قالوا ربنا الله ثم الستقاموا
گفتند پروردگار ما خداست سپس استقامت کردند.
موضوعات
مبانی: آیات- چگونگی وعده دادن - نزول فرشتگان بر ائمه (ع)
نتیجه: بدون ترس و اندوه - اهل بهشت - یاری فرشتگان
استقامت بر چه چیزی: اطاعت از خدا و پیامبر (ص) - بر پیروی از ائمه (ع) - دینداری- خدمت به مؤمن
چه کسانی هستند: ائمه (ع) - شیعیان
عبارت «قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا» در کتابهای زیر بررسی شد:
الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل.
مبانی
آیات
إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ [١٣] أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ خالِدینَ فیها جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ [١٤]
کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است، سپس استقامت کردند، نه ترسى بر آنان است و نه اندوهگین مى‌شوند. آنها اهل بهشتند و جاودانه در آن مى‌مانند؛ این پاداش اعمالى است که انجام مى‌دادند.
سوره احقاف، آیات ١٣ و ۱٤
إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ [٣٠] نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ وَ لَکُمْ فیها ما تَشْتَهی أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فیها ما تَدَّعُونَ [٣١] نُزُلاً مِنْ غَفُورٍ رَحیمٍ [٣٢]
همانا کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است؛ سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است. [٣٠] ما [فرشتگان] یاران و مددکاران شما در زندگى دنیا و آخرت هستیم؛ و براى شما هرچه دلتان بخواهد در بهشت فراهم است و هرچه طلب کنید به شما داده مى‌شود. [٣١] در‌حالى‌که اینها وسیله‌ی پذیرایى از سوى خداوند آمرزنده و مهربان است. [٣٢]
سوره فصلت، آیات ۳۰ تا ٣٢
چگونگی وعده دادن
٣- کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقاً قُلْتُ مَتَى تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ بِ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ فَقَالَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
ابوبصیر گوید از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) سؤال کردم. فرمودند: به خدا قسم! منظور همان است که شما در آنید. خداوند در آیه دیگری میفرماید: و اینکه اگر آنها [جنّ و انس] در راه [ایمان] استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان می‌کنیم. (جن/۱۶) عرض کردم: چه زمانی فرشتگان بر آنها نازل می‌شوند و به آنها می‌گویند: «فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است و ما در دنیا و آخرت ولیّ و سرپرست شما هستیم.» (سوره فصلت، آیه ۳۰ و ٣١) امام (علیه السلام) فرمودند: در زمان مرگ و در روز قیامت.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢٦، ح ٣
٤- م، تفسیر الإمام علیه السلام قَالَ الْإِمَامُ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَزَالُ الْمُؤْمِنُ خَائِفاً مِنْ سُوءِ الْعَاقِبَةِ لَا یَتَیَقَّنُ الْوُصُولَ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ حَتَّى یَکُونَ وَقْتُ نَزْعِ رُوحِهِ وَ ظُهُورِ مَلَکِ الْمَوْتِ لَهُ وَ ذَلِکَ أَنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ یَرِدُ عَلَى الْمُؤْمِنِ وَ هُوَ فِی شِدَّةِ عِلَّتِهِ وَ عَظِیمِ ضِیقِ صَدْرِهِ بِمَا یُخَلِّفُهُ مِنْ أَمْوَالِهِ وَ عِیَالِهِ وَ مَا هُوَ عَلَیْهِ مِنْ اضْطِرَابِ أَحْوَالِهِ فِی مُعَامِلِیهِ وَ عِیَالِهِ وَ قَدْ بَقِیَتْ فِی نَفْسِهِ حَزَازَتُهَا وَ اقْتَطَعَ دُونَ أَمَانِیِّهِ فَلَمْ یَنَلْهَا فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ مَا لَکَ تَتَجَرَّعُ غُصَصَکَ فَیَقُولُ لِاضْطِرَابِ أَحْوَالِی وَ اقْتِطِاعِی دُونَ آمَالِی فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ وَ هَلْ یَجْزَعُ عَاقِلٌ مِنْ فَقْدِ دِرْهَمٍ زَائِفٍ قَدِ اعْتَاضَ عَنْهُ بِأَلْفِ أَلْفِ ضِعْفِ الدُّنْیَا فَیَقُولُ لَا فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَانْظُرْ فَوْقَکَ فَیَنْظُرُ فَیَرَى دَرَجَاتِ الْجِنَانِ وَ قُصُورَهَا الَّتِی تَقْصُرُ دُونَهَا الْأَمَانِیُّ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ تِلْکَ مَنَازِلُکَ وَ نِعَمُکَ وَ أَمْوَالُکَ وَ أَهْلُکَ وَ عِیَالُکَ وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِکَ هَاهُنَا وَ ذُرِّیَّتُکَ صَالِحاً فَهُمْ هُنَاکَ مَعَکَ أَ فَتَرْضَى بِهِ بَدَلًا مِمَّا هَاهُنَا فَیَقُولُ بَلَى وَ اللَّهِ ثُمَّ یَقُولُ لَهُ انْظُرْ فَیَنْظُرُ فَیَرَى مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِمَا فِی أَعْلَى عِلِّیِّینَ فَیَقُولُ لَهُ أَ وَ لَا تَرَاهُمْ هَؤُلَاءِ سَادَاتُکَ وَ أَئِمَّتُکَ هُمْ هُنَاکَ جُلَّاسُکَ وَ آنَاسُکَ أَ فَمَا تَرْضَى بِهِمْ بَدَلًا مِمَّا تُفَارِقُ هَاهُنَا فَیَقُولُ بَلَى وَ رَبِّی فَذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا فَمَا أَمَامَکُمْ مِنَ الْأَهْوَالِ فَقَدْ کُفِیتُمُوهَا وَ لا تَحْزَنُوا عَلَى مَا تُخَلِّفُونَهُ مِنَ الذَّرَارِیِّ وَ الْعِیَالِ وَ الْأَمْوَالِ فَهَذَا الَّذِی شَاهَدْتُمُوهُ فِی الْجِنَانِ بَدَلًا مِنْهُمْ وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ هَذِهِ مَنَازِلِکُمْ وَ هَؤُلَاءِ سَادَاتُکُمْ آنَاسُکُمْ وَ جُلَّاسُکُمْ نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ وَ لَکُمْ فِیها ما تَشْتَهِی أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فِیها ما تَدَّعُونَ نُزُلًا مِنْ غَفُورٍ رَحِیمٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- انسان مؤمن همواره از عاقبت ناخوشایند نگران است و تا زمان مرگ و ظاهر شدن فرشته مرگ در برابر او، از دستیابی به رضایت پروردگار و بهشت موعود اطمینان نخواهد داشت. چرا که زمانی‌که بیماری فرد مؤمن شدّت می‌یابد و به علّت برجای گذاردن اموال و نزدیکان و افکاری که به خاطر اطرافیان و خانواده‌اش به او هجوم می‌آورد در سینه‌اش به شدّت احساس تنگی می‌کند و درحالی‌که هنوز زخم زندگی را بر دل دارد و امیدش قطع شده و به آرزوهایش نرسیده است، فرشته‌ی مرگ بر او فرود می‌آید و به او می‌گوید: «تو را چه شده که چنین غصه می‌خوری». پاسخ می‌دهد: علّت آن، اضطراب احوال و دست‌نیافتن به آرزوهاست. فرشته‌ی مرگ خطاب به او می‌گوید: آیا انسان عاقل به علّت از دست‌دادن یک درهم جعلی بی‌تابی می‌کند، حال آنکه در مقابل، هزاران برابر اموال دنیا به او داده شده باشد؟ او در پاسخ می‌گوید: خیر. فرشته‌ی مرگ به او می‌گوید: به بالای سرت نگاهی بینداز. در این هنگام فرد درجات بهشت و قصرهایی را که در آرزوها هم دست‌نیافتنی هستند، مشاهده می‌کند. فرشته‌ی مرگ به او می‌گوید: اینها منازل، نعمت‌ها، اموال و خانواده‌ی تو هستند و در آنجا فرزندان و نوادگان نیکوکارت نیز همراه تو خواهند بود. آیا در مقابل به دست آوردن آنها حاضری آنچه را در این دنیا داری از دست بدهی؟ او پاسخ می‌دهد: «آری»! سپس فرشته‌ی مرگ می‌گوید: نگاه کن. دراین‌هنگام فرد، پیامبر (صلی الله علیه و آله)، امام علی (علیه السلام) و ائمّه اهل بیت (علیهم السلام) را در بالاترین درجه علّیین مشاهده می‌کند. فرشته‌ی مرگ به او می‌گوید: اینها سروران و ائمّه‌ی تو هستند که در اینجا همنشینان و نزدیکان تو خواهند بود. آیا راضی نیستی در مقابل از دست‌دادن نزدیکانت در دنیا هم‌نشینی آنها را به دست آوری؟ فرد مؤمن پاسخ خواهد داد: آری به خدا قسم! این مصداق آیه‌ی زیر است که پروردگار فرموده است «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید» (سوره فصلت، آیه ۳۰) یعنی هر دشواری و مشکلی را که پیش‌روی شما قرار داشت از سر راهتان برداشتیم. پس در مقابل برجای گذاشتن فرزندان، همسران و اموالتان اندوهگین نباشید. آنچه در بهشت مشاهده کردید، در مقابل چیزهایی که در دنیا از دست می‌دهید به شما داده می‌شود. «و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳١) یعنی اینها منازل و نزدیکان و همنشینان شما هستند. «ما فرشتگان در زندگى دنیا عهده دار کار شما بودیم پس در سراى آخرت نیز کارتان را برعهده مى گیریم و آنچه دل هایتان بخواهد در آن جا براى شما خواهد بود و هر چه درخواست کنید در آنجا براى شما فراهم است.» (سوره فصلت، آیه ۳١)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢٦، ح ٤
نزول فرشتگان بر ائمه (ع)
٥- یر، بصائر الدرجات عِمْرَانُ بْنُ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَهْلٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْیَسَعِ قَالَ: دَخَلَ حُمْرَانُ بْنُ أَعْیَنَ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع وَ قَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَبْلُغُنَا أَنَّ الْمَلَائِکَةَ تَنَزَّلُ عَلَیْکُمْ فَقَالَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ وَ اللَّهِ لَتَنَزَّلُ عَلَیْنَا وَ تَطَأُ فُرُشَنَا أَ مَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللَّهِ تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ.
حمران‌بن‌اعین بر امام باقر (علیه السلام) وارد شد و عرض کرد: فدایت شوم! به ما خبر رسیده است که فرشتگان بر شما نازل می‌شوند! امام باقر (علیه السلام) فرمود: آری! به خدا قسم! بر ما فرود می‌آیند و بر بساط‌های ما قدم می‌گذارند. مگر در قرآن نخوانده‌ای که پروردگار میفرماید: «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٦، ص ٣٥٢، ح ٥
٣٠- الْخَرَائِجُ، ... عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَرُبَّمَا وَسَّدْنَاهُمُ الْوَسَائِدَ فِی مَنَازِلِنَا قِیلَ الْمَلَائِکَةُ تَظْهَرُ لَکُمْ فَقَالَ هُمْ أَلْطَفُ بِصِبْیَانِنَا مِنَّا بِهِمْ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَى مَسَاوِرَ فِی الْبَیْتِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَطَالَ مَا اتَّکَأَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ وَ رُبَّمَا الْتَقَطْنَا مِنْ زَغَبِهَا.
سلیمان‌بن‌خالد از امام صادق (علیه السلام) در کلام خدای تعالی: «همانا کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است؛ سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) نقل کرده است که فرمود: آگاه باشید، به خدا قسم که بسا شده ما در خانه‌ی خود برای آنها پشتی نهادیم. گفته شد: فرشته‌ها بر شما نمایان می‌شوند؟ فرمود: آنها به کودکان ما از خود ما مهربان‌ترند؛ و دست به چند پشتی زد که در خانه بود و فرمود: به خدا بسیار شده که فرشته‌ها بر آنها پشت داده‌اند و بسا از ریزه‌ی پرهایشان بر گرفته‌ایم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٥٦، ص ١٨٦، ح ٣٠
نتیجه
بدون ترس و اندوه و اهل بهشت
إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ [١٣] أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ خالِدینَ فیها جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ [١٤]
کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است، سپس استقامت کردند، نه ترسى بر آنان است و نه اندوهگین مى‌شوند. آنها اهل بهشتند و جاودانه در آن مى‌مانند؛ این پاداش اعمالى است که انجام مى‌دادند.
سوره احقاف، آیات ١٣ و ۱۴
إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ [٣٠] نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ وَ لَکُمْ فیها ما تَشْتَهی أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فیها ما تَدَّعُونَ [٣١] نُزُلاً مِنْ غَفُورٍ رَحیمٍ [٣٢]
همانا کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است؛ سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است. [٣٠] ما [فرشتگان] یاران و مددکاران شما در زندگى دنیا و آخرت هستیم؛ و براى شما هرچه دلتان بخواهد در بهشت فراهم است و هرچه طلب کنید به شما داده مى‌شود. [٣١] در‌حالى‌که اینها وسیله‌ی پذیرایى از سوى خداوند آمرزنده و مهربان است. [٣٢]
سوره فصلت، آیات ۳۰ تا ٣٢
یاری فرشتگان
١- کنز، کنز جامع الفوائد ... عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا یَقُولُ اسْتَکْمَلُوا طَاعَةَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ وَلَایَةَ آلِ مُحَمَّدٍ ع ثُمَّ اسْتَقَامُوا عَلَیْهَا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ فَأُولَئِکَ هُمُ الَّذِینَ إِذَا فَزِعُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ حِینَ یُبْعَثُونَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ وَ یَقُولُونَ لَهُمْ لَا تَخَافُوا وَ لَا تَحْزَنُوا نَحْنُ الَّذِینَ کُنَّا مَعَکُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لَا نُفَارِقُکُمْ حَتَّى تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُون.
امام باقر (علیه السلام) درباره گفتار خدای عزوجل: «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) فرمودند: کسانی که به‌طور کامل از خداوند و پیامبرش اطاعت کردند و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) را به‌طور کامل پذیرفته و ادا نمودند، سپس بر آن استقامت کردند، «فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند» (سوره فصلت، آیه ۳۰) در روز قیامت. «که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) یعنی هرگاه در هنگام رستاخیز در روز قیامت، دچار هول و هراس شدند فرشتگان به دیدار آنها می‌آیند و به ایشان می‌گویند: نترسید و اندوهگین نباشید. ما در دنیا همراه شما بودیم و تا زمانی‌که وارد بهشت می‌شوید از شما دور نخواهیم شد. «و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢٥، ح ١
استقامت بر چه چیزی
اطاعت از خدا و پیامبر (ص)
١- کنز، کنز جامع الفوائد ... عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا یَقُولُ اسْتَکْمَلُوا طَاعَةَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ وَلَایَةَ آلِ مُحَمَّدٍ ع ثُمَّ اسْتَقَامُوا عَلَیْهَا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ فَأُولَئِکَ هُمُ الَّذِینَ إِذَا فَزِعُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ حِینَ یُبْعَثُونَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ وَ یَقُولُونَ لَهُمْ لَا تَخَافُوا وَ لَا تَحْزَنُوا نَحْنُ الَّذِینَ کُنَّا مَعَکُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لَا نُفَارِقُکُمْ حَتَّى تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُون.
امام باقر (علیه السلام) درباره گفتار خدای عزوجل: «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) فرمودند: کسانی که به‌طور کامل از خداوند و پیامبرش اطاعت کردند و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) را به‌طور کامل پذیرفته و ادا نمودند، سپس بر آن استقامت کردند، «فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند» (سوره فصلت، آیه ۳۰) در روز قیامت. «که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) یعنی هرگاه در هنگام رستاخیز در روز قیامت، دچار هول و هراس شدند فرشتگان به دیدار آنها می‌آیند و به ایشان می‌گویند: نترسید و اندوهگین نباشید. ما در دنیا همراه شما بودیم و تا زمانی‌که وارد بهشت می‌شوید از شما دور نخواهیم شد. «و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢٥، ح ١
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَیُّهَا النَّاسُ اسْتَقِیمُوا إِلَى رَبِّکُمْ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فَاسْتَقِیمُوا إِلَیْهِ وَ اسْتَغْفِرُوهُ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا أَیُّهَا النَّاسُ وَ لا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْکاثاً تَتَّخِذُونَ أَیْمانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ لَمْ یَکُنْ مُسْتَقِیماً فِی صِفَتِهِ لَمْ یَرْتَقِ مِنْ مَقَامٍ إِلَى غَیْرِهِ وَ لَمْ یَتَبَیَّنْ سُلُوکَهُ عَلَى صِحَّةٍ وَ لَمْ تَخْرُجُوا مِنْ عِزِّ التَّقْوَى إِلَى ذُلِّ الْمَعْصِیَةِ وَ لَا مِنْ أُنْسِ الطَّاعَةِ إِلَى وَحْشَةِ الْخَطِیئَةِ وَ لَا تُسِرُّوا لِإِخْوَانِکُمْ غِشّاً فَإِنَ مَنْ أَسَرَّ لِأَخِیهِ غِشّاً أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَى صَفَحَاتِ وَجْهِهِ وَ فَلَتَاتِ لِسَانِهِ فَأَوْرَثَهُ بِهِ الذُّلَّ فِی الدُّنْیَا وَ الْخِزْیَ وَ الْعَذَابَ وَ النَّدَامَةَ فِی الْآخِرَةِ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِینَ أَعْمَالًا.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای مردم بشتابید به‌سوی پروردگارتان همان‌طوری که خدای تعالی فرموده: «پس همه مستقیم به راه او شتابید و از او آمرزش طلبید.» (سوره فصلت، آیه ٦) و او که منزه است فرمود: «کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است و سپس استقامت کردند» (سوره فصلت، آیه ۳۰) ای مردم «همانند آن زن [سبک مغز] نباشید که پشم‌های تابیده خود را، پس از استحکام، وامی‌تابید! درحالی‌که [سوگند و پیمان] خود را وسیله‌ی خیانت و فساد قرار می‌دهید.» (آیه ٩٢ سوره نحل) بدانید هرکس در آن صفتی که دارد پا برجا نباشد، اصلاح نمی‌شود و روش درستی نخواهد داشت و از عزّت پرهیزکاری به‌سوی ذلّت گناه می‌رود و هم از انس طاعت به‌سوی وحشت گناه می‌رود؛ و با برادران دینی خود نیرنگ و خدعه نکنید ظاهر و باطنتان یکسان باشد؛ و هرکس چنین باشد آثار نیرنگ بر چهره‌اش ظاهر و آشکار است؛ و از لغزش‌های زبان مطلب روشن می‌شود؛ پس به‌واسطه‌ی نیرنگ بازی در دنیا ذلیل و پست می‌شود و برایش عذاب پشیمانی در آخرت است پس شب را درصورتی‌که از زیان‌کاران از نظر کردار و عمل باشد، به صبح می‌رساند.
إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)؛ ج١؛ ص ٨٤
پیروی از ائمه (ع)
٢- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اسْتَقَامُوا عَلَى الْأَئِمَّةِ وَاحِدٍ بَعْدَ وَاحِدٍ تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ.
محمد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السلام در باره قول خداى عز و جل «کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است سپس استقامت کردند» (سوره فصلت، آیه ۳۰) پرسیدم فرمود: یعنى بر امامان یکى پس از دیگرى استوار بماندند «فرشتگان بر ایشان نازل شوند که بیم مدارید و اندوهگین مباشید و ببهشتى که بآن وعده مییافتید، شادمان باشید».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢٢٠، ح ٢
٨- عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقاً لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ قَالَ قَالَ اللَّهُ لَجَعَلْنَا أَظِلَّتَهُمْ فِی الْمَاءِ الْعَذْبِ لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ فِتْنَتُهُمْ فِی عَلِیٍّ ع وَ مَا فَتَنُوا فِیهِ وَ کَفَرُوا إِلَّا بِمَا نُزِّلَ فِی وَلَایَتِهِ.
جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) درباره آیه: «و اینکه اگر آنها (جنّ و انس) در راه [ایمان] استقامت ورزند، با آب فراوان [باران] سیرابشان مى‌کنیم.» (آیه ۱۶ - سوره جن) نقل می‌کند که فرمود: خداوند میفرماید اشباح آنها را درون آب پاک و نیکو می‌گذاریم تا آنها را درباره علی (علیه السلام) بیازماییم؛ و در این آزمایش منافقین به آنچه خدا درباره‌ی ولایت علی (علیه السلام) دستور داد کفر ورزیدند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢٩، ح ٨
١١٠- فر، تفسیر فرات بن إبراهیم جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَحْمَسِیُّ عَنْ مُخَوَّلٍ عَنِ أَبِی مَرْیَمَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَانَ بْنَ تَغْلِبَ یَسْأَلُ جَعْفَراً ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى- إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا (سورة فصلت: ٣٠) قَالَ اسْتَقَامُوا بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع.
ابان بن تغلب سوال کرد از امام صادق علیه السلام از گفتار خدای تعالی «همانا کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است؛ سپس استقامت کردند» (سوره فصلت، آیه ۳۰) فرمودند: [یعنی] به ولایت علی بن ابیطالب (علیه السلام) پایداری نمودند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٦، ص ١٤٣، ح ١١٠
دینداری
قَالَ أَمِیر الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (ع): ... الْعَمَلَ الْعَمَلَ، ثُمَّ النِّهَایَةَ النِّهَایَةَ، وَ الِاسْتِقَامَةَ الِاسْتِقَامَةَ، ثُمَّ الصَّبْرَ الصَّبْرَ، وَ الْوَرَعَ الْوَرَعَ. إِنَّ لَکُمْ نِهَایَةً فَانْتَهُوا إِلَى نِهَایَتِکُمْ، وَ إِنَّ لَکُمْ عَلَماً فَاهْتَدُوا بِعَلَمِکُمْ، وَ إِنَّ لِلْإِسْلَامِ غَایَةً فَانْتَهُوا إِلَى غَایَتِهِ، وَ اخْرُجُوا إِلَى اللَّهِ بِمَا افْتَرَضَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَقِّهِ وَ بَیَّنَ لَکُمْ مِنْ وَظَائِفِهِ، أَنَا شَاهِدٌ لَکُمْ وَ حَجِیجٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَنْکُمْ أَلَا وَ إِنَّ الْقَدَرَ السَّابِقَ قَدْ وَقَعَ وَ الْقَضَاءَ الْمَاضِیَ قَدْ تَوَرَّدَ وَ إِنِّی مُتَکَلِّمٌ بِعِدَةِ اللَّهِ وَ حُجَّتِهِ قَالَ اللَّهُ [جَلَّ ذِکْرُهُ] تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ وَ قَدْ قُلْتُمْ رَبُّنَا اللَّهُ فَاسْتَقِیمُوا عَلَى کِتَابِهِ وَ عَلَى مِنْهَاجِ أَمْرِهِ وَ عَلَى الطَّرِیقَةِ الصَّالِحَةِ مِنْ عِبَادَتِهِ ثُمَّ لَا تَمْرُقُوا مِنْهَا وَ لَا تَبْتَدِعُوا فِیهَا وَ لَا تُخَالِفُوا عَنْهَا فَإِنَّ أَهْلَ الْمُرُوقِ مُنْقَطَعٌ بِهِمْ عِنْدَ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ...
امام على علیه السّلام فرمودند: عمل کنید، عمل کنید سپس به پایان رسانید، به پایان رسانید، اعتدال، اعتدال سپس شکیبایى، شکیبایى و پارسایى، پارسایى. (بدانید) براى شما پایان و مقصدى است خود را به آن برسانید و براى شما نشانه اى قرار داده شده، به وسیله آن راه را پیدا کنید و اسلام هدفى دارد به هدف آن برسید. با انجام دادن فرایضى که خدا بر شماست و وظایفى که براى شما تبیین کرده، حق او را ادا کنید که (اگر چنین کنید) من مدافع شما در روز قیامت خواهم بود. آگاه باشید! مقدّرات پیشین به وقوع پیوست و قضاى (الهى) انجام یافت (و سرانجام خلافت به اهلش رسید) و من به اتکاى وعده هاى الهى و با دلیل و حجت او سخن مى گویم. خداوند مى فرماید: «همانا کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است سپس استقامت کردند فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) شما گفته اید: پروردگار ما خداست بنابراین باید بر طریقه کتاب او و راه روشن فرمانش و مسیر درست عبادتش مستقیم و ثابت بمانید. سپس از این مسیر روشن خارج نشوید و در آن بدعتى نگذارید و از آن منحرف نگردید چه این که آنان که خارج شوند در قیامت در پیشگاه خدا وا مى مانند و به سر منزل مقصود نمى رسند.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٢٥٣، خطبه ١٧٦
٤٠- عَن أنَس: قَرَأَ عَلَیْنَا رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله) هَذِهِ الایه (إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا. الآیة) ثُمَّ قَالَ: قَدْ قالَهَا نَاسٌ ثُمَّ کَفَرَ أَکْثَرُهُمْ فَمَنْ قَالَهَا حَتَّی یَمُوتَ فَهُوَ مِمَّنْ اسْتَقَامَ عَلَیْهَا.
انس گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آیه «همانا کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است؛ سپس استقامت کردند ...» (سوره فصلت، آیه ۳۰) را بر ما خواند سپس فرمود: عدّه‌ای از مردم این جمله را بر زبان جاری ساختند و بعد از مدّتی بیشتر آنها کافر شدند؛ هرکس این عقیده را تا دم مرگ داشته باشد از کسانی است که بر آن استقامت ورزیده است.
تفسیر نور الثقلین، ج٤، ص ٥٤٧، ح ٤٠
خدمت به مؤمن
وَ قَالَ الصَّادِقُ ع: لَإِطْعَامُ مُؤْمِنٍ أَحَبُ إِلَى اللَّهِ مِنْ عِتْقِ عَشْرِ رِقَابٍ وَ عَشْرِ حِجَجٍ وَ مَنْ کَسَاهُ ثَوْباً کِسْوَةَ شِتَاءٍ أَوْ صَیْفٍ کَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ یَکْسُوَهُ مِنْ ثِیَابِ الْجَنَّةِ وَ أَنْ یُهَوِّنَ عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْهِ فِی قَبْرِهِ وَ أَنْ تَتَلَقَّاهُ الْمَلَائِکَةُ إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ بِالْبُشْرَى کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ.
امام صادق علیه السلام فرمودند: همانا غذا دادن به مؤمن در پیشگاه خدا از آزادکردن ده بنده در راه خدا و ده سفر حج بهتر است و هرکس جامه‌ای به آن مؤمن بپوشد چه آن لباس تابستانی و چه زمستانی باشد بر خداست او را از لباس‌های بهشتی بپوشاند و سختی جان‌کندن را بر او آسان کند گورش را گشاد و وسیع نماید، هرگاه از قبر بیرون بیاید فرشتگان به استقبالش می‌آیند و مژده‌ی بهشت را به او می‌دهند چنانکه خدای متعال میفرماید: «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰)
إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)؛ ج١؛ ص ١٤٧
چه کسانی هستند
١٦- یر، بصائر الدرجات أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ قَالَ هُمُ الْأَئِمَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ.
ابوبصیر گوید از امام صادق (علیه السلام) در مورد این آیه: «همانا کسانى که گفتند: پروردگار ما الله است سپس استقامت کردند فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) پرسیدم فرمودند: ایشان، ائمّه (علیهم السلام) از آل محمّدند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٦، ص ٣٥٥، ح ١٦
شیعیان
٧٦- بصائر الدرجات ... عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا قَالَ هُمُ الْأَئِمَّةُ وَ یَجْرِی فِیمَنِ اسْتَقَامَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ سَلَّمَ لِأَمْرِنَا وَ کَتَمَ حَدِیثَنَا عِنْدَ عَدُوِّنَا فَتَسْتَقْبِلُهُمُ الْمَلَائِکَةُ بِالْبُشْرَى مِنَ اللَّهِ بِالْجَنَّةِ وَ قَدْ وَ اللَّهِ مَضَى أَقْوَامٌ کَانُوا عَلَى مِثْلِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ مِنَ الدِّینِ فَاسْتَقَامُوا وَ سَلَّمُوا لِأَمْرِنَا وَ کَتَمُوا حَدِیثَنَا وَ لَمْ یُذِیعُوهُ عِنْدَ عَدُوِّنَا وَ لَمْ یَشُکُّوا کَمَا شَکَکْتُمْ فَاسْتَقْبَلَهُمُ الْمَلَائِکَةُ بِالْبُشْرَى مِنَ اللَّهِ بِالْجَنَّةِ.
ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه‌ی شریفه: «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که: نترسید و غمگین مباشید.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) فرمود: آنها ائمّه (علیهم السلام) هستند و در مورد شیعیان ما آنها که استوارند و تسلیم فرمان مایند و حدیث ما را از دشمنان مکتوم می‌دارند جاری است. ملائکه با مژده‌ی بهشت به استقبال آنها از جانب خدا می‌آیند. به خدا قسم! گروهی بودند که درگذشتند و مثل شما بودند در دین استقامت ورزیدند و تسلیم امر ما شدند و حدیث ما را کتمان کردند و در نزد دشمنان افشا ننمودند و شکّ نکردند مثل شما که شکّ کردید ملائکه با مژده بهشت از جانب خدا به استقبال آنها می‌آیند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢، ص ٢٠٢، ح ٧٦
٣- کنز، کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَ اسْتَقامُوا قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقاً قُلْتُ مَتَى تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ بِ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ فَقَالَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
ابوبصیر گوید از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: «به یقین کسانى که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت کردند.» (سوره فصلت، آیه ۳۰) سؤال کردم. فرمودند: به خدا قسم! منظور همان است که شما در آنید؛ که خداوند در آیه دیگری میفرماید: و اینکه اگر آنها [جنّ و انس] در راه [ایمان] استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان می‌کنیم. (جن/۱۶) عرض کردم: چه زمانی فرشتگان بر آنها نازل می‌شوند و به آنها می‌گویند: «فرشتگان بر آنان نازل مى‌شوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است و ما در دنیا و آخرت ولیّ و سرپرست شما هستیم.» (سوره فصلت، آیه ۳۰ و ٣١) امام (علیه السلام) فرمودند: در زمان مرگ و در روز قیامت.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢٦، ح ٣
