مستضعف
موضوعات
مبانی: گروههای مختلف مردم-
تعریف مستضعف: ضعف فکری- افراد بی اطلاع- ضعیف نگهداشته شدگان (اهل بیت (ع)- کوتاهی کنندگان در دین)-
نتیجه مستضعف بودن: نداشتن تکلیف- اهل نجات- مراتب پایین بهشت- محاسبه نیک و بد- در آخرت امیدوار به فضل خدا- ازدواج- پادشاهی در بهشت- یاری شدن مردم به خاطر ضعیفان
متفرقات: مستضعفان نیرومند- نماز میت-
مستضعفین سه گونه اند: ١- کسانی که ضعف فکری دارند؛ ٢- افراد بی اطلاع و ٣- کسانی که ضعیف نگهداشته شده اند.
مبانی
گروههای مختلف مردم
١- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ سُلَیْمٍ مَوْلَى طِرْبَالٍ قَالَ حَدَّثَنِی هِشَامٌ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطَّیَّارِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع النَّاسُ عَلَى سِتَّةِ أَصْنَافٍ قَالَ قُلْتُ أَ تَأْذَنُ لِی أَنْ أَکْتُبَهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا أَکْتُبُ قَالَ اکْتُبْ أَهْلَ الْوَعِیدِ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَهْلِ النَّارِ وَ اکْتُبْ وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً (البقرة: ١٠٢) قَالَ قُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ وَحْشِیٌّ مِنْهُمْ قَالَ وَ اکْتُبْ وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ (النساء: ١٠٦) قَالَ وَ اکْتُبْ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً إِلَى الْکُفْرِ وَ لَا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا إِلَى الْإِیمَانِ- فَأُولئِکَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ قَالَ وَ اکْتُبْ أَصْحَابَ الْأَعْرَافِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا أَصْحابُ الْأَعْرافِ قَالَ قَوْمٌ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَیِّئَاتُهُمْ فَإِنْ أَدْخَلَهُمُ النَّارَ فَبِذُنُوبِهِمْ وَ إِنْ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ فَبِرَحْمَتِهِ.
حمزة بن طیار گوید: حضرت صادق علیه السلام بمن فرمود: مردم بر شش گونه هستند، گوید: عرضکردم: اجازه میفرمائید آن را بنویسم؟ فرمود: آرى، عرضکردم: چه بنویسم؟ فرمود: بنویس. اهل وعید از اهل بهشت و دوزخ.و بنویس: «و دیگران که اعتراف کردند بگناهان خویش و بیامیختند کردار خوب را با کردار بد» (سوره توبه آیه ١٠٢) گوید: عرض کردم: اینها کیانند؟ فرمود: وحشى (کشنده حضرت حمزه بن عبد المطلب سید الشهداء عموى پیغمبر اکرم «ص») از اینهاست، فرمود: و بنویس «و دیگران که بامید خدایند یا عذابشان کند یا توبهشان بپذیرد» (سوره توبه آیه ١٠٦).و بنویس «مگر ناتوانان از مردان و زنان و کودکان که نه چارهاى توانند و نه راه بجائى برند» که نه چارهاى بسوى کفر دارند و نه راهى بایمان دارند «اینها را امید است خداوند درگذرد از ایشان» (سوره نساء آیه ٩٨- ٩٩). فرمود: و بنویس اصحاب اعراف، گوید: عرضکردم: اصحاب اعراف کیانند؟ فرمود: مردمى که کارهاى نیک و کارهاى بد آنها برابر باشد، پس اگر آنها را بدوزخ برد بسبب گناهانشان است، و اگر ببهشت برد رحمت اوست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٣٨١، ح ١
٢- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطَّیَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع النَّاسُ عَلَى سِتِّ فِرَقٍ یَئُولُونَ کُلُّهُمْ إِلَى ثَلَاثِ فِرَقٍ الْإِیمَانِ وَ الْکُفْرِ وَ الضَّلَالِ وَ هُمْ أَهْلُ الْوَعْدَیْنِ الَّذِینَ وَعَدَهُمُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْکَافِرُونَ وَ الْمُسْتَضْعَفُونَ وَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ الْمُعْتَرِفُونَ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً وَ أَهْلُ الْأَعْرَافِ.
و نیز حمزة بن طیار از آن حضرت علیه السلام حدیث کند که فرمود: مردم شش دستهاند که بسه دسته برگردند. ایمان، کفر، گمراهى، و ایشان اهل دو وعدند که خداوند بآنها وعده بهشت و دوزخ داده است: مؤمنان، و کافران، و ناتوانان، و آنان که بامید خدایند (و کارشان با خدا است) یا عذابشان کند و یا توبهشان را بپذیرد، و آنان که بگناهان خویش اعتراف کنند و کردار خوب را با کردار بد بهم آمیختهاند، و دیگر اهل اعراف هستند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٣٨١، ح ٢
٣- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ حُمْرَانُ أَوْ أَنَا وَ بُکَیْرٌ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّا نَمُدُّ الْمِطْمَارَ قَالَ وَ مَا الْمِطْمَارُ قُلْتُ التُّرُّ فَمَنْ وَافَقَنَا مِنْ عَلَوِیٍّ أَوْ غَیْرِهِ تَوَلَّیْنَاهُ وَ مَنْ خَالَفَنَا مِنْ عَلَوِیٍّ أَوْ غَیْرِهِ بَرِئْنَا مِنْهُ فَقَالَ لِی یَا زُرَارَةُ قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِکَ فَأَیْنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا أَیْنَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ أَیْنَ الَّذِینَ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً أَیْنَ أَصْحابُ الْأَعْرافِ أَیْنَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ.
زراره گوید: من و حمران- یا من و بکیر- خدمت امام محمد باقر علیه السّلام شرفیاب شدیم، من به وى عرضکردم: ما خود را تراز کنیم (و بسنجیم) فرمود: تراز چیست؟ عرضکردم: ریسمانکار (بنایان) پس هر کس با ما موافقت داشت چه علوى باشد (و منسوب بامیر المؤمنین علیه السّلام باشد) چه غیر او را دوستداریم (یا با او دوستى کنیم) و هر که با ما مخالف بود چه علوى باشد چه غیر او از او بیزارى جوئیم؟ پس بمن فرمود: اى زراره گفتار خداوند از گفته تو درستتر است، پس کجایند آنها که خداى عز و جل (در بارهشان) فرماید: «مگر ناتوانان از مردان و زنان و کودکان که نه چاره دارند و نه راه بجائى برند» (سوره نساء آیه ٩٨) کجایند آنان که بامید خدایند؟ کجایند آنان که کار نیک را با کردار بد بهم آمیختند؟ کجایند اصحاب اعراف؟ کجایند مؤلفة قلوبهم؟ (یعنى دل بدست آوردگان، و آنها دستهاى از اشراف زمان رسول خدا (ص) بودند که آن حضرت سهمى از زکاة بآنها میداد که دل آنها را بدست آورد و براى جنگ با دشمنان اسلام بآنان استعانت جوید).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٣٨٢، ح ٣
٣٢- شی، تفسیر العیاشی عَنِ الْحَارِثِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ بَیْنَ الْإِیمَانِ وَ الْکُفْرِ مَنْزِلَةٌ فَقَالَ نَعَمْ وَ مَنَازِلُ لَوْ یَجْحَدُ شَیْئاً مِنْهَا أَکَبَّهُ اللَّهُ فِی النَّارِ بَیْنَهُمَا آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ بَیْنَهُمَا الْمُسْتَضْعَفُونَ وَ بَیْنَهُمَا آخَرُونَ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً وَ بَیْنَهُمَا قَوْلُهُ وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجال
٣٢- حارث گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم بین کفر و ایمان چه فاصلهاى هست، فرمودند: آرى فاصلههائى وجود دارد، اگر یکى از آن اعمال را انجام دهد خداوند او را به رو در آتش خواهد افکند ولى بین ایمان و کفر کسانى هستند که امیدوار رحمت خداوند مىباشند. در آن میان مستضعفان هستند که خود حکم خاصى دارند و در آن جا کسانى مىباشند که کارهاى نیک و بد را به هم مخلوط ساختهاند، اینها هم حکمى دارند و در آنجا اهل اعراف هستند که خداوند از آنها در قرآن نام برده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٦، ح ٣٢
٢٣- شی، تفسیر العیاشی عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ أَنَا أُکَلِّمُهُ فِی الْمُسْتَضْعَفِینَ أَیْنَ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ أَیْنَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ أَیْنَ الَّذِینَ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً أَیْنَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ أَیْنَ أَهْلُ تِبْیَانِ اللَّهِ أَیْنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا فَأُولئِکَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورا
٢٣- زرارة گوید: من با حضرت باقر علیه السّلام در باره مستضعفان گفتگو مىکردم، امام فرمودند اصحاب اعراف کجا هستند، آنها که به رحمت خداوند امیدوارند کجا مىباشند، آنها که کارهاى نیک و بد را به هم آمیختهاند چه مىکنند. کسانى که باید دلهاى آنها را بدست آورد و از دین رم نداد در کجا مىباشند، آنها که خداوند موضوعات را براى آنها روشن کردهاند در کجا هستند، مستضعفان از مردان و زنان و کودکان در کجا زندگى مىکنند آنها که راهى ندارند تا هدایت شوند، امید است خداوند از آنها درگذرد و مورد عفو قرار دهد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٤، ح ٢٣
٥- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: إِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابٍ بَابٌ یَدْخُلُ مِنْهُ النَّبِیُّونَ وَ الصِّدِّیقُونَ وَ بَابٌ یَدْخُلُ مِنْهُ الشُّهَدَاءُ وَ الصَّالِحُونَ وَ خَمْسَةُ أَبْوَابٍ یَدْخُلُ مِنْهُ شِیعَتُنَا وَ مُحِبُّونَا وَ بَابٌ یَدْخُلُ مِنْهُ سَائِرُ الْمُسْلِمِینَ مِمَّنْ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یَکُنْ فِی قَلْبِهِ مِقْدَارُ ذَرَّةٍ مِنْ بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ الْخَبَرَ. (الخصال ج ٢ ص ٣٩)
امام على علیه السّلام فرمودند: بهشت هشت در دارد، درى که از آن پیامبران و صدیقان وارد مىگردند، درى که شهداء و صالحان از آن مىآیند، شیعیان و دوستان ما هم از پنج در وارد خواهند شد و از در هشتمى سایر مسلمانان وارد مىشوند و آنها کسانى هستند که بر وحدانیت خدا گواهى دهند و ذرهاى بغض ما را در دل نداشته باشند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٥٨، ح ٥
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی لَا یَهْتَدِی حِیلَةً إِلَى الْکُفْرِ فَیَکْفُرَ وَ لَا یَهْتَدِی سَبِیلًا إِلَى الْإِیمَانِ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُؤْمِنَ وَ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَکْفُرَ فَهُمُ الصِّبْیَانُ وَ مَنْ کَانَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ عَلَى مِثْلِ عُقُولِ الصِّبْیَانِ مَرْفُوعٌ عَنْهُمُ الْقَلَمُ.
زراره گوید: از حضرت باقر علیه السّلام راجع بمستضعف پرسش کردم: فرمود: او کسى است که حیله بکفر ندارد که کافر شود، و راهى بایمان نیابد (تا مؤمن گردد) نتواند مؤمن شود و نتواند کافر گردد، و آنها کودکانند، و هر مرد و زنى که عقل (و خرد) آنها چون عقل کودکان است، و قلم (تکلیف) از آنان برداشته شده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٤، ح ١
٣- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی لَا یَسْتَطِیعُ حِیلَةً یَدْفَعُ بِهَا عَنْهُ الْکُفْرَ وَ لَا یَهْتَدِی بِهَا إِلَى سَبِیلِ الْإِیمَانِ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُؤْمِنَ وَ لَا یَکْفُرَ قَالَ وَ الصِّبْیَانُ وَ مَنْ کَانَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ عَلَى مِثْلِ عُقُولِ الصِّبْیَانِ.
و نیز زراره گوید: از حضرت باقر علیه السلام از مستضعف پرسیدم؟ فرمود او کسى است که حیلهاى که بوسیله آن کفر را از خود دور کند نتواند و چارهاى ندارد که بدان براه ایمان رود، نتواند که مؤمن شود، و نه کافر گردد، فرمود: و (آنها) کودکانند و هر که از مردان و زنان که عقلشان چون عقل کودکان است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٤، ح ٣
٥- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِینَ فَقَالَ هُمْ أَهْلُ الْوَلَایَةِ فَقُلْتُ أَیُّ وَلَایَةٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ بِالْوَلَایَةِ فِی الدِّینِ وَ لَکِنَّهَا الْوَلَایَةُ فِی الْمُنَاکَحَةِ وَ الْمُوَارَثَةِ وَ الْمُخَالَطَةِ وَ هُمْ لَیْسُوا بِالْمُؤْمِنِینَ وَ لَا بِالْکُفَّارِ وَ مِنْهُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ.
عمر بن ابان گوید: از امام صادق علیه السّلام در باره مستضعفین پرسیدم؟ فرمود: آنها اهل ولایت هستند، عرضکردم: چه ولایتى؟ فرمود: هر آینه آن ولایت در دین نیست بلکه ولایت (و هم بستگى) در ازدواج و ارث و معاشرت است، و ایشان نه مؤمنند و نه کافر، و از آنهایند کسانى که بامید خداى عز و جل هستند (و کارشان با خدا است که اگر خواهد عذاب کند یا ببخشد).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٥، ح ٥
٦- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مُثَنًّى عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الدِّینِ الَّذِی لَا یَسَعُ الْعِبَادَ جَهْلُهُ فَقَالَ الدِّینُ وَاسِعٌ وَ لَکِنَّ الْخَوَارِجَ ضَیَّقُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ مِنْ جَهْلِهِمْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأُحَدِّثُکَ بِدِینِیَ الَّذِی أَنَا عَلَیْهِ فَقَالَ بَلَى فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقْرَارَ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ أَتَوَلَّاکُمْ وَ أَبْرَأُ مِنْ عَدُوِّکُمْ وَ مَنْ رَکِبَ رِقَابَکُمْ وَ تَأَمَّرَ عَلَیْکُمْ وَ ظَلَمَکُمْ حَقَّکُمْ فَقَالَ مَا جَهِلْتَ شَیْئاً هُوَ وَ اللَّهِ الَّذِی نَحْنُ عَلَیْهِ قُلْتُ فَهَلْ سَلِمَ أَحَدٌ لَا یَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ فَقَالَ لَا إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ نِسَاؤُکُمْ وَ أَوْلَادُکُمْ ثُمَّ قَالَ أَ رَأَیْتَ أُمَّ أَیْمَنَ فَإِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهَا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَا کَانَتْ تَعْرِفُ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ.
اسماعیل جعفى گوید: از حضرت باقر علیه السّلام پرسیدم: از آن دینى که بر بندگان روا نیست نسبت بدان نادان باشند (و باید بدانند که آن چه دینى است؟) فرمود: دین وسیع است، ولى خوارج از روى نادانى خودشان بر خود تنگ گرفتند (و گرفتار شدند) عرضکردم: قربانت (اجازه میفرمائید) من دین خودم را که بر آن هستم براى شما باز گویم؟ فرمود: آرى، عرضکردم: گواهى دهم که معبودى جز خداى یگانه نیست، و گواهى دهم که محمد بنده و رسول اوست، و آنچه از جانب خداوند آورده است قبول دارم، و شما را دوست دارم، و از دشمن شما و هر که بر شما بزرگى کند و استیلاء خواهد و خود را امیرو حاکم بر شما داند، و حق شما را بستم بگیرد بیزارم؟ فرمود: تو چیزى را نادان نیستى، این همانست که بخدا سوگند ما هم بر آن هستیم (و بدان معتقدیم) عرضکردم: آیا کسى که این امر را نداند (و از عذاب خداوند یا خلود در آتش) سالم ماند؟ فرمود: نه، مگر مستضعفان، عرضکردم: آنها کیانند، فرمود: زنان و فرزندان شما، سپس فرمود: آیا ام ایمن را دیدهاى؟ همانا من گواهى دهم که او اهل بهشت است در صورتى که آنچه شما بر آنید (و بدان معتقدید) نمیدانست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٥، ح ٦
٧- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ عَرَفَ اخْتِلَافَ النَّاسِ فَلَیْسَ بِمُسْتَضْعَفٍ.
ابو بصیر گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر که اختلاف مردم را (در دین) بفهمد مستضعف نباشد. (زیرا در این صورت پیدا کردن مذهب حق بر او عقلا و شرعا لازم است).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٥، ح ٧
٧- حَدَّثَنَا أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَمْرِو بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا حَدُّ الْمُسْتَضْعَفِ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ مَنْ لَا یُحْسِنُ سُورَةً مِنَ الْقُرْآنِ وَ قَدْ خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خِلْقَةً مَا یَنْبَغِی لَهُ أَنْ لَا یُحْسِنَ.
٧- عمرو بن اسحاق گوید: شخصى از امام صادق علیه السّلام پرسید؛ حدّ و مرز مستضعفى که خدا آن را یاد فرموده چیست؟ فرمود: شخصى است که نتواند یک سوره از قرآن را درست فرا گیرد، و خداوند او را بگونهاى آفریده است که استعداد خوب فرا گرفتن را ندارد.
معانی الأخبار، ص ٢٠١، ح ٧
١٠- حَدَّثَنَا أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ مُوسَى بْنِ بَکْرٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُسْتَضْعَفِینَ فَقَالَ الْبَلْهَاءُ فِی خِدْرِهَا وَ الْخَادِمُ تَقُولُ لَهَا صَلِّی فَتُصَلِّی لَا تَدْرِی إِلَّا مَا قُلْتَ لَهَا وَ الْجَلِیبُ الَّذِی لَا یَدْرِی إِلَّا مَا قُلْتَ لَهُ وَ الْکَبِیرُ الْفَانِی وَ الصَّبِیُّ الصَّغِیرُ هَؤُلَاءِ الْمُسْتَضْعَفُونَ وَ أَمَّا رَجُلٌ شَدِیدُ الْعُنُقِ جَدِلٌ خَصِمٌ یَتَوَلَّى الشِّرَى وَ الْبَیْعَ لَا تَسْتَطِیعُ أَنْ تَغْبُنَهُ فِی شَیْءٍ تَقُولُ هَذَا مُسْتَضْعَفٌ لَا وَ لَا کَرَامَةَ.
سلیمان بن خالد گوید: از امام باقر علیه السّلام در باره مستضعفان سؤال کردم فرمودند: زنى که در پشت پرده قرار دارد و راه بجائى ندارد به او مىگوئى نماز بخوان او هم مىخواند و هر چه بگوئى اطاعت مى‌کند بردهاى که همراه مولایش حرکت مى‌کند و چیزى نمىداند هر چه مولایش بگوید اطاعت مى‌کند. پیرمردى که فکر و عقلش را از دست داده و یا کودکى که شعور ندارد و هر چه به آنها بگوئى انجام مىدهند اینها را مىگویند مستضعف، اما مردى که گردنش کلفت مىباشد و اهل مجادله و مخاصمه است و در خرید و فروش وارد مىگردد، و شما نمىتوانى سر آن کلاه بگذارى و فریب دهى او را مستضعف مىگوئى، خیر این دیگر مستضعف نیست و احترامى ندارد.
معانی الأخبار، ص ٢٠٣، ح ١٠
١١- أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: فِی الْمُسْتَضْعَفِینَ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً فَیَدْخُلُوا فِی الْکُفْرِ وَ لَمْ یَهْتَدُوا فَیَدْخُلُوا فِی الْإِیمَانِ فَلَیْسَ هُمْ مِنَ الْکُفْرِ وَ الْإِیمَانِ فِی شَیْءٍ.
١١- ابو الصّباح گوید: حضرت باقر علیه السّلام در مورد «مستضعفین» که چارهاى ندارند و راه به جایى نمىبرند فرمود: آنان قدرت تفکّر و چارهاندیشى ندارند، لذا در کفر وارد مىشوند، و هدایت نمىشوند و همچنین بدون قصد در صف مؤمنان داخل مىگردند، بدین جهت آنان نه به کفر پایبندند و نه به ایمان.
معانی الأخبار، ص ٢٠٣، ح ١١
٢٢- شی، تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا قَالَ لَا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلَ أَهْلِ الْحَقِّ فَیَدْخُلُونَ فِیهِ وَ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةَ أَهْلِ النَّصْبِ فَیَنْصِبُونَ قَالَ هَؤُلَاءِ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِأَعْمَالٍ حَسَنَةٍ وَ بِاجْتِنَابِ الْمَحَارِمِ الَّتِی نَهَى اللَّهُ عَنْهَا وَ لَا یَنَالُونَ مَنَازِلَ الْأَبْرَار.
٢٢- ابو خدیجه گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه: وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ ... لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا فرمودند: کسانى که توانائى ندارند خود را به حق برسانند و حق را قبول کنند و به آن عمل نمایند و یا اعتقاد پیدا کنند. از طرف دیگر قدرت و درک آن را هم ندارند که خود را به ناصبیان و دشمنان ما برسانند و مانند آنها کار کنند، فرمودند اگر اینها کار نیک انجام دهند و از حرامها دست بردارند وارد بهشت مىشوند ولى به مقامات نیکان نمىرسند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٤، ح ٢٢
٣٧- کِتَابُ الْمَسَائِلِ، لِعَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَى ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ نَبِیِّ اللَّهِ هَلْ کَانَ یَقُولُ عَلَى اللَّهِ شَیْئاً قَطُّ أَوْ یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى أَوْ یَتَکَلَّفُ فَقَالَ لَا فَقُلْتُ أَ رَأَیْتَکَ قَوْلَهُ لِعَلِیٍّ ع مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُ أَمَرَهُ بِهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَأَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِمَّنْ أَنْکَرَ ذَلِکَ مُنْذُ یَوْمَ أَمَرَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ هَلْ یُسْلِمُ النَّاسُ حَتَّى یَعْرِفُوا ذَلِکَ قَالَ لَا إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا (النساء: ٨٩) قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ أَ رَأَیْتُمْ خَدَمَکُمْ وَ نِسَاءَکُمْ مِمَّنْ لَا یَعْرِفُ ذَلِکَ أَ تَقْتُلُونَ خَدَمَکُمْ وَ هُمْ مُقِرُّونَ لَکُمْ وَ قَالَ مَنْ عُرِضَ عَلَیْهِ ذَلِکَ فَأَنْکَرَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ أَسْحَقَهُ لَا خَیْرَ فِیه.
٣٧- على بن جعفر از برادرش موسى علیه السّلام روایت مى‌کند که از او سؤال کردم پیامبر خدا سخنى ناحق از طرف خداوند مىگویند و یا از روى هواى نفس چیزى اظهار مىدارند و یا خود را به سختى و مشقت مىاندازند؟ فرمودند: خیر چنین چیزى وجود ندارد. گفتم: خودت مىبینى که رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله به على علیه السّلام فرمودند: من کنت مولاه فعلى مولاه آیا خداوند رسول خود را امر کرده بود که این سخن را بگوید، فرمودند: آرى. گفتم: پس من بیزارى مىجویم از کسانى که این حدیث را انکار مىکنند و یا از روز نخست آن را انکار کردند. امام علیه السّلام فرمودند: آرى چنین است گفتم: آیا مردم تا آن را نشناسند مسلمان شمرده مىشوند، فرمودند خیر، مگر مستضعفان از مردان و زنان و کودکان که راه شناخت براى آنها نیست و راهى به شناخت هم پیدا نمىکنند. گفتم: آنها کیانند؟ فرمودند: مگر شما خادمان و یا زنان خود را مشاهده نمىکنید که از این مسائل چیزى درک نمىکنند، آیا شما خادمان خود را مىکشید در حالى که آنها به آنچه مىگوئید اقرار دارند و بعد فرمودند: هر که این گونه مطالب بر او عرضه شود و او اعراض کند، خداوند او را از رحمتش دور گرداند و از خود براند که در آن خیرى نیست.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٧١، ح ٣٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لا یَقَعُ اسمُ الاستِضعافِ على مَن بَلَغَتهُ الحُجَّةُ فَسَمِعَتها اُذُنـهُ و وَعاها قَلبُهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: نام مستضعف بر کسى که حجّت و برهان [خدا] به او برسد و گوشش آن را بشنود و دلش آن را فهم کند ، نهاده نمى شود.
میزان الحکمه، جلد ٦، ح ١١٢٠٢
قَالَ الصَّادِقُ (ع): مَن عَرَفَ اختِلافَ الناسِ فلیسَ بِمُستضعَفٍ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که اختلاف مردم [بر سر عقاید و مذاهب] را بشناسد ، مستضعف نیست.
میزان الحکمه، جلد ٦، ح ١١٢٠٤
٤- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ السِّمْطِ الْبَجَلِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِی الْمُسْتَضْعَفِینَ فَقَالَ لِی شَبِیهاً بِالْفَزِعِ فَتَرَکْتُمْ أَحَداً یَکُونُ مُسْتَضْعَفاً وَ أَیْنَ الْمُسْتَضْعَفُونَ- فَوَ اللَّهِ لَقَدْ مَشَى بِأَمْرِکُمْ هَذَا الْعَوَاتِقُ إِلَى الْعَوَاتِقِ فِی خُدُورِهِنَّ وَ تُحَدِّثُ بِهِ السَّقَّایَاتُ فِی طَرِیقِ الْمَدِینَةِ.
سفیان بن سمط بجلى گوید: بحضرت صادق عرضکردم: چه گوئى در باره مستضعفان؟ حضرت مانند شخص هراسناکى بمن فرمود: مگر شما مستضعفى گذاردید؟ کجایند مستضعفان؟ بخدا سوگند عقیده شما را دوشیزگان پشت پرده بهم رساندهاند، و زنان آبکش و سقا در راه مدینه (در باره مذهب شما) گفتگو کنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٤، ح ٤
١١- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ الْخُزَاعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الضُّعَفَاءِ فَکَتَبَ إِلَیَّ الضَّعِیفُ مَنْ لَمْ تُرْفَعْ إِلَیْهِ حُجَّةٌ وَ لَمْ یَعْرِفِ الِاخْتِلَافَ فَإِذَا عَرَفَ الِاخْتِلَافَ فَلَیْسَ بِمُسْتَضْعَفٍ.
على بن سوید گوید از حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام از ضعفاء (ناتوان در دین) پرسیدم؟ پس بمن نوشت: ضعیف آن کسى است که حجت باو نرسیده و اختلاف را نفهمیده است، و چون اختلاف را فهمید مستضعف نیست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٦، ح ١١
١٢- بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَبِیبٍ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ أَبِی سَارَةَ إِمَامِ مَسْجِدِ بَنِی هِلَالٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَیْسَ الْیَوْمَ مُسْتَضْعَفٌ أَبْلَغَ الرِّجَالُ الرِّجَالَ وَ النِّسَاءُ النِّسَاءَ.
حضرت صادق علیه السّلام فرمود، امروز دیگر مستضعفى نیست، (زیرا) مردان بمردان (دین حق) را رساندهاند و زنان بزنان.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٦، ح ١٢
٩- حَدَّثَنَا مُظَفَّرُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَلَوِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الْآیَةَ (النساء: ١٠٠) قَالَ یَا سُلَیْمَانُ فِی هَؤُلَاءِ الْمُسْتَضْعَفِینَ مَنْ هُوَ أَثْخَنُ رَقَبَةً مِنْکَ الْمُسْتَضْعَفُونَ قَوْمٌ یَصُومُونَ وَ یُصَلُّونَ تَعِفُّ بُطُونُهُمْ وَ فُرُوجُهُمْ لَا یَرَوْنَ أَنَّ الْحَقَّ فِی غَیْرِنَا آخِذِینَ بِأَغْصَانِ الشَّجَرَةِ- فَأُولئِکَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ إِذَا کَانُوا آخِذِینَ بِالْأَغْصَانِ وَ إِنْ لَمْ یَعْرِفُوا أُولَئِکَ فَإِنْ عَفَى عَنْهُمْ فَبِرَحْمَتِهِ وَ إِنْ عَذَّبَهُمْ فَبِضَلالَتِهِمْ عَمَّا عَرَّفَهُمْ.
٩- سلیمان بن خالد گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم، تفسیر این فرموده خداى عزّ و جلّ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ- تا آخر آیه» (نسا- ٩٨) چیست؟ فرمود: اى سلیمان در میان آن مستضعفان افرادى هستند که قوىتر از تو مىباشند، آنان گروهى هستند که روزه مىگیرند، نماز مىخوانند و شکم و عورت خود را از حرام حفظ مىکنند، عقیده ندارند که حقّ در غیر ما باشد، و شاخههاى درخت ولایت را گرفتهاند، امید است خداوند از آن گروه درگذرد، هر گاه از شاخههاى درخت (ولایت) دست برنداشته باشند، و اگر چه آن را نشناخته باشند، پس اگر خدا آنان را مشمول عفو خویش سازد، بدلیل رحمتش خواهد بود، و اگر عذابشان کند نیز به علّت انحرافشان است از آنچه به آنان شناسانده شده است.
معانی الأخبار، ص ٢٠٢، ح ٩
٨- مع، معانی الأخبار أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ نَضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ الْجَازِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ ضُرُوبٌ یُخَالِفُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ نَاصِباً فَهُوَ مُسْتَضْعَف
٨- عبد الغفار جازى گوید: امام صادق علیه السّلام فرمودند: مستضعفان گروههائى مىباشند که پارهاى با پارهاى دیگر مخالفت دارند، هر کس از اهل قبله به حد ناصبى نرسد او مستضعف است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٥٩، ح ٨
قَالَ الْکَاظِمُ (ع): الضَّعیفُ مَن لَم یُرفَعْ إلَیهِ حُجّةٌ، و لَم یَعرِفِ الاختِلافَ، فإذا عَرَفَ الاختِلافَ فلیسَ بضَعیفٍ.
امام کاظم علیه السّلام فرمودند: ضعیف کسى است که حجت به او نرسیده و اختلاف را نمى شناسد. پس اگر اختلاف را بداند مستضعف نیست.
میزان الحکمه، جلد ٦، ١١٢٠٦
٥٩٣- فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیُ قَالَ عَلِیٌ فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ.
امام علی علیه السلام فرمودند: این آیه «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ» درباره ما نازل شده است.
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ١، ص ٥٥٨، ح ٥٩٣
عن عَلِیّ علیه السّلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَى «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ» قَالَ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِیَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَیُعِزُّهُمْ وَ یُذِلُّ عَدُوَّهُمْ.
امام على علیه السّلام در توضیح آیه «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ» فرمودند: آنان مستضعفان خاندان محمّدند. خداوند پس از سختى و مشقّتِ آنان، مهدیشان را مى فرستد و آنان را عزیز مى گرداند و دشمنشان را ذلیل مى سازد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٥١، ص ٥٤، ح ٣٥
٥٩٥- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا بَنِی هَاشِمٍ أَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ- الْمَقْهُورُونَ الْمُسْتَذَلُّونَ بَعْدِی.
جابر بن عبد اللّه گفت: پیامبر خدا (ص) فرمودند: اى بنى هاشم شما مستضعفان و ستمدیدگان و خوار شدگان پس از من هستید.
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ١، ص ٥٥٩، ح ٥٩٥
٢٤٤- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ لِبَنِی هَاشِمٍ أَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِی.
پیامبر خدا (ص) به بنى هاشم فرمودند: شما مستضعفان پس از من هستید.
عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ٢، ص ٦١، ح ٢٤٤
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ص أَنَّهُ قَالَ: لَمَّا احْتُضِرَ رَسُولُ اللَّهِ ص غُشِیَ عَلَیْهِ فَبَکَتْ فَاطِمَةُ ص فَأَفَاقَ وَ هِیَ تَقُولُ مَنْ لَنَا بَعْدَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ أَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِی وَ اللَّهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلى الله علیه و آله هنگام احتضار که بر او حالت غش دست داد پس فاطمه (س) گریه کردند؛ پیامبر به هوش آمد و فرمود بعد از تو چه کسی برای ماست ای رسول خدا (ص) ایشان فرمودند: قسم به خدا که شما مستضعفان بعد از من هستید.
دعائم الإسلام، ج ١، ص ٢٢٥
عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ یَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ نَظَرَ إِلَى عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَبَکَى- وَ قَالَ: أَنْتُمْ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِی.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: رسول خدا صلى الله علیه و آله به على و حسن و حسین علیهم السلام نگاه کرد و گریست و فرمود: شمایید مستضعفان بعد از من.
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ١، ص ٥٥٥، ح ٥٨٩
٥٩٧- قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِیهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَسَنٍ، عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ، عَنْ أَبِیهَا الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ: نَحْنُ الْمُسْتَضْعَفُونَ، وَ نَحْنُ الْمَقْهُورُونَ، وَ نَحْنُ عِتْرَةُ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنْ نَصَرَنَا فَرَسُولَ اللَّهِ نَصَرَ، وَ مَنْ خَذَلَنَا فَرَسُولَ اللَّهِ خَذَلَ، وَ نَحْنُ وَ أَعْدَاؤُنَا نَجْتَمِعُ یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً الْآیَةَ.
عبد اللَّه بن حسن از مادرش فاطمه بنت حسین علیه السّلام و او از پدرش حسین بن على علیه السّلام نقل کردهاند که ابا عبد اللَّه الحسین علیه السّلام فرمود: ما مستضعفان و ستمدیدگان هستیم و ما عترت پیامبر خدا هستیم، پس هر کس ما را یارى کند رسول خدا را یارى کرده است و هر کس ما را خوار سازد رسول خدا را خوار کرده است و ما و دشمنان ما (در روز قیامت) به هم خواهیم رسید: «یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا» روزى که هر نفسى هر خوبى که کرده است حاضر خواهد یافت.
شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ١، ص ٥٦٠، ح ٥٩٧
٢١- شی، تفسیر العیاشی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِینَ قَالَ هُمْ أَهْلُ الْوَلَایَةِ قُلْتُ أَیَّ وَلَایَةٍ تَعْنِی قَالَ لَیْسَتْ وَلَایَةً فِی الدِّینِ وَ لَکِنَّهَا فِی الْمُنَاکَحَةِ وَ الْمَوَارِیثِ وَ الْمُخَالَطَةِ وَ هُمْ لَیْسُوا بِالْمُؤْمِنِینَ وَ لَا الْکُفَّارِ وَ مِنْهُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ فَأَمَّا قَوْلُهُ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا إِلَى نَصِیراً (النساء: ٧٥) فَأُولَئِکَ نَحْنُ.
٢١- سماعه گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم مستضعف کیست، فرمودند: آنها اهل ولایت مىباشند، عرض کردم مقصود از ولایت چیست، فرمود: مقصود ولایت دینى نیست، یعنى در نکاح و ارث و آمیزش با همدیگر ولایت دارند. آن جماعت نه مؤمنند و نه کفار، گروهى از آنها در انتظار امر خداوند مىباشند، اما مستضعفان از مردان و زنان و کودکان و کسانى که مىگویند بار خدایا ما را از این قریهاى که اهل آن ظلم مىکنند خارج کن ما هستیم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٣، ح ٢١
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْیَا عَلَیْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَى وَلَدِهَا وَ تَلَا عَقِیبَ ذَلِکَ «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِین»
امام على علیه السّلام فرمودند: دنیا پس از چموشى با ما مهربان شود، همچون مهربان شدن شتر بد خوى به بچّه اش. سپس این آیه را خواند: «و خواستیم بر کسانى که در زمین ناتوان نگه داشته شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان قرار دهیم و وارثان گردانیم».
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٥٢٦، حکمت ٢٠٩
٣٦- أَقُولُ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ، فِیمَا جَرَى بَیْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ بَیْنَ الْأَشْعَثِ بْنِ قَیْسٍ لَعَنَهُ اللَّهُ أَنَّ الْأَشْعَثَ قَالَ لَهُ ع وَ اللَّهِ لَئِنْ کَانَ الْأَمْرُ کَمَا تَقُولُ لَقَدْ هَلَکَتِ الْأُمَّةُ غَیْرَکَ وَ غَیْرَ شِیعَتِکَ قَالَ فَإِنَّ الْحَقَّ وَ اللَّهِ مَعِی یَا ابْنَ قَیْسٍ کَمَا أَقُولُ وَ مَا هَلَکَ مِنَ الْأُمَّةِ إِلَّا الناصبین [النَّاصِبُونَ] وَ المکابرین [الْمُکَابِرُونَ] وَ الجاحدین [الْجَاحِدُونَ] وَ المعاندین [الْمُعَانِدُونَ] فَأَمَّا مَنْ تَمَسَّکَ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِقْرَارِ بِمُحَمَّدٍ وَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الْمِلَّةِ وَ لَمْ یُظَاهِرْ عَلَیْنَا الظَّلَمَةَ وَ لَمْ یَنْصِبْ لَنَا الْعَدَاوَةَ وَ شَکَّ فِی الْخِلَافَةِ وَ لَمْ یَعْرِفْ أَهْلَهَا وَ وُلَاتَهَا وَ لَمْ یَعْرِفْ لَنَا وَلَایَةً وَ لَمْ یَنْصِبْ لَنَا عَدَاوَةً فَإِنَّ ذَلِکَ مُسْلِمٌ مُسْتَضْعَفٌ یُرْجَى لَهُ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ یُتَخَوَّفُ عَلَیْهِ ذُنُوبُهُ.
٣٦- سلیم بن قیس در روایتى که بین على علیه السّلام و اشعث ابن قیس گفتگوهائى شده است نقل مى‌کند که اشعث روزى به على علیه السّلام گفت: به خداوند سوگند اگر مطلب چنین باشد که شما مىگوئى غیر از تو همه مردم هلاک شدهاند و فقط خودت و شیعیانت باقى ماندهاید. امیر المؤمنین علیه السّلام در پاسخ او فرمودند: اى فرزند قیس به خداوند سوگند حق با من است همان گونه که گفتم از امت کسانى هلاک شدند که اهل نصب و عناد و انکار هستند، و زورگو و متجاوز و ظالم و ستمگر مىباشند؛ اما کسانى که به توحید چنگ بزنند و به نبوت محمد (ص) و دین اسلام اقرار و اعتراف کنند و از ملت اسلامى خارج نگردند و با ظلم و قهر و غلبه بر ما نتازند و با ما دشمنى نکنند و در خلافت شکى به خود راه ندهند و خلافت را از اهلش نگیرند و براى ما حقى بشناسند و با ما دشمنى ننمایند همه مسلمان مستضعف هستند و امید است که خداوند آنها را رحمت کند و یا عذاب نماید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٧٠، ح ٣٦
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمُسْتَضْعَفِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی لَا یَهْتَدِی حِیلَةً إِلَى الْکُفْرِ فَیَکْفُرَ وَ لَا یَهْتَدِی سَبِیلًا إِلَى الْإِیمَانِ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُؤْمِنَ وَ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَکْفُرَ فَهُمُ الصِّبْیَانُ وَ مَنْ کَانَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ عَلَى مِثْلِ عُقُولِ الصِّبْیَانِ مَرْفُوعٌ عَنْهُمُ الْقَلَمُ.
زراره گوید: از حضرت باقر علیه السّلام راجع بمستضعف پرسش کردم: فرمود: او کسى است که حیله بکفر ندارد که کافر شود، و راهى بایمان نیابد (تا مؤمن گردد) نتواند مؤمن شود و نتواند کافر گردد، و آنها کودکانند، و هر مرد و زنى که عقل (و خرد) آنها چون عقل کودکان است، و قلم (تکلیف) از آنان برداشته شده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٤، ح ١
٦- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مُثَنًّى عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ قَالَ: ... قُلْتُ فَهَلْ سَلِمَ أَحَدٌ لَا یَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ فَقَالَ لَا إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ نِسَاؤُکُمْ وَ أَوْلَادُکُمْ ثُمَّ قَالَ أَ رَأَیْتَ أُمَّ أَیْمَنَ فَإِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهَا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَا کَانَتْ تَعْرِفُ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ.
اسماعیل جعفى گوید: از حضرت باقر علیه السّلام پرسیدم: ... عرضکردم: آیا کسى که این امر را نداند (و از عذاب خداوند یا خلود در آتش) سالم ماند؟ فرمود: نه، مگر مستضعفان، عرضکردم: آنها کیانند، فرمود: زنان و فرزندان شما، سپس فرمود: آیا ام ایمن را دیدهاى؟ همانا من گواهى دهم که او اهل بهشت است در صورتى که آنچه شما بر آنید (و بدان معتقدید) نمیدانست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٥، ح ٦
٢٣- شی، تفسیر العیاشی عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ أَنَا أُکَلِّمُهُ فِی الْمُسْتَضْعَفِینَ أَیْنَ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ أَیْنَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ أَیْنَ الَّذِینَ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً أَیْنَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ أَیْنَ أَهْلُ تِبْیَانِ اللَّهِ أَیْنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا فَأُولئِکَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورا
٢٣- زرارة گوید: من با حضرت باقر علیه السّلام در باره مستضعفان گفتگو مىکردم، امام فرمودند اصحاب اعراف کجا هستند، آنها که به رحمت خداوند امیدوارند کجا مىباشند، آنها که کارهاى نیک و بد را به هم آمیختهاند چه مىکنند. کسانى که باید دلهاى آنها را بدست آورد و از دین رم نداد در کجا مىباشند، آنها که خداوند موضوعات را براى آنها روشن کردهاند در کجا هستند، مستضعفان از مردان و زنان و کودکان در کجا زندگى مىکنند آنها که راهى ندارند تا هدایت شوند، امید است خداوند از آنها درگذرد و مورد عفو قرار دهد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٤، ح ٢٣
٤٦٢٨ وَ- رَوَى عَمَّارٌ السَّابَاطِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَکْثَرُ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ النِّسَاءُ- عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ضَعْفَهُنَ فَرَحِمَهُنَ.
از امام صادق (ع): اکثر بهشتیان از زنان مستضعف هستند، که چون خدا ضعف ایشان را میداند بر آنان رحم آرد.
من لا یحضره الفقیه، ج ٣، ص ٤٦٨، ح ٤٦٢٨
٩- عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِّ عَنْ أَخَوَیْهِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ ابْنَیِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ نَحْنُ عِنْدَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نَخَافُ أَنْ نَنْزِلَ بِذُنُوبِنَا مَنَازِلَ الْمُسْتَضْعَفِینَ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا یَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِکَ بِکُمْ أَبَداً.
ایوب بن حر گوید: مردى بحضرت صادق علیه السّلام عرضکرد- و ما هم در خدمت آن بزرگوار بودیم- که: قربانت ... ما میترسیم بواسطه گناهانمان (در بهشت) بدرجه مستضعفین تنزل کنیم؟ گوید: پس آن حضرت فرمود: نه بخدا سوگند هرگز خداوند با شما چنین نکند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٦، ح ٩
٨- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی رُبَّمَا ذَکَرْتُ هَؤُلَاءِ الْمُسْتَضْعَفِینَ فَأَقُولُ نَحْنُ وَ هُمْ فِی مَنَازِلِ الْجَنَّةِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا یَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِکَ بِکُمْ أَبَداً.
جمیل بن دراج گوید بحضرت صادق علیه السّلام عرضکردم: هر آینه من گاهى بیاد این مستضعفین مىافتم و میگویم: ما و آنها در منازل بهشت همراهیم؟ پس حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هرگز خداوند با شما چنین نکند!
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٠٦، ح ٨
١٠- مع، معانی الأخبار أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَى عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا فَقَالَ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً إِلَى النَّصْبِ فَیَنْصِبُونَ وَ لَا یَهْتَدُونَ سَبِیلَ أَهْلِ الْحَقِّ فَیَدْخُلُونَ فِیهِ وَ هَؤُلَاءِ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِأَعْمَالٍ حَسَنَةٍ وَ بِاجْتِنَابِ الْمَحَارِمِ الَّتِی نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهَا وَ لَا یَنَالُونَ مَنَازِلَ الْأَبْرَارِ
١٠- ابو خدیجه گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا، فرمودند: یعنى راهى ندارند تا ناصبى شوند و دشمنى کنند و بطرف حق هم هدایت نمىشوند تا به حق عمل کنند و یا حق را قبول کنند، اینها اگر کارهاى نیک انجام دهند و از محرمات دست بر دارند وارد بهشت مىگردند ولى مقام نیکان را پیدا نخواهند کرد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٠، ح ١٠
٢٢- شی، تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا قَالَ لَا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلَ أَهْلِ الْحَقِّ فَیَدْخُلُونَ فِیهِ وَ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةَ أَهْلِ النَّصْبِ فَیَنْصِبُونَ قَالَ هَؤُلَاءِ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِأَعْمَالٍ حَسَنَةٍ وَ بِاجْتِنَابِ الْمَحَارِمِ الَّتِی نَهَى اللَّهُ عَنْهَا وَ لَا یَنَالُونَ مَنَازِلَ الْأَبْرَار.
٢٢- ابو خدیجه گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه: وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ ... لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا فرمودند: کسانى که توانائى ندارند خود را به حق برسانند و حق را قبول کنند و به آن عمل نمایند و یا اعتقاد پیدا کنند. از طرف دیگر قدرت و درک آن را هم ندارند که خود را به ناصبیان و دشمنان ما برسانند و مانند آنها کار کنند، فرمودند اگر اینها کار نیک انجام دهند و از حرامها دست بردارند وارد بهشت مىشوند ولى به مقامات نیکان نمىرسند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٤، ح ٢٢
٣- فس، تفسیر القمی أَبِی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ ضُرَیْسٍ الْکُنَاسِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا حَالُ الْمُوَحِّدِینَ الْمُقِرِّینَ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ ص مِنَ الْمُسْلِمِینَ الْمُذْنِبِینَ الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَ لَیْسَ لَهُمْ إِمَامٌ وَ لَا یَعْرِفُونَ وِلَایَتَکُمْ فَقَالَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَإِنَّهُمْ فِی حُفَرِهِمْ لَا یَخْرُجُونَ مِنْهَا فَمَنْ کَانَ لَهُ عَمَلٌ صَالِحٌ وَ لَمْ یَظْهَرْ مِنْهُ عَدَاوَةٌ فَإِنَّهُ یُخَدُّ لَهُ خَدّاً إِلَى الْجَنَّةِ الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ بِالْمَغْرِبِ فَیَدْخُلُ عَلَیْهِ الرَّوْحُ فِی حُفْرَتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ حَتَّى یَلْقَى اللَّهَ فَیُحَاسِبَهُ بِحَسَنَاتِهِ وَ سَیِّئَاتِهِ فَإِمَّا إِلَى الْجَنَّةِ وَ إِمَّا إِلَى النَّارِ فَهَؤُلَاءِ الْمَوْقُوفُونَ لِأَمْرِ اللَّهِ قَالَ ع وَ کَذَلِکَ یُفْعَلُ بِالْمُسْتَضْعَفِینَ وَ الْبُلْهِ وَ الْأَطْفَالِ وَ أَوْلَادِ الْمُسْلِمِینَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ.
٣- ضریس کناسى گوید: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم قربانت گردم خداشناسانى که به محمد صلى اللَّه علیه و آله ایمان دارند و مسلمان هستند و از دنیا مىروند ولى امامى را نمىشناسند و به ولایت شما معتقد نیستند پایان کار آنها چه خواهد شد. امام علیه السّلام فرمود: آنها در قبرهاى خود خواهند ماند و از آنجا بیرون نخواهند گردید، هر کدام از آنها که کارهاى نیک انجام داده باشند و عداوت و عنادى از آنها ظاهر نشده باشد از قبر او راهى بطرف بهشتى که خداوند در مغرب آفریده است باز مىگردد و روح و بشارت به قبر او مىرسد. این چنین آدمى در قبر خود زندگى مى‌کند تا روز قیامت برپا شود، در آن هنگام در پیشگاه عدل خداوندى حاضر مىگردد و به حساب کار او مىرسند و خوبىها و بدیهاى او را در نظر مىگیرند، در اینجا یا بطرف بهشت مىروند و یا بطرف دوزخ رهسپار مىشوند، وضع اینها بستگى به امر خداوند دارد. امام علیه السّلام فرمود: با مستضعفان و افرادى که عقل درستى ندارند و نیک و بد را از هم تمیز نمىدهند و یا اطفال و فرزندان مسلمانان که هنوز به سن بلوغ نرسیدهاند همین گونه رفتار مىگردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٥٨، ح ٣
١٩- سن، المحاسن أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَى الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا جَالِسٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها (الأنعام: ١٦٠) یَجْرِی لِهَؤُلَاءِ مِمَّنْ لَا یَعْرِفُ مِنْهُمْ هَذَا الْأَمْرَ فَقَالَ لَا إِنَّمَا هَذِهِ لِلْمُؤْمِنِینَ خَاصَّةً قُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ رَأَیْتَ مَنْ صَامَ وَ صَلَّى وَ اجْتَنَبَ الْمَحَارِمَ وَ حَسُنَ وَرَعُهُ مِمَّنْ لَا یَعْرِفُ وَ لَا یَنْصِبُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ أُولَئِکَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِه.
١٩- زراره گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال شد و من هم در آن جا بودم که تفسیر مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها چیست، آیا کسانى که معتقد به امامت شما نیستند مشمول این آیه مىباشند؟ فرمودند: خیر این فقط براى مؤمنان مىباشد. عرض کردم خداوند شما را سلامت بدارد، کسانى از مخالفین هستند و شما را هم به امامت قبول ندارند، روزه مىگیرند، نماز مىخوانند و اهل ورع مىباشند ولى با شما عناد ندارند، فرمودند: این جماعت وارد بهشت مىگردند و مشمول رحمت خداوند مىشوند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٢، ح ١٩
٦- ل، الخصال فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ ع أَصْحَابُ الْحُدُودِ فُسَّاقٌ لَا مُؤْمِنُونَ وَ لَا کَافِرُونَ وَ لَا یَخْلُدُونَ فِی النَّارِ وَ یَخْرُجُونَ مِنْهَا یَوْماً مَّا وَ الشَّفَاعَةُ لَهُمْ جَائِزَةٌ وَ لِلْمُسْتَضْعَفِینَ إِذَا ارْتَضَى اللَّهُ دِینَهُم
٦- اعمش از امام صادق علیه السّلام روایت مى‌کند که فرمودند: آنهائى که حد بر آنها جارى شده، نه مؤمن هستند و نه کافر، آنها را در آتش جاودان نخواهند ماند و روزى از آن جا آزاد خواهند شد و شفاعت به آنها خواهد رسید، ولى مستضعفان باید خداوند از آنها راضى گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٥٩، ح ٦
١٣- مع، معانی الأخبار ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ حُجْرِ بْنِ زَائِدَةَ عَنْ حُمْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ قَالَ هُمْ أَهْلُ الْوَلَایَةِ قُلْتُ وَ أَیُّ وَلَایَةٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ بِوَلَایَةٍ فِی الدِّینِ وَ لَکِنَّهَا الْوَلَایَةُ فِی الْمُنَاکَحَةِ وَ الْمُوَارَثَةِ وَ الْمُخَالَطَةِ وَ هُمْ لَیْسُوا بِالْمُؤْمِنِینَ وَ لَا بِالْکُفَّارِ وَ هُمُ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل
١٣- حمران گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم تفسیر إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ چیست؟ فرمودند: آنها اهل ولایت مىباشند، عرض کردم کدام ولایت؟ فرمودند: مقصود ولایت دین نمىباشد، آن ولایت در نکاح و ارث و آمیزش مىباشد، آنها نه کفار هستند و نه مسلمان، آنها امیدوار فضل و عنایت خدا مىباشند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٠، ح ١٣
٨- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: لَا یُزَوَّجِ الْمُؤْمِنُ النَّاصِبَةَ وَ لَا یَتَزَوَّجِ النَّاصِبُ الْمُؤْمِنَةَ وَ لَا یَتَزَوَّجِ الْمُسْتَضْعَفُ مُؤْمِنَةً.
امام صادق علیه السّلام فرمود: نباید مرد مؤمن با زن ناصبى ازدواج کند و مرد ناصبى نیز نمى‌تواند با زن مؤمن ازدواج کند و مردى که استضعاف فکرى دارد و نیز نمى‌تواند با زن مؤمن ازدواج کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٣٤٩، ح ٨
٢٤- شی، تفسیر العیاشی عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَ تُزَوَّجُ الْمُرْجِئَةُ أَوِ الْحَرُورِیَّةُ أَوِ الْقَدَرِیَّةُ قَالَ لَا عَلَیْکَ بِالْبُلْهِ مِنَ النِّسَاءِ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ مَا هُوَ إِلَّا مُؤْمِنَةٌ أَوْ کَافِرَةٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَیْنَ أَهْلُ اسْتِثْنَاءِ اللَّهِ قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِکَ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ إِلَى قَوْلِهِ سَبِیلا
٢٤- زراره گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم مىتوانم با مرجئه یا حروریه، و یا قدریه ازدواج کنم، امام علیه السّلام فرمود: نمىتوانى شما با زنانى که از این مسائل آگاهى ندارند ازدواج کنید، زرارة گفت آنها یا مؤمن هستند و یا کافر، امام فرمود: خداوند در این جا گروهى را استثناء کرده و گفته: إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٩، ص ١٦٤، ح ٢٤
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): أ لا اُخبِرُکم عن مُلوکِ أهلِ الجَنَّةِ؟ کُلُّ ضَعیفٍ مُستَضعَفٍ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: آیا شما را از شاهان بهشتیان خبر ندهم؟ هر ناتوان مستضعفى.
میزان الحکمه، جلد ٦، ح ١١١٨٥
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): أبغُونِی فی الضُّعَفاءِ، فإنّما تُرزَقُونَ و تُنصَرُونَ بضُعَفائکُم.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: مرا در میان ضعیفان بجویید؛ زیرا شما به واسطه مردم ضعیف است که روزى مى خورید و یارى مى شوید.
میزان الحکمه، جلد ٦، ح ١١١٩٠
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): إنّما تُنصَرُونَ بضُعَفائکُم.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: جز این نیست که شما به وسیله ضعیفانتان یارى مى شوید.
میزان الحکمه، جلد ٦، ح ١١١٩٢
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): إنّما یَنصُرُ اللّه ُ هذهِ الاُمَّةَ بضَعِیفِها، بِدَعوَتِهِم و صَلاتِهم و إخلاصِهِم.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: در حقیقت خداوند این امّت را به واسطه دعا و نماز و اخلاص ضعیفان آن، یارى مى کند.
میزان الحکمه، جلد ٦، ح ١١١٩٣
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): أ لا اُخبِرُکم بخَیرِ عِبادِ اللّهِ؟ الضَّعیفُ المُستَضعَفُ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: آیا شما را از بهترین بندگان خدا آگاه نسازم؟ ناتوان مستضعف.
میزان الحکمه، جلد ٦، ح ١١١٨٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: قَوْماً مُسْتَضْعَفِینَ قَدِ اخْتَبَرَهُمُ اللَّهُ بِالْمَخْمَصَةِ وَ ابْتَلَاهُمْ بِالْمَجْهَدَةِ وَ امْتَحَنَهُمْ بِالْمَخَاوِفِ وَ مَخَضَهُمْ بِالْمَکَارِه
امام على علیه السلام در توصیف پیامبران فرمودند: آنان گروهى مستضعف بودند. خداوند آنها را به گرسنگى آزمود و به سختى گرفتارشان ساخت و در جاهاى ترسناک امتحانشان کرد و آنان را با ناملایمات خالص و پاک گردانید.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٢٩١، خطبه ١٩٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: کَانَ لِی فِیمَا مَضَى أَخٌ فِی اللَّهِ ... وَ کَانَ ضَعِیفاً مُسْتَضْعَفاً فَإِنْ جَاءَ الْجِدُّ فَهُوَ لَیْثُ غَابٍ وَ صِلُ وَاد.
امام على علیه السّلام فرمودند: در گذشته برادرى دینى داشتم ... که ناتوان و مستضعف بود و چون گاهِ کار و کوشش مى رسید همانند شیر بیشه و مار گَرزه بود.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٥٢٦، حکمت ٢٨٩
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: الصَّلَاةُ عَلَى الْمُسْتَضْعَفِ وَ الَّذِی لَا یَعْرِفُ الصَّلَاةُ عَلَى النَّبِیِّ ص وَ الدُّعَاءُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ تَقُولُ رَبَّنَا اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ (سورة المؤمن: ٨ و ٩ و ١٠) إِلَى آخِرِ الْآیَتَیْنِ.
امام (باقر یا صادق) علیهما السّلام فرمود: نماز بر مستضعف (در عقیده) و کسى که مذهبش معلوم نیست، چنین است: بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله صلوات مى‌فرستد و براى مردان و زنان مؤمن دعا مى‌کند، سپس مى‌گوید: ربّنا اغفر لِلَّذِینَ تٰابُوا وَ اِتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذٰابَ اَلْجَحِیمِ ... تا پایان دو آیه.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٣، ص ١٨٦، ح ١
٢- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ عَلَى الْمُؤْمِنِ فَادْعُ لَهُ وَ اجْتَهِدْ لَهُ فِی الدُّعَاءِ وَ إِنْ کَانَ وَاقِفاً مُسْتَضْعَفاً فَکَبِّرْ وَ قُلِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: هرگاه بر مؤمن نماز گزاردى براى او دعا کن و در دعا براى او بکوش، و اگر غیر مؤمن مستضعفى بود، تکبیر گفته و چنین بگو: «اللّهمّ اغفر للّذین تابوا و اتّبعوا سبیلک و قهم عذاب الجحیم».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٣، ص ١٨٧، ح ٢
