خانواده- ١
خانواده- ١
مبانی: خانواده خدا- اهمیت خانواده- مسئول بودن مرد در برابر خانواده- برتری اولیاء خدا بر خانواده- قطع امید از مردم باعث وقار نزد خانواده
روش ارتباط با خانواده: در اولویت قرار دادن خانواده- هماهنگی با خانواده- خوش رفتاری- مزاحم نبودن- خوردن غذا
اعمال حسنه خانواده ها: میهانی دادن- رابطه با برادران دینی- شفاعت یکدیگر
اثرات خانواده: آمرزش- سپر آتش- آسایش- رزق و روزی- ثواب صدقه- توجه به دنیا
فرزند: فرزنددار شدن
عبارت «عیال» و «یعول» در کتابهای الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل بررسی شد.
٥- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): الْخَلْقُ عِیَالُ اللَّهِ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ مَنْ أَدْخَلَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِ مُؤْمِنٍ سُرُوراً وَ مَشَى مَعَ أَخِیهِ فِی حَاجَتِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: مردم عائله خدا هستند؛ پس محبوبترین کس نزد خدا، آن است که به عائله او سود رساند و خانواده اى را خوشحال کند و برای حاجت برادرش برود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٢، ص ٦٦، ح ٥
٦- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْخَلْقُ عِیَالُ اللَّهِ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ مَنْ نَفَعَ عِیَالَ اللَّهِ وَ أَدْخَلَ عَلَى أَهْلِ بَیْتٍ سُرُوراً.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: مخلوق عیال خدا هستند و محبوبترین آنها نزد خدا کسى است که بعیال خدا سود رساند و بخانوادهئى شادى رساند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٦٤، ح ٦
١٠- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْخَلْقُ عِیَالِی فَأَحَبُّهُمْ إِلَیَّ أَلْطَفُهُمْ بِهِمْ وَ أَسْعَاهُمْ فِی حَوَائِجِهِمْ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: خداى عز و جل فرماید: مخلوق عیال منند (زیرا ضامن روزى ایشانم) و محبوبترینشان نزد من کسى است که نسبت بآنها مهربانتر و در راه حوائجشان کوشاتر باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٩٩، ح ١٠
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (ع): کُلُّکُمْ عِیَالُ اللَّهِ وَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ کَافِلُ عِیَالِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: همه شما عیال خدا هستید و خداوند که منزه است ضامن عیالش است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٦، ح ٩١٨٧
٢١٧٢٠- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عِیَالُ اللَّهِ فَأَحَبُّهُمْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْفَعُهُمْ لِعِیَالِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: مخلوق همگی عیال خدا هستند و محبوبترین آنها نزد خدای عزوجل کسى است که به عیال خدا نفع رسانتر باشد.
وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٣٤٥، ح ٢١٧٢٠
١٤- قَالَ النَّبِیُّ ص: اطْلُبُوا الْمَعْرُوفَ وَ الْفَضْلَ مِنْ رُحَمَاءِ أُمَّتِی تَعِیشُوا فِی أَکْنَافِهِمْ وَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عِیَالُ اللَّهِ وَ إِنَّ أَحَبَّهُمْ إِلَیْهِ أَنْفَعُهُمْ لِخَلْقِهِ وَ أَحْسَنُهُمْ صَنِیعاً إِلَى عِیَالِهِ وَ إِنَّ الْخَیْرَ کَثِیرٌ وَ قَلِیلٌ فَاعِلُهُ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: نیکى و بخشش را از بخشندگان و مهربانان امّت من بخواهید تا در سایه آنان زندگى کنید. مخلوق همگی عیال خدا هستند و محبوبترین آنها نزد خدای عزوجل کسى است که به عیال خدا نفع رسانتر و نیکوکارتر باشد و همانا نیکی بسیار است و انجام دهنده آن کم است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٣، ص ١٦٠، ح ١٤
٤- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: ادْعُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فِی الْمَکْتُوبَةِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ یَا خَیْرَ الْمَسْئُولِینَ وَ یَا خَیْرَ الْمُعْطِینَ ارْزُقْنِی وَ ارْزُقْ عِیَالِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ فَإِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ.
زید شحام از حضرت باقر علیه السّلام حدیث کند که فرمود: براى خواستن روزى (از خداوند) در نماز واجب در سجده بگو: «یا خیر المسئولین و یا خیر المعطین ارزقنى و ارزق عیالى من فضلک الواسع فانک ذو الفضل العظیم»
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٥١، ح ٤
٨- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَفَى بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ یُضَیِّعَ مَنْ یَعُولُهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: ضایع کردن خانواده و عیال، بهترین گواه گناه انسان است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ٨
١٨١٦١- دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: أَنَّهُ نَهَى أَنْ یَشْبَعَ الرَّجُلُ وَ یُجِیعَ أَهْلَهُ وَ قَالَ کَفَى بِالْمَرْءِ هَلَاکاً أَنْ یُضَیِّعَ مَنْ یَعُولُ.
همانا رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله نهی فرمودند از اینکه مرد سیر باشد و خانواده اش گرسنه و فرمودند: برای هلاکت مرد کافی است که خانواده خود را ضایع و بى‌نوا بگذارد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٥٦، ح ١٨١٦١
٩- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الْخَزْرَجِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى کَلَّهُ عَلَى النَّاسِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ یَعُولُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: هرکس بار زندگى خود را بر دوش دیگران تحمیل کند، ملعون است، ملعون است. هر که خانواده خود را ضایع و بى‌نوا بگذارد، ملعون است، ملعون است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ٩
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنِ الَّذِی أَحْتَنُّ عَلَیْهِ وَ تَلْزَمُنِی نَفَقَتُهُ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ.
حریز گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: غمگسار چه‌کسى باشم و مخارج چه‌کسى را به طور حتم بپردازم؟ فرمود: پدر و مادر، فرزند و همسر.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٣، ح ١
١٠- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ اللَّهِ إِنَّا لَنَطْلُبُ الدُّنْیَا وَ نُحِبُّ أَنْ نُؤْتَاهَا فَقَالَ تُحِبُّ أَنْ تَصْنَعَ بِهَا مَا ذَا قَالَ أَعُودُ بِهَا عَلَى نَفْسِی وَ عِیَالِی وَ أَصِلُ بِهَا وَ أَتَصَدَّقُ بِهَا وَ أَحُجُّ وَ أَعْتَمِرُ فَقَالَ ع لَیْسَ هَذَا طَلَبَ الدُّنْیَا هَذَا طَلَبُ الْآخِرَةِ.
عبد اللّه بن ابى یعفور گوید: مردى به امام صادق علیه السّلام عرض کرد: به خدا سوگند! ما دنیا طلب هستیم و دوست مى‌داریم که (نعمت‌هاى) دنیا به ما داده شود. فرمود: دوست دارى با آن چه کار کنى؟ گفت: براى خودم و خانواده‌ام راحتى فراهم کنم، صله رحم به‌جا آورم، صدقه بدهم و حج و عمره انجام دهم. فرمود: این دنیاطلبى نیست؛ این آخرت‌طلبى است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٧٢، ح ١٠
٤- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْیَدُ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَى وَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: دست‌دهنده والاتر از دست‌گیرنده است. امّا از خاندانت، آغاز کن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١١، ح ٤
٢٠١١٤- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: مَنْ قُتِلَ دُونَ عِیَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: هر که در راه دفاع از خانواده خود کشته شود شهید است.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ١٢٠، ح ٢٠١١٤
٢٤٩٧٤- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ عَبْدَهُ الْفَقِیرَ الْمُتَعَفِّفَ ذَا الْعِیَالِ.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بنده مؤمنِ تهیدستِ عفیفِ عیالوارِ خود را دوست دارد.
وسائل الشیعة، ج ٢٠، ص ٣٩، ح ٢٤٩٧٤
عَنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَوْماً مِنَ الْبَیْتِ فَاسْتَقْبَلَهُ سَلْمَانُ فَقَالَ ع لَهُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ فِی غُمُومٍ أَرْبَعَةٍ فَقَالَ لَهُ وَ مَا هُنَّ قَالَ غَمُّ الْعِیَالِ یَطْلُبُونَ الْخُبْزَ وَ الشَّهَوَاتِ وَ الْخَالِقِ یَطْلُبُ الطَّاعَةَ وَ الشَّیْطَانِ یَأْمُرُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ یَطْلُبُ الرُّوحَ فَقَالَ لَهُ أَبْشِرْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَإِنَّ لَکَ بِکُلِّ خَصْلَةٍ دَرَجَاتٍ وَ إِنِّی کُنْتُ دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا عَلِیُّ فَقُلْتُ أَصْبَحْتُ وَ لَیْسَ فِی یَدِی شَیْءٌ غَیْرُ الْمَاءِ وَ أَنَا مُغْتَمٌّ لِحَالِ فَرْخَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ع فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ غَمُّ الْعِیَالِ سِتْرٌ مِنَ النَّارِ وَ طَاعَةُ الْخَالِقِ أَمَانٌ مِنَ الْعَذَابِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الطَّاعَةِ جِهَادٌ وَ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ سِتِّینَ سَنَةً وَ غَمُّ الْمَوْتِ کَفَّارَةُ الذُّنُوبِ وَ اعْلَمْ یَا عَلِیُّ أَنَّ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ غَمَّکَ لَهُمْ لَا یَضُرُّکَ وَ لَا یَنْفَعُ غَیْرَ أَنَّکَ تُؤْجَرُ عَلَیْهِ وَ إِنَّ أَغَمَّ الْغَمِّ غَمُّ الْعِیَالِ.
روزى امیر مؤمنان علیه السلام (از منزل) خارج شد و با سلمان برخورد کرد، به او فرمود: اى سلمان چگونه صبح کردى؟ سلمان گفت: با چهار غـم و اندوه صبح کردم، امام علیه السلام فرمود: آنـها چیست؟ سلمـان گـفت: ۱ ـ غم خانواده که نان و خواسته هاى مادى مى خواهند. ۲ ـ خالق (جهان) اطاعت و فرمانبردارى مى طلبد. ۳ ـ شیطان که دستور معصیت مى دهد. ۴ ـ عزرائیل که جان را مى طلبد. امام علیه السلام فرمود: بشارت باد که براى هر خصلتى درجه اى براى تو خواهد بود.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: روزى به حضور پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رسیدم حضرت فرمود: یا على چطور صبح کردى؟ گفتم صبح کردم در حالى که در دستم چیزى جز آب نیست و براى حال دو فرزندم (امام) حسن و حسین (که درود خدا بر آنان باد) غمگینم. پیامبر به من فرمود: اى على (ع)! غمخوارى براى خانواده سپر آتش است؛ و فرمـانبردارى از خـالق مایه امنـیت از عـذاب اسـت؛ و صـبر بر اطاعت جـهاد محسوب مى شود و از عبادت شصت سال برتر است و غم مرگ کفّاره گناهان است. اى على (ع)! بدان که روزىِ بندگان به عهده خداوند سبحان است و غمگینى تو براى خاندان سود و زیانى به تو نمى رساند جز اینکه پاداش به تو داده مى شود و دردناکترین غمها غم خانواده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٣، ص ١٦
١٤٥٨٧- دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ: تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ خَرَجَ ضَارِباً فِی الْأَرْضِ یَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ یَکُفُ بِهِ نَفْسَهُ وَ یَعُودُ عَلَى عِیَالِهِ.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روزى که هیچ سایه اى جز سایه عرش نباشد، [هفت تن زیر سایه آنند: یکى از ایشان] کسى است که در زمین گام مى زند تا از فضل خدا [روزى] بجوید و از آن نیاز خود را برطرف کند و با آن به سوى خانواده اش بازگردد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ١٢، ح ١٤٥٨٧
مسئول بودن مرد در برابر خانواده
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (ع): کُلُّ امْرِئٍ مَسْئُولٌ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ وَ عِیَالِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر مردى درباره کنیزان و خانواده خود مسئول است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٠٥، ح ٩٢٧٥
١- الإحتجاج بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لِلْیُونَانِیِّ الَّذِی رَأَى مِنْهُ الْمُعْجِزَاتِ الْبَاهِرَاتِ وَ أَسْلَمَ عَلَى یَدَیْهِ آمُرُکَ أَنْ تُوَاسِیَ إِخْوَانَکَ الْمُطَابِقِینَ لَکَ عَلَى تَصْدِیقِ مُحَمَّدٍ ص وَ تَصْدِیقِی وَ الِانْقِیَادِ لَهُ وَ لِی مِمَّا رَزَقَکَ اللَّهُ وَ فَضَّلَکَ عَلَى مَنْ فَضَّلَکَ بِهِ مِنْهُمْ تَسُدُّ فَاقَتَهُمْ وَ تَجْبُرُ کَسْرَهُمْ وَ خَلَّتَهُمْ وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فِی دَرَجَتِکَ فِی الْإِیمَانِ وَ سَاوَیْتَهُ فِیمَا لَکَ فِی نَفْسِکَ وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فَاضِلًا عَلَیْکَ فِی دِینِکَ آثَرْتَهُ بِمَالِکَ عَلَى نَفْسِکَ حَتَّى یَعْلَمَ اللَّهُ مِنْکَ أَنَّ دِینَهُ آثَرُ عِنْدَکَ مِنْ مَالِکَ وَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ أَکْرَمُ عَلَیْکَ مِنْ أَهْلِکَ وَ عِیَالِکَ.
امیرالمومنین (ع) به یونانی فرمود: دستور می‌دهم در آنچه خدا به تو روزی داده و بر دیگران برتری داده، با برادرانى که با تو در تصدیق محمد (ص) و تصدیق من و فرمانبرى از او و از من موافقند، مواسات کنی، فقر و نداری آنها را برطرف کنی، شکستگى زندگی و نیازشان را جبران کنى. با کسی که در ایمان هم‌درجه تو هستند او را با خودت در آنچه داری مساوی و برابر کن و کسانی را که در دین بر تو برتری دارند، در آنچه دارى بر خود مقدم شمار تا خدا بداند که نزد تو، دین او بر مالت ترجیح دارد و اولیاء خدا گرامی‌ترند نزد تو از اهل و عیالت.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧١، ص ٢٢١، ح ١
قطع امید از مردم باعث وقار نزد خانواده
أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ ع أَنَّهُ قَالَ: الْیَأْسُ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ عِزُّ الْمُؤْمِنِ فِی دِینِهِ وَ مُرُوَّتُهُ فِی نَفْسِهِ وَ شَرَفُهُ فِی دُنْیَاهُ وَ عَظَمَتُهُ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ وَ جَلَالَتُهُ فِی عَشِیرَتِهِ وَ مَهَابَتُهُ عِنْدَ عِیَالِهِ وَ هُوَ أَغْنَى النَّاسِ عِنْدَ نَفْسِهِ وَ عِنْدَ جَمِیعِ النَّاسِ.
امام صادق علیه السلام فرمودند: قطع امید کردن از آنچه مردم دارند، مایه عزّت دینى مؤمن است و باعث جوانمردی در نفسش و شرافتش در دنیایش و باعث بزرگی او در چشم مردم و بزرگواری او در خویشاندانش و وقار او نزد خانواده اش است و او بی نیازترین مردم نزد خودش و همه مردم است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٢، ص ١٠٨
٤- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْیَدُ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَى وَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: دست‌دهنده والاتر از دست‌گیرنده است. امّا از خاندانت، آغاز کن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١١، ح ٤
٦- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ بِشَهْوَةِ أَهْلِهِ وَ الْمُنَافِقُ یَأْکُلُ أَهْلُهُ بِشَهْوَتِهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود: مؤمن به اشتهاى خانواده خود غذا مى‌خورد و خانواده منافق به خواسته او غذا مى‌خورند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ٦
٤٩٠٩- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): عِیَالُ الرَّجُلِ أُسَرَاؤُهُ وَ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحْسَنُهُمْ صُنْعاً إِلَى أُسَرَائِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: خانواده مرد، اسیران اویند و بهترین بندگان خداوند عزّ و جلّ کسی است که رفتارش با اسیران خود بهتر باشد.
من لا یحضره الفقیه، ج ٣، ص ٥٥٥، ح ٤٩٠٩
٤٩٠٨- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ وَ أَنَا خَیْرُکُمْ لِأَهْلِی.
رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله فرمودند: بهترین شما نیکو رفتارترین شما است نسبت به خانواده و من از حیث رفتار با خانواده‌ام خود بهترین شما هستم.
من لا یحضره الفقیه، ج ٣، ص ٥٥٥، ح ٤٩٠٨
٦- فقه الرضا علیه السلام: ... وَ إِیَّاکَ وَ الْغِیبَةَ وَ النَّمِیمَةَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ مَعَ أَهْلِکَ وَ عِیَالِکَ.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: ... و بپرهیز از غیبت و سخن چینی و بد اخلاقی با همسر و خانواده ات.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٣، ص ١٦٧، ح ٦
١- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا عِیَادَةَ فِی وَجَعِ الْعَیْنِ وَ لَا تَکُونُ عِیَادَةٌ فِی أَقَلَّ مِنْ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فَإِذَا وَجَبَتْ فَیَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا فَإِذَا طَالَتِ الْعِلَّةُ تُرِکَ الْمَرِیضُ وَ عِیَالَهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: برای بیمارىِ چشم عیادتى نیست و نباید بیمار را بیش از هر سه روز یک‌بار، عیادت کرد، ولى اگر لازم شد که چنین کنند، باید حداکثر یک روز در میان عیادت نمود و اگر بیمارى شخصى به طول انجامید، او و خانواده‌اش را به حال خود واگذارید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٣، ص ١١٧، ح ١
٢٥- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ رَجُلٍ یَجْمَعُ عِیَالَهُ وَ یَضَعُ مَائِدَةً بَیْنَ یَدَیْهِ وَ یُسَمِّی وَ یُسَمُّونَ فِی أَوَّلِ الطَّعَامِ وَ یَحْمَدُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی آخِرِهِ فَتَرْتَفِعُ الْمَائِدَةُ حَتَّى یُغْفَرَ لَهُمْ.
رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود: هر که خانواده‌اش را جمع کند و سفره‌اى در مقابل خود بیندازد و در اول غذا خود و خانواده‌اش «بسم اللّه» بگویند و در پایان غذا خداوند متعال را سپاس گویند و سفره را بردارند، آمرزیده مى‌شوند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٦، ص ٢٩٦، ح ٢٥
١- عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیَّ شَیْءٍ تُطْعِمُ عِیَالَکَ فِی الشِّتَاءِ قُلْتُ اللَّحْمَ فَإِذَا لَمْ یَکُنِ اللَّحْمُ فَالزَّیْتَ وَ السَّمْنَ قَالَ فَمَا یَمْنَعُکَ عَنْ هَذَا الْکَرْکُورِ فَإِنَّهُ أَمْرَأُ شَیْءٍ فِی الْجَسَدِ یَعْنِی الْمُثَلَّثَةَ قَالَ وَ أَخْبَرَنِی بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّ الْمُثَلَّثَةَ یُؤْخَذُ قَفِیزُ أَرُزٍّ وَ قَفِیزُ حِمَّصٍ وَ قَفِیزُ بَاقِلَّى أَوْ غَیْرِهِ مِنَ الْحُبُوبِ ثُمَّ یُرَضُّ جَمِیعاً وَ یُطْبَخُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در زمستان، چه چیزى به خانواده‌ات مى‌خورانى؟
گفتم: گوشت، هرگاه گوشت نباشد، روغن زیتون و روغن.
فرمود: چه چیزى تو را از غذاى «کرکور»- یعنى «سه‌تایى»- بازمى‌دارد؟! زیرا آن گواراترین غذا در بدن است.
ولید گوید: یکى از یاران به من خبر داد که غذاى «سه‌تایى» غذایى است که از یک پیمانه برنج، یک پیمانه نخود و یک پیمانه باقلا - و یا غیر باقلا از حبوبات دیگر - تهیه مى‌شود که همگى را مى‌کوبند و مى‌پزند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٦، ص ٣٢٠، ح ١
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: فِی قَوْلِهِ ... وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلى بَعْضٍ فِی الرِّزْقِ فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ عَلى ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَواءٌ قَالَ لَا یَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَخُصَّ نَفْسَهُ بِشَیْءٍ مِنَ الْمَأْکُولِ دُونَ عِیَالِهِ.
امام صادق علیه السلام در باره این سخن خداى متعال: «و خدا بعضى از شما را در روزى، بر بعضى دیگر برترى داده است؛ ولى کسانى که فزونى یافته اند، روزىِ خود را به بندگان نمى دهند تا در آن، با هم مساوى باشند» (آیه ٧١ سوره نحل) فرمودند: روا نیست که مرد، چیزى از خوراکى را به خود اختصاص دهد و آن را از خانواده اش دریغ ورزد.
تفسیر القمی، ج ١، ص ٣٨٧
٣٥١٨- عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ: أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِخَمْسٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ فَلَیْسَ بِمُتَکَبِّرٍ اعْتِقَالِ الشَّاةِ وَ لُبْسِ الصُّوفِ وَ مُجَالَسَة الْفُقَرَاءِ وَ أَنْ یَرْکَبَ الْحِمَارَ وَ أَنْ یَأْکُلَ الرَّجُلُ مَعَ عِیَالِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: آیا شما را از پنج کار خبر ندهم که هر که آنها را انجام دهد، متکبّر نیست؟ دوشیدن گوسفند، پوشیدن پشمینه، همنشینى با تهى دستان، سوار شدن الاغ و این که مرد با خانواده اش غذا بخورد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٣، ص ٢٥٥، ح ٣٥١٨
٨- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ حُسَیْنِ بْنِ نُعَیْمٍ الصَّحَّافِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ تُحِبُّ إِخْوَانَکَ یَا حُسَیْنُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ تَنْفَعُ فُقَرَاءَهُمْ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَمَا إِنَّهُ یَحِقُّ عَلَیْکَ أَنْ تُحِبَّ مَنْ یُحِبُ اللَّهُ أَمَا وَ اللَّهِ لَا تَنْفَعُ مِنْهُمْ أَحَداً حَتَّى تُحِبَّهُ أَ تَدْعُوهُمْ إِلَى مَنْزِلِکَ قُلْتُ نَعَمْ مَا آکُلُ إِلَّا وَ مَعِیَ مِنْهُمُ الرَّجُلَانِ وَ الثَّلَاثَةُ وَ الْأَقَلُّ وَ الْأَکْثَرُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَمَا إِنَّ فَضْلَهُمْ عَلَیْکَ أَعْظَمُ مِنْ فَضْلِکَ عَلَیْهِمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أُطْعِمُهُمْ طَعَامِی وَ أُوطِئُهُمْ رَحْلِی وَ یَکُونُ فَضْلُهُمْ عَلَیَّ أَعْظَمَ قَالَ نَعَمْ إِنَّهُمْ إِذَا دَخَلُوا مَنْزِلَکَ دَخَلُوا بِمَغْفِرَتِکَ وَ مَغْفِرَةِ عِیَالِکَ وَ إِذَا خَرَجُوا مِنْ مَنْزِلِکَ خَرَجُوا بِذُنُوبِکَ وَ ذُنُوبِ عِیَالِکَ.
حسین بن نعیم صحاف گوید: امام صادق علیه السّلام بمن فرمود: اى حسین برادرانت را دوست دارى؟ گفتم: آرى، فرمود: بمستمندانشان سود رسانى؟ گفتم: آرى. فرمود: همانا بر تو لازم است که دوست داشته باشى کسی را که خدایش دوست دارد، همانا بخدا بهیچ یک از آنها سود نرسانى جز آنکه دوستش داشته باشى، آیا آنها را بمنزلت دعوت میکنى؟ گفتم: آرى، غذا نمیخورم مگر آنکه دو تن و سه تن یا کمتر و بیشتر از آنها همراهم باشند. امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا فضیلت آنها بر تو بیش از فضیلت تو بر آنهاست، عرضکردم: قربانت گردم غذاى خود را بآنها خورانم و آنها را روى فرشم نشانم و باز فضیلت آنها بر من بیشتر است؟! فرمود: آرى هر گاه بمنزلت درآیند، همراه آمرزش تو و عیالت درآیند و چون از منزلت بیرون روند با گناه تو و عیالت بیرون روند (گناه را از شما بزدایند).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢٠١، ح ٨
٩- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْوَابِشِیِّ قَالَ: ذُکِرَ أَصْحَابُنَا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ مَا أَتَغَدَّى وَ لَا أَتَعَشَّى إِلَّا وَ مَعِیَ مِنْهُمُ الِاثْنَانِ وَ الثَّلَاثَةُ وَ أَقَلُّ وَ أَکْثَرُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَضْلُهُمْ عَلَیْکَ أَعْظَمُ مِنْ فَضْلِکَ عَلَیْهِمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ وَ أَنَا أُطْعِمُهُمْ طَعَامِی وَ أُنْفِقُ عَلَیْهِمْ مِنْ مَالِی وَ أُخْدِمُهُمْ عِیَالِی فَقَالَ إِنَّهُمْ إِذَا دَخَلُوا عَلَیْکَ دَخَلُوا بِرِزْقٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَثِیرٍ وَ إِذَا خَرَجُوا خَرَجُوا بِالْمَغْفِرَةِ لَکَ.
ابو محمد وابشى گوید: خدمت امام صادق علیه السّلام از اصحاب ما (شیعیان) یاد شد، من گفتم: من صبحانه و شامى نخورم مگر با دو تن و سه تن کمتر و بیشتر از آنها، امام صادق علیه السّلام فرمود: فضیلت آنها بر تو بیش از فضیلت تو بر آنهاست. عرضکردم: قربانت، چگونه چنین است، در صورتى که من خوراک خودم را بآنها خورانم و از مالم بآنها انفاق کنم و عیالم را خدمتگزارشان سازم؟! فرمود: آنها چون وارد شوند همراه روزى بسیارى از جانب خداى عز و جل وارد شوند و چون خارج گردند، آمرزش را براى تو بجا گذارند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢٠٢، ح ٩
٩٧٢٥- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ ص فِی لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ أُعْطِیَ مِنْ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مَا لَمْ یُعْطَ أَحَداً مِنَ النَّاسِ إِلَّا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ کُلَّ مَنْ أَحَبَّ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ حَتَّى خَادِمَهُ الَّذِی یَخْدُمُهُ وَ إِنْ کَانَ لَمْ یَکُنْ فِی حَدِّ عِیَالِهِ وَ لَا فِی حَدِّ مَنْ یَشْفَعُ لَهُ.
امام باقر علیه السّلام فرمودند: هرکه سوره ص را در شب جمعه بخواند، از خیر دنیا و آخرت، آنچه که جز نبی مرسل یا فرشته مقرب به هیچ یک از مردم داده نشده است به او عطا میشود و خداوند او را به همراه هر کسیکه از خانواده‌اش دوست دارد، اگر چه نه در حد زن و فرزند او باشد و نه در حد کسیکه درباره‌ی او شفاعت میشود، حتی خدمتکاری که به او خدمت میکند را وارد بهشت میکند.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ٤١٢، ح ٩٧٢٥
٢٥- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ رَجُلٍ یَجْمَعُ عِیَالَهُ وَ یَضَعُ مَائِدَةً بَیْنَ یَدَیْهِ وَ یُسَمِّی وَ یُسَمُّونَ فِی أَوَّلِ الطَّعَامِ وَ یَحْمَدُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی آخِرِهِ فَتَرْتَفِعُ الْمَائِدَةُ حَتَّى یُغْفَرَ لَهُمْ.
رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود: هر که خانواده‌اش را جمع کند و سفره‌اى در مقابل خود بیندازد و در اول غذا خود و خانواده‌اش «بسم اللّه» بگویند و در پایان غذا خداوند متعال را سپاس گویند و سفره را بردارند، آمرزیده مى‌شوند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٦، ص ٢٩٦، ح ٢٥
٨١٤٢- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَیُّ رَجُلٍ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ رَجُلٍ سَعَى عَلَى عِیَالِهِ صِغَاراً یُعِفُّهُمْ وَ یُغْنِیهِمُ اللَّهُ بِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کدام مرد اجرش بیشتر است از کسی که برای فرزندان خردسالش تلاش می کند که خداوند به آن خاطر آنها را می آمرزد و بی نیاز می کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٧، ص ٢٤١، ح ٨١٤٢
عَنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَوْماً مِنَ الْبَیْتِ فَاسْتَقْبَلَهُ سَلْمَانُ فَقَالَ ع لَهُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ فِی غُمُومٍ أَرْبَعَةٍ فَقَالَ لَهُ وَ مَا هُنَّ قَالَ غَمُّ الْعِیَالِ یَطْلُبُونَ الْخُبْزَ وَ الشَّهَوَاتِ وَ الْخَالِقِ یَطْلُبُ الطَّاعَةَ وَ الشَّیْطَانِ یَأْمُرُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ یَطْلُبُ الرُّوحَ فَقَالَ لَهُ أَبْشِرْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَإِنَّ لَکَ بِکُلِّ خَصْلَةٍ دَرَجَاتٍ وَ إِنِّی کُنْتُ دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا عَلِیُّ فَقُلْتُ أَصْبَحْتُ وَ لَیْسَ فِی یَدِی شَیْءٌ غَیْرُ الْمَاءِ وَ أَنَا مُغْتَمٌّ لِحَالِ فَرْخَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ع فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ غَمُّ الْعِیَالِ سِتْرٌ مِنَ النَّارِ وَ طَاعَةُ الْخَالِقِ أَمَانٌ مِنَ الْعَذَابِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الطَّاعَةِ جِهَادٌ وَ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ سِتِّینَ سَنَةً وَ غَمُّ الْمَوْتِ کَفَّارَةُ الذُّنُوبِ وَ اعْلَمْ یَا عَلِیُّ أَنَّ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ غَمَّکَ لَهُمْ لَا یَضُرُّکَ وَ لَا یَنْفَعُ غَیْرَ أَنَّکَ تُؤْجَرُ عَلَیْهِ وَ إِنَّ أَغَمَّ الْغَمِّ غَمُّ الْعِیَالِ.
روزى امیر مؤمنان علیه السلام (از منزل) خارج شد و با سلمان برخورد کرد، به او فرمود: اى سلمان چگونه صبح کردى؟ سلمان گفت: با چهار غـم و اندوه صبح کردم، امام علیه السلام فرمود: آنـها چیست؟ سلمـان گـفت: ۱ ـ غم خانواده که نان و خواسته هاى مادى مى خواهند. ۲ ـ خالق (جهان) اطاعت و فرمانبردارى مى طلبد. ۳ ـ شیطان که دستور معصیبت مى دهد. ۴ ـ عزرائیل که جان را مى طلبد. امام علیه السلام فرمود: بشارت باد که براى هر خصلتى درجه اى براى تو خواهد بود.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: روزى به حضور پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رسیدم حضرت فرمود: یا على چطور صبح کردى؟ گفتم صبح کردم در حالى که در دستم چیزى جز آب نیست و براى حال دو فرزندم (امام) حسن و حسین (که درود خدا بر آنان باد) غمگینم. پیامبر به من فرمود: اى على (ع)! غمخوارى براى خانواده سپر آتش است؛ و فرمـانبردارى از خـالق مایه امنـیت از عـذاب اسـت؛ و صـبر بر اطاعت جـهاد محسوب مى شود و از عبادت شصت سال برتر است و غم مرگ کفّاره گناهان است. اى على (ع)! بدان که روزىِ بندگان به عهده خداوند سبحان است و غمگینى تو براى خاندان سود و زیانى به تو نمى رساند جز اینکه پاداش به تو داده مى شود و دردناکترین غمها غم خانواده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٣، ص ١٦
١٤١- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (ع): قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: کمى عائله یکى از دو آسایش است.
(به نظر می رسد منظور از کمی خانواده برای مردم آن زمان است که هسران و فرزندان بسیاری داشتند.)
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٤٩٥، سخنان حکمت ١٤١
٤- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنِ الْمُؤْمِنِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَدِیثُ الَّذِی یَرْوِیهِ النَّاسُ حَقٌّ أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِیَّ ص فَشَکَا إِلَیْهِ الْحَاجَةَ فَأَمَرَهُ بِالتَّزْوِیجِ فَفَعَلَ ثُمَّ أَتَاهُ فَشَکَا إِلَیْهِ الْحَاجَةَ فَأَمَرَهُ بِالتَّزْوِیجِ حَتَّى أَمَرَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع [نَعَمْ] هُوَ حَقٌّ ثُمَّ قَالَ الرِّزْقُ مَعَ النِّسَاءِ وَ الْعِیَالِ.
اسحاق بن عمّار گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا این حدیث درست است که مردم روایت مى‌کنند که «مردى نزد رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله آمد و از تنگدستى شکایت کرد و آن حضرت او را دستور به ازدواج کرد؛ پس از مدّتى دوباره آمد و از تنگدستى شکایت کرد و دوباره حضرتش او را دستور به ازدواج داد؛ و براى بار سوم نیز این اتّفاق افتاد»؟ امام صادق علیه السّلام فرمود: آرى این درست است. سپس فرمود: رزق و روزى همراه زن و خانواده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٣٣٠، ح ٤
٨١٤٢- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَیُّ رَجُلٍ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ رَجُلٍ سَعَى عَلَى عِیَالِهِ صِغَاراً یُعِفُّهُمْ وَ یُغْنِیهِمُ اللَّهُ بِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کدام مرد اجرش بیشتر است از کسی که برای فرزندان خردسالش تلاش می کند که خداوند به آن خاطر آنها را می آمرزد و بی نیاز می کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٧، ص ٢٤١، ح ٨١٤٢
١٨٢٠٥- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ وَ کُلُّ مَا أَنْفَقَ الْمُؤْمِنُ مِنْ نَفَقَةٍ عَلَى نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ وَ أَهْلِهِ کُتِبَ لَهُ بِهَا صَدَقَةً وَ مَا وَقَى بِهِ الرَّجُلُ عِرْضَهُ کُتِبَ لَهُ صَدَقَةً.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر کار نیکى به هر صورت باشد صدقه و انفاق در راه خدا محسوب مى شود و هر چیزی که انسان مومن براى حوائج زندگى خود و خانواده خود صرف مى کند صدقه نوشته مى شود؛ و آنچه را که انسان آبروى خود را با آن حفظ مى کند صدقه محسوب مى گردد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٦٧، ح ١٨٢٠٥
١٤٧٢٧- فِقْهُ الرِّضَا ع: وَ اعْلَمْ أَنَّ نَفَقَتَکَ عَلَى نَفْسِکَ وَ عِیَالِکَ صَدَقَةٌ وَ الْکَادَّ عَلَى عِیَالِهِ مِنْ حِلٍّ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: و بدان که نفقه بر تو و خانواده ات صدقه است و کسى که خود را براى تحصیل روزى حلال خانواده‌اش به رنج اندازد همانند جهادگر در راه خداست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٥٤، ح ١٤٧٢٧
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ الْأَحْوَلِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ ع فَدَخَلَ عَلَیْهِ حُمْرَانُ بْنُ أَعْیَنَ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَشْیَاءَ فَلَمَّا هَمَّ حُمْرَانُ بِالْقِیَامِ قَالَ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع أُخْبِرُکَ أَطَالَ اللَّهُ بَقَاءَکَ لَنَا وَ أَمْتَعَنَا بِکَ أَنَّا نَأْتِیکَ فَمَا نَخْرُجُ مِنْ عِنْدِکَ حَتَّى تَرِقَّ قُلُوبُنَا وَ تَسْلُوَ أَنْفُسُنَا عَنِ الدُّنْیَا وَ یَهُونَ عَلَیْنَا مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ مِنْ هَذِهِ الْأَمْوَالِ ثُمَّ نَخْرُجُ مِنْ عِنْدِکَ فَإِذَا صِرْنَا مَعَ النَّاسِ وَ التُّجَّارِ أَحْبَبْنَا الدُّنْیَا قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّمَا هِیَ الْقُلُوبُ مَرَّةً تَصْعُبُ وَ مَرَّةً تَسْهُلُ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَمَا إِنَّ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ ص قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَخَافُ عَلَیْنَا النِّفَاقَ قَالَ فَقَالَ وَ لِمَ تَخَافُونَ ذَلِکَ قَالُوا إِذَا کُنَّا عِنْدَکَ فَذَکَّرْتَنَا وَ رَغَّبْتَنَا وَجِلْنَا وَ نَسِینَا الدُّنْیَا وَ زَهِدْنَا حَتَّى کَأَنَّا نُعَایِنُ الْآخِرَةَ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ وَ نَحْنُ عِنْدَکَ فَإِذَا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِکَ وَ دَخَلْنَا هَذِهِ الْبُیُوتَ وَ شَمِمْنَا الْأَوْلَادَ وَ رَأَیْنَا الْعِیَالَ وَ الْأَهْلَ یَکَادُ أَنْ نُحَوَّلَ عَنِ الْحَالِ الَّتِی کُنَّا عَلَیْهَا عِنْدَکَ وَ حَتَّى کَأَنَّا لَمْ نَکُنْ عَلَى شَیْءٍ أَ فَتَخَافُ عَلَیْنَا أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ نِفَاقاً فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص کَلَّا إِنَّ هَذِهِ خُطُوَاتُ الشَّیْطَانِ فَیُرَغِّبُکُمْ فِی الدُّنْیَا وَ اللَّهِ لَوْ تَدُومُونَ عَلَى الْحَالَةِ الَّتِی وَصَفْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بِهَا لَصَافَحَتْکُمُ الْمَلَائِکَةُ وَ مَشَیْتُمْ عَلَى الْمَاءِ وَ لَوْ لَا أَنَّکُمْ تُذْنِبُونَ فَتَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَخَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً حَتَّى یُذْنِبُوا ثُمَّ یَسْتَغْفِرُوا اللَّهَ فَیَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ الْمُؤْمِنَ مُفَتَّنٌ تَوَّابٌ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (البقرة: ٢٢٢) وَ قَالَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ. (هود: ٣)
سلام بن مستنیر گوید: من در خدمت حضرت باقر علیه السّلام بودم که حمران بن اعین (یکى از اصحاب آن حضرت) وارد شد و از چیزهائى از آن حضرت پرسید، پس همین که خواست برخیزد بامام باقر عرضکرد: من شما را آگاه کنم- خداوند عمر شما را دراز کند و ما را بوجود شما بهرهمند سازد- که ما خدمت شما میرسیم و از نزد شما بیرون نمیرویم تا اینکه (در نتیجه) دلهاى ما نرم شود و جانهاى ما از (نداشتن) این دنیا تسلى یابد و آن چه از این اموال و دارائى که در دست مردم است بر ما خوار و پست شود، سپس از نزد شما بیرون رویم و همین که (دوباره) پیش مردم و تجار رویم دنیا را دوست بداریم؟ (این چگونه است؟) گوید: آن حضرت علیه السّلام فرمود: همانا اینها دلهاست که گاهى سخت شود و گاهى هموار و آسان. سپس فرمود: هر آینه یاران محمد (ص) عرضکردند: اى رسول خدا ما بر نفاق از خودمان ترسناکیم؟ فرمود: چرا از آن مىترسید؟ عرضکردند: هنگامى که نزد شما هستیم و شما ما را متذکر کنید؟ و بآخرت تشویقکنید، از خدا مىترسیم و در دنیا را (یکسره) فراموش کنیم و در آن بىرغبت شویم تا آنجا که گویا آن حضرت را بچشم خود ببینیم و بهشت و دوزخ را (بنگریم) و چون از خدمت شما برویم و داخل این خانهها گردیم و بوى فرزندان را بشنویم و زنان و خاندان را بنگریم از آن حالى که نزد شما داشتیم برگردیم بحدى که گویا ما هیچ نداشتهایم (و شما را ندیده و خدمت شما نبودهایم و آن حال قبلى را نداشتهایم) آیا شما از این که این تغییر حالت نفاق باشد بر ما میترسید؟ رسول خدا (ص) بآنها فرمود: هرگز (این نفاق نیست)، اینها وسوسههاى شیطانیست که شما را بدنیا تشویق کند، بخدا سوگند اگر شما بهمان حالى که بآن خودتان را توصیف کردید میماندید هر آینه فرشتگان دست در دست شما میگذاردند (و بدون وسیله) روى آب راه میرفتید و اگر نبود که شما گناه میکنید سپس از خدا آمرزش (آن گناه را) خواهید هر آینه خداوند خلقى مىآفرید تا گناه کنند و سپس از خدا آمرزش خواهند و خداوند آنها را بیامرزد و براستى مؤمن در گناه افتد (یا بامتحان در گناه گرفتار شود) و بسیار توبه کند، آیا نشنیدهاى گفتار خداى عز و جل را (که فرماید:) «همانا خداوند دوست دارد توبهکنندگان را و دوست دارد پاکیزهجویان را» (سوره بقره آیه ٢٢٢) و (نیز) فرماید: «و آمرزش خواهید از پروردگار خویش سپس بازگشت کنید بسوى او» (سوره هود آیه ٩٠).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٢٣، ح ١
٣٣- عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ حَدَّثَنِی هِشَامُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ أَنَّهُ شَکَا إِلَى أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع سُقْمَهُ وَ أَنَّهُ لَا یُولَدُ لَهُ وَلَدٌ فَأَمَرَهُ أَنْ یَرْفَعَ صَوْتَهُ بِالْأَذَانِ فِی مَنْزِلِهِ قَالَ فَفَعَلْتُ فَأَذْهَبَ اللَّهُ عَنِّی سُقْمِی وَ کَثُرَ وُلْدِی قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ رَاشِدٍ وَ کُنْتُ دَائِمَ الْعِلَّةِ مَا أَنْفَکُّ مِنْهَا فِی نَفْسِی وَ جَمَاعَةِ خَدَمِی وَ عِیَالِی فَلَمَّا سَمِعْتُ ذَلِکَ مِنْ هِشَامٍ عَمِلْتُ بِهِ فَأَذْهَبَ اللَّهُ عَنِّی وَ عَنْ عِیَالِیَ الْعِلَلَ.
محمّد بن راشد گوید: هشام بن ابراهیم براى من نقل کرد که به امام رضا علیه السّلام از بیمارى خود و از اینکه داراى فرزند نمى‌شود، شکوه کرد.
حضرتش به او امر فرمود که در خانه خود صدایش را به اذان بلند نماید.
گوید: این کار را انجام دادم و خداوند بیمارى را از بدنم بیرون برد و فرزندان بسیارى به من عنایت فرمود.
محمّد بن راشد گوید: من نیز همیشه بیمار بودم و هیچ‌گاه بیمارى از من جدا نمى‌شد. همین‌طور عدّه‌اى از خدمتکارانم و خانواده‌ام پیوسته بیمار بودند.
وقتى این خبر را از هشام شنیدم، خود بدان عمل کردم و خداوند بیمارى را از من و خانواده‌ام برطرف ساخت.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٣، ص ٣٠٨، ح ٣٣
