ابرار در آیات
آیات بررسی شده:
إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ - إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ - إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا - وَ تَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ - وَ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرَارِ - لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ
کلمه «ابرار» در کتابهای الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل برای آیات مرتبط با آن بررسی شد.
گفته شده عملِ بِرّ، عملی نیکی است که از روی تقوی انجام شده باشد یعنی نیت خدایی داشته باشد و نتیجه آن پاداش آخرت است پس، از روی رسیدن به دنیا نیست. عمل حسن عملی است نیکو مانند مدرسه ساختن اما اگر مدرسه ساختن با نیت الهی باشد عمل بِرّ است. هر بِرّی حسن است اما هر حسنی بِرّ نیست.
کلیات
٩- قب، المناقب لابن شهرآشوب الشِّیرَازِیُّ فِی کِتَابِهِ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْهُذَیْلِ عَنْ مُقَاتِلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ: کُلُّ مَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَ الْأَبْرارَ فَوَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهِ إِلَّا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ وَ أَنَا وَ الْحُسَیْنَ لِأَنَّا نَحْنُ أَبْرَارٌ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا وَ قُلُوبُنَا عَلَتْ بِالطَّاعَاتِ وَ الْبِرِّ وَ تَبَرَّأَتْ مِنَ الدُّنْیَا وَ حُبِّهَا وَ أَطَعْنَا اللَّهَ فِی جَمِیعِ فَرَائِضِهِ وَ آمَنَّا بِوَحْدَانِیَّتِهِ وَ صَدَّقْنَا بِرَسُولِهِ.
امام حسن (علیه السلام) فرمودند: هرچه در قرآن مجید لفظ إِنَّ الْأَبْرارَ هست به خدا سوگند! جز علیّ‌بن‌ابی‌طالب و فاطمه و من و حسین (علیهم السلام) کسی دیگری را منظور نکرده‌اند؛ زیرا ما پاکان و نیکان از نظر پدرها و مادرانیم و دل‌های ما شیفته‌ی اطاعت خدا و نیکوکاری است و از دنیا و علاقه به آن بیزار است و در تمام فرایض و واجبات خدا را اطاعت نموده‌ایم و به یکتایی او ایمان داریم و پیامبرش را تصدیق نموده‌ایم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٣، ح ٩
إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ
کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ
چنان نیست [که آنها درباره‌ی معاد می‌پندارند] بلکه نامه‌ی اعمال نیکان در «علیّین» است.
سوره مطففین، آیه ١٨
کَلَّا إِنَ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ (١٨) وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ (١٩) کِتابٌ مَرْقُومٌ (٢٠) یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ (٢١)
همه آیات چنین است: چنان نیست [که آنها درباره‌ی معاد می‌پندارند] بلکه نامه‌ی اعمال نیکان در «علیّین» است. (١٨) و تو چه می‌دانی «علیّین» چیست؟ (١٩) نامه‌ای است رقم خورده [و حکمی است قطعی]. (٢٠) که مقرّبان شاهد آنند. (٢١)
سوره مطففین، آیات ١٨ تا ٢١
٤- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی نَهْشَلٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ أَعْلَى عِلِّیِّینَ- وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِنَا مِمَّا خَلَقَنَا وَ خَلَقَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ دُونِ ذَلِکَ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوِی إِلَیْنَا لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقْنَا ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- کَلَّا إِنَ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ. وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ. کِتابٌ مَرْقُومٌ. یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ خَلَقَ عَدُوَّنَا مِنْ سِجِّینٍ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِیعَتِهِمْ مِمَّا خَلَقَهُمْ مِنْهُ وَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ دُونِ ذَلِکَ فَقُلُوبُهُمْ تَهْوِی إِلَیْهِمْ لِأَنَّهَا خُلِقَتْ مِمَّا خُلِقُوا مِنْهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ. وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ. کِتابٌ مَرْقُومٌ.
ابو حمزه ثمالى گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام مىفرمود: همانا خدا ما را از أعلى علیین آفرید و دلهاى شیعیان ما را از آنچه ما را آفریده، آفرید؛ و پیکرهایشان را از درجه پائینش آفرید، از این رو دلهاى شیعیان بما متوجه است، زیرا از آنچه ما آفریدهشدهایم، آفریده شدهاند، سپس این آیه را قرائت فرمود: «اصلا نامه نیکان در علیین است، تو چه دانى علیین چیست؟ کتابى است نوشته که مقربان شاهد آنند- ١٩ سوره ٨٣-» و دشمن ما را از سجین آفرید و دلهاى پیروانشان را از آنچه آنها را آفریده آفرید و پیکرهایشان را از پائینتر آن آفرید، از این رو دلهاى پیروانشان بآنها متوجه است زیرا اینها آفریده شدند از آنچه آنها آفریده شدند سپس این آیه را تلاوت فرمود: «اصلا نامه بدکاران در سجین است، تو چه دانى سجین چیست؟ کتابیست نوشته- ٨ سوره ٨٣-».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٣٩٠، ح ٤
١٦- فس، تفسیر القمی أَبُو الْقَاسِمِ الْحُسَیْنِیُّ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عُلْوَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ السُّدِّیِّ عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِی قَوْلِهِ کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ قَالَ هُوَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ ما أَدْراکَ ما سِجِّینٌ إِلَى قَوْلِهِ الَّذِینَ یُکَذِّبُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ الْأَوَّلُ وَ الثَّانِی وَ ما یُکَذِّبُ بِهِ إِلَّا کُلُّ مُعْتَدٍ أَثِیمٍ إِذا تُتْلى عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ وَ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الثَّانِی کَانَا یُکَذِّبَانِ رَسُولَ اللَّهِ إِلَى قَوْلِهِ ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصالُوا الْجَحِیمِ هُمَا ثُمَّ یُقالُ هذَا الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ- رَسُولَ اللَّهِ ص یَعْنِی هُمَا وَ مَنْ تَبِعَهُمَا کَلَّا إِنَ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ کِتابٌ مَرْقُومٌ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ إِلَى قَوْلِهِ عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ وَ هُوَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ع إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا الْأَوَّلُ وَ الثَّانِی وَ مَنْ تَابَعَهُمَا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغامَزُونَ بِرَسُولِ اللَّهِ إِلَى آخِرِ السُّورَةِ فِیهِمْ.
از کلبى و او از امام باقر علیه السّلام در باره آیه «کَلاّٰ إِنَّ کِتٰابَ اَلفُجّٰارِ لَفِی سِجِّینٍ» فرمود: منظور فلانى و فلانى است «وَ مٰا أَدْرٰاکَ مٰا سِجِّینٌ» تا «اَلَّذِینَ یُکَذِّبُونَ بِیَوْمِ اَلدِّینِ» کسانى که روز قیامت را منکرند مراد اولى و دومى است. «وَ مٰا یُکَذِّبُ بِهِ إِلاّٰ کُلُّ مُعْتَدٍ أَثِیمٍ. `إِذٰا تُتْلىٰ عَلَیْهِ آیٰاتُنٰا قٰالَ أَسٰاطِیرُ اَلْأَوَّلِینَ» تکذیب قیامت نمیکند مگر هر ستمگر تبهکار که وقتى آیات خدا بر آنها خوانده مى‌شود میگویند: اینها افسانه‌هاى قدیمى است منظور اولى و دومى هستند که پیامبر صلّى اللّٰه علیه و آله و سلم را تکذیب مى‌کردند تا این قسمت آیه «ثُمَّ یُقٰالُ هٰذَا اَلَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ» بعد بآنها گفته مى‌شود اینست همان پیامبرى که تکذیبش مى‌کردید. خطاب به اولى و دومى و پیروان آنها است «کَلاّٰ إِنَّ کِتٰابَ اَلْأَبْرٰارِ لَفِی عِلِّیِّینَ. `وَ مٰا أَدْرٰاکَ مٰا عِلِّیُّونَ. `کِتٰابٌ مَرْقُومٌ. `یَشْهَدُهُ اَلْمُقَرَّبُونَ» تا این قسمت آیات «عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا اَلْمُقَرَّبُونَ» فرمود منظور پیامبر اکرم و امیر المؤمنین و فاطمه و حسن و حسین هستند. «إِنَّ اَلَّذِینَ أَجْرَمُوا» مجرمین در این آیه اولى و دومى و پیروان آنهایند «کٰانُوا مِنَ اَلَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ. `وَ إِذٰا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغٰامَزُونَ» که آنها در مورد پیامبر اکرم چشمک بهم مى‌زدند این آیات در باره اولى و دومى است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٥، ح ١٦
١١- فر، تفسیر فرات بن إبراهیم مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرٍ ع قَالَ: نَزَلَتِ الْآیَاتُ کَلَّا إِنَ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ إِلَى قَوْلِهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ هِیَ خَمْسُ آیَاتٍ فِی النَّبِیِّ ص وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ.
[همه آیات چنین است: کَلَّا إِنَ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ (١٨) وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ (١٩) کِتابٌ مَرْقُومٌ (٢٠) یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ (٢١) شاید منظور از ٥ آیه آیه بعد که می فرماید إِنَّ الْأَبْرارَ لَفی نَعیمٍ (٢٢) باشد.]
امام صادق علیه السّلام فرمودند: نزول آیات «چنان نیست [که آنها درباره‌ی معاد می‌پندارند] بلکه نامه‌ی اعمال نیکان در «علیّین» است. (١٨) و تو چه می‌دانی «علیّین» چیست؟ (١٩) نامه‌ای است رقم خورده [و حکمی است قطعی]. (٢٠) که مقرّبان شاهد آنند. (٢١)» و این پنج آیه درباره پیامبر (ص) و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم صلوات الله و سلام) است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٦، ص ١٤٥، ح ١١
إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ
إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ
مسلّماً نیکان در بهشت پر نعمتند.
سوره مطففین، آیه ٢٢ - سوره انفطار، آیه ١٣
إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ ﴿٢٢﴾ عَلَى الْأَرَائِکِ یَنظُرُونَ ﴿٢٣﴾ تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ ﴿٢٤﴾ یُسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ ﴿٢٥﴾ خِتَامُهُ مِسْکٌ وَفِی ذَلِکَ فَلْیَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ ﴿٢٦﴾ وَ مِزَاجُهُ مِن تَسْنِیمٍ ﴿٢٧﴾ عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ ﴿٢٨﴾
مسلّماً نیکان در بهشت پر نعمتند. (٢٢) بر تختها [نشسته] مىنگرند (٢٣) از چهرههایشان طراوت نعمت [بهشت] را درمىیابى (٢٤) از بادهاى مهر شده نوشانیده شوند (٢٥) [بادهاى که] مهر آن مشک است و در این [نعمتها] مشتاقان باید بر یکدیگر پیشى گیرند (٢٦) و ترکیبش از [چشمه] تسنیم است (٢٧) چشمهاى که مقربان [خدا] از آن نوشند (٢٨)
سوره مطففین، آیات ٢٢ تا ٢٨
٥- کنز، کنز جامع الفوائد ... عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ قَالَ الْأَبْرَارُ نَحْنُ هُمْ وَ الْفُجَّارُ هُمْ عَدُوُّنَا.
امام باقر (علیه السلام)- إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ، وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ ابرار ما هستیم و فجّار دشمنان ما.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ٢، ح ٥
تَفْسِیرُ أَبِی صَالِحٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ عَلَى الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ إِلَى قَوْلِهِ الْمُقَرَّبُونَ نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍ ع وَ فَضْلُهُمْ فِیهَا بَاهِرٌ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِی نَعِیمٍ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمتَنافِسُونَ وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا المُقَرَّبُون این آیات درباره‌ی علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام)، حمزه (رحمة الله علیه) و جعفر (رحمة الله علیه) نازل شده و فضیلت ایشان از این آیات کاملاً آشکار و درخشان است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٩، ص ٢٢٤
إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا
إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا
به یقین ابرار [و نیکان] از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است.
سوره انسان، آیه ٥
إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا (٥) عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا (٦)
به یقین ابرار [و نیکان] از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است. (٥) از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند. (٦)
(یعنی این چشمه را عباد الله که مقامی بالاتر دارند از هر جا اراده کنند جاری می کنند اما ابرار که از عباد الله مقامی پایین تر دارند از این چشمه که طعم کافور بهشتی می دهد چیزی در کاسه آنها می ریزند که طعم آن را می گیرد.)
سوره انسان، آیات ٥ و ٦
عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ (علیه السلام)، قَالَ [أمیرالمؤمنین (علیه السلام)] ... نَشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَ فِی وُلْدِهِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً إِلَی آخِرِ السُّورَهْ غَیْرِی قَالُوا لا.
امام علی (علیه السلام): شما را به خدا سوگند می‌دهم آیا غیر از من در میان شما کسی هست که خداوند این آیه را درباره او و فرزندانش نازل فرموده: «به یقین ابرار [و نیکان] از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است (تا آخر سوره)». گفتند: نه.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣١، ص ٣٣٦، ح ٢
قَالَ الْخَطِیبُ الْخُوارَزْمِیُّ حَاکِیاً عَنْهُ وَ عَنِ الْبَرَاوِیِّ وَ زَادَنِی ابْنُ مِهْرَانَ الْبَاهِلِیُّ فِی هَذَا الْحَدِیثِ فَوَثَبَ النَّبِیُّ ص حَتَّى دَخَلَ عَلَى فَاطِمَةَ ع فَلَمَّا رَأَى مَا بِهِمْ انْکَبَ عَلَیْهِمْ یَبْکِی وَ قَالَ أَنْتُمْ مُنْذُ ثَلَاثٍ فِیمَا أَرَى وَ أَنَا غَافِلٌ عَنْکُمْ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیَاتِ- إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً- عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً قَالَ هِیَ عَیْنٌ فِی دَارِ النَّبِیِّ ص یُفَجِّرُ إِلَى دُورِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِینَ.
مسلمةبن‌خالد از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدرش (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با شتاب برخاست و به خانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) آمد و چون آن حال را مشاهده نمود، گریست و فرمود: «شما سه روز است که این وضع را دارید و من غافل از حال شما». پس جبرئیل با این آیات: «به یقین ابرار [و نیکان] از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است. از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند.» (سوره انسان، آیات ٥ و ٦) نازل شد. این چشمه در خانه پیامبر (ص) است که از آنجا می‌جوشد و و روانه خانه‌های انبیاء (ع) و مؤمنان می‌گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٥، ص ٢٤٧
وَ تَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ
رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلْإِیمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَ تَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ
پروردگارا! ما صداى منادى [تو] را شنیدیم که به ایمان دعوت مى‌کرد که: «به پروردگار خود، ایمان بیاورید»؛ و ما ایمان آوردیم. پروردگارا! گناهان ما را ببخش؛ و بدی‌هاى ما را بپوشان؛ و ما را با نیکان [و در مسیر آنها] بمیران!
سوره آل عمران، آیه ١٩٣
وَ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرَارِ
لَکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرَارِ
ولى کسانى که [ایمان دارند و] از [نافرمانى] پرودگارشان مى‌پرهیزند، براى آنها باغ‌هایى بهشتى است، که از پاى درختانش نهرها جارى است؛ جاودانه در آن خواهند بود. این، [نخستین] پذیرایى است که از سوى خداوند به آنها مى‌رسد؛ و آنچه در نزد خداست براى نیکان بهتر است.
سوره آل عمران، آیه ١٩٨
٣٣- شی، تفسیر العیاشی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ الْکَافِرِ الْمَوْتُ خَیْرٌ لَهُ أَمِ الْحَیَاةُ فَقَالَ الْمَوْتُ خَیْرٌ لِلْمُؤْمِنِ وَ الْکَافِرِ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ وَ یَقُولُ وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ.
امام باقر (علیه السلام) محمّدبن‌مسلم گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: درباره‌ی کافر به من خبر بده که مرگ برای او بهتر است یا زندگی؟ فرمود: مرگ برای مؤمن و کافر بهتر اس». عرض کردم: برای چه؟ فرمود: زیرا خداوند می‌فرماید: «و آنچه در نزد خداست براى نیکان بهتر است.» (سوره آل عمران، آیه ١٩٨) و می‌فرماید: «آنها که کافر شدند، [و راه طغیان پیش گرفتند]، تصوّر نکنند اگر به آنان مهلت می‌دهیم، به سودشان است! ما به آنان مهلت می‌دهیم فقط برای اینکه بر گناهان خود بیفزایند و برای آنها، عذاب خوارکننده‌ای [آماده شده] است.» (آل عمران/۱۷۸)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦، ص ١٣٤، ح ٣٣
٥٥١- عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: أَتَى أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع ... أَلَا وَ إِنَ لِلْمُتَّقِینَ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى أَفْضَلَ الثَّوَابِ وَ أَحْسَنَ الْجَزَاءِ وَ الْمَآبِ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى الدُّنْیَا لِلْمُتَّقِینَ ثَوَاباً وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرار.
امام علی (علیه السلام) فرمود: آگاه باشید! برای پرهیزکاران نزد خداوند متعال بهترین ثواب و نیکوترین پاداش و سرانجام است. خداوند تبارک‌وتعالی دنیا را ثواب پرهیزکاران مقرّر نکرده است «و آنچه در نزد خداست براى نیکان بهتر است.» (سوره آل عمران، آیه ١٩٨)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٣٦١، ح ٥٥١
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام (و من کلام له ع قاله قبل موته على سبیل الوصیة لما ضربه ابن ملجم لعنه الله): ... وَ اللَّهِ مَا فَجَأَنِی مِنَ الْمَوْتِ وَارِدٌ کَرِهْتُهُ وَ لَا طَالِعٌ أَنْکَرْتُهُ وَ مَا کُنْتُ إِلَّا کَقَارِبٍ وَرَدَ وَ طَالِبٍ وَجَدَ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرار
امام علی (علیه السلام) پس از آنکه ابن‌ملجم که لعنت خدا بر او باد او را ضربت زده بود: امام (علیه السلام) فرمود: ... به خدا که با مردن چیزی به سر وقت من نیامد که آن را نپسندم و نه چیزی پدید گردید که آن را نشناسم بلکه چون جوینده‌ی آب به شب هنگام بودم که ناگهان به آب رسد یا خواهانی که آنچه را خواهان است بیابد «و آنچه در نزد خداست براى نیکان بهتر است.» (سوره آل عمران، آیه ١٩٨)
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٣٧٨، نامه ٢٣
٣٤- شی، تفسیر العیاشی عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْتَ الثَّوَابُ وَ أَصْحَابُکَ الْأَبْرَارُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) [در خطاب به امام علی (علیه السلام)] درباره آیه « ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ » فرمودند: ای علی (ع) تو ثوابی و اصحاب تو ابرارند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٦، ص ٩٧، ح ٣٤
لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ
لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلیمٌ
هرگز به [حقیقتِ] نیکى نمى‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید [در راه خدا] انفاق کنید؛ و آنچه انفاق مى‌کنید خداوند از آن آگاه است.
سوره آل‌عمران، آیه ۹۲
١- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً (الإسراء: ٢٣) مَا هَذَا الْإِحْسَانُ فَقَالَ الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلَاکَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجَانِ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ أَ لَیْسَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ.
امام صادق (علیه السلام) ابوالولّاد حنّاط گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: کلام خداوند عزّوجلّ که می‌فرماید: «و باید که با پدر و مادر احسان کنید.» (بقره/۸۳) این احسان به چه معنی است؟ امام (علیه السلام) فرمود: یعنی در معاشرت با آنان حقّ ادب را به‌جا آورید و در رفع نیازمندی‌های آنان بکوشید پیش از آنکه دست طلب به‌سوی شما دراز کنند و گرچه خود دولتمند باشند. [مگر] نه این است که خدا می‌گوید: «هرگز به [حقیقتِ] نیکى نمى‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید [در راه خدا] انفاق کنید.» (سوره آل‌عمران، آیه ۹۲)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٥٧، ح ١
٤- شی، تفسیر العیاشی عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع یَوْماً ... ثُمَّ قَالَ سَمِعْتُ أَبِی ع یَقُولُ مَنْ مَضَتْ لَهُ سَنَةٌ لَمْ یَصِلْنَا مِنْ مَالِهِ قَلَّ أَوْ کَثُرَ لَمْ یَنْظُرِ اللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَّا أَنْ یَعْفُوَ اللَّهُ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ یَا مُفَضَّلُ إِنَّهَا فَرِیضَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ عَلَى شِیعَتِنَا فِی کِتَابِهِ إِذْ یَقُولُ لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ فَنَحْنُ الْبِرُّ وَ التَّقْوَى وَ سَبِیلُ الْهُدَى وَ بَابُ التَّقْوَى ...
مفضّل‌بن‌عمر گوید: روزی بر امام صادق (علیه السلام) وارد شدم ... [فرمود:] از پدرم شنیدم که می‌فرمود: «هرکه سالی بر او بگذرد و مالی از او کم یا زیاد به ما نرسد، خداوند روز قیامت به او نظر نمیکند مگر اینکه خداوند او را ببخشد.» سپس فرمود: ای مفضّل! این واجبی است که خداوند آن را در کتابش بر شیعیان ما واجب کرده است، هنگامی‌که می‌گوید: «هرگز به [حقیقتِ] نیکى نمى‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید [در راه خدا] انفاق کنید.» (سوره آل‌عمران، آیه ۹۲) «الْبِرّ» ما هستیم تقوی و راه هدایت و باب تقوی ما هستیم.
بحارالأنوار، ج ۹۳، ص ۲۱۶، ح ٤
٨١٦٦- الشَّیْخُ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ، عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ: اشْتَرَى عَلِیٌّ ع ثَوْباً فَأَعْجَبَهُ فَتَصَدَّقَ بِهِ وَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ مَنْ آثَرَ عَلَى نَفْسِهِ آثَرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِالْجَنَّةِ وَ مَنْ أَحَبَّ شَیْئاً فَجَعَلَهُ لِلَّهِ قَالَ تَعَالَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَدْ کَانَ الْعِبَادُ یُکَافِئُونَ فِیمَا بَیْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنَا أُکَافِئُکَ الْیَوْمَ بِالْجَنَّةِ.
ابی الطفیل گوید: امام علی (علیه السلام) جامه‌ای خرید و از آن خوشش آمد همان دم آن را به کسی داد و فرمود: از رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: هرکه ایثار کند و دیگری را بر خود مقدّم دارد و چیزی را که خود دوست دارد و برای خود می‌خواهد به دیگری بدهد خدا در روز قیامت او را در رفتن به بهشت مقدّم دارد و هرکه چیزی را دوست دارد و آن را در راه خدا بدهد خداوند متعال در روز قیامت خواهد گفت: بندگان در دنیا به نیکی‌های یکدیگر پاداش می‌دادند و من امروز کفایت می کنم تو را به بهشت.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ج٧؛ ص ٢٤٩، ح ٨١٦٦
عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ عَنْ هَذِهِ الْآیَهْ (لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ) فَقَالَ: هُوَ أَنْ یُنْفِقَ الْعَبْدُ الْمَالَ وَ هُوَ شَحِیحٌ یَأْمُلُ الدُّنْیَا وَ یَخَافُ الْفَقْرَ.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره این آیه (هرگز به [حقیقتِ] نیکى نمى‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید [در راه خدا] انفاق کنید) سؤال شد. فرمود: منظور این است که بنده مالش را انفاق می‌کند درحالی‌که حریص است و دنیا را آرزو می‌کند و از فقر می‌ترسد.
البرهان فی تفسیر القرآن، ج ١، ص ٦٥٣، ح ١٧٩٣
١٩٦- وَ نُقِلَ عَنِ الْحَسَنِ ع أَنَّهُ کَانَ یَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنِّی أُحِبُّهُ وَ قَدْ قَالَ تَعَالَى لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ.
در مورد امام حسن (علیه السلام) نقل شده که شکر صدقه می‌دادند. از امام (ع) در مورد آن گفته شد (علّت آن را جویا شدند) فرمود: من آن را دوست دارم و خدای تعالی فرموده است: «هرگز به [حقیقتِ] نیکى نمى‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید [در راه خدا] انفاق کنید.» (سوره آل‌عمران، آیه ۹۲)
عوالی اللآلی، ج ۲، ص ۷۴، ح ١٩٦
٣- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ یُونُسَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ کَانَ یَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقِیلَ لَهُ أَ تَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْهُ فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِأَحَبِّ الْأَشْیَاءِ إِلَیَّ.
در مورد امام صادق (علیه السلام) نقل شده: «شکر صدقه می‌داد». به امام (علیه السلام) در مورد آن گفته شد: «آیا شکر صدفه می دهی؟». فرمود: بله برای اینکه چیزی نزد من از آن دوست داشتنی تر نیست پس من دوست دارم چیزی را که دوست دارم صدقه دهم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ٦١، ح ٣
