خانواده- ٢
وظیفه فرد در مورد خانواده: تدبیر خانواده در دست مرد- نیکی کردن- تلاش برای خانواده- صبر بر امور خانواده- خدمت به خانواده- روزی حلال- مخارج خانواده- در توسعه قرار دادن خانواده- پناه خانواده بودن- دفاع از خانواده- انجام امور خانواده- ایجاد راحتی خانواده- حفظ آبروی خانواده- شب در کنار خانواده بودن
عبارت «عیال» و «یعول» در کتابهای الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل بررسی شد.
٤٩٠٠- شَکَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع نِسَاءَهُ فَقَامَ ع خَطِیباً فَقَالَ: یَا مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تُطِیعُوا النِّسَاءَ عَلَى حَالٍ وَ لَا تَأْمَنُوهُنَّ عَلَى مَالٍ وَ لَا تَذَرُوهُنَّ یُدَبِّرْنَ أَمْرَ الْعِیَالِ فَإِنَّهُنَّ إِنْ تُرِکْنَ وَ مَا أَرَدْنَ أَوْرَدْنَ الْمَهَالِکَ وَ عَدَوْنَ أَمْرَ الْمَالِکِ فَإِنَّا وَجَدْنَاهُنَّ لَا وَرَعَ لَهُنَّ عِنْدَ حَاجَتِهِنَّ وَ لَا صَبْرَ لَهُنَّ عِنْدَ شَهْوَتِهِنَّ الْبَذَخُ لَهُنَّ لَازِمٌ وَ إِنْ کَبِرْنَ وَ الْعُجْبُ لَهُنَّ لَاحِقٌ وَ إِنْ عَجَزْنَ لَا یَشْکُرْنَ الْکَثِیرَ إِذَا مُنِعْنَ الْقَلِیلَ یَنْسَیْنَ الْخَیْرَ وَ یَحْفَظْنَ الشَّرَّ یَتَهَافَتْنَ بِالْبُهْتَانِ وَ یَتَمَادَیْنَ فِی الطُّغْیَانِ وَ یَتَصَدَّیْنَ لِلشَّیْطَانِ فَدَارُوهُنَّ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ أَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقَالَ لَعَلَّهُنَّ یُحْسِنَّ الْفِعَالَ.
مردى از یاران امیر المؤمنین علیه السّلام از زنان خود شکایت کرد، امام به خطبه ایستاد و فرمود: اى مردم! در هیچ حالى از زنان اطاعت نکنید و آنها را بر مالى امین مگردانید و نگذارید که تدبیر امور خانواده به دست آنها باشد؛ چراکه اگر به حال خود رها شوند به هلاکت مى‌افتند و از امر صاحب خود سرپیچى مى‌کنند که ما آنها را این‌گونه یافتیم که هنگام خواستن چیزى، تقوا ندارند و هنگام شهوت و میل به چیزى صبر ندارند. کبر و غرور همیشه همراه آن‌هاست حتى اگر بزرگ شوند و خودبینى حتى در زمان پیرى از آنها جدا نمى‌شود. اگر از مقدار کمى از خواسته‌هایشان منع شوند، احسان بسیار را سپاس نمى‌گویند. خوبى را فراموش مى‌کنند و بدى را به خاطر مى‌سپارند. پى‌درپى تهمت مى‌زنند و همواره سرکشى مى‌کنند و به پیشواز شیطان مى‌روند. پس در هرحال به آنها نیکى کنید و به نیکى با آنها سخن بگویید شاید کردار خود را اصلاح کنند.
من لا یحضره الفقیه، ج ٣، ص ٥٥٤، ح ٤٩٠٠
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (ع): عَلَیْکَ بِلُزُومِ الْحَلَالِ وَ حُسْنِ الْبِرِّ بِالْعِیَالِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ فِی کُلِّ حَالٍ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بر شما باد به پایبندى به حلال و نیکى به خانواده و یاد خدا در هر حال.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٠٥، ح ٩٢٧٤
٨١٤٢- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَیُّ رَجُلٍ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ رَجُلٍ سَعَى عَلَى عِیَالِهِ صِغَاراً یُعِفُّهُمْ وَ یُغْنِیهِمُ اللَّهُ بِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کدام مرد اجرش بیشتر است از کسی که برای فرزندان خردسالش تلاش می کند که خداوند به آن خاطر آنها را می آمرزد و بی نیاز می کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٧، ص ٢٤١، ح ٨١٤٢
٩- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: إِنَّ فِی الْجَنَّةِ دَرَجَةً لَا یَبْلُغُهَا إِلَّا إِمَامٌ عَادِلٌ أَوْ ذُو رَحِمٍ وَصُولٍ أَوْ ذُو عِیَالٍ صَبُورٍ.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در بهشت، درجه اى است که به آن دست نمى یابد، مگر پیشواى دادگر یا خویشاوندى که صله رحم به جا آورد و یا عیالوار شکیبا.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧١، ص ٩٠، ح ٩
١٤٧٠٦- جَامِعُ الْأَخْبَارِ، عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: دَخَلَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ فَاطِمَةُ ع جَالِسَةٌ عِنْدَ الْقِدْرِ وَ أَنَا أُنَقِّی الْعَدَسَ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اسْمَعْ وَ مَا أَقُولُ إِلَّا مَا أَمَرَ رَبِّی مَا مِنْ رَجُلٍ یُعِینُ امْرَأَتَهُ فِی بَیْتِهَا إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَى بَدَنِهِ عِبَادَةُ سَنَةٍ صِیَامُ نَهَارِهَا وَ قِیَامُ لَیْلِهَا وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الثَّوَابِ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ الصَّابِرِینَ وَ دَاوُدَ النَّبِیَّ وَ یَعْقُوبَ وَ عِیسَى ع یَا عَلِیُّ مَنْ کَانَ فِی خِدْمَةِ عِیَالِهِ فِی الْبَیْتِ وَ لَمْ یَأْنَفْ کَتَبَ اللَّهُ اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الشُّهَدَاءِ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ کَتَبَ [لَهُ] بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ حَجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى بِکُلِّ عِرْقٍ فِی جَسَدِهِ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ یَا عَلِیُّ سَاعَةٌ فِی خِدْمَةِ الْبَیْتِ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ أَلْفِ حَجٍّ وَ أَلْفِ عُمْرَةٍ وَ خَیْرٌ مِنْ عِتْقِ أَلْفِ رَقَبَةٍ وَ أَلْفِ غَزْوَةٍ وَ أَلْفِ مَرِیضٍ عَادَهُ وَ أَلْفِ جُمُعَةٍ وَ أَلْفِ جَنَازَةٍ وَ أَلْفِ جَائِعٍ یُشْبِعُهُمْ وَ أَلْفِ عَارٍ یَکْسُوهُمْ وَ أَلْفِ فَرَسٍ یُوَجِّهُهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ دِینَارٍ یَتَصَدَّقُ عَلَى الْمَسَاکِینِ وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یَقْرَأَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ الْفُرْقَانَ وَ مِنْ أَلْفِ أَسِیرٍ اشْتَرَاهَا فَأَعْتَقَهَا وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ بَدَنَةٍ یُعْطِی لِلْمَسَاکِینِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّى یَرَى مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ یَا عَلِیُ مَنْ لَمْ یَأْنَفْ مِنْ خِدْمَةِ الْعِیَالِ دَخَلَ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ یَا عَلِیُّ خِدْمَةُ الْعِیَالِ کَفَّارَةٌ لِلْکَبَائِرِ وَ یُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ مُهُورُ حُورِ الْعِینِ وَ یَزِیدُ فِی الْحَسَنَاتِ وَ الدَّرَجَاتِ یَا عَلِیُّ لَا یَخْدُمُ الْعِیَالَ إِلَّا صَدِّیقٌ أَوْ شَهِیدٌ أَوْ رَجُلٌ یُرِیدُ اللَّهُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود وارد شد بر ما رسول خدا (صلّى الله علیه و آله) در حالى که فاطمه نشسته بود نزدیک و من عدس در دیک میریختم. حضرت فرمودند: یا اباالحسن! عرضکردم: بله ای رسول خدا (ص). فرمود بشنو از من آنچه میگویم و نمیگویم مگر از امر پروردگار خود نیست مردى که یارى کند زن خود را در خانه الاّ آنکه باشد او را به هر موئى که در بدن اوست عبادت یک ساله که روز آن را روزه باشد و شب آن را در حال قیام باشد و بدهد او را خداى تعالى از ثواب مثل آنچه داده است صابران را و داود پیغمبر و یعقوب و عیسى علیهم السّلام را. اى على (ع)! هر که در خدمت عیال باشد در خانه و از آن ننگ ندارد، خداى تعالى نام او را در دیوان شهیدان بنویسد و خدا از براى وى به هر روزى و شبى ثواب هزار شهید بنویسد و از براى او به هر قدمى ثواب حجى و عمره بنویسد و او را به هر رگى که در بدن اوست شهرى در بهشت بدهد. اى على (ع)! یک ساعت در خدمت عیالش بهتر است از عبادت هزار ساله و هزار حج و هزار عمره و بهتر است از آزاد کردن هزار بنده و هزار جهاد و عیادت هزار بیمار و هزار جمعه و هزار جنازه و هزار گرسنه را سیر کردن و هزار برهنه را پوشاندن و هزار اسیر آوردن در راه خدا و بهتر است او را از هزار دینار صدقه دادن بر فقیران و بهتر است او را از خواندن تورات و انجیل و زبور و قرآن و از هزار اسیر که بخرد و آزاد گرداند آن را و بهتر است او را از هزار شتر که بدهد به فقیران و بیرون نرود از دنیا تا آنکه ببیند جاى خود را در بهشت. اى على (ع)! کسى که از خدمت کردن به خانواده عارش نیاید بدون حسابرسى به بهشت وارد مى شود. اى على (ع)! خدمت به خانواده زداینده گناهان بزرگ است خشم پروردگار را فرو مى نشاند مهریه سیه چشمان بهشتى است و بر حَسَنات و درجات مى افزاید. اى على (ع)! به خانواده خدمت نمى کند، مگر صدّیق یا شهید یا مردى که خدا برایش خیر دنیا و آخرت را مى خواهد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٤٨، ح ١٤٧٠٦
١٠- عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ وَ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ قَدِ اشْتَرَى لِعِیَالِهِ شَیْئاً وَ هُوَ یَحْمِلُهُ فَلَمَّا رَآهُ الرَّجُلُ اسْتَحْیَا مِنْهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اشْتَرَیْتَهُ لِعِیَالِکَ وَ حَمَلْتَهُ إِلَیْهِمْ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ لَا أَهْلُ الْمَدِینَةِ لَأَحْبَبْتُ أَنْ أَشْتَرِیَ لِعِیَالِیَ الشَّیْءَ ثُمَّ أَحْمِلَهُ إِلَیْهِمْ.
امام صادق علیه السلام مردى از اهل مدینه را دید که چیزى براى خانواده‌اش خریده و با خود میبرد چون آن مرد امام را دید خجالت کشید، امام فرمود: این را خودت خریده و براى خانواده‌ات میبرى؟ بخدا سوگند، اگر اهل مدینه نبودند (که سرزنش و خردهگیرى کنند) من هم دوست داشتم، براى خانواده‌ام چیزى بخرم و خودم ببرم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٢٣، ح ١٠
١٠- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع لَأَنْ أَدْخُلَ السُّوقَ وَ مَعِی دَرَاهِمُ أَبْتَاعُ بِهِ لِعِیَالِی لَحْماً وَ قَدْ قَرِمُوا أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُعْتِقَ نَسَمَةً.
امام سجّاد علیه السّلام فرمود: اگر وارد بازار شوم و همراه من پولى باشد که براى خانواده‌ام گوشت بخرم که بدان نیاز شدید دارند، براى من محبوب‌تر است که بنده‌اى آزاد کنم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ١٠
٢- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ لِلرِّضَا ص وَ أَنَا أَسْمَعُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَهْلِ بَیْتِهِ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِهِمْ إِنَّ فِی بِلَادِنَا مَوْضِعَ رِبَاطٍ یُقَالُ لَهُ قَزْوِینُ وَ عَدُوّاً یُقَالُ لَهُ الدَّیْلَمُ فَهَلْ مِنْ جِهَادٍ أَوْ هَلْ مِنْ رِبَاطٍ فَقَالَ عَلَیْکُمْ بِهَذَا الْبَیْتِ فَحُجُّوهُ فَأَعَادَ عَلَیْهِ الْحَدِیثَ فَقَالَ عَلَیْکُمْ بِهَذَا الْبَیْتِ فَحُجُّوهُ أَ مَا یَرْضَى أَحَدُکُمْ أَنْ یَکُونَ فِی بَیْتِهِ یُنْفِقُ عَلَى عِیَالِهِ مِنْ طَوْلِهِ یَنْتَظِرُ أَمْرَنَا فَإِنْ أَدْرَکَهُ کَانَ کَمَنْ شَهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص بَدْراً وَ إِنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِأَمْرِنَا کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ قَائِمِنَا ع هَکَذَا فِی فُسْطَاطِهِ وَ جَمَعَ بَیْنَ السَّبَّابَتَیْنِ وَ لَا أَقُولُ هَکَذَا وَ جَمَعَ بَیْنَ السَّبَّابَةِ وَ الْوُسْطَى فَإِنَّ هَذِهِ أَطْوَلُ مِنْ هَذِهِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع صَدَقَ.
عبد اللّه بن مغیره گوید: من مى‌شنیدم که محمّد بن عبد اللّه به امام رضا علیه السّلام عرضه داشت: پدرم از خاندانش از پدرانش نقل کرد که به یکى از اهل بیت علیهم السّلام گفت: در کشور ما مرزى به نام قزوین و دشمنى به نام دیلم وجود دارد مى‌توان با آنان جهاد کرد یا در آنجا مرزبانى نمود؟ فرمود: بر شما باد به زیارت این خانه، پس خانه خدا را حج نمایید. او سخن خود را تکرار کرد.
فرمود: بر شما باد به زیارت این خانه. پس خانه خدا را حج نمایید! آیا یکى از شما خوشنود نمى‌شود که در خانه خود بنشیند و در طول زندگى خویش به خانواده‌اش انفاق کند و منتظر امر (دولت) ما شود. اگر آن را دریافت، به سان کسى خواهد بود که در جنگ بدر در رکاب پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله بوده و اگر در انتظار دولت ما بمیرد همانند کسى خواهد بود که همانند این در خیمه قائم ما علیه السّلام خواهد بود. حضرتش انگشت سبابه (اشاره) دست راست و چپ خود را در کنار هم قرار داد سپس ادامه داد: نمى‌گویم این گونه: او با این سخن انگشت اشاره دست خود را با انگشت میانى که در کنار آن است، کنار هم قرار داد و فرمود: چون این انگشت (یعنى وسطى) از دیگرى (یعنى اشاره) بزرگتر است.
آن‌گاه امام رضا علیه السّلام (پس از پایان سخن محمّد بن عبد اللّه) فرمود: راست مى‌گوید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٢٢، ح ٢
٥- عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا حَقُّ الْمَرْأَةِ عَلَى زَوْجِهَا قَالَ یَسُدُّ جَوْعَتَهَا وَ یَسْتُرُ عَوْرَتَهَا وَ لَا یُقَبِّحُ لَهَا وَجْهاً- فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ وَ اللَّهِ أَدَّى حَقَّهَا.
شهاب بن عبد ربّه گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: حقوق زن بر شوهرش چیست؟ فرمود: گرسنگى‌اش را برطرف کند و ناموسش را بپوشاند و با او با ترش‌رویى رفتار نکند پس اگر شوهر چنین رفتار کرد به خدا سوگند که حقّ همسرش را ادا کرده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٥١١، ح ٥
٢٤- عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (ع) قَالَ کَانَ یَقُولُ إِنَّ أَحَبَّکُمْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحْسَنُکُمْ عَمَلًا وَ إِنَّ أَعْظَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَمَلًا أَعْظَمُکُمْ فِیمَا عِنْدَ اللَّهِ رَغْبَةً وَ إِنَّ أَنْجَاکُمْ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ أَشَدُّکُمْ خَشْیَةً لِلَّهِ وَ إِنَّ أَقْرَبَکُمْ مِنَ اللَّهِ أَوْسَعُکُمْ خُلُقاً وَ إِنَّ أَرْضَاکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُکُمْ عَلَى عِیَالِهِ وَ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عَلَى اللَّهِ أَتْقَاکُمْ لِلَّهِ.
امام على بن الحسین علیه السّلام فرمود: همانا محبوبترین شما نزد خداوند عزّ و جل کسى است که عملش نیکوتر باشد و عمل کسى نزد خداوند از همه بزرگتر است که بیش از دیگران به آنچه نزد خداوند است گرایش دارد و رهاترین شما از کیفر الهى کسى است که بیش از دیگران از خدا بهراسد و نزدیکترین شما بخدا کسى است که اخلاقش نیکو و گشادهرو باشد و پسندیدهترین شما نزد خدا کسى است که به شایستهترین شکل به خانواده‌اش رسیدگى کند و همانا ارجمندترین شما نزد خدا با تقوىترین شماست نزد او.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٦٨، ح ٢٤
١١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِذَا أَصْبَحَ خَرَجَ غَادِیاً فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَیْنَ تَذْهَبُ فَقَالَ أَتَصَدَّقُ لِعِیَالِی قِیلَ لَهُ أَ تَتَصَدَّقُ قَالَ مَنْ طَلَبَ الْحَلَالَ فَهُوَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَقَةٌ عَلَیْهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: امام سجّاد علیه السّلام همواره اول صبح براى کار و زندگى از خانه بیرون مى‌رفت.
مردى پرسید: در این صبح اول وقت کجا مى‌روید؟
فرمود: مى‌روم تا براى خانواده‌ام صدقه بگیرم.
آن مرد گفت: واقعا براى صدقه مى‌روید؟
فرمود: هرکس به جست‌وجو برخیزد و روزى حلالى را تحصیل کند، چنان است که از خداوند عز و جلّ صدقه دریافت کرده باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ١١
١- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْمُنْکَدِرِ کَانَ یَقُولُ مَا کُنْتُ أَرَى أَنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع یَدَعُ خَلَفاً أَفْضَلَ مِنْهُ حَتَّى رَأَیْتُ ابْنَهُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ ع فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِظَهُ فَوَعَظَنِی فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ بِأَیِّ شَیْءٍ وَعَظَکَ قَالَ خَرَجْتُ إِلَى بَعْضِ نَوَاحِی الْمَدِینَةِ فِی سَاعَةٍ حَارَّةٍ فَلَقِیَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ کَانَ رَجُلًا بَادِناً ثَقِیلًا وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَى غُلَامَیْنِ أَسْوَدَیْنِ أَوْ مَوْلَیَیْنِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی سُبْحَانَ اللَّهِ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَى هَذِهِ الْحَالِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا أَمَا لَأَعِظَنَّهُ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ بِنَهْرٍ وَ هُوَ یَتَصَابُّ عَرَقاً فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَى هَذِهِ الْحَالِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا أَ رَأَیْتَ لَوْ جَاءَ أَجَلُکَ وَ أَنْتَ عَلَى هَذِهِ الْحَالِ مَا کُنْتَ تَصْنَعُ فَقَالَ لَوْ جَاءَنِی الْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَى هَذِهِ الْحَالِ جَاءَنِی وَ أَنَا فِی [طَاعَةٍ مِنْ] طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَکُفُّ بِهَا نَفْسِی وَ عِیَالِی عَنْکَ وَ عَنِ النَّاسِ وَ إِنَّمَا کُنْتُ أَخَافُ أَنْ لَوْ جَاءَنِی الْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَى مَعْصِیَةٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ فَقُلْتُ صَدَقْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَرَدْتُ أَنْ أَعِظَکَ فَوَعَظْتَنِی.
امام صادق علیه السّلام فرمود: محمّد بن منکدر مى‌گفت: هیچ‌گاه گمان نمى‌کردم که على بن الحسین علیهما السّلام فرزندى بهتر از خود داشته باشد و جانشین او باشد تا آن‌گاه که پسرش محمّد بن على علیهما السّلام را دیدم و خواستم او را پند دهم، ولى او مرا پند داد. دوستانش گفتند: چه پندى به تو داد؟
گفت: در ساعتى از روز که بسیار گرم بود به یکى از نواحى مدینه رفتم و ابو جعفر محمّد بن على علیهم السّلام مرا دید. آن حضرت مرد فربه و سنگین بود و بر دو نوجوان سیاه یا دو غلام تکیه کرده بود. با خود گفتم: سبحان اللّه! چرا یکى از بزرگان قریش در این ساعت گرم از روز با این حالت در پى کسب دنیا مى‌رود؟ باید او را نصیحت کنم.
نزدیک او رفتم و بر او سلام کردم و پاسخم را در حالى که نفس نفس مى‌زد (و به سختى) فرمود و عرق از سر و رویش جارى بود. گفتم: خدا خیرت بدهد!(چه‌طور) یکى از بزرگان قریش در این ساعت گرم و سوزان با این حال به طلب دنیا آمده است؟ اگر در این حالى که دارى عمرت به پایان برسد، چه کار مى‌کنى؟
فرمود: اگر در این حالت مرگ به سراغم بیاید، در حالى آمده است که من به اطاعت خداوند مشغول هستم و خودم و خانواده‌ام را از تو و مردم بى‌نیاز مى‌گردانم، من تنها از این بیم دارم که وقتى مرگ به سراغم مى‌آید در حال انجام یکى از معصیت‌هاى الهى باشم.
گفتم: راست مى‌گویى؛ خدا تو را رحمت کند! من خواستم تو را پند دهم، ولى تو مرا نصیحت کردى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٧٣، ح ١
١- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که خود را براى (تحصیل روزى) خانواده‌اش به رنج بیفکند، همانند جهادگر در راه خداست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٨، ح ١
١٦- قَدْ رُوِیَ: أَنَّ الْکَادَّ عَلَى عِیَالِهِ مِنْ حَلَالٍ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
معصوم فرمودند: کسى که خود را براى تحصیل روزى حلال خانواده‌اش به رنج اندازد همانند جهادگر در راه خداست.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٧، ص ٧، ح ١٦
٢- عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: الَّذِی یَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
امام رضا علیه السّلام فرمود: کسى که در پى فضل خداوند عزّ و جلّ (و روزى) است تا مخارج خانواده‌اش را تأمین کند، پاداش او از جهادگر در راه خداوند عزّ و جلّ بزرگتر است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٨، ح ٢
٣- مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً فَیَعْمَلُ بِقَدْرِ مَا یَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ وَ لَا یَطْلُبُ حَرَاماً فَهُوَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر مردى در سختى و تنگدستى به سر برد و به اندازه تأمین مایحتاج خود و خانواده‌اش کار کند و نیز در پى حرام نرود چنین شخصى همانند مجاهد در راه خداست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٨، ح ٣
١٧٤- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ نَقَلَهُ اللَّهُ مِنْ ذُلِّ الْمَعَاصِی إِلَى عِزِّ الطَّاعَةِ أَغْنَاهُ بِلَا مَالٍ وَ أَعَزَّهُ بِلَا عَشِیرَةٍ وَ آنَسَهُ بِلَا أَنِیسٍ وَ مَنْ خَافَ اللَّهَ أَخَافَ مِنْهُ کُلَّ شَیْءٍ وَ مَنْ لَمْ یَخَفِ اللَّهَ أَخَافَهُ اللَّهُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ مَنْ رَضِیَ مِنَ اللَّهِ بِالْیَسِیرِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِیَ اللَّهُ مِنْهُ بِالْیَسِیرِ مِنَ الْعَمَلِ وَ مَنْ لَمْ یَسْتَحْیِ مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ مِنَ الْمَعِیشَةِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ وَ رَخِیَ بَالُهُ وَ نُعِّمَ عِیَالُهُ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ الدُّنْیَا دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخْرَجَهُ مِنَ الدُّنْیَا سَالِماً إِلَى دَارِ الْقَرَارِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر که را خداوند از خواری نافرمانی ها به عزت فرمانبرداری برآورد، بی ثروت بی نیازش ساخته و بدون عشیره عزیزش کرده و بدون داشتن همدمی آرامشش بخشیده است؛ و هر که از خدا بترسد، خدا همه چیز را از او بترساند و هر که از خدا نترسد، خدا ترس از هر چیز را در دلش اندازد و هر که از خدا به خاطر روزی اندک خشنود باشد، خدا از او به عمل اندک خشنود می گردد و هر که از کسب درآمد حلال شرم ننماید، کم خرج و آسوده خاطر می گردد و خانواده اش احساس ناز و نعمت می کنند و هر که به دنیا بی رغبت باشد، خداوند حکمت را در دل او محکم و ثابت می گرداند و زبانش را به آن گویا می سازد و او را به عیب های دنیا بینا می کند به طوری که درد و درمان آن را می فهمد و در نتیجه او را صحیح و سالم از این دنیا به خانه ابدی ببرد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٤، ص ١٦١، ح ١٧٤
١٣٨١٠- قَالَ الصَّادِقُ (ع): ... وَ طَلَبْتُ فَضْلَ الْجِهَادِ فَوَجَدْتُهُ فِی الْکَسْبِ لِلْعِیَالِ وَ طَلَبْتُ حُبَّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَجَدْتُهُ فِی بُغْضِ أَهْلِ الْمَعَاصِی ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ... و فضیلت جهاد را جستجو نمودم، پس آن را در به دست آوردن هزینه زندگی زن و فرزند یافتم؛ و دوستی خدای تعالی را جستجو کردم. پس آن را در دشمنی با گنهکاران یافتم ...
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ١٧٣، ح ١٣٨١٠
١٤٥٦٨- عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: أَنَّهُ مَرَّ فِی غَزْوَةِ تَبُوکَ بِشَابٍّ جَلَدٍ یَسُوقُ أَبْعِرَةً سِمَاناً فَقَالَ أَصْحَابُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ قُوَّةُ هَذَا وَ جَلَدُهُ وَ سِمَنُ أَبْعِرَتِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَکَانَ أَحْسَنَ فَدَعَاهُ رَسُولُ اللَّهِ ص فَقَالَ أَ رَأَیْتَ أَبْعِرَتَکَ هَذِهِ أَیَّ شَیْءٍ تُعَالِجُ عَلَیْهَا فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِی زَوْجَةٌ وَ عِیَالٌ فَأَنَا أَکْسِبُ بِهَا مَا أُنْفِقُهُ عَلَى عِیَالِی وَ أَکُفُّهُمْ عَنِ النَّاسِ وَ أَقْضِی دَیْناً عَلَیَّ قَالَ لَعَلَّ غَیْرَ ذَلِکَ قَالَ لَا فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَئِنْ کَانَ صَادِقاً إِنَّ لَهُ لَأَجْراً مِثْلَ أَجْرِ الْغَازِی وَ أَجْرِ الْحَاجِّ وَ أَجْرِ الْمُعْتَمِرِ.
پیامبر اکرم (ص) در راه جنگ تبوک به جوان پر تلاشی برخورد نمود که شترهای چاقی را به چرا می برد. پس اصحاب به حضرت عرض کردند: اگر نیروی جوانی و قدرت این جوان و شترهای چاق او در راه خدا مصرف می شد، خیلی خوب بود. پیامبر (ص) آن جوان را صدا زد و فرمود: با این شترهای چاق چه می کنی؟ عرض کرد: یا رسول الله (ص)! من اهل و عیال دارم، با این شتران برای اهل و عیالم کار می کنم تا مخارج آنها را به دست بیاورم و نیازمند مردم نباشم و قرضی هم دارم که آن را پرداخت می کنم. پیامبر (ص) فرمود: شاید هدفی غیر از این داری؟ عرض کرد: نه. پس وقتی رفت، پیامبر (ص) فرمود: اگر این جوان راست گفته باشد برای او پاداشی است همچون پاداش مجاهد در راه خدا و پاداش کسی که حج و عمره به جا می آورد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٨، ح ١٤٥٦٨
١٤٦٠٨- الْقُطْبُ الرَّاوَنْدِیُّ فِی لُبِّ اللُّبَابِ، عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا حَلَالًا اسْتِعْفَافاً عَنِ الْمَسْأَلَةِ وَ سَعْیاً عَلَى عِیَالِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَى جَارِهِ لَقِیَ اللَّهَ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر که اشتغال به کسب حلال داشته باشد و هدف و نیت او این باشد که نیازمند به کمک دیگران نباشد و نیازهای خانواده اش را تامین کند و به همسایه خود مهربانی کند، روز قیامت با صورتی نورانی، همچون ماه شب چهاردهم، با خدا ملاقات می کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ١٧، ح ١٤٦٠٨
١٤٥٨٧- دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ: تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ خَرَجَ ضَارِباً فِی الْأَرْضِ یَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ یَکُفُ بِهِ نَفْسَهُ وَ یَعُودُ عَلَى عِیَالِهِ.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روزى که هیچ سایه اى جز سایه عرش نباشد، [هفت تن زیر سایه آنند: یکى از ایشان] کسى است که در زمین گام مى زند تا از فضل خدا [روزى] بجوید و از آن نیاز خود را برطرف کند و با آن به سوى خانواده اش بازگردد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ١٢، ح ١٤٥٨٧
١٤٧٢٧- فِقْهُ الرِّضَا ع: وَ اعْلَمْ أَنَّ نَفَقَتَکَ عَلَى نَفْسِکَ وَ عِیَالِکَ صَدَقَةٌ وَ الْکَادَّ عَلَى عِیَالِهِ مِنْ حِلٍّ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: و بدان که نفقه بر تو و خانواده ات صدقه است و کسى که خود را براى تحصیل روزى حلال خانواده‌اش به رنج اندازد همانند جهادگر در راه خداست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٥٤، ح ١٤٧٢٧
٣- سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ یَلْزَمُ الرَّجُلَ مِنْ قَرَابَتِهِ مِمَّنْ یُنْفِقُ عَلَیْهِ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ.
محمّد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: نفقه چه‌کسانى از خویشاوندان بر انسان واجب است؟ فرمود: نفقه پدر و مادر، فرزند و همسر واجب است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٣، ح ٣
٢- وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ ع عَنِ النَّفَقَةِ عَلَى الْعِیَالِ فَقَالَ مَا بَیْنَ الْمَکْرُوهَیْنِ الْإِسْرَافِ وَ الْإِقْتَارِ.
عبد اللّه بن ابان گوید: از امام کاظم علیه السّلام در مورد هزینه خانواده پرسیدم.
فرمود: میان دو مکروه: اسراف و سخت‌گیرى است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ٥٥، ح ٢
١١- أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ سَمِعْتُ الْعَبَّاسِیَّ وَ هُوَ یَقُولُ اسْتَأْذَنْتُ الرِّضَا ع فِی النَّفَقَةِ عَلَى الْعِیَالِ فَقَالَ بَیْنَ الْمَکْرُوهَیْنِ قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَعْرِفُ الْمَکْرُوهَیْنِ قَالَ فَقَالَ لِی یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَ مَا تَعْرِفُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَرِهَ الْإِسْرَافَ وَ کَرِهَ الْإِقْتَارَ فَقَالَ وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٤٧، ح ١١
٥- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْمُثَنَّى قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ فَقَالَ کَانَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ الْأَنْصَارِیُّ سَمَّاهُ وَ کَانَ لَهُ حَرْثٌ وَ کَانَ إِذَا أَخَذَ یَتَصَدَّقُ بِهِ وَ یَبْقَى هُوَ وَ عِیَالُهُ بِغَیْرِ شَیْءٍ فَجَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ سَرَفاً.
هشام بن مثنّى گوید: مردى از امام صادق علیه السّلام در مورد گفتار خداوند عزّ و جلّ که مى‌فرماید: «حق آن را در روز درو بدهید و اسراف نکنید که خدا اسراف‌کنندگان را دوست نمى‌دارد» پرسید.
فرمود: فلان پسر فلانى انصارى - که حضرتش نام برده بود - زراعتى داشت و چون محصول خود را به دست مى‌آورد آن را صدقه مى‌داد و خود و خانواده‌اش بى‌چیز مى‌ماندند. پس خداوند آن عمل را اسراف قرار داد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ٥٥، ح ٥
٨- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً قَالَ الْقَوَامُ هُوَ الْمَعْرُوفُ- عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِینَ عَلَى قَدْرِ عِیَالِهِ وَ مَئُونَتِهِمُ الَّتِی هِیَ صَلَاحٌ لَهُ وَ لَهُمْ وَ لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها.
امام کاظم علیه السّلام در مورد گفتار خداوند عزّ و جلّ که مى‌فرماید: «انفاق آنان حد اعتدال و میانه‌روى است» فرمود: منظور از میانه‌روى همان که معروف است.
و منظور از «میانه‌روى همان نیکى است که توانمند به اندازه تواناییش و تنگدست به اندازه خودش هدیه‌اى است شایسته، که براى نیکوکاران الزامى است» که به اندازه خانواده و مخارج آنها که صلاح او و آنها مى‌باشد و خداوند کسى را مکلّف نکرده مگر به اندازه‌اى که به او بخشیده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ٥٦، ح ٨
٥- عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا حَقُّ الْمَرْأَةِ عَلَى زَوْجِهَا قَالَ یَسُدُّ جَوْعَتَهَا وَ یَسْتُرُ عَوْرَتَهَا وَ لَا یُقَبِّحُ لَهَا وَجْهاً- فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ وَ اللَّهِ أَدَّى حَقَّهَا قُلْتُ فَالدُّهْنُ قَالَ غِبّاً یَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا قُلْتُ فَاللَّحْمُ قَالَ فِی کُلِّ ثَلَاثَةٍ فَیَکُونُ فِی الشَّهْرِ عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ قُلْتُ فَالصِّبْغُ قَالَ وَ الصِّبْغُ فِی کُلِّ سِتَّةِ أَشْهُرٍ وَ یَکْسُوهَا فِی کُلِّ سَنَةٍ أَرْبَعَةَ أَثْوَابٍ ثَوْبَیْنِ لِلشِّتَاءِ وَ ثَوْبَیْنِ لِلصَّیْفِ وَ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُفْقِرَ بَیْتَهُ مِنْ ثَلَاثَةِ أَشْیَاءَ دُهْنِ الرَّأْسِ وَ الْخَلِّ وَ الزَّیْتِ وَ یَقُوتُهُنَّ بِالْمُدِّ فَإِنِّی أَقُوتُ بِهِ نَفْسِی وَ عِیَالِی وَ لْیُقَدِّرْ لِکُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ قُوتَهُ فَإِنْ شَاءَ أَکَلَهُ وَ إِنْ شَاءَ وَهَبَهُ وَ إِنْ شَاءَ تَصَدَّقَ بِهِ وَ لَا تَکُونُ فَاکِهَةٌ عَامَّةٌ إِلَّا أَطْعَمَ عِیَالَهُ مِنْهَا وَ لَا یَدَعْ أَنْ یَکُونَ لِلْعِیدِ عِنْدَهُمْ فَضْلٌ فِی الطَّعَامِ أَنْ یُسَنِّیَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً لَا یُسَنِّی لَهُمْ فِی سَائِرِ الْأَیَّامِ.
شهاب بن عبد ربّه گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: حقوق زن بر شوهرش چیست؟ فرمود: گرسنگى‌اش را برطرف کند و ناموسش را بپوشاند و با او با ترش‌رویى رفتار نکند پس اگر شوهر چنین رفتار کرد به خدا سوگند که حقّ همسرش را ادا کرده است. گفتم: روغن (به چه مقدار کفایت مى‌کند؟) فرمود: یک روز آرى و یک روز نه (یعنى یک روز در میان). گفتم: گوشت چه؟ فرمود: در هر سه روز (یک بار)، بنابراین در هر ماه ده بار؛ نه بیشتر. گفتم: رنگ (وسایل آرایش)؟ فرمود: رنگ در هر شش ماه یک بار. (یعنى به اندازه شش ماه تهیّه کند). بایستى براى همسرش در هر سال چهار دست لباس تهیّه کند: دو دست لباس براى زمستان و دو دست لباس براى تابستان؛ و روا نیست که خانه‌اش از این سه چیز خالى بماند: روغن (موى) سر، سرکه و زیتون. خوراک زنان یک مدّ است؛ چرا که من هم خودم و خانواده‌ام را به همین اندازه تغذیه مى‌کنم؛ و باید سهم هر کدام از افراد خانواده‌اش را در نظر بگیرد. پس اگر آن عضو خانواده تمایل داشته باشد سهم خود را مى‌خورد و اگر هم بخواهد آن را مى‌بخشد و اگر هم بخواهد آن را صدقه مى‌دهد. او باید میوه هر فصلى را براى خانواده‌اش تهیّه و در اعیاد براى خانواده‌اش غذاى بیشترى تهیّه کند به گونه‌اى که در روزهاى دیگر فراهم نمى‌کرد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٥١١، ح ٥
١٥٦٤٦- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ فِی الْجَنَّةِ غُرَفاً یُرَى ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا لَا یَسْکُنُهَا مِنْ أُمَّتِی إِلَّا مَنْ أَطَابَ الْکَلَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ أَفْشَى السَّلَامَ وَ أَدَامَ الصِّیَامَ وَ صَلَّى بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ فَقَالَ عَلِیٌّ ع یَا رَسُولَ اللَّهِ- مَنْ یُطِیقُ هَذَا مِنْ أُمَّتِکَ فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَ وَ تَدْرِی مَا إِطَابَةُ الْکَلَامِ مَنْ قَالَ إِذَا أَصْبَحَ وَ أَمْسَى سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ نَفَقَةُ الرَّجُلِ عَلَى عِیَالِهِ وَ أَمَّا إِدَامَةُ الصِّیَامِ فَهُوَ أَنْ یَصُومَ الرَّجُلُ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مِنْ کُلِّ شَهْرٍ یُکْتَبُ لَهُ صَوْمُ الدَّهْرِ وَ أَمَّا الصَّلَاةُ بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ فَمَنْ صَلَّى الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ صَلَاةَ الْغَدَاةِ فِی الْمَسْجِدِ جَمَاعَةً فَکَأَنَّمَا أَحْیَا اللَّیْلَ وَ إِفْشَاءُ السَّلَامِ أَنْ لَا تَبْخَلَ بِالسَّلَامِ عَلَى أَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ.
رسول خدا صلى اللّٰه علیه و آله فرمود: در بهشت اطاقهایى است که ظاهرش باطن آن بوده و درونش از بیرون آن دیده مى‌شود و اقامتگاه فردى از امّت من است که داراى این خویها باشد: کلامش نیکوست و مردم (گرسنه) را اطعام کند، سلام کند و پیوسته روزه‌دار باشد و در شب وقتى چشمان مردم در خواب رفته است، او چشم خود را به رحمت پروردگار دوخته و بخواندن نماز مشغول گردد. علىّ علیه السّلام عرض کرد: اى رسول خدا! از امّت شما چه کسى توان این کار را خواهد داشت! فرمود: یا علىّ؛ آیا میدانى «اطابه کلام» (سخن نیکو) چیست؟ کسى که هر صبح و هر شب ده مرتبه بگوید: «سبحان اللّٰه و الحمد للّٰه و لا اله الاّ اللّٰه و اللّٰه أکبر». (نیکو کلام مى‌باشد). «اطعام الطّعام» (دادن غذا) خرجى دادن مرد است به خانواده خویش و امّا «ادامه روزه» آن است که انسان در طول ماه رمضان و در هر ماه، سه روز روزه بگیرد، که ثواب روزه تمامى عمر بر او نوشته مى‌شود. «و الصّلاة باللّیل» یعنى اداى نماز در شب و هنگامى که مردم در خوابند، پس شخصى که نماز مغرب و عشا و نماز صبح را در مسجد به جماعت بخواند، همانند کسى است که تمامى شب را بیدار مانده باشد و «افشاى سلام» آن است که از سلام دادن به هیچ یک از مسلمانان بخل نکند.
وسائل الشیعة، ج ١٢، ص ٦٠، ح ١٥٦٤٦
قَالَ عَلِیُّ بْنِ الْحُسَیْن (ع): حُجُّوا وَ اعْتَمِرُوا تَصِحَّ أَجْسَامُکُمْ وَ تَتَّسِعْ أَرْزَاقُکُمْ وَ یَنْصَلِحْ إِیمَانُکُمْ وَ تُکْفَوْا مَؤُنَةَ عِیَالِکُمْ.
امام سجاد علیه السّلام فرمودند: حجّ و عمره بجاى آورید تا بدنهایتان سالم و روزى شما وسیع و ایمان شما شایسته و مخارج زندگى خود و مخارج مردم و مخارج خانواده خود را نیز تأمین نمائید.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ٤٧
٢٨٨٢٧- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ مِنْ أَوْسَطِ ما تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ- قَالَ قُوتُ عِیَالِکَ وَ الْقُوتُ یَوْمَئِذٍ مُدٌّ قُلْتُ أَوْ کِسْوَتُهُمْ قَالَ ثَوْبٌ.
ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره آیه: مِنْ أَوْسَطِ ما تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ، سؤال کردم، فرمود: یعنی مقدار خوراک خانواده‌ی خودت و در آن زمان مقدار خوراک یک «مُد» بود. گفتم: «پوشاندنشان چطور است»؟ فرمود: «با یک لباس».
وسائل الشیعة، ج ٢٢، ص ٣٧٨، ح ٢٨٨٢٧
٧- الْخِصَالُ، فِی الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَفْضَلُ مَا یَتَّخِذُهُ الرَّجُلُ فِی مَنْزِلِهِ لِعِیَالِهِ الشَّاةُ فَمَنْ کَانَتْ فِی مَنْزِلِهِ شَاةٌ قَدَّسَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ فِی کُلِّ یَوْمٍ مَرَّةً وَ مَنْ کَانَتْ عِنْدَهُ شَاتَانِ قَدَّسَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ مَرَّتَیْنِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ کَذَلِکَ فِی الثَّلَاثِ یَقُولُ بُورِکَ فِیکُمْ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بهترین چیزی که مرد در خانه برای خانواده‌ی خود تهیه می‌کند، گوسفند است؛ هرکه یک گوسفند در منزل دارد ملائکه روزی یک بار او را تقدیس می‌کنند؛ و اگر دو گوسفند دارد روزی دو بار او را تقدیس می‌کنند؛ و در سه گوسفند سه بار به او می‌گویند: «مبارک باشید».
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦١، ص ١٢٦، ح ٧
٤٢- ما، الأمالی للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ بِإِسْنَادِهِ إِلَى شَقِیقٍ الْبَلْخِیِّ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ قَالَ: قِیلَ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ مَطْلُوباً بِثَمَانٍ اللَّهُ تَعَالَى یَطْلُبُنِی بِالْفَرَائِضِ وَ النَّبِیُّ ص بِالسُّنَّةِ وَ الْعِیَالُ بِالْقُوتِ وَ النَّفْسُ بِالشَّهْوَةِ وَ الشَّیْطَانُ بِاتِّبَاعِهِ وَ الْحَافِظَانِ بِصِدْقِ الْعَمَلِ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ بِالرُّوحِ وَ الْقَبْرُ بِالْجَسَدِ فَأَنَا بَیْنَ هَذِهِ الْخِصَالِ مَطْلُوبٌ.
به امام سجاد علیه السلام گفته شد: اى فرزندِ رسول خدا (ص) حال شما چطور است؟ فرمود: حال و روز کسى را دارم که هشت طلبکار دور او را گرفته اند، خداى بزرگوار از من انجام واجبات را مى خواهد و پیامبر روش و سنّت خود را و خانواده غذا و خرجى را و نفس شهوت را و شیطان نافرمانى را و نگهبانان (دو فرشته) درست کردارى را و عزرائیل روح را و قبر جسم را. بنابراین من در میان این همه طلبکار گرفتارم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٤٦، ص ٦٩، ح ٤٢
٣- الإختصاص قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: مَنِ اشْتَرَى لِعِیَالِهِ کَمْأً بِدِرْهَمٍ کَانَ کَمَنْ أَعْتَقَ نَسَمَةً مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ.
امام علی علیه السّلام فرمود: کسی که با مقداری درهم برای خانواده اش خرید کند مانند کسی است که بنده‌اى از فرزندان اسماعیل را آزاد کند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧١، ص ١٤٧، ح ٣
١٤٧٣١- مَجْمُوعَةُ الشَّهِیدِ، رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: وَ مَنْ سَعَى فِی نَفَقَةِ عِیَالِهِ وَ وَالِدَیْهِ فَهُوَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کسی که برای به دست آوردن نفقه خانواده و والدینش تلاش کند مانند مجاهد در راه خداست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٥٥، ح ١٤٧٣١
١٤٧٢٢- فِقْهُ الرِّضَا ع: وَ لْیَکُنْ نَفَقَتُکَ عَلَى نَفْسِکَ وَ عِیَالِکَ قَصْداً فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ وَ الْعَفْوُ الْوَسَطُ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا إِلَى آخِرِهِ وَ قَالَ الْعَالِمُ ع ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ.
امام رضا علیه السلام فرمودند: نفقه و خرج و مخارج زندگی تو و خانواده‌ات باید در حدّ میانه و متوسّط باشد چنانکه خداوند می‌فرماید: «سؤال کنند تو را که چه در راه خدا انفاق کنند؟ جواب ده: آنچه زائد (بر ضروری زندگانی) است.» (آیه ٢١٩ سوره بقره) العفو یعنی حد میانه؛ و خدای تعالی فرمودند: «و آنان هستند که هنگام انفاق (به مسکینان) اسراف نکرده و بخل هم نورزند، بلکه احسان آنها در حد میانه و اعتدال باشد.» (آیه ٦٧ سوره فرقان) و عالم علیه السلام فرمود: برای کسی که میانه روی کند ضمانت می کنم که فقیر نشود.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٥٣، ح ١٤٧٢٢
١٨٠٤٢- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): سَبْعٌ مِنْ سَوَابِقِ الْأَعْمَالِ فَعَلَیْکُمْ بِهِنَّ فَذَکَرَهُنَّ وَ قَالَ فِیهِنَّ وَ النَّفَقَةُ عَلَى الْعِیَالِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هفت چیز از اعمال سبقت گیرنده است پس بر شما باد به آنها از جمله آنها نفقه بر خانواده است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢١٧، ح ١٨٠٤٢
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنِ الَّذِی أَحْتَنُّ عَلَیْهِ وَ تَلْزَمُنِی نَفَقَتُهُ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ.
حریز گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: غمگسار چه‌کسى باشم و مخارج چه‌کسى را به طور حتم بپردازم؟ فرمود: پدر و مادر، فرزند و همسر.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٣، ح ١
٣- سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ یَلْزَمُ الرَّجُلَ مِنْ قَرَابَتِهِ مِمَّنْ یُنْفِقُ عَلَیْهِ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ.
محمّد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: نفقه چه‌کسانى از خویشاوندان بر انسان واجب است؟ فرمود: نفقه پدر و مادر، فرزند و همسر واجب است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٣، ح ٣
١- عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: أَرْضَاکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُکُمْ عَلَى عِیَالِهِ.
امام سجّاد علیه السّلام: بیشترین خشنودی خداوند از کسی است که در زندگى، بیشتر بر خانواده‌اش توسعه دهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١١، ح ١
٢- وَ عَنْهُمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع إِنَّ لِی ضَیْعَةً بِالْجَبَلِ أَسْتَغِلُّهَا فِی کُلِّ سَنَةٍ ثَلَاثَ آلَافِ دِرْهَمٍ فَأُنْفِقُ عَلَى عِیَالِی مِنْهَا أَلْفَیْ دِرْهَمٍ وَ أَتَصَدَّقُ مِنْهَا بِأَلْفِ دِرْهَمٍ فِی کُلِّ سَنَةٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنْ کَانَتِ الْأَلْفَانِ تَکْفِیهِمْ فِی جَمِیعِ مَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ لِسَنَتِهِمْ فَقَدْ نَظَرْتَ لِنَفْسِکَ وَ وُفِّقْتَ لِرُشْدِکَ وَ أَجْرَیْتَ نَفْسَکَ فِی حَیَاتِکَ بِمَنْزِلَةِ مَا یُوصِی بِهِ الْحَیُّ عِنْدَ مَوْتِهِ.
محمّد بن مسلم گوید: مردى به امام باقر علیه السّلام گفت:
من در منطقه کوهستانى بوستانى دارم که هرساله از اجاره آن سه هزار درهم عایدى دارم با دو هزار درهم آن مخارج خانواده‌ام را تأمین مى‌کنم و هزار درهم آن را در راه خدا صدقه مى‌دهم.
امام باقر علیه السّلام فرمود: اگر دو هزار درهم تمام نیازمندى‌هاى خانواده‌ات را کفایت کند، بسیار خوب است. در این صورت سود خودت را حفظ کرده‌اى و به راه رشد و صلاح موفّق گشته‌اى، دیگران به هنگام مرگ وصیّت مى‌کنند که زاد و توشه‌اى براى آخرتشان بفرستند؛ و تو خود زاد و توشه آخرت را از پیش فرستاده‌اى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١١، ح ٢
٣- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً (الدهر: ٨) قَالَ الْأَسِیرُ عِیَالُ الرَّجُلِ یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ إِذَا زِیدَ فِی النِّعْمَةِ أَنْ یَزِیدَ أُسَرَاءَهُ فِی السَّعَةِ عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ فُلَاناً أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَمَنَعَهَا أُسَرَاءَهُ وَ جَعَلَهَا عِنْدَ فُلَانٍ فَذَهَبَ اللَّهُ بِهَا قَالَ مُعَمَّرٌ وَ کَانَ فُلَانٌ حَاضِراً.
امام ابو الحسن علیه السّلام فرمود:
شایسته آن است که انسان بر هزینه خانواده و عیال خود وسعت و گشایش دهد تا مرگ او را تمنّا نکنند. آن‌گاه حضرتش این آیه را تلاوت کرد که خدا مى‌فرماید: «غذاى خود را به مسکین، یتیم و اسیر مى‌خورانند، با آنکه خود اشتهاى وافرى دارند.»
حضرتش فرمود: خانواده و عیال انسان، اسیر انسان هستند، شایسته آن است که چون نعمت خدا بر کسى وافر شود، بر اسیران خانواده‌اش وسعت دهد و بر رفاهیت آنان بیفزاید.
حضرتش فرمود: خداوند بر فلانى (که در آن مجلس حاضر بود) نعمت عطا کرد، امّا او خانواده‌اش را از فیض نعمت الهى محروم کرد و عطاى الهى را نزد دیگران به امانت سپرد و خداوند امانت او را تباه کرد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١١، ح ٣
٤- عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْیَدُ الْعُلْیَا خَیْرٌ مِنَ الْیَدِ السُّفْلَى وَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ.
امام صادق علیه السّلام شنیدم که مى‌فرمود: دست دهنده والاتر از دست گیرنده است، امّا از خاندانت، آغاز کن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١١، ح ٤
٥- عَنِ ابْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ قَالَ: صَاحِبُ النِّعْمَةِ یَجِبُ عَلَیْهِ التَّوْسِعَةُ عَنْ عِیَالِهِ.
امام رضا علیه السّلام فرمود: کسى که داراى نعمت است، بر او واجب است که در هزینه زندگى بر خانواده‌اش توسعه بدهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١١، ح ٥
٧- سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع سُئِلَ أَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَقُوتُ عِیَالَهُ قُوتاً مَعْرُوفاً قَالَ نَعَمْ إِنَّ النَّفْسَ إِذَا عَرَفَتْ قُوتَهَا قَنِعَتْ بِهِ وَ نَبَتَ عَلَیْهِ اللَّحْمُ.
از امام صادق علیه السّلام سؤال شد که آیا پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله غذاى معروف براى خانواده خود فراهم مى‌کرد؟
فرمود: آرى، زیرا هرگاه غذاى نفس انسان آماده باشد، به آن غذا قانع مى‌گردد و گوشت بدنش از آن مى‌روید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ٧
١٢- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الْمُؤْمِنَ یَأْخُذُ بِأَدَبِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا وَسَّعَ عَلَیْهِ اتَّسَعَ وَ إِذَا أَمْسَکَ عَلَیْهِ أَمْسَکَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
مؤمن ادب را از خداوند فرا مى‌گیرد، اگر خداوند روزى او را زیاد کرد، او هم بر خانواده‌اش گشایش مى‌دهد و اگر خداوند روزى او را تنگ گرفت، او نیز تنگ مى‌گیرد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ١٢
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: دَخَلَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَرَأَى عَلَیْهِ ثِیَابَ بِیضٍ کَأَنَّهَا غِرْقِئُ الْبَیْضِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ هَذَا اللِّبَاسَ لَیْسَ مِنْ لِبَاسِکَ فَقَالَ لَهُ اسْمَعْ مِنِّی وَ عِ مَا أَقُولُ لَکَ فَإِنَّهُ خَیْرٌ لَکَ عَاجِلًا وَ آجِلًا إِنْ أَنْتَ مِتَ عَلَى السُّنَّةِ وَ الْحَقِّ وَ لَمْ تَمُتْ عَلَى بِدْعَةٍ أُخْبِرُکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ فِی زَمَانٍ مُقْفِرٍ جَدْبٍ فَأَمَّا إِذَا أَقْبَلَتِ الدُّنْیَا فَأَحَقُّ أَهْلِهَا بِهَا أَبْرَارُهَا لَا فُجَّارُهَا وَ مُؤْمِنُوهَا لَا مُنَافِقُوهَا وَ مُسْلِمُوهَا لَا کُفَّارُهَا فَمَا أَنْکَرْتَ یَا ثَوْرِیُّ فَوَ اللَّهِ إِنَّنِی لَمَعَ مَا تَرَى مَا أَتَى عَلَیَّ مُذْ عَقَلْتُ صَبَاحٌ وَ لَا مَسَاءٌ وَ لِلَّهِ فِی مَالِی حَقٌّ أَمَرَنِی أَنْ أَضَعَهُ مَوْضِعاً إِلَّا وَضَعْتُهُ قَالَ فَأَتَاهُ قَوْمٌ مِمَّنْ یُظْهِرُونَ الزُّهْدَ وَ یَدْعُونَ النَّاسَ أَنْ یَکُونُوا مَعَهُمْ عَلَى مِثْلِ الَّذِی هُمْ عَلَیْهِ مِنَ التَّقَشُّفِ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ صَاحِبَنَا حَصِرَ عَنْ کَلَامِکَ وَ لَمْ تَحْضُرْهُ حُجَجُهُ فَقَالَ لَهُمْ فَهَاتُوا حُجَجَکُمْ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ حُجَجَنَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُمْ فَأَدْلُوا بِهَا فَإِنَّهَا أَحَقُّ مَا اتُّبِعَ وَ عُمِلَ بِهِ فَقَالُوا یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مُخْبِراً عَنْ قَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ ص- وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (الحشر: ١٠) فَمَدَحَ فِعْلَهُمْ وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً (الدهر: ٨.) فَنَحْنُ نَکْتَفِی بِهَذَا فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْجُلَسَاءِ إِنَّا رَأَیْنَاکُمْ تَزْهَدُونَ فِی الْأَطْعِمَةِ الطَّیِّبَةِ وَ مَعَ ذَلِکَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْخُرُوجِ مِنْ أَمْوَالِهِمْ حَتَّى تَمَتَّعُوا أَنْتُمْ مِنْهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع دَعُوا عَنْکُمْ مَا لَا تَنْتَفِعُونَ بِهِ أَخْبِرُونِی أَیُّهَا النَّفَرُ أَ لَکُمْ عِلْمٌ بِنَاسِخِ الْقُرْآنِ مِنْ مَنْسُوخِهِ وَ مُحْکَمِهِ مِنْ مُتَشَابِهِهِ الَّذِی فِی مِثْلِهِ ضَلَّ مَنْ ضَلَّ وَ هَلَکَ مَنْ هَلَکَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَقَالُوا لَهُ أَوْ بَعْضِهِ فَأَمَّا کُلُّهُ فَلَا فَقَالَ لَهُمْ فَمِنْ هُنَا أُتِیتُمْ وَ کَذَلِکَ أَحَادِیثُ رَسُولِ اللَّهِ ص فَأَمَّا مَا ذَکَرْتُمْ مِنْ إِخْبَارِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِیَّانَا فِی کِتَابِهِ- عَنِ الْقَوْمِ الَّذِینَ أَخْبَرَ عَنْهُمْ بِحُسْنِ فِعَالِهِمْ فَقَدْ کَانَ مُبَاحاً جَائِزاً وَ لَمْ یَکُونُوا نُهُوا عَنْهُ وَ ثَوَابُهُمْ مِنْهُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ تَقَدَّسَ أَمَرَ بِخِلَافِ مَا عَمِلُوا بِهِ فَصَارَ أَمْرُهُ نَاسِخاً لِفِعْلِهِمْ وَ کَانَ نَهَى اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى رَحْمَةً مِنْهُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ نَظَراً لِکَیْلَا یُضِرُّوا بِأَنْفُسِهِمْ وَ عِیَالاتِهِمْ مِنْهُمُ الضَّعَفَةُ الصِّغَارُ وَ الْوِلْدَانُ وَ الشَّیْخُ الْفَانِی وَ الْعَجُوزُ الْکَبِیرَةُ الَّذِینَ لَا یَصْبِرُونَ عَلَى الْجُوعِ فَإِنْ تَصَدَّقْتُ بِرَغِیفِی وَ لَا رَغِیفَ لِی غَیْرُهُ ضَاعُوا وَ هَلَکُوا جُوعاً فَمِنْ ثَمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَمْسُ تَمَرَاتٍ أَوْ خَمْسُ قُرَصٍ أَوْ دَنَانِیرُ أَوْ دَرَاهِمُ یَمْلِکُهَا الْإِنْسَانُ وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یُمْضِیَهَا فَأَفْضَلُهَا مَا أَنْفَقَهُ الْإِنْسَانُ عَلَى وَالِدَیْهِ ثُمَّ الثَّانِیَةُ عَلَى نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ ثُمَّ الثَّالِثَةُ عَلَى قَرَابَتِهِ الْفُقَرَاءِ ثُمَّ الرَّابِعَةُ عَلَى جِیرَانِهِ الْفُقَرَاءِ ثُمَّ الْخَامِسَةُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ هُوَ أَخَسُّهَا أَجْراً وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِلْأَنْصَارِیِّ حِینَ أَعْتَقَ عِنْدَ مَوْتِهِ خَمْسَةً أَوْ سِتَّةً مِنَ الرَّقِیقِ وَ لَمْ یَکُنْ یَمْلِکُ غَیْرَهُمْ وَ لَهُ أَوْلَادٌ صِغَارٌ لَوْ أَعْلَمْتُمُونِی أَمْرَهُ مَا تَرَکْتُکُمْ تَدْفِنُوهُ مَعَ الْمُسْلِمِینَ یَتْرُکُ صِبْیَةً صِغَاراً یَتَکَفَّفُونَ النَّاسَ ثُمَّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ الْأَدْنَى فَالْأَدْنَى ثُمَّ هَذَا مَا نَطَقَ بِهِ الْکِتَابُ رَدّاً لِقَوْلِکُمْ وَ نَهْیاً عَنْهُ مَفْرُوضاً مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ قَالَ وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً (الفرقان: ٦٧) أَ فَلَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى قَالَ غَیْرَ مَا أَرَاکُمْ تَدْعُونَ النَّاسَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَثَرَةِ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ سَمَّى مَنْ فَعَلَ مَا تَدْعُونَ النَّاسَ إِلَیْهِ مُسْرِفاً وَ فِی غَیْرِ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ یَقُولُ- إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (الأنعام: ١٤١ و الأعراف: ٣١) فَنَهَاهُمْ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ نَهَاهُمْ عَنِ التَّقْتِیرِ وَ لَکِنْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ لَا یُعْطِی جَمِیعَ مَا عِنْدَهُ ثُمَّ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُ لِلْحَدِیثِ الَّذِی جَاءَ عَنِ النَّبِیِّ ص إِنَّ أَصْنَافاً مِنْ أُمَّتِی لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاؤُهُمْ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَى وَالِدَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَى غَرِیمٍ ذَهَبَ لَهُ بِمَالٍ فَلَمْ یَکْتُبْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَى امْرَأَتِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تَخْلِیَةَ سَبِیلِهَا بِیَدِهِ وَ رَجُلٌ یَقْعُدُ فِی بَیْتِهِ وَ یَقُولُ رَبِّ ارْزُقْنِی وَ لَا یَخْرُجُ وَ لَا یَطْلُبُ الرِّزْقَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عَبْدِی أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ السَّبِیلَ إِلَى الطَّلَبِ وَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ بِجَوَارِحَ صَحِیحَةٍ فَتَکُونَ قَدْ أَعْذَرْتَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فِی الطَّلَبِ لِاتِّبَاعِ أَمْرِی وَ لِکَیْلَا تَکُونَ کَلًّا عَلَى أَهْلِکَ فَإِنْ شِئْتُ رَزَقْتُکَ وَ إِنْ شِئْتُ قَتَّرْتُ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ غَیْرُ مَعْذُورٍ عِنْدِی وَ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ مَالًا کَثِیراً فَأَنْفَقَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ یَدْعُو یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَمْ أَرْزُقْکَ رِزْقاً وَاسِعاً فَهَلَّا اقْتَصَدْتَ فِیهِ کَمَا أَمَرْتُکَ وَ لِمَ تُسْرِفُ وَ قَدْ نَهَیْتُکَ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ ثُمَّ عَلَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیَّهُ ص کَیْفَ یُنْفِقُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَتْ عِنْدَهُ أُوقِیَّةٌ مِنَ الذَّهَبِ فَکَرِهَ أَنْ یَبِیتَ عِنْدَهُ فَتَصَدَّقَ بِهَا فَأَصْبَحَ وَ لَیْسَ عِنْدَهُ شَیْءٌ وَ جَاءَهُ مَنْ یَسْأَلُهُ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مَا یُعْطِیهِ فَلَامَهُ السَّائِلُ وَ اغْتَمَّ هُوَ حَیْثُ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مَا یُعْطِیهِ وَ کَانَ رَحِیماً رَقِیقاً فَأَدَّبَ اللَّهُ تَعَالَى نَبِیَّهُ ص بِأَمْرِهِ فَقَالَ وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً (الإسراء: ٣١) یَقُولُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ یَسْأَلُونَکَ وَ لَا یَعْذِرُونَکَ فَإِذَا أَعْطَیْتَ جَمِیعَ مَا عِنْدَکَ مِنَ الْمَالِ کُنْتَ قَدْ حَسَرْتَ مِنَ الْمَالِ فَهَذِهِ أَحَادِیثُ رَسُولِ اللَّهِ ص یُصَدِّقُهَا الْکِتَابُ وَ الْکِتَابُ یُصَدِّقُهُ أَهْلُهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَالَ أَبُو بَکْرٍ عِنْدَ مَوْتِهِ حَیْثُ قِیلَ لَهُ أَوْصِ فَقَالَ أُوصِی بِالْخُمُسِ وَ الْخُمُسُ کَثِیرٌ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَدْ رَضِیَ بِالْخُمُسِ فَأَوْصَى بِالْخُمُسِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الثُّلُثَ عِنْدَ مَوْتِهِ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّ الثُّلُثَ خَیْرٌ لَهُ أَوْصَى بِهِ ثُمَّ مَنْ قَدْ عَلِمْتُمْ بَعْدَهُ فِی فَضْلِهِ وَ زُهْدِهِ- سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا فَأَمَّا سَلْمَانُ فَکَانَ إِذَا أَخَذَ عَطَاهُ رَفَعَ مِنْهُ قُوتَهُ لِسَنَتِهِ حَتَّى یَحْضُرَ عَطَاؤُهُ مِنْ قَابِلٍ فَقِیلَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَنْتَ فِی زُهْدِکَ تَصْنَعُ هَذَا وَ أَنْتَ لَا تَدْرِی لَعَلَّکَ تَمُوتُ الْیَوْمَ أَوْ غَداً فَکَانَ جَوَابَهُ أَنْ قَالَ مَا لَکُمْ لَا تَرْجُونَ لِیَ الْبَقَاءَ کَمَا خِفْتُمْ عَلَیَّ الْفَنَاءَ أَ مَا عَلِمْتُمْ یَا جَهَلَةُ أَنَّ النَّفْسَ قَدْ تَلْتَاثُ عَلَى صَاحِبِهَا إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهَا مِنَ الْعَیْشِ مَا یَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فَإِذَا هِیَ أَحْرَزَتْ مَعِیشَتَهَا اطْمَأَنَّتْ وَ أَمَّا أَبُو ذَرٍّ فَکَانَتْ لَهُ نُوَیْقَاتٌ- وَ شُوَیْهَاتٌ یَحْلُبُهَا وَ یَذْبَحُ مِنْهَا إِذَا اشْتَهَى أَهْلُهُ اللَّحْمَ أَوْ نَزَلَ بِهِ ضَیْفٌ أَوْ رَأَى بِأَهْلِ الْمَاءِ الَّذِینَ هُمْ مَعَهُ خَصَاصَةً نَحَرَ لَهُمُ الْجَزُورَ أَوْ مِنَ الشِّیَاهِ عَلَى قَدْرِ مَا یَذْهَبُ عَنْهُمْ بِقَرَمِ اللَّحْمِ فَیَقْسِمُهُ بَیْنَهُمْ وَ یَأْخُذُ هُوَ کَنَصِیبِ وَاحِدٍ مِنْهُمْ لَا یَتَفَضَّلُ عَلَیْهِمْ وَ مَنْ أَزْهَدُ مِنْ هَؤُلَاءِ وَ قَدْ قَالَ فِیهِمْ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا قَالَ وَ لَمْ یَبْلُغْ مِنْ أَمْرِهِمَا أَنْ صَارَا لَا یَمْلِکَانِ شَیْئاً الْبَتَّةَ کَمَا تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِإِلْقَاءِ أَمْتِعَتِهِمْ وَ شَیْئِهِمْ وَ یُؤْثِرُونَ بِهِ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ عِیَالاتِهِمْ وَ اعْلَمُوا أَیُّهَا النَّفَرُ أَنِّی سَمِعْتُ أَبِی یَرْوِی عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ یَوْماً مَا عَجِبْتُ مِنْ شَیْءٍ کَعَجَبِی مِنَ الْمُؤْمِنِ إِنَّهُ إِنْ قُرِضَ جَسَدُهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا بِالْمَقَارِیضِ کَانَ خَیْراً لَهُ وَ إِنْ مَلَکَ مَا بَیْنَ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا کَانَ خَیْراً لَهُ وَ کُلُّ مَا یَصْنَعُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ فَلَیْتَ شِعْرِی هَلْ یَحِیقُ فِیکُمْ مَا قَدْ شَرَحْتُ لَکُمْ مُنْذُ الْیَوْمِ أَمْ أَزِیدُکُمْ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَرَضَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ فِی أَوَّلِ الْأَمْرِ أَنْ یُقَاتِلَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ عَشَرَةً مِنَ الْمُشْرِکِینَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یُوَلِّیَ وَجْهَهُ عَنْهُمْ وَ مَنْ وَلَّاهُمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ فَقَدْ تَبَوَّأَ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ثُمَّ حَوَّلَهُمْ عَنْ حَالِهِمْ رَحْمَةً مِنْهُ لَهُمْ فَصَارَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ عَلَیْهِ أَنْ یُقَاتِلَ رَجُلَیْنِ مِنَ الْمُشْرِکِینَ تَخْفِیفاً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِینَ فَنَسَخَ الرَّجُلَانِ الْعَشَرَةَ وَ أَخْبِرُونِی أَیْضاً عَنِ الْقُضَاةِ أَ جَوَرَةٌ هُمْ حَیْثُ یَقْضُونَ عَلَى الرَّجُلِ مِنْکُمْ نَفَقَةَ امْرَأَتِهِ إِذَا قَالَ إِنِّی زَاهِدٌ وَ إِنِّی لَا شَیْءَ لِی فَإِنْ قُلْتُمْ جَوَرَةٌ ظَلَّمَکُمْ أَهْلُ الْإِسْلَامِ وَ إِنْ قُلْتُمْ بَلْ عُدُولٌ خَصَمْتُمْ أَنْفُسَکُمْ وَ حَیْثُ تَرُدُّونَ صَدَقَةَ مَنْ تَصَدَّقَ عَلَى الْمَسَاکِینِ عِنْدَ الْمَوْتِ بِأَکْثَرَ مِنَ الثُّلُثِ أَخْبِرُونِی لَوْ کَانَ النَّاسُ کُلُّهُمْ کَالَّذِینَ تُرِیدُونَ زُهَّاداً لَا حَاجَةَ لَهُمْ فِی مَتَاعِ غَیْرِهِمْ فَعَلَى مَنْ کَانَ یُتَصَدَّقُ بِکَفَّارَاتِ الْأَیْمَانِ وَ النُّذُورِ وَ الصَّدَقَاتِ مِنْ فَرْضِ الزَّکَاةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ سَائِرِ مَا وَجَبَ فِیهِ الزَّکَاةُ مِنَ الْإِبِلِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ إِذَا کَانَ الْأَمْرُ کَمَا تَقُولُونَ لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَحْبِسَ شَیْئاً مِنْ عَرَضِ الدُّنْیَا إِلَّا قَدَّمَهُ وَ إِنْ کَانَ بِهِ خَصَاصَةٌ فَبِئْسَمَا ذَهَبْتُمْ إِلَیْهِ وَ حَمَلْتُمُ النَّاسَ عَلَیْهِ مِنَ الْجَهْلِ بِکِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ ص وَ أَحَادِیثِهِ الَّتِی یُصَدِّقُهَا الْکِتَابُ الْمُنْزَلُ وَ رَدِّکُمْ إِیَّاهَا بِجَهَالَتِکُمْ وَ تَرْکِکُمُ النَّظَرَ فِی غَرَائِبِ الْقُرْآنِ مِنَ التَّفْسِیرِ بِالنَّاسِخِ مِنَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ وَ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ أَخْبِرُونِی أَیْنَ أَنْتُمْ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ ع حَیْثُ سَأَلَ اللَّهَ مُلْکاً لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ فَأَعْطَاهُ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ ذَلِکَ وَ کَانَ یَقُولُ الْحَقَّ وَ یَعْمَلُ بِهِ ثُمَّ لَمْ نَجِدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَابَ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ لَا أَحَداً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ دَاوُدَ النَّبِیِّ ص قَبْلَهُ فِی مُلْکِهِ وَ شِدَّةِ سُلْطَانِهِ ثُمَّ یُوسُفَ النَّبِیِّ ع حَیْثُ قَالَ لِمَلِکِ مِصْرَ- اجْعَلْنِی عَلى خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (یوسف: ٥٦) فَکَانَ مِنْ أَمْرِهِ الَّذِی کَانَ أَنِ اخْتَارَ مَمْلَکَةَ الْمَلِکِ وَ مَا حَوْلَهَا إِلَى الْیَمَنِ وَ کَانُوا یَمْتَارُونَ الطَّعَامَ مِنْ عِنْدِهِ لِمَجَاعَةٍ أَصَابَتْهُمْ وَ کَانَ یَقُولُ الْحَقَّ وَ یَعْمَلُ بِهِ فَلَمْ نَجِدْ أَحَداً عَابَ ذَلِکَ عَلَیْهِ ثُمَّ ذُو الْقَرْنَیْنِ عَبْدٌ أَحَبَّ اللَّهَ فَأَحَبَّهُ اللَّهُ وَ طَوَى لَهُ الْأَسْبَابَ وَ مَلَّکَهُ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ کَانَ یَقُولُ الْحَقَّ وَ یَعْمَلُ بِهِ ثُمَّ لَمْ نَجِدْ أَحَداً عَابَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَتَأَدَّبُوا أَیُّهَا النَّفَرُ بِآدَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ اقْتَصِرُوا عَلَى أَمْرِ اللَّهِ وَ نَهْیِهِ وَ دَعُوا عَنْکُمْ مَا اشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ مِمَّا لَا عِلْمَ لَکُمْ بِهِ وَ رُدُّوا الْعِلْمَ إِلَى أَهْلِهِ تُوجَرُوا وَ تُعْذَرُوا عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ کُونُوا فِی طَلَبِ عِلْمِ نَاسِخِ الْقُرْآنِ مِنْ مَنْسُوخِهِ وَ مُحْکَمِهِ مِنْ مُتَشَابِهِهِ وَ مَا أَحَلَّ اللَّهُ فِیهِ مِمَّا حَرَّمَ فَإِنَّهُ أَقْرَبُ لَکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ أَبْعَدُ لَکُمْ مِنَ الْجَهْلِ وَ دَعُوا الْجَهَالَةَ لِأَهْلِهَا- فَإِنَّ أَهْلَ الْجَهْلِ کَثِیرٌ وَ أَهْلَ الْعِلْمِ قَلِیلٌ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ (یوسف: ٧٦).
مسعدة بن صدقه گوید: سفیان ثورى نزد امام صادق علیه السّلام آمد و مشاهده کرد لباس سفیدى به سفیدى پوست تخم‌مرغ (یا سفید آنکه پخته شده و خورده مى‌شود) بر تن آن حضرت است.
در این حال به امام صادق علیه السّلام گفت: این لباس، شایسته شما نیست.
آن حضرت علیه السّلام فرمودند: از من بشنو و آنچه را برایت مى‌گویم به خاطر بسپار، که برایت در این دنیا و نیز آخرت بهتر است؛ به شرطى که بر سنّت پیامبر صلّى اللّه علیه و اله و آیین حق بمیرى و بدعت‌گذار از دنیا نروى برایت گزارش مى‌کنم که رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله در زمانى زندگى مى‌فرمود که خشکسالى و قحطى بود، ولى هنگامى که دنیا روى آورد، سزاوارترین مردم دنیا براى استفاده از آن نیکان هستند نه فاجران و مؤمنان هستند نه منافقان و مسلمانان هستند نه کافران.
اى ثورى! این چیزى که بر من خرده گرفتى، به خدا سوگند واقعیت این است که با این وضعى که دارم، از زمانى که به یاد دارم، هیچ صبح و شبى بر من نیامده است که در مال و ثروت من حقى از خدا باقى مانده باشد که باید آن را به مصرفى مى‌رساندم، مگر آنکه آن را به جا مصرف کردم.
راوى مى‌افزاید: در این حال گروهى که تظاهر به زهد و ترک دنیا مى‌کردند و مردم را نیز به کار خود فرا مى‌خواندند و مى‌خواستند مردم همانند آنان کثیف و بدحال باشند. نیز آمدند و به آن حضرت عرض کردند:
رئیس ما از سخنان تو عاجز و درمانده شد، ولى دلیل‌هایش را به یاد نداشت تا بگوید.
آن حضرت فرمود: دلیل‌هایتان را بگویید.
گفتند: دلیل‌هاى ما از کتاب خداست.
فرمود: دلیل‌هاى خود را بیاورید که درست‌ترین چیزى که از آن پیروى و بدان عمل مى‌شود قرآن است.
گفتند: خداى تعالى از گروهى از اصحاب پیامبر صلّى اللّه علیه و اله گزارش مى‌کند و مى‌فرماید: «و ایثار مى‌کنند حتّى اگر خودشان تنگدست باشند و هرکه از بخل خویشتن را بازدارد تنها اینان رستگار مى‌شوند».
خداوند، کار این دسته را ستوده است؛ و در جاى دیگرى نیز مى‌فرماید: «و غذا را به خاطر دوستى خداوند به مسکین و یتیم و اسیر مى‌دهند».
مردى از حاضران مجلس گفت: ما شما را مى‌بینیم که از خوردن غذاهاى پاکیزه خوددارى مى‌کنید و با این وجود به مردم دستور مى‌دهید از دارایى‌هاى خودشان دست بردارند تا شما از اموالشان بهره‌مند گردید!
امام صادق علیه السّلام فرمود: این دلیلى که براى‌تان بى‌فایده است (و نمى‌توان بر مدّعاى شما بدان استدلال کرد) رها کنید؛ اى گروه! آیا ناسخ قرآن را از منسوخ تشخیص مى‌دهید و محکم را از متشابه آن مى‌شناسید که در مورد این چیزهاست که افراد این امّت گمراه و هلاک مى‌شوند؟!
گفتند: برخى را مى‌دانیم، ولى همه را نمى‌دانیم.
فرمود: از این‌جاست که بلاگیر و مصیبت‌زده شده‌اید.
احادیث رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله نیز چنین است، امّا این که گفتید خداوند عزّ و جلّ در کتابش از گروهى خبر داده و کارشان را نیکو شمرده است، مباح و جایز است و از این کار نهى نشده‌اند و ثواب کارشان را از خداوند عزّ و جلّ مى‌گیرند.
و این بدان سبب است که خداوند امرى را تجلیل و تقدیس نموده که شما برخلاف آن عمل مى‌کنید و کارشان منسوخ شده است و به خاطر رحم و مهربانى‌اش نسبت به مؤمنان از این کار نهى فرموده تا به خود، خانواده و نان‌خورهایشان که در زمره ایشان بچه‌هاى کوچک، کودکان و پیرمردان فرتوت و پیرزنان کهنسال قرار دادند و صبر بر گرسنگى ندارند، ضررى نرسد؛ چون اگر من قرص نانم را - که جز آن ندارم - صدقه بدهم، این افراد (نان‌خورها) از گرسنگى ضایع و هلاک مى‌شوند.
به همین خاطر رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود: اگر انسان پنج دانه خرما، یا پنج قرص نان، یا پنج دینار یا درهم داشته باشد و بخواهد آنها را خرج کند، برترین مرتبه در درجه اول به پدر و مادر خود انفاق کند و در درجه دوّم بر خودش و زن و بچه‌اش و در درجه سوم به خویشاوندان فقیرش و در درجه چهارم به همسایگان فقیرش بدهد و در درجه پنجم - که ثوابش از همه کمتر است - آن است که در راه خدا به افراد دیگر بدهد.
رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله در مورد فرد انصارى که هنگام مرگش پنج یا شش برده را - که جز آن چیزى نداشت - آزاد کرد در حالى که بچه‌هاى خردسالى داشت (چیزى براى آنها باقى نماند) فرمود: اگر گزارش کارش را به من مى‌دادید نمى‌گذاشتم او را به همراه مسلمانان (در قبرستان آنان) دفن کنید؛ چون بچه‌هاى خردسالى را رها کرده تا غذایشان را از مردم گدایى کنند!
آن‌گاه امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم برایم بازگو فرمود که رسول اللّه صلّى اللّه علیه و اله فرمود: «از نان‌خوران خودت (در انفاق کردن) شروع کن و به ترتیب به هرکه نزدیک‌تر از دیگرى است انفاق کن».
این گفتار کتاب الهى نیز گفتار شما را ردّ و از آن نهى مى‌کند و باز مى‌دارد و یک فرض و واجب الهى است، آنجا که مى‌فرماید: «و کسانى به هنگام انفاق و بخشش اسراف نمى‌نمایند و کم نیز نمى‌گذارند و حدّى بین این دو (اسراف و بخل) را رعایت مى‌کنند».
آیا نمى‌بینید که خداى تبارک و تعالى چیزى جز آن مى‌فرماید که شما در نظر دارید و مردم را بدان فرامى‌خوانید و مى‌گویید که بر خودشان سخت بگیرند و به دیگران ببخشند و کسى را که کارى را که شما مردم را بدان فرامى‌خوانید انجام دهد، اسراف‌کننده نامیده است.
خدا در آیه دیگرى از کتاب خود مى‌فرماید: «به راستى که خداوند، اسراف‌کاران را دوست ندارد.»
و بدین‌سان مردم را از اسراف بازداشته و از بخیل بودن نیز نهى کرده و چیزى بین این دو معنا را خواسته است؛ یعنى هرچه را دارد نبخشد؛ و آن‌گاه از خدا بخواهد که به او روزى دهد، پس خدا نیز دعایش را مستجاب نگرداند؛ چون در حدیثى آمده که پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود:
گروه‌هایى از امّت من دعایشان مستجاب نمى‌شود: مردى که به پدر و مادرش نفرین کند؛ مردى که بدهکارى را نفرین کند که مال او را گرفته و برده، ولى نوشته‌اى از او نگرفته و شاهدى بر قرض دادن خود به او نگرفته است؛ مردى که به زنش نفرین کند در حالى که خداوند عزّ و جلّ طلاق را در دست او قرار داد تا راهش را باز کند؛ مردى که در خانه‌اش بنشیند و بگوید: پروردگارا! به من رزق و روزى بده در حالى که به جست‌وجو و طلب رزق و روزى نمى‌رود، خداوند به او مى‌فرماید: بنده‌ام! آیا راه به دست آوردن روزى را قرار ندادم که در زمین با اعضاى سالمت به کار بپردازى تا بهانه‌اى بین من و خودت قرار بدهى و دستور مرا اطاعت کرده باشى و سربار اطرافیانت نباشى؟ من اگر بخواهم به تو روزى مى‌دهم و اگر نخواهم به تو روزى نمى‌دهم و تو حقى به گردن من ندارى؛
هم‌چنین دعاى مردى مستجاب نمى‌شود که خداوند به او رزق و روزى فراوان داده است، ولى او آن مال را به دیگرى بخشید سپس آمده و دعا مى‌کند و مى‌گوید: اى پروردگار من! به من رزق و روزى عطا کن.
چون خداى عزّ و جلّ نیز مى‌فرماید: مگر من به تو رزق و روزى زیاد نبخشیدم؟ چرا در آن میانه‌روى نکردى و به دستور من رفتار نکردى؟ چرا اسراف کردى در حالى که من تو را از آن بازداشته بودم؟ هم‌چنین دعاى مردى که براى قطع رحم و جدا شدن از خویشاوندان دعا کند، مستجاب نمى‌گردد.
امام صادق علیه السّلام افزودند: سپس خداى عزّ و جلّ به پیامبرش صلّى اللّه علیه و اله مى‌آموزد که چگونه انفاق کند؛ جریان از این قرار بوده که یک اوقیّه (هفت مثقال) طلا نزد آن حضرت بود و خوش نداشت که شب نزدش بماند و شبانه آن را انفاق فرمود و صبح هنگام، چیزى نداشت و هنگامى که فقیرى آمد و چیزى از آن حضرت خواست براى بخشش به او چیز در دست نداشت و آن فقیر، آن حضرت را ملامت نمود.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله از این که چیزى براى بخشیدن نداشته است غمگین و اندوهناک شد و این در حالى است که آن حضرت بسیار رحیم و دل‌نازک بود، خداى تعالى پیامبرش صلّى اللّه علیه و اله را با کلام خود تأدیب فرمود:
«نه دستت را به گردنت بینداز (که انفاق مکنى) و نه به‌طور کامل هرچه دارى ببخش که مردم تو را ملامت کنند و حسرت بخورى».
مى‌فرماید: مردم از تو درخواست مى‌کنند و تو را معذور نمى‌دارند پس اگر همه اموالت را ببخشى دستت از اموال نهى مى‌شود.
این‌ها حدیث‌هاى پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله هستند که قرآن آن را تصدیق مى‌کند و قرآن را اهل خود مؤمنان تصدیق مى‌کنند.
و هنگامى که ابوبکر در زمان مرگش به او گفتند: وصیت کن!
گفت: «به یک پنجم وصیّت مى‌کنم و یک پنجم نیز زیاد است، زیرا خداوند به یک پنجم راضى است».
پس به یک پنجم وصیّت کرد در حالى که خداوند حق اختیار یک سوم را در زمان مرگ براى او قرار داده بود؛ و اگر مى‌دانست یک سوم برایش بهتر است به آن وصیت مى‌نمود.
سپس کسى را که پس از پیامبر صلّى اللّه علیه و اله در فضل و زهد مى‌شناسید سلمان علیه السّلام و ابوذر علیه السّلام هستند؛ اما سلمان عادتش این بود که هرگاه سهمش را مى‌گرفت نفقه سالش را برمى‌داشت تا سهم سال آینده‌اش فرارسد. پس به او مى‌گفتند: اى ابا عبد اللّه! تو با این زهدى که دارى چنین مى‌کنى در حالى که نمى‌دانى شاید امروز یا فردا از دنیا بروى؟!
پاسخ سلمان چنین بود: چرا شما به زندگى مرا امید ندارید آن‌سان که بر من از مرگ بیم دارید؟! اى نادانان! آیا نمى‌دانید که نفس انسان اگر قوت روزمرّه نداشته باشد که به آن تکیه کند صاحب خود را از انجام عبادات کند و دربند مى‌کند و از صاحب خود اطاعت نمى‌کند؟ پس اگر روزى‌اش را به دست آورد، اعتماد به نفس پیدا مى‌کند.
و امّا ابوذر؛ پس او چند شتر و چند رأس گوسفند داشت که از آنان شیر مى‌دوشید و هرگاه که خانواده‌اش هوس گوشت مى‌کردند یا مهمانى برایش مى‌رسید یا مى‌دید یارانش در تنگدستى هستند شتر یا گوسفند ذبح مى‌نمود به اندازه‌اى که اشتهاى گوشتشان برطرف شود؛ و گوشت را بین آنان تقسیم مى‌نمود و خود نیز سهمى مانند آنان - نه بیشتر - برمى‌داشت؛ و چه کسى از چنین افرادى زاهدتر است در حالى که پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و اله درباره آنان فرمود آنچه را که فرمود؟! و کارشان هیچ‌گاه به جایى نرسید که بدون مال و اموال شوند، همان‌طور که شما مردم را سفارش مى‌کنید که اموالشان را دور بیندازند، امّا بر خود و خانواده‌شان سخت مى‌گرفتند.
اى مردم! بدانید من از پدرم شنیدم از پدرانش علیهم السّلام روایت مى‌نمود که روزى پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: «از چیزى در شگفت نشدم مانند شگفتى که از مؤمن شدم که اگر بدن او را در دنیا با قیچى‌ها پاره پاره کنند برایش بهتر است و اگر مالک آنچه که بین مشرق و مغرب است، باشد باز هم برایش بهتر است؛ و هر رفتارى که خداوند با او انجام دهد برایش نیکوتر است».
کاش مى‌دانستم مطالبى را که امروز براى شما بیان کردم آیا شما را کفایت مى‌کند یا باز هم شرح دهم؟!
آیا نمى‌دانید که خداوند عزّ و جلّ در ابتدا بر مؤمنان واجب کرده بود که هرکدام از آنان با ده نفر از مشرکان بجنگد و حق ندارد از آنان فرار کند و هرکس در نبرد فرار نماید جایگاهش را پر از آتش نموده است. سپس اوضاعشان را با رحمت خود نسبت به مؤمنان تغییر داد و بر هرمردى واجب شد که با دو مشرک بجنگد که تخفیفى از جانب خداوند عزّ و جلّ براى مؤمنان بود. پس حکم قتال با دو نفر، حکم قتال با ده نفر را نسخ کرد.
و هم‌چنین در مورد قضات به من خبر دهید: اگر یکى از شما در مورد نفقه مردى قضاوت کنند که نفقه همسرش را بپردازد در صورتى که مرد گفته است: من زاهدم و چیزى ندارم تا نفقه دهم. اگر در این صورت بگویید: قاضیان ستمکارند؟ مسلمانان شما را به ستم منسوب مى‌کنند.
و اگر بگویید: بلکه عادلند، با خودتان مخاصمه کرده‌اید به گونه‌اى که صدقه بر بینوایان را به هنگام مرگ به بیشتر از یک سوم رد مى‌کنید؟
به من خبر دهید اگر همه مردم زاهد باشند - مانند کسانى که شما مى‌خواهید - که هیچ نیازى به مال دیگران نداشته باشند پس به چه کسى صدقه داده شود با کفاره‌هاى سوگندها، نذرها و صدقات واجب یعنى زکات طلا، نقره، خرما، زبیب و بقیه چیزهایى که زکات در آن واجب است از شتر، گاو و گوسفند و بقیه موارد به چه کسى داده شود؟!
اگر جریان همان‌طورى باشد که شما مى‌گویید براى هیچ‌کس سزاوار نیست که چیزى از کالاى دنیا را نگه دارد مگر این که آن را ببخشد. گرچه به آن نیاز داشته باشد.
پس عقیده شما چه زشت است که مردم را به سوى آن واداشته‌اید که نادانى نسبت به کتاب خدا و سنّت پیامبر او صلّى اللّه علیه و اله و احادیث ایشان که قرآن آنها را تأیید کرده است؛ و عدم پذیرش شما آن را به خاطر نادانى که دارید و ترک نظر در غرائب قرآن - که عبارت از تفسیر ناسخ از منسوخ، محکم و متشابه و امر و نهى باشد.
و به من خبر دهید که نظر شما درباره سلیمان بن داوود علیه السّلام چیست؟ آنجا که از خداوند درخواست سلطنتى نمود که پس از او براى هیچ‌کس سزاوار نباشد. پس خداوند - که نامش بلند مرتبه است - آن را به او بخشید؛ و سلیمان علیه السّلام با آن سلطنتش همیشه حق مى‌گفت و به آن عمل مى‌نمود.
پس از آن ما ندیدیم که خداوند عزّ و جلّ این سلطنت را بر او و هم‌چنین بر هیچ کدام از مؤمنان عیب گیرد.
و چه مى‌گویید درباره داوود پیامبر علیه السّلام که پیش از سلیمان علیه السّلام در پادشاهى و عظمت سلطنتش چنین بود.
سپس نظر شما در مورد یوسف پیامبر علیه السّلام چیست آنجا که به پادشاه مصر فرمود: «مرا خزانه‌دار گنجینه‌هاى زمین قرار ده که من نگهبانى دانا هستم».
پس کارش به جایى رسید که پادشاهى مملکت پادشاه مصر و اطراف آن تا یمن را در دست گرفت؛ و مردم از نزد او براى گرسنگان غذا مى‌بردند و یوسف علیه السّلام همیشه حق مى‌گفت و به آن عمل مى‌نمود و کسى را ندیدیم که آن را بر یوسف علیه السّلام ایراد گیرد.
سپس چه مى‌گویید در مورد ذو القرنین علیه السّلام که بنده‌اى بود که خداوند او را دوست داشت و لوازم پادشاهى را براى او فراهم نمود و او را بر مشرق و مغرب زمین سلطنت داد و او نیز حق مى‌گفت و به آن عمل مى‌نمود. پس کسى را ندیدیم که آن را بر ذو القرنین علیه السّلام ایراد گیرد.
بنابراین اى گروه به آداب خدا که به مومنان مقرر فرموده متأدّب شوید و به امر و نهى خداوند اکتفا کنید و واگذارید آنچه را که بر شما مشتبه شده است. واگذارید قضایایى که به آن آگاهى ندارید و دانش آن را به اهل آن برگردانید. تا در نزد خداوند صاحب اجر شوید و معذور باشید؛ و در پى آگاهى به ناسخ قرآن از منسوخش و محکم آن از متشابه آن و چه که خداوند در قرآن حلال کرده از آنچه که حرام کرده است، باشید، زیرا آن شما را
و چه مى‌گویید درباره داوود پیامبر علیه السّلام که پیش از سلیمان علیه السّلام در پادشاهى سلطنتش چنین بود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٦٥، ح ١
٦- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْفَرَجِ الْقُمِّیِّ عَنْ مُعَاذٍ بَیَّاعِ الْأَکْسِیَةِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا مُعَاذُ أَ ضَعُفْتَ عَنِ التِّجَارَةِ أَوْ زَهِدْتَ فِیهَا قُلْتُ مَا ضَعُفْتُ عَنْهَا وَ مَا زَهِدْتُ فِیهَا قَالَ فَمَا لَکَ قُلْتُ کُنَّا نَنْتَظِرُ أَمْراً وَ ذَلِکَ حِینَ قُتِلَ الْوَلِیدُ وَ عِنْدِی مَالٌ کَثِیرٌ وَ هُوَ فِی یَدِی وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ عَلَیَّ شَیْءٌ وَ لَا أَرَانِی آکُلُهُ حَتَّى أَمُوتَ فَقَالَ تَتْرُکُهَا فَإِنَّ تَرْکَهَا مَذْهَبَةٌ لِلْعَقْلِ اسْعَ عَلَى عِیَالِکَ وَ إِیَّاکَ أَنْ یَکُونَ هُمُ السُّعَاةَ عَلَیْکَ.
معاذ گوید: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: اى معاذ! آیا از تجارت کردن ناتوان شده‌اى، یا این که آن را رها کرده‌اى؟ عرض کردم: هیچ کدام.
فرمود: پس چرا تجارت نمى‌کنى؟ عرض کردم: ما منتظر امر و حکومت شما بودیم. این در زمانى بود که ولید بن عبد الملک کشته شده بود و من نیز مال فراوانى داشتم و همه‌اش به صورت نقدى در دستم بود و کسى نیز از من طلب نداشت و فکر کردم که آن را تا پایان عمرم مصرف کنم.
حضرت فرمود: اگر تجارت را ترک کنى، (بدان که) این ترک کردن موجب از بین رفتن عقل مى‌شود؛ بر خانواده‌ات وسعت و رفاه بده و نگذار که خانواده‌ات پشت سرت بدگویى کنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ١٤٨، ح ٦
٢٨- ثواب الأعمال عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ لَمْ یَسْتَحِ مِنْ طَلَبِ الْمَعَاشِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ وَ رَخِیَ بَالُهُ وَ نَعِمَ عِیَالُهُ.
امام صادق علیه السلام: کسى که از طلب معاش خجالت نکشد، زحمتش کم و خیالش آسوده باشد و خانواده اش را در نعمت قرار دهد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٠٠، ص ٧، ح ٢٨
٢٤٥٦- عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: أَنَّهُ قَامَ أَبُو ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ عِنْدَ الْکَعْبَةِ فَقَالَ ... اجْعَلِ الدُّنْیَا دِرْهَمَیْنِ دِرْهَماً أَنْفَقْتَهُ عَلَى عِیَالِکَ وَ دِرْهَماً قَدَّمْتَهُ لآِخِرَتِکَ وَ الثَّالِثُ یَضُرُّ وَ لَا یَنْفَعُ لَا تُرِدْهُ اجْعَلِ الدُّنْیَا کَلِمَتَیْنِ کَلِمَةً فِی طَلَبِ الْحَلَالِ وَ کَلِمَةً لِلْآخِرَةِ وَ الثَّالِثَةُ تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ لَا تُرِدْهَا ثُمَّ قَالَ قَتَلَنِی هَمُّ یَوْمٍ لَا أُدْرِکُهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ابوذر رحمه اللّٰه نزدیک کعبه بپاخاست و گفت: ... دنیا را در دو درهم قرار ده، یکى آن درهم که بر عیال خود انفاق کنى و دیگر درهمى که براى آخرتت از پیش بفرستى؛ و درهم سوّم درهمى است که زیان میدهد و سودى نمى‌بخشد، پس آن را تباه مساز. سپس از درازى آرزو و کوتاهى عمر آدمى یاد کرد و از روى تأثر گفت: همّ و غمّ روزى که من آن را درک نمیکنم مرا کشت.
من لا یحضره الفقیه، ج ٢، ص ٢٨٢، ح ٢٤٥٦
٤٩١٠- قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع: عِیَالُ الرَّجُلِ أُسَرَاؤُهُ فَمَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ نِعْمَةً فَلْیُوَسِّعْ عَلَى أُسَرَائِهِ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ أَوْشَکَ أَنْ تَزُولَ تِلْکَ النِّعْمَةُ.
امام کاظم علیه السّلام فرمودند: زن و فرزند شخص اسیران او هستند و هر که را خداوند نعمتى بخشید بر عیال خود توسعه دهد و اگر چنین نکند چیزى نگذرد که آن فراخى از وى روى برتابد.
من لا یحضره الفقیه، ج ٣، ص ٥٥٦، ح ٤٩١٠
٢٤- تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا کَانَ عِنْدَهُ مِنْ ذَلِکَ شَیْءٌ یُنْفِقُهُ عَلَى عِیَالِهِ مَا شَاءَ ثُمَّ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ فَیَحْمِلُ إِلَیْهِ مَا عِنْدَهُ وَ مَا بَقِیَ مِنْ ذَلِکَ یَسْتَعِینُ بِهِ عَلَى أَمْرِهِ فَقَدْ أَدَّى مَا یَجِبُ عَلَیْهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: همانا انسان مؤمن اگر چیزی از آن (مالی) داشته باشد، می‌تواند آن را به هر مقداری که می‌خواهد بر خانواده‌اش انفاق کند. سپس هرگاه قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند، آنچه دارد باید در اختیار او قرار دهد و هرچه از آن باقی می‌ماند، برای امرار معاش خویش کمک می‌گیرد؛ و در این صورت آنچه را بر او واجب است ادا کرده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٠، ص ١٤٣، ح ٢٤
٨١٤٢- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَفْضَلُ دِینَارٍ دِینَارٌ أَنْفَقَهُ الرَّجُلُ عَلَى عِیَالِهِ وَ دِینَارٌ أَنْفَقَهُ عَلَى دَابَّتِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ دِینَارٌ أَنْفَقَهُ عَلَى أَصْحَابِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: بهترین دینارها دیناری است که مرد برای خانواده اش صرف می کند و دیناری که فرد برای مرکب خویش در راه خدا خرج کرده و دیناریست که مرد خرج یاران خویش در راه خدا می نماید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٧، ص ٢٤١، ح ٨١٤٢
١٥٣٤٩- دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ: فِی حُکْرَةِ الطَّعَامِ أَنَّهُ کَانَ یَشْتَرِی قُوتَهُ وَ قُوتَ عِیَالِهِ سَنَةً مِنْهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: در موضوع غذا همانا امام همواره غذاى یک سال خود و خانواده‌اش را مىخرید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٢٧٩، ح ١٥٣٤٩
١٦١٨١- عَنِ النَّبِیِّ ص: أَنَّهُ قَالَ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُوصِیَ بِجَمِیعِ مَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا تَفْعَلْ ذَلِکَ فَنَهَاهُ عَنِ الصَّدَقَة بِجَمِیعِهِ فَقَالَ لَهُ فَالنِّصْفُ فَقَالَ ص لَا فَقَالَ فَالثُّلُثُ فَقَالَ الثُّلُثُ وَ الثُّلُثُ کَثِیرٌ ثُمَّ قَالَ لَأَنْ تَتْرُکَهُ لِعِیَالِکَ خَیْرٌ لَکَ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به کسی که میخواست به همه مالش در راه خدا وصیت کند فرمودند: آن را انجام نده پس او را از صدقه همه مالش نهی کردند. پس به او گفت درباره نصفش؟ فرمود: خیر. گفت درباره یک سومش؟ فرمود: بله، یک سوم؛ و یک سوم بسیار است؛ اگر تو ورثه‌ات را بی‌نیاز رها کنی بهتر از آن است که نیازمند بگذاری که دست خویش را به گدایی نزد مردم دراز کنند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٤، ص ٩٥، ح ١٦١٨١
١٨٠٤١- دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، رُوِّینَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَطَبَ فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ فَذَکَرَ النِّسَاءَ فَقَالَ وَ لَهُنَّ عَلَیْکُمْ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در حجه الوداع خطبه خواندند و از زنان یاد کردند و فرمودند: و برای آنها بر شما این است که روزی آنها و لباس آنها را به نیکی تامین کنید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢١٧، ح ١٨٠٤١
١٨١٥٩- عَوَالِی اللآَّلِی، عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: لَیْسَ مِنَّا مِنْ وُسِّعَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَتَّرَ عَلَى عِیَالِهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: از ما نیست آن که خدا میدان روزى اش را فراخ کرده باشد و او بر خانواده اش تنگ گیرد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٥٦، ح ١٨١٥٩
٧- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ رِجَالِکُمْ قُلْنَا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ مِنْ خَیْرِ رِجَالِکُمُ التَّقِیَّ النَّقِیَّ السَّمْحَ الْکَفَّیْنِ النَّقِیَّ الطَّرَفَیْنِ الْبَرَّ بِوَالِدَیْهِ وَ لَا یُلْجِئُ عِیَالَهُ إِلَى غَیْرِهِ.
جابر بن عبد اللَّه گوید: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: نمیخواهید بهترین مردان شما را بشما بگویم؟ عرض کردیم: چرا، اى رسول خدا. فرمود: برخى از بهترین مردان شما، مرد پرهیزکار ناآلوده، دست باز (با سخاوت) زبان و دامن پاک، خوش رفتار با پدر و مادر است که عیالاتش را به پناهندگى به دیگران مجبور نسازد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٧، ح ٧
١٣- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِشِرَارِ رِجَالِکُمْ قُلْنَا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِنَّ مِنْ شِرَارِ رِجَالِکُمُ الْبَهَّاتَ الْجَرِیءَ الْفَحَّاشَ الْآکِلَ وَحْدَهُ وَ الْمَانِعَ رِفْدَهُ وَ الضَّارِبَ عَبْدَهُ وَ الْمُلْجِئَ عِیَالَهُ إِلَى غَیْرِهِ.
جابر بن عبد اللَّه گوید: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: بدترین مردانتان را بشما خبر ندهم؟ گفتیم: چرا یا رسول اللَّه! فرمود: از بدترین مردان شما، تهمت زننده بىباک فحاشى است که تنها بخورد و از بخشش (واجب و مستحب) دریغ کند و بندهاند را بزند و عیالش را بدیگران پناه دهد (یعنى نسبت بمخارج و حوائج آنها کوتاهى کند تا مجبور شوند بدیگران پناه برند).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢٩٢، ح ١٣
٢٠١١٤- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: مَنْ قُتِلَ دُونَ عِیَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: هر که در راه دفاع از خانواده خود کشته شود شهید است.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ١٢٠، ح ٢٠١١٤
٩٤٥١- الْمَوْلَى سَعِیدٌ الْمَزْیَدِیُّ فِی کِتَابِ تُحْفَةِ الْإِخْوَانِ، عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: مَا أُحِبُّ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا أَرْبَعَةً فَرَساً أُجَاهِدُ بِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ شَاةً أُفْطِرُ عَلَى لَبَنِهَا وَ سَیْفاً أَدْفَعُ بِهِ عَنْ عِیَالِی وَ دِیکاً یُوقِظُنِی عِنْدَ الصَّلَاةِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: جز چهار چیز، چیزی از دنیا را دوست ندارم؛ اسبی که با آن در راه خدا جهاد کنم و گوسفندی که با شیرش افطار کنم و شمشیری که با آن از خانواده ام دفاع کنم و خروسی که هنگام نماز مرا بیدار کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٨، ص ٢٤١، ح ٩٤٥١
١٣- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ الْقَیِّمَ عَلَى عِیَالِهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: از سعادت انسان است که خود شخصا امور خانواده‌اش را اداره کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٣، ح ١٣
٩- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الْخَزْرَجِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى کَلَّهُ عَلَى النَّاسِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ یَعُولُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: هرکه بار زندگى خود را بر دوش دیگران تحمیل کند، ملعون است، ملعون است. هر که خانواده خود را ضایع و بى‌نوا بگذارد، ملعون است، ملعون است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٢، ح ٩
الْإِبَانَةُ عَنِ ابْنِ بَطَّةَ وَ الْفَضَائِلُ عَنْ أَحْمَدَ أَنَّهُ اشْتَرَى تَمْراً بِالْکُوفَةِ فَحَمَلَهُ فِی طَرَفِ رِدَائِهِ فَتَبَادَرَ النَّاسُ إِلَى حَمْلِهِ وَ قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ نَحْنُ نَحْمِلُهُ فَقَالَ ع رَبُّ الْعِیَالِ أَحَقُّ بِحَمْلِهِ.
احمد گوید: روزى [امام على علیه السّلام] در شهر کوفه مقدارى خرما خریده و با گوشه اى از عبایش آن را حمل مى کرد برخى از مردم جلو آمده و گفتند: یا امیرمؤمنان! ما این محموله را براى شما مى آوریم. امام علیه السلام فرمودند: صاحب خانواده سزاوارتر است که آنها را حمل کند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٤١، ص ٥٤
قُوتُ الْقُلُوبِ عَنْ أَبِی طَالِبٍ الْمَکِّیِ کَانَ عَلِیٌّ ع یَحْمِلُ التَّمْرَ وَ الْمَالِحَ بِیَدِهِ وَ یَقُولُ لَا یَنْقُصُ الْکَامِلَ مِنْ کَمَالِهِ مَا جَرَّ مِنْ نَفْعٍ إِلَى عِیَالِهِ.
امام على علیه السّلام خرما و نمک را در دامنش حمل مى‌کردند و می فرمودند: از کمال شخص کامل چیزى کاسته نمى شود، مادامى که سودى به خانواده اش مى رساند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٤١، ص ٥٤
قَالَ عَلِیٌّ ع: لَا یَنْقُصُ الرَّجُلُ مِنْ کَمَالِهِ مَا حَمَلَ مِنْ شَیْءٍ إِلَى عِیَالِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از کمال مرد کم نکند باری که برای خانواده خود حمل می کند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٠، ص ٢٠٧
١٤٥٨٨- عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: مَا غُدْوَةُ أَحَدِکُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ مِنْ غُدْوَتِهِ یَطْلُبُ لِوُلْدِهِ وَ عِیَالِهِ مَا یُصْلِحُهُمْ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بامدادان برون شدن یکی از شما [برای جهاد] در راه خدا، ارجمندتر از بامدادان برون شدنش برای سامان بخشیدن به زندگی فرزندان و خانواده‌اش نیست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ١٣، ح ١٤٥٨٨
١٤- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَاسِرٍ الْخَادِمِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ قُوتِ عِیَالِهِ فِی الشِّتَاءِ وَ یَزِیدَ فِی وَقُودِهِمْ.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: شایسته است که مؤمن در فصل زمستان از هزینه زندگى خانواده خود بکاهد و بر هزینه وسایل گرمازا بیفزاید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٣، ح ١٤
١٠- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ اللَّهِ إِنَّا لَنَطْلُبُ الدُّنْیَا وَ نُحِبُّ أَنْ نُؤْتَاهَا فَقَالَ تُحِبُّ أَنْ تَصْنَعَ بِهَا مَا ذَا قَالَ أَعُودُ بِهَا عَلَى نَفْسِی وَ عِیَالِی وَ أَصِلُ بِهَا وَ أَتَصَدَّقُ بِهَا وَ أَحُجُّ وَ أَعْتَمِرُ فَقَالَ ع لَیْسَ هَذَا طَلَبَ الدُّنْیَا هَذَا طَلَبُ الْآخِرَةِ.
عبد اللّه بن ابى یعفور گوید: مردى به امام صادق علیه السّلام عرض کرد: به خدا سوگند! ما دنیا طلب هستیم و دوست مى‌داریم که (نعمت‌هاى) دنیا به ما داده شود. فرمود: دوست دارى با آن چه کار کنى؟ گفت: براى خودم و خانواده‌ام راحتى فراهم کنم، صله رحم به‌جا آورم، صدقه بدهم و حج و عمره انجام دهم. فرمود: این دنیاطلبى نیست؛ این آخرت‌طلبى است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٧٢، ح ١٠
٥- الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- لِمُصَادِفٍ مَوْلَاهُ اتَّخِذْ عُقْدَةً أَوْ ضَیْعَةً فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ النَّازِلَةُ أَوِ الْمُصِیبَةُ فَذَکَرَ أَنَّ وَرَاءَ ظَهْرِهِ مَا یُقِیمُ عِیَالَهُ کَانَ أَسْخَى لِنَفْسِهِ.
مرازم گوید امام صادق علیه السّلام به غلام خود مصادف فرمود: باغ یا بستان خریدارى کن؛ زیرا اگر مصیبت یا بلایى (مرگ) بر مرد وارد شود و به یاد آورد چیزى باقى گذاشته است که خرج خانواده‌اش را تأمین مى‌کند، راحت‌تر جان مى‌دهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٩٢، ح ٥
٣- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَکْرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ ع مَنْ طَلَبَ هَذَا الرِّزْقَ مِنْ حِلِّهِ لِیَعُودَ بِهِ عَلَى نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ کَانَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنْ غُلِبَ عَلَیْهِ فَلْیَسْتَدِنْ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ مَا یَقُوتُ بِهِ عِیَالَهُ فَإِنْ مَاتَ وَ لَمْ یَقْضِهِ کَانَ عَلَى الْإِمَامِ قَضَاؤُهُ فَإِنْ لَمْ یَقْضِهِ کَانَ عَلَیْهِ وِزْرُهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ- إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها إِلَى قَوْلِهِ- وَ الْغارِمِینَ فَهُوَ فَقِیرٌ مِسْکِینٌ مُغْرَمٌ.
امام کاظم علیه السّلام فرمود: هرکه این رزق را به‌طور حلال کسب کند تا به مخارج خود و خانواده‌اش بپردازد همانند جهادگر در راه خدا است. اگر باز هم براى خرج و خوراک کمبود داشت به ضمانت خدا و رسولش قرض بگیرد و خوراک خانواده‌اش را تأمین کند و اگر پیش از پرداخت بدهکارى‌اش از دنیا رفت پرداخت بدهکارى‌اش بر عهده امام علیه السّلام است و اگر او نیز نپرداخت این بدهکارى بر گردن او خواهد ماند و گناهش بر گردن اوست.
خداوند عزّ و جلّ مى‌فرماید: «صدقات، تنها براى فقیران و مسکینان و کارمندان زکات‌گیر و بدهکاران است». چنین شخصى نیز هم فقیر و هم مسکین و هم بدهکار (ورشکسته) است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٩٣، ح ٣
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِنَّ الْمَرْءَ یَحْتَاجُ فِی مَنْزِلِهِ وَ عِیَالِهِ إِلَى ثَلَاثِ خِلَالٍ یَتَکَلَّفُهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فِی طَبْعِهِ ذَلِکَ مُعَاشَرَةٌ جَمِیلَةٌ وَ سَعَةٌ بِتَقْدِیرٍ وَ غَیْرَةٌ بِتَحَصُّنٍ
امام صادق علیه السلام: مرد براى اداره منزل و خانواده خود به سه خصلت نیاز دارد که اگر هم به طور طبیعى آنها را نداشته باشد، باید خود را به تکلّف در آنها وا دارد: خوش رفتارى، گشاده دستىِ سنجیده و غیرت بر حفاظت از آنها.
تحف العقول، ص ٣٢٢
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَى تُحْفَةً فَحَمَلَهَا إِلَى عِیَالِهِ کَانَ کَحَامِلِ صَدَقَةٍ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِیجَ وَ لْیَبْدَأْ بِالْإِنَاثِ قَبْلَ الذُّکُورِ فَإِنَّهُ مَنْ فَرَّحَ أُنْثَى فَکَأَنَّمَا عتق [أَعْتَقَ] رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ وَ مَنْ أَقَرَّ بِعَیْنِ ابْنٍ فَکَأَنَّمَا بَکَى مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ مَنْ بَکَى مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ أَدْخَلَهُ جَنَّاتِ النَّعِیمِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر که وارد بازار شود و چیزى خریده و آن را براى خانواده اش ببرد، مانند کسى است که صدقه اى را براى گروهى نیازمند مى برد و باید پیش از پسران، از دختران آغاز کند؛ چرا که هر که دخترى را شاد کند، گویا برده اى از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است و هر که چشمِ پسرى را روشن کند، گویا از ترس خداوند گریسته است و هر که از ترس خداوند بگِرید، خداوند او را وارد بهشت هاى پُر نعمت مى سازد.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ٢٠١
١٦- قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّهُ دَعَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ ع عَلَى أَنْ تَضْمَنَ لِی ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِیَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَا تُدْخِلُ عَلَیْنَا شَیْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرُ عَنَّا شَیْئاً فِی الْبَیْتِ وَ لَا تُجْحِفُ بِالْعِیَالِ قَالَ ذَلِکَ لَکَ فَأَجَابَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع.
امام رضا علیه السلام فرمودند: مردى امیر المؤمنین علیه السلام را به میهمانى دعوت کرد. حضرت فرمود: مى پذیرم به شرط این که سه قول به من بدهى. عرض کرد: چه قولى اى امیر المؤمنین؟ فرمود: از بیرون چیزى براى من تهیه نکنى، آن چه را در خانه دارى از من دریغ نکنى و در حقّ خانواده ات اجحاف ننمایى. (بر خانواده ات تنگ نگیری.) عرض کرد: قبول مى کنم اى امیر المؤمنین. پس على بن ابى طالب علیه السلام دعوت او را پذیرفت.
عیون أخبار الرضا (ع)، ج ١، ص ٢٥٩، ح ١٦
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: حُسْنُ الْخُلُقِ فِی ثَلَاثٍ اجْتِنَابِ الْمَحَارِمِ وَ طَلَبِ الْحَلَالِ وَ التَّوَسُّعِ عَلَى الْعِیَالِ.
امام على علیه السلام: خوش خویى در سه چیز است: دورى از کارهاى حرام، طلب حلال و فراهم آوردن آسایش و رفاه براى خانواده.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٩٤
٧- فقه الرضا علیه السلام: أَحْسِنُوا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى عِیَالِکُمْ وَ وَسِّعُوا عَلَیْهِمْ فَقَدْ أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ ع أَنَّهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحَاسِبُ الصَّائِمَ عَلَى مَا أَنْفَقَهُ فِی مَطْعَمٍ وَ لَا مَشْرَبٍ وَ إِنَّهُ لَا إِسْرَافَ فِی ذَلِکَ.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: در ماه رمضان به خانواده خود نیکى کنید و بر آنان توسعه دهید که من از عالِم علیه السلام روایت مى کنم که گفت: «خداوند، روزه دار را بر آنچه در خوردنى و آشامیدنى خرج کرده، محاسبه نمى کند و در این مورد اسرافى نیست».
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٣، ص ٣١٧، ح ٧
٩٠٨١- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَى السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ فِیهَا قَصْراً مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ یُرَى دَاخِلُهَا مِنْ خَارِجِهَا وَ خَارِجُهَا مِنْ دَاخِلِهَا مِنْ ضِیَائِهَا وَ فِیهَا (بُنْیَانٌ مِنْ زَبَرْجَدٍ) فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ لِمَنْ هَذَا الْقَصْرُ فَقَالَ لِمَنْ أَطَابَ الْکَلَامَ وَ أَدَامَ الصِّیَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ تَهَجَّدَ بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرِی مَا إِطَابُ الْکَلَامِ یَا عَلِیُّ قَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ أَ تَدْرِی مَنْ أَدَامَ الصِّیَامَ قَالَ لَا قَالَ مَنْ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ لَمْ یُفْطِرْ مِنْهُ یَوْماً أَ تَدْرِی مَا إِطْعَامُ الطَّعَامِ قَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ طَلَبَ لِعِیَالِهِ مَا یَکُفُ بِهِ وُجُوهَهُمْ عَنِ النَّاسِ وَ تَدْرِی مَنْ یَتَهَجَّدُ بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ قَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ لَمْ یَنَمْ حَتَّى یُصَلِّیَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ یَعْنِی بِالنَّاسُ نِیَامٌ الْیَهُودَ وَ النَّصَارَى فَإِنَّهُمْ یَنَامُونَ فِیمَا بَیْنَهُمَا.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هنگامی که مرا به آسمان‌ها بردند وارد بهشت شدم و در آنجا قصری از یاقوت سرخ را مشاهده کردم که باطن آن هم از بیرون مشاهده می‌شد. آن یاقوت بسیار پر نور و درخشنده بود در این قصر دو قبّه از درّ و زبرجد دیده می‌شد، گفتم: ای جبرئیل! این قصر متعلّق به کیست؟ فرمود: آن برای کسی است که سخن‌های خوب بگوید و روزه داشته باشد و طعام به مردم بدهد و در شب‌ها هنگامی که مردم خواب هستند نماز بگذارد. سپس فرمود: ای علی (ع)! آیا می‌دانی مقصود از خوب سخن‌گفتن چیست؟ گفتم: خدا و رسول داناترند. فرمود: کسی که بگوید: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ» آیا می‌دانی مقصود از روزه داشتن چیست؟ گفتم: نه. فرمود: کسی که ماه رمضان را روزه بگیرد و روزی را از آن روزه نخورد. آیا می‌دانی مقصود از طعام دادن چیست؟ گفتم: خدا و رسول داناترند. فرمود: کسی که برای خانواده اش طلب روزی نماید تا آبروی آنان را نزد مردم حفظ نماید؛ و می‌دانی کسی که در شب‌ها هنگامی که مردم خواب هستند نماز می گذارد کیست؟ گفتم: خدا و رسول داناترند. فرمود: کسی که شب ها نخوابد تا این که نماز عشا را بخواند؛ و یعنی (شاید این را راوی می گوید) مردم یهود و نصارا هستند، چون آنان از سر شب مى خوابند.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٨٩، ح ٩٠٨١
٤٩٠٦- قَالَ الصَّادِقُ (ع): هُلْکٌ بِذَوِی الْمُرُوءَةِ أَنْ یَبِیتَ الرَّجُلُ عَنْ مَنْزِلِهِ بِالْمِصْرِ الَّذِی فِیهِ أَهْلُهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: برای صاحبان مروت و جوانمردی، هلاکت است که در شهری که خانواده‌اش در آن زندگی می‌کند، در جاى دیگر شب را به صبح آورد.
من لا یحضره الفقیه، ج ٣، ص ٥٥٥، ح ٤٩٠٦
١٩- الأمالی للشیخ الطوسی بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَبِی قَتَادَةَ عَنْ دَاوُدَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: ثَلَاثَةٌ هِیَ مِنَ السَّعَادَةِ الزَّوْجَةُ الْمُوَاتِیَةُ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ وَ الرِّزْقُ یُرْزَقُ مَعِیشَة یَغْدُو عَلَى صَلَاحِهَا وَ یَرُوحُ عَلَى عِیَالِهِ.
امام صادق علیه السلام فرمودند: سه چیز از خوشبختى است: همسر سازگار، فرزند نیکوکار؛ و کار و کسبى که روز در پى اصلاح آن رود و شب نزد خانواده اش برگردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٠٠، ص ٦، ح ١٩
