تنبلی، سستی و کسالت
موضوعات
مبانی: شناخت- بدی تنبلی- توصیه-
موجبات تنبلی: سستی- گناه- صبور نبودن- ریاکاری- پشیمانی
ضررهای تنبلی: ضایع کردن حق- شکر نکردن- گناه کردن- کوتاهی کردن- رها کردن کار- بی حوصله- عمل نکردن- بهره نبردن از دنیا و آخرت- ناتوانی- فقر- زحمت برای دیگران- خراب کردن آخرت- حسرت در آخرت- پیروز نشدن- نرسیدن به آرزو- پشیمانی- ناقص بودن- از بین رفتن فرصتها- قوی شدن دشمن- ابتلا به همه بدیها- دوری دوستان- گرفتار امور ناخوشایند شدن-
روش رفع تنبلی: عزم و اراده- خواندن قرآن- تدبیر- مومن بودن
کلمه «کسل» در کتابهای زیر بررسی شد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل.
مبانی
شناخت
عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَان قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ مَوَالِیهِ فَجَرَى ذِکْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ... وَ النَّشَاطُ وَ ضِدَّهُ الْکَسَل ...
امام صادق (علیه السلام) در مورد لشکر عقل و جهل فرمودند: ... و نشاط (از لشکر عقل است) و ضد آن تنبلی است (که از لشکر جهل است) ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢٣، ح ١٤
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): تَأخیرُ العَمَلِ عُنوانُ الکَسَلِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: به تأخیر افکندن کار، نشانه تنبلى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٥١، ح ٢٧٩٦
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): یَا أَبَا ذَرٍّ اعْلَمْ أَنَّ کُلَّ شَیْءٍ إِذَا فَسَدَ فَالْمِلْحُ دَوَاؤُهُ وَ إِذَا فَسَدَ الْمِلْحُ فَلَیْسَ لَهُ دَوَاءٌ وَ اعْلَمْ أَنَّ فِیکُمْ خُلُقَیْنِ الضَّحِکَ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ وَ الْکَسَلَ مِنْ غَیْرِ سَهَرٍ
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: ای ابوذر! نمک، نگهدارِ هر چیزی از فساد است؛ ولی اگر نمک فاسد شود چاره و دوایی ندارد و بدان که دو خوی در شما هست: خنده بی تعجّب و بی جا و تنبلی بدون فراموشی.
مجموعه ورام، جلد ٢، صفحه ٥١
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع کَانَ یَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ... اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی فِیهِ النُّعَاسَ وَ الْکَسَلَ وَ السَّأْمَةَ وَ الْفَتْرَةَ وَ الْقَسْوَةَ وَ الْغَفْلَةَ وَ الْغِرَّةَ ...
عبد الرحمن بن بشیر از بعضی از افراد گوید در هر روز از ماه رمضان امام سجاد (علیه السلام) دعا می کردند: ... خدایا من را از این خصلتها در این ماه برکنار بدار؛ خواب آلودگی، تنبلی، دل زدگی، سهل انگاری، سخت دلی، غفلت، مغرور شدن ...
وسائل الشیعة، ج ١٠، ص ٣٢٥، ح ١٣٥٢٠
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ اللَّهُمَّ امْلَأْ قَلْبِی حُبّاً لَکَ و ... َاللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَ الْهَرَمِ وَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ الْغَفْلَةِ...
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خدایا قلبم را از محبتت پر فرما و ... خدایا به تو پناه می برم از تنبلی و هَرَم و ترس و بخل و غفلت ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٨٥، ح ٢٤
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: التَّوَانِی سَجِیَّةُ النَّوْکَى
امام علی (علیه السلام) فرمودند: سستى و اهمال، خصلت سبک سران است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦١٤
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: أَقْبَحُ الْعِیِّ الْعَجْزُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: زشت ترین ناتوانی عاجز بودن است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٧، ح ١٣٥٢٧
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع کَانَ یَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَان ... اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی فِیهِ النُّعَاسَ وَ الْکَسَلَ ...
امام سجاد (علیه السلام) در دعای هر روز ماه رمضان فرمودند: ... خدایا ببر از من در آن (ماه رمضان) خواب آلودگی و کسالت را ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ٧٥، ح ٧
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ أَوْ أُبْغِضُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ کَسْلَاناً [کَسْلَانَ] عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ مَنْ کَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَکْسَلُ.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: همانا من فردی را که در امر دنیایش تنبلی کند دشمن دارم؛ کسی که در امر دنیایش تنبل است در امر آخرتش تنبل‌تر است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٥، ح ٤
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِیَّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ إِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوءٍ إِنَّهُ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: از دو خصلت بر حذر باش (یکی) خستگی و دلخوری و (دیگری) کسالت و تنبلی؛ همانا این دو خصلت کلید همه بدی ها هستند هرآینه اگر بی قراری کنی بر حق نمی توانی صبور باشی و اگر سستی کنی حقی را نمی توانی به دست آوری.
وسائل الشیعة، ج ١٧، ص ٦١، ح ٢١٩٨٣
عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع: أَنَّهُ جَاءَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ عَلِّمْنِی مَوْعِظَةً فَقَالَ ع لَهُ ... وَ إِنْ کَانَ الثَّوَابُ مِنَ اللَّهِ حَقّاً فَالْکَسَلُ لِمَا ذَا.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: مردی نزد او آمد و گفت پدر و مادرم فدایت از فرزند رسول خدا (ص) به من موعظه ای بیاموز؛ ایشان فرمودند: ... اگر پاداش از جانب خدا حق است پس تنبلی برای چه؟
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٦، ح ١٣٥٢٤
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَکْسَلُوا فِی طَلَبِ مَعَایِشِکُمْ فَإِنَّ آبَاءَنَا کَانُوا یَرْکُضُونَ فِیهَا وَ یَطْلُبُونَهَا.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در طلب روزی تنبلی نکنید چرا که پدران ما به دنبال آن می دویدند و آن را طلب می کردند.
وسائل الشیعة، ج ١٧، ص ٦٠، ح ٢١٩٨٠
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَسْتَعِنْ بِکَسْلَانَ وَ لَا تَسْتَشِیرَنَّ عَاجِزاً.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: از آدم تنبل کمک مگیر و با ناتوان مشورت مکن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٥، ح ٦
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فی وصیته لابنه الحسین (علیه السلام): یَا بُنَیَّ أُوصِیکَ بِتَقْوَى اللَّهِ فِی الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ کَلِمَةِ الْحَقِّ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الْقَصْدِ فِی الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ بِالْعَدْلِ عَلَى الصَّدِیقِ وَ الْعَدُوِّ وَ بِالْعَمَلِ فِی النَّشَاطِ وَ الْکَسَلِ وَ الرِّضَا عَنِ اللَّهِ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاء ...
امام علی (علیه السلام) در توصیه به فرزندشان امام حسین (علیه السلام) فرمودند: ای پسرم! تو را توصیه می کنم به تقوای الهی در ثروت و فقر و کلام حق در خشنودی و غضب و قرار داشتن در راه راست در ثروت و فقر و عدالت با دوست و دشمن و به انجام عمل در نشاط و تنبلی و رضایت از خدا در شدت (در وضعیت زندگی) و آسانی و ...
تحف العقول، ص ٨٨
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): لَا تَتَّکِلْ فِی أُمُورِکَ عَلَى کَسْلَانَ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: در کارهای خود به آدم تنبل، تکیه و اعتماد نکن.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٢
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): یَا أَبَا ذَرٍّ إِیَّاکَ وَ التَّسْوِیفَ بِأَمَلِکَ فَإِنَّکَ بِیَوْمِکَ وَ لَسْتَ بِمَا بَعْدَهُ فَإِنْ یَکُنْ غَدٌ لَکَ فَکُنْ فِی الْغَدِ کَمَا کُنْتَ فِی الْیَوْمِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ غَدٌ لَکَ لَمْ تَنْدَمْ عَلَى مَا فَرَّطْتَ فِی الْیَوْمِ
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: ای اباذر! بپرهیز از اهمال کاری (سستی در کارها) بر اثر آرزوهایت. تو امروز، در مقابل امروزت هستی، از آینده چه خبر داری؟ اگر فردایی داشتی برای فردایت چنان باش که برای امروزت بودی؛ و اگر فردایی برای تو نبود بر کوتاهی و قصور امروز، اندوه نخواهی داشت.
مجموعه ورام، جلد ٢، صفحه ٥١
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ قَالَ: مِنَ التَّوَانِی یَتَوَلَّدُ الْکَسَلُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: از سستی تنبلی به وجود می آید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢١
قَالَ الصَّادِقُ ع التَّوْبَةُ حَبْلُ اللَّهِ وَ مَدَدُ عِنَایَتِهِ وَ لَا بُدَّ لِلْعَبْدِ مِنْ مُدَاوَمَةِ التَّوْبَةِ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ کُلُّ فِرْقَةٍ مِنَ الْعِبَادِ لَهُمْ تَوْبَةٌ فَتَوْبَةُ الْأَنْبِیَاءِ مِنِ اضْطِرَابِ السِّرِّ وَ تَوْبَةُ الْأَوْلِیَاءِ مِنْ تَلْوِینِ الْخَطَرَاتِ وَ تَوْبَةُ الْأَصْفِیَاءِ مِنَ التَّنْفِیسِ وَ تَوْبَةُ الْخَاصِّ مِنَ الِاشْتِغَالِ بِغَیْرِ اللَّهِ تَعَالَى وَ تَوْبَةُ الْعَامِّ مِنَ الذُّنُوبِ وَ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مَعْرِفَةٌ وَ عِلْمٌ فِی أَصْلِ تَوْبَتِهِ وَ مُنْتَهَى أَمْرِهِ وَ ذَلِکَ یَطُولُ شَرْحُهُ هَاهُنَا فَأَمَّا تَوْبَةُ الْعَامِّ فَأَنْ یَغْسِلَ بَاطِنَهُ مِنَ الذُّنُوبِ بِمَاءِ الْحَسْرَةِ وَ الِاعْتِرَافِ بِجِنَایَتِهِ دَائِماً وَ اعْتِقَادِ النَّدَمِ عَلَى مَا مَضَى وَ الْخَوْفِ عَلَى مَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ وَ لَا یَسْتَصْغِرَ ذُنُوبَهُ فَیَحْمِلَهُ ذَلِکَ إِلَى الْکَسَلِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: توبه ریسمان خداوند بزرگ است و یارى و کشش عنایت و لطف اوست و بنده را باید که پیوسته و در همه حال به مقتضاى حال و جریان امور خود در حال توبه باشد و براى هر فرقه و طائفهاى توبه مخصوصى است؛ پس توبه پیامبران الهى از مضطرب شدن باطن و به هم خوردن حالت اطمینان است؛ و توبه اولیاء از عوارض رنگارنگ و تلون خاطر است که بر خلاف ثبوت و استقامت است؛ و توبه اصفیاء و برگزیدگان حق از استراحت و فراغت و غفلت و کدورت مىباشد که بر خلاف دوام توجه است و توبه افراد خاص و بندگان مخصوص از مشغول بودن به غیر پروردگار است که توجه به غیر خدا پیدا کرده و سر گرم به آنها باشد.
و توبه عوام و عموم مردم از گناهان و معاصى و خلافها است.
و براى هر کدام از این اصناف و طبقات نسبت به موضوع توبه مخصوص خود و نتیجه توبه و هدف و برنامه خود، معرفت و علم مخصوصى است که به دیگرى صدق نمىکند و شرح و تفصیل آنها به طول مىانجامد. پس در اینجا به توبه عمومى مىپردازیم و حقیقت توبه عوام اینست که: بشوید باطن خود را که از معاصى آلوده و کدر شده است به اشک حسرت و ندامت و اعتراف کند به تقصیر و جنایت خود دائما و در همه حال و از صمیم دل بر اعمال سوء و غفلت گذشته خود اظهار پشیمانى کند و پیوسته نسبت به آینده خود ترسناک و مضطرب باشد و هرگز معصیت و خلاف را کوچک نشمارد تا موجب جرأت و بىاعتنایى و کسل بودن او گردد.
مصباح الشریعة، ص ٩٧ (باب هفتاد و نهم در توبه کردن)
عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَةُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحُقُوقَ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند رسول خدا (ص) فرمودند: انسان صبور سه علامت دارد؛ اول کسالت و تنبلی نمی کند، دوم خستگی و ناراحتی و سوم از خدای عزوجل شکایت نمی کند برای اینکه هرگاه تنبلی کند هرآینه حقوق را ضایع می کند و هنگامی که خستگی و ناراحتی دارد شکر را ادا نمی کند و وقتی از خدای عزوجل شکایت کند هرآینه او را معصیت می کند.
وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٢٣، ح ٢٠٨٦٢
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ لِلْمُرَائِی یَنْشَطُ إِذَا رَأَى النَّاسَ وَ یَکْسَلُ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ وَ یُحِبُّ أَنْ یُحْمَدَ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: برای ریاکار سه علامت است، هنگامی که مردم او را می بینند با نشاط است و هنگامی که تنهاست کسالت دارد و دوست دارد در همه اتفاقات او را ستایش کنند.
وسائل الشیعة، ج ١، ص ٧٣، ح ١٦٥
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ لِجَابِرِ بْنِ یَزِیدَ: وَ إِیَّاکَ وَ التَّوَانِیَ فِیمَا لَا عُذْرَ لَکَ فِیهِ فَإِلَیْهِ یَلْجَأُ النَّادِمُونَ.
امام باقر (علیه السلام) به جابر بن یزید فرمودند: بر حذر باش از سستی در آنچه که عذری در آن نداری زیرا پشیمانان به این خصلت پناه مى برند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٦، ح ١٣٥٢٣
عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَةُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحُقُوقَ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند رسول خدا (ص) فرمودند: انسان صبور سه علامت دارد؛ اول کسالت و تنبلی نمی کند، دوم خستگی و ناراحتی و سوم از خدای عزوجل شکایت نمی کند برای اینکه هرگاه تنبلی کند هرآینه حقوق را ضایع می کند و هنگامی که خستگی و ناراحتی دارد شکر را ادا نمی کند و وقتی از خدای عزوجل شکایت کند هرآینه او را معصیت می کند.
وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٢٣، ح ٢٠٨٦٢
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: مَنْ أَطَاعَ التَّوَانِیَ ضَیَّعَ الْحُقُوقَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسی که از سستی اطاعت کند حقوق را ضایع می سازد.
تَوَانَى: کوتاهى کردن، اهمیت ندادن، سستی کردن.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٩
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: الْحَزْمُ بِضَاعَةٌ وَ التَّوَانِی إِضَاعَةٌ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: دوراندیشى سرمایه است و سستى و اهمال [در کار] ضایع کننده [عمر و فرصت] است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٦، ح ١٣٥٢٧
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: التَّوَانِی فِی الدُّنْیَا إِضَاعَةٌ وَ فِی الْآخِرَةِ حَسْرَةٌ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: سستى و اهمال [در کار] در دنیا ضایع کننده [عمر و فرصت] است و در آخرت حسرت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٦
فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ لَا تَمْزَحْ فَیَذْهَبَ بَهَاؤُکَ وَ لَا تَکْذِبْ فَیَذْهَبَ نُورُکَ وَ إِیَّاکَ وَ خَصْلَتَیْنِ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ فَإِنَّکَ إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ وَ إِنْ کَسِلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقّاً یَا عَلِیُّ مَنِ اسْتَوْلَى عَلَیْهِ الضَّجَرُ رَحَلَتْ عَنْهُ الرَّاحَةُ.
در وصیت رسول خدا (ص) به امام علی (علیه السلام) آمده است که فرمودند: ای علی! شوخی مکن که خوبی و نیکویی تو را می برد و دروغ مگو که نور تو را از بین می برد و از دو خصلت بر حذر باش (یکی) خستگی و دلخوری و (دیگری) کسالت و تنبلی؛ زیرا اگر بی قراری کنی بر حق نمی توانی صبور باشی و اگر سستی کنی حقی را نمی توانی به دست آوری، ای علی! کسی که دلخوری و ناراحتی بر او مسلط شود راحتی و آسایش از وجود او کوچ می کند.
وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٢٢، ح ٢٠٨٦١
عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَةُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحُقُوقَ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند رسول خدا (ص) فرمودند: انسان صبور سه علامت دارد؛ اول کسالت و تنبلی نمی کند، دوم خستگی و ناراحتی و سوم از خدای عزوجل شکایت نمی کند برای اینکه هرگاه تنبلی کند هرآینه حقوق را ضایع می کند و هنگامی که خستگی و ناراحتی دارد شکر را ادا نمی کند و وقتی از خدای عزوجل شکایت کند هرآینه او را معصیت می کند.
وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٢٣، ح ٢٠٨٦٢
عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَةُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحُقُوقَ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند رسول خدا (ص) فرمودند: انسان صبور سه علامت دارد؛ اول کسالت و تنبلی نمی کند، دوم خستگی و ناراحتی و سوم از خدای عزوجل شکایت نمی کند برای اینکه هرگاه تنبلی کند هرآینه حقوق را ضایع می کند و هنگامی که خستگی و ناراحتی دارد شکر را ادا نمی کند و وقتی از خدای عزوجل شکایت کند هرآینه او را معصیت می کند.
وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٢٣، ح ٢٠٨٦٢
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: عَلَامَةُ الْکَسْلَانِ فَأَرْبَعَةٌ یَتَوَانَى حَتَّى یُفَرِّطَ وَ یَتَفَرَّطُ حَتَّى یُضَیِّعَ وَ یُضَیِّعُ حَتَّى یَأْثِمَ وَ یَضْجَرَ.
رسول خدا (ص) فرمودند: نشانه تنبل چهار چیز است: چندان سستى مى کند که به تفریط و کُندى مى گراید و چندان کُندى مى کند که [اصل کار را] فرو مى گذارد و چندان فرو گذارى مى کند که گنهکار مى شود و دل مرده بى حوصله است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٥، ح ١٣٥٢٢
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: عَلَامَةُ الْکَسْلَانِ فَأَرْبَعَةٌ یَتَوَانَى حَتَّى یُفَرِّطَ وَ یَتَفَرَّطُ حَتَّى یُضَیِّعَ وَ یُضَیِّعُ حَتَّى یَأْثِمَ وَ یَضْجَرَ.
رسول خدا (ص) فرمودند: نشانه تنبل چهار چیز است: چندان سستى مى کند که به تفریط و کُندى مى گراید و چندان کُندى مى کند که [اصل کار را] فرو مى گذارد و چندان فرو گذارى مى کند که گنهکار مى شود و دل مرده بى حوصله است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٥، ح ١٣٥٢٢
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: عَلَامَةُ الْکَسْلَانِ فَأَرْبَعَةٌ یَتَوَانَى حَتَّى یُفَرِّطَ وَ یَتَفَرَّطُ حَتَّى یُضَیِّعَ وَ یُضَیِّعُ حَتَّى یَأْثِمَ وَ یَضْجَرَ.
رسول خدا (ص) فرمودند: نشانه تنبل چهار چیز است: چندان سستى مى کند که به تفریط و کُندى مى گراید و چندان کُندى مى کند که [اصل کار را] فرو مى گذارد و چندان فرو گذارى مى کند که گنهکار مى شود و دل مرده بى حوصله است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٥، ح ١٣٥٢٢
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: عَلَامَةُ الْکَسْلَانِ فَأَرْبَعَةٌ یَتَوَانَى حَتَّى یُفَرِّطَ وَ یَتَفَرَّطُ حَتَّى یُضَیِّعَ وَ یُضَیِّعُ حَتَّى یَأْثِمَ وَ یَضْجَرَ.
رسول خدا (ص) فرمودند: نشانه تنبل چهار چیز است: چندان سستى مى کند که به تفریط و کُندى مى گراید و چندان کُندى مى کند که [اصل کار را] فرو مى گذارد و چندان فرو گذارى مى کند که گنهکار مى شود و دل مرده بى حوصله است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٥، ح ١٣٥٢٢
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: عَدُوُّ الْعَمَلِ الْکَسَلُ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: دشمن عمل، کسالت است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٥، ح ١
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ: إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّکَ إِنْ کَسِلْتَ لَمْ تَعْمَلْ وَ إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تُعْطِ الْحَقَّ.
امام کاظم (علیه السلام) فرمودند: از تنبلى و بى حوصلگى پرهیز کن؛ چون اگر تنبلى ورزى کار نکنى و اگر بى حوصله باشى، حقّى را نپردازى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٥، ح ٥
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): آفَةُ الْعَمَلِ الْبَطَالَةُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: آفت عمل بطالت (بیکاری) است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦١٦
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ قَالَ أَبِی ع لِبَعْضِ وُلْدِهِ إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.
امام کاظم (علیه السلام) به بعضی از فرزندانشان فرمودند: بر تو باد (بر حذر باش) از تنبلی و اندوه که این دو مانع بهره بردن تو از دنیا و آخرت می شوند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٥، ح ٢
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ کَسِلَ عَنْ طَهُورِهِ وَ صَلَاتِهِ فَلَیْسَ فِیهِ خَیْرٌ لِأَمْرِ آخِرَتِهِ وَ مَنْ کَسِلَ عَمَّا یُصْلِحُ بِهِ أَمْرَ مَعِیشَتِهِ فَلَیْسَ فِیهِ خَیْرٌ لِأَمْرِ دُنْیَاهُ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که تنبلی کند در طهارت و نمازش پس برای او خیری در امر آخرتش نیست و کسی که تنبلی کند از آنچه که اصلاح می کند معیشتش (تامین روزی) را پس خیری در امر دنیایش نیست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٥، ح ٣
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: الْجَهْلُ مَوْتٌ التَّوَانِی فَوْتٌ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: جهل مرگ است و سستى و کوتاهى [در کار]، از دست دادن است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٧، ح ١٣٥٢٧
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): إِیثَارُ الدَّعَةِ یَقْطَعُ أَسْبَابَ الْمَنْفَعَةِ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: برگزیدن آسایش، وسایل بهره ورى را قطع می کند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦١٥
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ الْأَشْیَاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنُتِجَا بَیْنَهُمَا الْفَقْرَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: آنگاه که اشیاء با یکدیگر جفت شدند، تنبلى و ناتوانى با هم ازدواج کردند و از آنها فقر متولّد شد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٦، ح ٨
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ الْأَشْیَاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنُتِجَا بَیْنَهُمَا الْفَقْرَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: آنگاه که اشیاء با یکدیگر جفت شدند، تنبلى و ناتوانى با هم ازدواج کردند و از آنها فقر متولّد شد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٦، ح ٨
عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: کَتَبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ أَمَّا بَعْدُ فَلَا تُجَادِلِ الْعُلَمَاءَ وَ لَا تُمَارِ السُّفَهَاءَ فَیُبْغِضَکَ الْعُلَمَاءُ وَ یَشْتِمَکَ السُّفَهَاءُ وَ لَا تَکْسَلْ عَنْ مَعِیشَتِکَ فَتَکُونَ کَلًّا عَلَى غَیْرِکَ أَوْ قَالَ عَلَى أَهْلِکَ.
امام صادق (علیه السلام) به فردی از یارانشان فرمودند: با علماء مجادله نکن و با سفهاء نیز گلاویز نشو که مجادله با علماء باعث می شود که آنها از دست تو ناراحت و غضبناک شوند و مجادله با انسانهای سفیه نیز باعث می شود که به تو دشنام و بدگویی کنند و در معیشت خود تنبلی مکن که در این صورت بار دوش دیگری خواهی شد یا فرمودند باعث هلاکت خواهی شد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٨٦، ح ٩
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: الْمَلَلُ یُفْسِدُ الْآخِرَةَ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: خستگی و ناراحتی آخرت را خراب می کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٧، ح ١٣٥٢٧
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ قَالَ: الْکَسَلُ یُفْسِدُ الْآخِرَةَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: تنبلی آخرت را خراب می کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ٤٥، ح ١٤٦٩٥
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: التَّوَانِی فِی الدُّنْیَا إِضَاعَةٌ وَ فِی الْآخِرَةِ حَسْرَةٌ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: سستى و اهمال [در کار] در دنیا ضایع کننده [عمر و فرصت] است و در آخرت حسرت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٦
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: آفَةُ النُّجْحِ الْکَسَلُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: آفت پیروزی تنبلی است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦١٧
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ قَالَ: مَنْ دَامَ کَسَلُهُ خَابَ أَمَلُهُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسی که پیوسته تنبلی کند، در رسیدن به آرزویش ناکام ماند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٧
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَن أطاعَ التَّوانِیَ أحاطَت بهِ النَّدامَةُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: هر که از سستى فرمان برد، پشیمانى او را در میان گیرد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٣١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الْمَطَلُ عَذَابُ النَّفْسِ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: تاخیر (و سستی در کارها) عذاب نفس (خود) است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٤
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الْفَشَلُ [القشل] مَنْقَصَةٌ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: سستی باعث نقصان است.
الفَشَلُ: ضعف و سستى
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦١٣
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): بِالتَّوَانِی یَکُونُ الْفَوْتُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: با سستى (فرصتها) از دست می رود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٥
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ ضَعُفَ جِدُّهُ قَوِیَ ضِدُّهُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسى که اراده اش ضعیف باشد، دشمنش نیرومند گردد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٢٨
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِیَّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ إِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوءٍ إِنَّهُ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: از دو خصلت بر حذر باش (یکی) خستگی و دلخوری و (دیگری) کسالت و تنبلی؛ همانا این دو خصلت کلید همه بدی ها هستند هرآینه اگر بی قراری کنی بر حق نمی توانی صبور باشی و اگر سستی کنی حقی را نمی توانی به دست آوری.
وسائل الشیعة، ج ١٧، ص ٦١، ح ٢١٩٨٣
عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: قَالَ لُقْمَانُ یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ الضَّجْرَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِ فَلَا یَسْتَقِیمُ عَلَى هَذِهِ الْخِصَالِ صَاحِبٌ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: لقمان حکیم به فرزندش مىفرماید از بى حوصلگى و بد خلقى و کم صبرى بپرهیز که با داشتن این صفات بد، دوستى براى تو باقى نخواهند ماند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦٦، ح ١٣٥٢٥
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَن تَرَکَ العُجبَ و التَّوانیَ لم یَنزِلْ بهِ مَکروهٌ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسى که خودپسندى و سستى را رها کند، هیچ امر ناخوشایندى به او نرسد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٠٨، ح ٧٠٨٥
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ضادُّوا التَّوانِیَ بالعَزمِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: با عزم و اراده، به جنگ سستى بروید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٧٦، ح ١٠٩٠٨
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا کَسِلَ أَوْ أَصَابَتْهُ عَیْنٌ أَوْ صُدَاعٌ بَسَطَ یَدَیْهِ فَقَرَأَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ- ثُمَّ یَمْسَحُ بِهِمَا وَجْهَهُ فَیَذْهَبُ عَنْهُ مَا کَانَ یَجِدُهُ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هرگاه پیامبر (ص) کسل می‌شدند یا چشم‌زخمی به او می‌رسید یا دچار میگرن می‌شدند، دو دست خود را باز می‌کردند و سوره حمد و معوذتین می‌خواندند سپس با دو دست صورتشان را مسح می‌کردند و مشکلشان برطرف می‌شد.
وسائل الشیعة، ج ٦، ص ٢٣١، ح ٧٨٠٩
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ قَعَدَ عَنْ حِیلَتِهِ [جِبِلَّتِهِ] أَقَامَتْهُ الشَّدَائِدُ
امام علی (علیه السلام) فرمودند: هر که به چاره ننشیند، سختیها او را برخیزاند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٤٦٣، ح ١٠٦٣٠
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَامَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ هَمَّامٌ وَ کَانَ عَابِداً نَاسِکاً مُجْتَهِداً إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ هُوَ یَخْطُبُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صِفْ لَنَا صِفَةَ الْمُؤْمِنِ کَأَنَّنَا نَنْظُرُ إِلَیْه ... تَرَاهُ بَعِیداً کَسَلُهُ دَائِماً نَشَاطُه ...
امام علی (علیه السلام) در خطبه همام در توصیف مومنین فرمودند: ... تنبلی را از او دور می بینی و دائم در حال نشاط است ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢٣٠، ح ١
