤١٦، ح ٢٤
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِیمُ وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَى الَّتِی لَا انْفِصامَ لَها.
امام على علیه السلام: منم صراط مستقیم خدا و محکمترین دستگیره او که ناگسستنى است .
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٨، ص ٧٠
٩١- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل ... قُلْتُ أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبًّا عَلى وَجْهِهِ أَهْدى أَمَّنْ یَمْشِی سَوِیًّا عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (الملک: ٢٢) قَالَ إِنَّ اللَّهَ ضَرَبَ مَثَلَ مَنْ حَادَ عَنْ وَلَایَةِ عَلِیٍّ کَمَنْ یَمْشِی عَلَى وَجْهِهِ لَا یَهْتَدِی لِأَمْرِهِ وَ جَعَلَ مَنْ تَبِعَهُ سَوِیّاً عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع ...
محمد بن فضیل گوید: از حضرت ابو الحسن علیه السلام راجع بقول خداى عز و جل ... عرضکردم: آیا آنکه نگونسار بر چهره خویش راه رود، هدایت یافتهتر است، یا آنکه با قامت راست به راه مستقیم میرود؟ (سوره ملک آیه ٢٢) فرمود: خدا کسی را که از ولایت على (ع) برگشته بکسى مثل زده استکه برو افتاده، راه میرود و در کار خود گمراهست؛ و کسى را که از على (ع) پیروى کند، باقامت راست و بر راه مستقیم قرار داده و راه مستقیم همان امیر المؤمنین علیه السلام است...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٤٣٣، ح ٩١
١٣- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِیٍّ ع یَا عَلِیُّ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَنْتَ بَابُ اللَّهِ وَ أَنْتَ الطَّرِیقُ إِلَى اللَّهِ وَ أَنْتَ النَّبَأُ الْعَظِیمُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ أَنْتَ الْمَثَلُ الْأَعْلَى یَا عَلِیُّ أَنْتَ إِمَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ خَیْرُ الْوَصِیِّینَ وَ سَیِّدُ الصِّدِّیقِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ وَ أَنْتَ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ یَا عَلِیُّ أَنْتَ خَلِیفَتِی عَلَى أُمَّتِی وَ أَنْتَ قَاضِی دَیْنِی وَ أَنْتَ مُنْجِزُ عِدَاتِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْمَظْلُومُ بَعْدِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْمُفَارِقُ بَعْدِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْمَحْجُورُ بَعْدِی أُشْهِدُ اللَّهَ تَعَالَى وَ مَنْ حَضَرَ مِنْ أُمَّتِی أَنَّ حِزْبَکَ حِزْبِی وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ وَ أَنَّ حِزْبَ أَعْدَائِکِ حِزْبُ الشَّیْطَانِ.
رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) به امام علىّ (علیه السّلام) فرمودند: یا علىّ، تو حجت خدا هستی و تو باب (تقرّب) به خدا هستی و تو راه به سوى خدا هستی و تو آن خبر عظیم هستی و تو صراط مستقیم حقّ هستی و تو مثل اعلاى الهى هستی. یا علىّ، تو امام مسلمین و امیرمؤمنین و بهترین وصیّین و اشرف صدّیقین هستی. یا علىّ تو فاروق اعظم (جداکننده حقّ از باطل) هستی و تو صدّیق اکبر هستی. یا علىّ تو جانشین من بر امّتم هستی و تو ادا کننده دیون من هستی و تو انجام دهنده وعده هاى من هستی. یا علىّ تو پس از من مظلوم واقع خواهى شد و مورد ستم قرار خواهى گرفت. یا علىّ پس از من از تو کناره جویند، یا علىّ پس از من محجور و خانه نشین گردى، خدا را گواه می گیرم و هر کس را که حضور دارد از امّت من که حزب تو حزب من است و حزب من حزب خدا است و حزب دشمنان تو حزب شیطان است.
عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ٢، ص ٦، ح ١٣
٤٧- شی، تفسیر العیاشی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَوْلُهُ قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ نُوراً مُبِیناً قَالَ الْبُرْهَانُ مُحَمَّدٌ ص وَ النُّورُ عَلِیٌّ ع قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ صِراطاً مُسْتَقِیماً قَالَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ عَلِیٌّ ع.
عبد الله سلیمان گوید گفتم به امام صادق علیه السّلام آیه «ای مردم از ناحیه پروردگارتان برایتان برهانی آمد و ما نوری آشکار را برشما نازل کردیم.» فرمودند: برهان [حضرت] محمد (ص) و نور [امام] علی (ع) است. گفتم گفتار او «راهی راست» (سوره نساء، آیه ١٧٥) فرمودند: راه راست [امام] علی (ع) است.
(همه آیه چنین است: «فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فی رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ یَهْدیهِمْ إِلَیْهِ صِراطاً مُسْتَقیماً» یعنی: اما کسانی که به خدا ایمان آوردند و به اومتمسک شدند، پس بزودی آنها را در رحمت و فضل خود داخل می گرداند وآنها را بسوی صراط مستقیم هدایت می کند.)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩، ص ١٩٧، ح ٤٧
٤- مع، معانی الأخبار أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ قَالَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ مَعْرِفَتُهُ وَ الدَّلِیلُ عَلَى أَنَّهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌ حَکِیمٌ (الزخرف: ٤) وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی أُمِّ الْکِتَابِ فِی قَوْلِهِ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ. (الفاتحة: ٦)
امام صادق (علیه السلام) مورد قول خدای عزّوجلّ: الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ، فرمود: آن امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و شناخت اوست و دلیل اینکه آن امیرمؤمنان (علیه السلام) است؛ کلام خداوند متعال می‌باشد: و آن در «أمّ الکتاب» [لوح محفوظ] نزد ما بلندپایه و استوار است! (زخرف/۴) و آن در امّ الکتاب و در کلام خداوند متعال صراط مستقیم، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ١١، ح ٤
٦٣- أَحْمَدُ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ.
امام صادق علیه السلام فرمود: این راه على است که مستقیم است. (سوره حجر، آیه ٤١)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٤٢٤، ح ٦٣
قَتَادَةَ عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ قَالَ: کَانَ یَقْرَأُ هَذَا الْحَرْفَ هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ فَقُلْتُ لِلْحَسَنِ مَا مَعْنَاهُ قَالَ یَقُولُ هَذَا طَرِیقُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ دِینُهُ طَرِیقٌ وَ دِینٌ مُسْتَقِیمٌ فَاتَّبِعُوهُ وَ تَمَسَّکُوا بِهِ فَإِنَّهُ وَاضِحٌ لَا عِوَجَ فِیهِ.
قتاده (از علمای معروف اهل سنت و از تابعین) از حسن بصری (از علمای معروف اهل سنت و از تابعین) گوید: این آیه را (هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُسْتَقیمٌ. (سوره حجر، آیه ٤١)) این گونه می‌خواند «این صراط علی (ع)، مستقیم است». به او گفتم: معنای آن چیست؟ گفت: این راه علی بن ابیطالب و دین او، راه و دین مستقیم است؛ پس از آن پیروی کنید و بدان تمسک جویید که آن راهی واضح است و هیچ ناراستی‌ای ندارد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢٤
٢- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ عَلِیٌّ ع هُوَ وَ اللَّهِ الصِّرَاطُ وَ الْمِیزَانُ.
امام صادق علیه السّلام درباره «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ» فرمودند: او به خدا قسم علی (ع) است، به خدا قسم او صراط و میزان است.
(اصل آیه چنین است: هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُسْتَقیمٌ. (سوره حجر، آیه ٤١))
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٥، ص ٣٦٣، ح ٢
٦٠- وَ مِنْهُ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الصِّرَاطُ الَّذِی قَالَ إِبْلِیسُ لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَکَ الْمُسْتَقِیمَ ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ الْآیَةَ هُوَ عَلِیٌّ ع.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: راهی که شیطان گفت: «[اکنون که مرا گمراه ساختی،] بر سر راه مستقیم تو، در برابر آنها کمین می کنم. سپس از پیش رو [و از پشت سر و از طرف راست و از طرف چپ آنها، به سراغشان می‌روم؛ و بیشتر آنها را شکرگزار نخواهی یافت!]» آن علی علیه السلام است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٠، ص ٢٢٠، ح ٦٠
قرآن صراط مستقیم است
وَ هذا صِراطُ رَبِّکَ مُسْتَقیماً قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ (١٢٦)
و این [قرآن و اسلام] راه مستقیم پروردگار توست؛ ما آیات را براى گروهى که متذکّر مىشوند بیان کردیم. (١٢٦)
سوره انعام، آیه ١٢٦
قَالَ أَمِیر الْمُؤْمِنِینَ علی (ع): هُوَ الْفَصْلُ لَیْسَ بِالْهَزْلِ هُوَ النَّاطِقُ بِسُنَّةِ الْعَدْلِ وَ الْآمِرُ بِالْفَضْلِ هُوَ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ وَ الذِّکْرُ الْحَکِیمُ هُوَ وَحْیُ اللَّهِ الْأَمِینُ وَ حَبْلُهُ الْمَتِینُ وَ هُوَ رَبِیعُ الْقُلُوبِ وَ یَنَابِیعُ الْعِلْمِ وَ هُوَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ هُوَ هُدًى لِمَنِ ائْتَمَّ بِهِ وَ زِینَةٌ لِمَنْ تَحَلَّى بِهِ وَ عِصْمَةٌ لِمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَ حَبْلٌ لِمَنْ تَمَسَّکَ بِه.
امام على علیه السّلام درباره قرآن فرمودند: آنست فصل نیست هزل، آنست گویا به راه عدل و امر کننده بفضل، آنست ریسمان استوار خدا و ذکر حکیم، آنست وحى أمین خدا و ریسمان متین او و آنست بهار دلها و چشمههاى علم و آنست راه راست، آنست راه نماینده از براى کسى که اقتدا کند بآن و زینتى از براى کسى که زیور یابد بآن و نگاهداریى از براى کسى که چنگ در زند بآن و ریسمانى از براى کسى که دست زند بآن.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١١٠، ح ١٩٦٩
٤٥٩٥- الشَّیْخُ أَبُو الْفُتُوحِ الرَّازِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ، عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: ذَکَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْفِتْنَةَ یَوْماً فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ الْخَلَاصُ مِنْهَا فَقَالَ بِکِتَابِ اللَّهِ فِیهِ نَبَأُ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ وَ نَبَأُ مَنْ کَانَ بَعْدَکُمْ وَ حُکْمُ مَا کَانَ بَیْنَکُمْ وَ هُوَ الْفَصْلُ وَ لَیْسَ بِالْهَزْلِ مَا تَرَکَهُ جَبَّارٌ إِلَّا قَصَمَ اللَّهُ ظَهْرَهُ وَ مَنْ طَلَبَ الْهِدَایَةَ بِغَیْرِ الْقُرْآنِ ضَلَّ وَ هُوَ الْحَبْلُ الْمَتِینُ وَ الذِّکَرُ الْحَکِیمُ وَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ هُوَ الَّذِی لَا تُلَبَّسُ عَلَى الْأَلْسُنِ وَ لَا یُخْلَقُ مِنْ کَثْرَةِ الْقِرَاءَةِ وَ لَا تَشْبَعُ مِنْهُ الْعُلَمَاءُ وَ لَا تَنْقَضِی عَجَائِبُهُ وَ هُوَ الَّذِی لَمَّا سَمِعَهُ الْجِنُ فَقالُوا إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً (الجن ٧٢: ١) وَ هُوَ الَّذِی إِنْ قَالَ صَدَقَ وَ إِنْ حَکَمَ عَدَلَ وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِهِ هَدَاهُ إِلَى الصِّرَاطِ الْمُسْتَقِیمِ یَا أَعْوَرُ خُذْ هَذَا الْحَدِیثَ یَا أَعْوَرُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: روزی رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله از فتنه یاد فرمودند پس گفتیم ای رسول خدا (ص)! چگونه از فتنه می توان رهایی پیدا کرد؟ فرمودند: با کتاب خدا؛ [زیرا] خبر پیشینیان شما و خبر کسانی که بعد از می آیند است و حکم آنچه میان شماست و آن جدا کننده (حق از باطل) است و بیهوده گویی نیست. جباری آن را ترک نکرد مگر آنکه پشتش شکست.
کسی که به غیر قرآن طلب هدایت کرد گمراه شد و آن ریسمان محکم و ذکری حکمت آموز و صراط مستقیم است. آن همانی است که بر زبانها مشتبه نمی شود و با کثرت قرائت کهنه و قدیمی نمی‌شود و علماء از آن سیراب نمی‌شوند و شگفتیهای آن پایان نمی‌پذیرد و آن همانی است که وقتی جنیان شنیدند گفتند: «همانا ما گفتار عجیبی شنیدیم.» (سوره جن، آیه ١) و آن همانی است که اگر بگوید راست گوید و اگر حکم کند عادلانه حکم کند و هر که به آن تمسک جوید به راه راست هدایت شود.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٤، ص ٢٣٩، ح ٤٥٩٥
خواست خدا برای قرار گرفتن در صراط مستقیم
سَیَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتی کانُوا عَلَیْها قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (١٤٢)
به زودى مردم سبک مغز مىگویند: چه چیزى مسلمانان را از قبلهاى که بر آن بودند [یعنى بیت المقدس، به سوى کعبه] گردانید؟ بگو: مالکیّتِ مشرق و مغرب فقط ویژه خداست، هر که را بخواهد به راه راست هدایت مىکند. (١٤٢)
سوره بقره، آیه ١٤٢
کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فیمَا اخْتَلَفُوا فیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فیهِ إِلاَّ الَّذینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٢١٣)
مردم [در ابتداى تشکیل اجتماع] گروهى واحد و یک دست بودند [و اختلاف و نزاعى در امور زندگى نداشتند]، پس [از پدید آمدن اختلاف ونزاع] خدا پیامبرانى را مژده دهنده و بیم رسان برانگیخت و با آنان بر اساس حق کتاب نازل کرد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند، داورى کند. [آن گاه در خود کتاب هم اختلاف شد] و در آن اختلاف نکردند مگر کسانى که به آنان کتاب داده شد، [این اختلاف] بعد از دلایل روشنى بود که براى آنان آمد، [و سبب آن] برترى جویى و حسد در میان خودشان بود. پس خدا اهل ایمان را به توفیق خود، به حقّى که در آن اختلاف کردند، راهنمایى کرد؛ و خدا هر که را بخواهد به راهى مستقیم هدایت مىکند. (٢١٣)
سوره بقره، آیه ٢١٣
وَ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا صُمٌّ وَ بُکْمٌ فِی الظُّلُماتِ مَنْ یَشَأِ اللَّهُ یُضْلِلْهُ وَ مَنْ یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٣٩)
کسانى که آیات ما را تکذیب کردند، کرها و لالهایى فرو رفته در تاریکىهاى جهل و گمراهىاند؛ خدا هر که را بخواهد [به کیفر تکذیب آیاتش] گمراه مىکند و هر که را بخواهد [به پاداش تصدیق آیاتش] بر راه مستقیم قرار مىدهد. (٣٩)
سوره انعام، آیه ٣٩
وَ لِیَعْلَمَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَیُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهادِ الَّذینَ آمَنُوا إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٥٤)
و [نیز براى این است] تا کسانى که دانش [دینى] به آنان عطا شده بدانند که [محو شدن و نابودى القائات شیطان و استوار شدن آیات] از سوى پروردگارت حق است، پس به آن ایمان آورند و دلهایشان براى آن فروتن شود؛ و قطعاً خدا هدایتکننده اهل ایمان به سوى راهى مستقیم است. (٥٤)
سوره حج، آیه ٥٤
لَقَدْ أَنْزَلْنا آیاتٍ مُبَیِّناتٍ وَ اللَّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٤٦)
همانا آیاتى روشن نازل کردیم؛ و خدا هر که را بخواهد به راهى راست راهنمایى مىکند. (٤٦)
سوره نور، آیه ٤٦
٧٤- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نُعَیْمٍ الصَّحَّافِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ فَمِنْکُمْ کافِرٌ وَ مِنْکُمْ مُؤْمِنٌ (التغابن: ٣) فَقَالَ عَرَفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِیمَانَهُمْ بِمُوَالاتِنَا وَ کُفْرَهُمْ بِهَا یَوْمَ أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ وَ هُمْ ذَرٌّ فِی صُلْبِ آدَمَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَإِنَّما عَلى رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِینُ (التغابن: ١٢) فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ وَ مَا هَلَکَ مَنْ هَلَکَ حَتَّى یَقُومَ قَائِمُنَا ع إِلَّا فِی تَرْکِ وَلَایَتِنَا وَ جُحُودِ حَقِّنَا وَ مَا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الدُّنْیَا حَتَّى أَلْزَمَ رِقَابَ هَذِهِ الْأُمَّةِ حَقَّنَا وَ اللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.
نعیم صحاف گوید: از امام صادق علیه السلام آیه: «بعضى از شما کافر و بعضى مؤمنند- ٢ سوره ٦٤-» را پرسیدم. فرمود: خداى عز و جل ایمان و کفر مردم را با ولایت ما شناخت، روزى که از ایشان پیمان گرفت و آنها بصورت مور در صلب آدم علیه السلام بودند؛ و نیز از آن حضرت این قول خداى عز و جل را پرسیدم: «خدا را اطاعت کنید و پیغمبر را اطاعت کنید و اگر روى بگردانید بر رسول ما تنها ابلاغ نمایانست- ٢- سوره ٦٤-» فرمود: هان بخدا سوگند، پیشینیان شما هلاک نشدند و هیچ کس هم تا زمان قیام قائم ما علیه السلام هلاک نشود، جز بسبب ترک نمودن ولایت ما و انکار حق ما و رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله از دنیا نرفت تا حق ما را بگردن این امت ثابت و لازم ساخت و خدا هر که را بخواهد به راه راست هدایت کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٤٢٦، ح ٧٤
کسانی که در صراط مستقیم‌اند
خدا، حضرت محمد (ص) و انبیاء (ع)
إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّی وَ رَبِّکُمْ ما مِنْ دَابَّةٍ إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٥٦)
یقیناً من بر خدا که پروردگار من و پروردگار شماست توکل کردم؛ هیچ جنبندهاى نیست مگر اینکه او مهارش را به دست [قدرت و فرمانروایى خود] گرفته است، مسلماً پروردگارم بر راهى مستقیم است. (٥٦)
سوره هود، آیه ٥٦
عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٤)
بر راهى مستقیم [قرار دارى] (٤)
سوره یس، آیه ٤
فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٤٣)
پس به آنچه بر تو وحى شده تمسک بجوى، یقیناً تو بر راهى مستقیم قرار دارى؛ (٤٣)
سوره زخرف، آیه ٤٣
وَ إِسْمَاعِیلَ وَ الْیَسَعَ وَ یُونُسَ وَ لُوطًا وَ کُلًّا فَضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِینَ (٨٦) وَ مِنْ آبائِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ وَ إِخْوانِهِمْ وَ اجْتَبَیْناهُمْ وَ هَدَیْناهُمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (٨٧)
... و نیز اسماعیل و یسع و یونس و لوط را (هدایت کردیم) و ما همه آن پیغمبران را بر عالمیان شرافت و برتری دادیم. (٨٦) و از پدران و فرزندان و برادرانشان (انبیاء) برخى را [برترى عطا کردیم] و آنان را برگزیدیم و به راهى مستقیم هدایت نمودیم. (٨٧)
سوره انعام، آیه ٨٧
قُلْ إِنَّنی هَدانی رَبِّی إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ دیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ (١٦١)
بگو: یقیناً پروردگارم مرا به راه مستقیم هدایت کرد، به دینى پایدار و استوار، دین ابراهیم یکتاپرست حقگرا و او از مشرکان نبود. (١٦١)
سوره انعام، آیه ١٦١
شاکِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (١٢١)
(حضرت ابراهیم (ع)) سپاس گزار نعمت هاى او بود، خدا او را برگزید وبه راهى مستقیم راهنمایىاش کرد. (١٢١)
سوره نحل، آیه ١٢١
وَ هَدَیْناهُمَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ (١١٨)
و آن دو (موسی و هارون) را به راه مستقیم هدایتشان نمودیم (١١٨)
سوره صافات، آیه ١١٨
امام علی (ع) و ائمه (ع)
إِیّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیّاکَ نَسْتَعینُ (٥) اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ (٦) صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّینَ (٧)
تنها تو را مى پرستیم و تنها از تو یارى مى جوئیم (٥) ما را به راهِ مستقیم هدایت فرما (٦) راه کسانى که به آنها نعمت عطاکردى، آن [انسانهاى والائى] که نه مورد خشم تواند و نه گمراهاند. (٧)
سوره حمد، آیات ٥ تا ٧
٤٣٤- عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ ع- الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَیَّ فَنَظَرَ إِلَى النَّاسِ وَ نَحْنُ عَلَى بَابِ بَنِی شَیْبَةَ فَقَالَ یَا فُضَیْلُ هَکَذَا کَانَ یَطُوفُونَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ لَا یَعْرِفُونَ حَقّاً وَ لَا یَدِینُونَ دِیناً یَا فُضَیْلُ انْظُرْ إِلَیْهِمْ مُکِبِّینَ عَلَى وُجُوهِهِمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ مِنْ خَلْقٍ مَسْخُورٍ بِهِمْ مُکِبِّینَ عَلَى وُجُوهِهِمْ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبًّا عَلى وَجْهِهِ أَهْدى أَمَّنْ یَمْشِی سَوِیًّا عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (الملک: ٢٣) یَعْنِی وَ اللَّهِ عَلِیّاً ع وَ الْأَوْصِیَاءَ ع ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِیئَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ قِیلَ هذَا الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ (الملک: ٢٧) أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع یَا فُضَیْلُ لَمْ یَتَسَمَّ بِهَذَا الِاسْمِ غَیْرُ عَلِیٍّ ع إِلَّا مُفْتَرٍ کَذَّابٌ إِلَى یَوْمِ الْبَأْسِ هَذَا أَمَا وَ اللَّهِ یَا فُضَیْلُ مَا لِلَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ حَاجٌّ غَیْرَکُمْ وَ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا لَکُمْ وَ لَا یَتَقَبَّلُ إِلَّا مِنْکُمْ وَ إِنَّکُمْ لَأَهْلُ هَذِهِ الْآیَةِ- إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً (النساء: ٣١) یَا فُضَیْلُ أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ تُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ تُؤْتُوا الزَّکَاةَ وَ تَکُفُّوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ ثُمَّ قَرَأَ أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ (النساء: ٧٧) أَنْتُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ هَذِهِ الْآیَةِ.
فضیل گوید: با امام باقر علیه السّلام به مسجد الحرام وارد شدیم و آن حضرت به من تکیه کرده بود و همان طور که در باب بنى شیبه بودیم حضرت به مردم نگاه کرد و فرمود: اى فضیل! در زمان جاهلیت نیز مردم همین گونه کعبه را طواف مىکردند بىهیچ شناختى از حق یا پایبندى به دین. اى فضیل! آنها را خوب نگاه کن که چگونه بر چهرههاشان نگونسارند، نفرین خدا بر آنها باد که چه مردم مسخره و نگونسارىاند، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «آیا کسی که به رو افتاده حرکت می‌کند به هدایت نزدیکتر است یا کسی که راست‌قامت در صراط مستقیم گام برمی‌دارد؟» بخدا سوگند مفهوم آن على علیه السّلام و اوصیاست، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «هنگامی که آن (وعده الهی) را از نزدیک می‌بینند، صورت کافران زشت و سیاه می‌گردد و به آنها گفته می‌شود: این همان چیزی است که تقاضای آن را داشتید.» (سوره ملک/ آیه ٢٧). که مقصود امیر المؤمنین علیه السّلام است. اى فضیل! تا بدین روز کسى جز على علیه السّلام بدین نام [امیر المؤمنین] نامیده نشد مگر آنکه افترا بست و دروغ زد. اى فضیل! بخدا سوگند جز شما کسى از روى حقیقت براى خداوند والانام حج نکرد و جز از شما گناهى آمرزیده نگردد و کارى پذیرفته نیاید مگر از شما و براستى شمایید اهل این آیه که مىفرماید: «اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می‌شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم؛ و شما را در جایگاه خوبی وارد می‌سازیم.»(سوره نساء/ آیه ٣١). اى فضیل! آیا خشنود نیستید که نماز بخوانید و زکات بپردازید و زبانتان را نگاه دارید و به فردوس درآیید و سپس این آیه را تلاوت فرمود: «آیا ندیدی کسانی را که (در مکّه) به آنها گفته شد: فعلاً دست از جهاد بدارید! و نماز را برپا کنید! و زکات بپردازید؟»(سوره نساء/ آیه ٧٧). بخدا سوگند شمایید اهل این آیه.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٢٨٨، ح ٤٣٤
شیعیان
٥- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ وَ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی مَرْضَةٍ مَرِضَهَا لَمْ یَبْقَ مِنْهُ إِلَّا رَأْسُهُ فَقَالَ یَا فُضَیْلُ إِنَّنِی کَثِیراً مَا أَقُولُ مَا عَلَى رَجُلٍ عَرَّفَهُ اللَّهُ هَذَا الْأَمْرَ لَوْ کَانَ فِی رَأْسِ جَبَلٍ حَتَّى یَأْتِیَهُ الْمَوْتُ یَا فُضَیْلَ بْنَ یَسَارٍ إِنَّ النَّاسَ أَخَذُوا یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ إِنَّا وَ شِیعَتَنَا هُدِینَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ* یَا فُضَیْلَ بْنَ یَسَارٍ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْ أَصْبَحَ لَهُ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ کَانَ ذَلِکَ خَیْراً لَهُ وَ لَوْ أَصْبَحَ مُقَطَّعاً أَعْضَاؤُهُ کَانَ ذَلِکَ خَیْراً لَهُ یَا فُضَیْلَ بْنَ یَسَارٍ إِنَّ اللَّهَ لَا یَفْعَلُ بِالْمُؤْمِنِ إِلَّا مَا هُوَ خَیْرٌ لَهُ یَا فُضَیْلَ بْنَ یَسَارٍ لَوْ عَدَلَتِ الدُّنْیَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ مَا سَقَى عَدُوَّهُ مِنْهَا شَرْبَةَ مَاءٍ یَا فُضَیْلَ بْنَ یَسَارٍ إِنَّهُ مَنْ کَانَ هَمُّهُ هَمّاً وَاحِداً کَفَاهُ اللَّهُ هَمَّهُ وَ مَنْ کَانَ هَمُّهُ فِی کُلِّ وَادٍ لَمْ یُبَالِ اللَّهُ بِأَیِّ وَادٍ هَلَک
فضیل بن یسار گوید: خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم در مرضى که (او را لاغر و نحیف کرده بود و) جز سرش باقى نمانده بود، فرمود: اى فضیل! من بسیار میگویم: کسى را که خدا باین امر (تشیع) آشنا کرد، اگر بر سر کوهى باشد تا مرگش برسد زیانى نیست. اى فضیل بن یسار! مردم راه راست و چپ پیش گرفتند و ما و شیعیان ما به صراط مستقیم هدایت شدیم. اى فضیل بن یسار! اگر میان مشرق و مغرب (تمام دنیا) از آن مؤمن باشد خیر اوست و اگر اعضائش را تکه تکه کنند خیر او است. اى فضیل بن یسار! خدا نسبت بمؤمن جز خیر انجام ندهد. اى فضیل بن یسار! اگر دنیا نزد خداى عز و جل باندازه بال مگسى ارزش میداشت، شربت آبى از آن بدشمنش نمىآشامانید. اى فضیل بن یسار! کسى که هدف و همتش یک چیز (رضاى خدا) باشد، خدا هدفش را کارگزارى کند و کسى که همتش بهمه سو متوجه باشد، خدا باک ندارد که در چه درهئى هلاک شود (یعنى خدا هدایت و توفیقش را از او برگیرد و او را بخود و هواى نفسش واگذارد تا در راه یکى از ادیان باطل جان سپارد).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢٤٦، ح ٥
٧١- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ دِینَ اللَّهِ الَّذِی نَزَّلَ جَبْرَئِیلُ عَلَى مُحَمَّدٍ- صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّالِّینَ قَالَ شِیعَةُ عَلِیٍّ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع لَمْ تَغْضَبْ عَلَیْهِمْ وَ لَمْ یَضِلُّوا.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند:
«هدایت کن ما را به راه راست» دین خداست که جبرئیل بر محمد (ص) نازل فرمود. «راه کسانى که به آنها نعمت عطاکردى، آن [انسانهاى والائى] که نه مورد خشم تواند و نه گمراهاند.» فرمود: شیعیان علی (علیه السلام) هستند؛ کسانی که ولایت حضرت علیّ‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) بر آنان ارزانی شده است، [خدا] بر آنان غضب نمی‌کند و گمراه نمی‌شوند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٦، ص ١٢٨، ح ٧١
مؤمنین
٢- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ الْقُلُوبَ أَرْبَعَةٌ- قَلْبٌ فِیهِ نِفَاقٌ وَ إِیمَانٌ وَ قَلْبٌ مَنْکُوسٌ وَ قَلْبٌ مَطْبُوعٌ وَ قَلْبٌ أَزْهَرُ أَجْرَدُ فَقُلْتُ مَا الْأَزْهَرُ قَالَ فِیهِ کَهَیْئَةِ السِّرَاجِ فَأَمَّا الْمَطْبُوعُ فَقَلْبُ الْمُنَافِقِ وَ أَمَّا الْأَزْهَرُ فَقَلْبُ الْمُؤْمِنِ إِنْ أَعْطَاهُ شَکَرَ وَ إِنِ ابْتَلَاهُ صَبَرَ وَ أَمَّا الْمَنْکُوسُ فَقَلْبُ الْمُشْرِکِ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ- أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبًّا عَلى وَجْهِهِ أَهْدى أَمَّنْ یَمْشِی سَوِیًّا عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (الملک: ٢٢) فَأَمَّا الْقَلْبُ الَّذِی فِیهِ إِیمَانٌ وَ نِفَاقٌ فَهُمْ قَوْمٌ کَانُوا بِالطَّائِفِ فَإِنْ أَدْرَکَ أَحَدَهُمْ أَجَلُهُ عَلَى نِفَاقِهِ هَلَکَ وَ إِنْ أَدْرَکَهُ عَلَى إِیمَانِهِ نَجَا
امام باقر علیه السّلام فرمودند: همانا دلها چهار (گونه) اند: دلى که در آن نفاق و ایمانست و دلى که وارونه است و دلى که مهر خورده است (و از چرک و زنگ روى آن پوشیده است) و دلى که تابناک و پاکیزه است. من عرضکردم: تابناک کدام است؟ فرمود: آنکه چون چراغى در آن است و اما دل مهر خورده آن دل منافق است و اما دل تابناک آن دل مؤمن است، که اگر خدا به او بدهد شکر کند و اگر گرفتارش کند صبر کند و اما وارونه آن دل مشرک است، سپس این آیه را خواند: «آیا آن که نگونسار بر روى خویش راه رود هدایت شدهتر است یا آن که بر راهى راست استوار میرود؟» (سوره ملک آیه ٢٢) و اما آن دلى که در آن ایمان و نفاق (هر دو) هست (دل) آن مردمى است که در شهر طائف بودند (و گاهى مؤمن و گاهى منافق بودند) پس هر کدام در حال نفاق مرگش فرا میرسید (از لحاظ ایمان) هلاک بود و اگر در حال ایمان اجلش میرسید رستگار بود.
(دلی که بر صراط مستقیم است دل مؤمن است که تابناک و پاکیزه است.)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٢٢، ح ٢
