قناعت - بخش ١
موضوعات
مبانی: چیستی قناعت
اهمیت: بالا بودن شأن قناعت- مکارم اخلاق- ویژگی پیامبران- خصوصیت شیعیان- خصوصیت مؤمن- خصوصیت متقین- توصیه- خیر بنده- لشکر عقل- عقلانیت- زیرکی- نعمت- عزت-جوانمردی- فایده همیشگی- نیاز زندگی- زیبایی زندگی- ارزشمندترین اخلاق- برترین همت- گنج- برکت- زینت نفس- روشنی چشم- نیاز عالِم به قناعت- نیاز اهل دنیا
آنچه در مقابل قناعت است: حرص- طمع- آزمندی
قنع یقنع دو معنی دارد:
١- به معنی قناعت: کسى است که به آنچه به او داده مى‌شود خرسند میگردد. باب این افعال «قَنِعَ یقنع قنعاً» مثل «فرح یفرح» اقتباس گردیده است.
٢- به معنی قنوع: شخصی با شخص دیگرى باشد و از او بخواهد که احسانش شامل حال او گردد و با زبان از او درخواست کند که از خیر خود بهره‌مندش سازد. باب این افعال «قَنَعَ یقنع قنوعاً» مثل «مَنَعَ یمنع» (اظهار حاجت کردن بخوارى) است.
اگر دقت شود این دو معنی ارتباطی با هم دارند.
٧- معانی الأخبار أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص لِجَبْرَئِیلَ مَا تَفْسِیرُ الْقَنَاعَةِ قَالَ تَقْنَعُ بِمَا تُصِیبُ مِنَ الدُّنْیَا تَقْنَعُ بِالْقَلِیلِ وَ تَشْکُرُ الْیَسِیرَ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله از جبرئیل پرسید قناعت چیست، جبرئیل گفت: قناعت کنی به آنچه از دنیا به تو مى رسد به کم قناعت کنی و به اندک سپاسگزار باشی.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٤٦، ح ٧
١٨- مصباح الشریعة قَالَ الصَّادِقُ ع لَوْ حَلَفَ الْقَانِعُ بِتَمَلُّکِهِ الدَّارَیْنِ لَصَدَّقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ وَ لَأَبَرَّهُ لِعِظَمِ شَأْنِ مَرْتَبَةِ الْقَنَاعَةِ ثُمَّ کَیْفَ لَا یَقْنَعُ الْعَبْدُ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ وَ هُوَ یَقُولُ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر شخص قانع، به مالکیّت دو جهان سوگند بخورد حتما خدای عزوجل او را به این ادعا تصدیق می کند به خاطر بزرگ بودن شأن رتبه قناعت؛ و چگونه بنده به آنچه خدای عزوجل برای او قسمت کرده قناعت نکند در حالی که او می فرماید: «ما خود معاش و روزی آنها را در حیات دنیا تقسیم کرده‌ایم» (سوره زخرف، آیه ٣٢)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٤٩، ح ١٨
٢- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ رُسُلَهُ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَامْتَحِنُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنْ کَانَتْ فِیکُمْ فَاحْمَدُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ ذَلِکَ مِنْ خَیْرٍ وَ إِنْ لَا تَکُنْ فِیکُمْ فَاسْأَلُوا اللَّهَ وَ ارْغَبُوا إِلَیْهِ فِیهَا قَالَ فَذَکَرَهَا عَشَرَةً الْیَقِینَ وَ الْقَنَاعَةَ وَ الصَّبْرَ وَ الشُّکْرَ وَ الْحِلْمَ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ السَّخَاءَ وَ الْغَیْرَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمُرُوءَةَ قَالَ وَ رَوَى بَعْضُهُمْ بَعْدَ هَذِهِ الْخِصَالِ الْعَشَرَةِ وَ زَادَ فِیهَا الصِّدْقَ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: خداى عز و جل پیغمبرانش را به مکارم اخلاق اختصاص داد، شما خود را بیازمائید، اگر آنها در وجود شما هم بود، خدا را سپاس گوئید و بدانید که بودن آنها در شما خیر شماست و اگر در شما نبود، از خدا بخواهید و نسبت بآنها رغبت جوئید. سپس آنها را ده چیز شمرد: یقین و قناعت و صبر و شکر و خویشتن دارى و خلق نیکو و سخاوت و غیرت و شجاعت و مروت. بعضى از راویان دیگر این ده خصلت را ذکر نموده و راستگوئى و امانت دارى را هم بدانها افزوده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٦، ح ٢
٣- عَنْهُ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَاشِمِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّادٍ قَالَ بَکْرٌ وَ أَظُنُّنِی قَدْ سَمِعْتُهُ مِنْ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ کَانَ عَاقِلًا فَهِماً فَقِیهاً حَلِیماً مُدَارِیاً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِیّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ الْأَنْبِیَاءَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَسْأَلْهُ إِیَّاهَا قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هُنَّ قَالَ هُنَّ الْوَرَعُ وَ الْقَنَاعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحَیَاءُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْغَیْرَةُ وَ الْبِرُّ وَ صِدْقُ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: ما دوست داریم کسى را که عاقل، فهمیده، فقیه، خویشتن دار، با مدارا، بردبار، راستگو، باوفا باشد؛ زیرا خداى عز و جل پیغمبران را به مکارم اخلاق اختصاص داد پس هر که این مکارم را داشته باشد، باید خدا را سپاسگزارد و هر که آنها را نداشته باشد، باید به سوى خداى عز و جل تضرع کند و آنها را از او بخواهد. راوى گوید: عرض کردم، قربانت آنها چه صفاتى هستند؟ فرمود: پرهیزگارى و قناعت و صبر و شکر و خویشتن دارى و حیا و سخاوت و شجاعت و غیرت و خوش رفتارى و راستى گفتار و امانت دارى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٦، ح ٣
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ... وَ لَکِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ أُولِی قُوَّةٍ فِی عَزَائِمِهِمْ وَ ضَعَفَةً فِیمَا تَرَى الْأَعْیُنُ مِنْ حَالاتِهِمْ مَعَ قَنَاعَةٍ تَمْلَأُ الْقُلُوبَ وَ الْعُیُونَ غِنًى وَ خَصَاصَةٍ تَمْلَأُ الْأَبْصَارَ وَ الْأَسْمَاعَ أَذًى ...
امام على علیه السّلام فرمودند: اما خداوند سبحان فرستادگان خود را داراى اراده هایى نیرومند قرار داد و از نظر ظاهر ضعیف و تهیدست، اما توأم با قناعتى که دلها و چشمها را پر از بى نیازى مى کرد، هر چند فقر و نادارى آنها، چشمها و گوشها را از ناراحتى لبریز مى ساخت.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٢٩٢، خطبه ١٩٢
٥- عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی شُعَیْبٍ الْمَحَامِلِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ قَالَ: فِی الدِّیکِ خَمْسُ خِصَالٍ مِنْ خِصَالِ الْأَنْبِیَاءِ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْقَنَاعَةُ وَ الْمَعْرِفَةُ بِأَوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ وَ کَثْرَةُ الطَّرُوقَةِ وَ الْغَیْرَةِ.
امام کاظم علیه السّلام فرمود: در خروس پنج ویژگى از ویژگى‌هاى پیامبران علیهم السّلام است: سخاوت، شجاعت، قناعت، شناخت اوقات نماز، بسیارى آمیزش و غیرت.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٦، ص ٥٥٠، ح ٥
٢٥٩- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) یَقُولُ خَرَجْتُ أَنَا وَ أَبِی حَتَّى إِذَا کُنَّا بَیْنَ الْقَبْرِ وَ الْمِنْبَرِ إِذَا هُوَ بِأُنَاسٍ مِنَ الشِّیعَةِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنِّی وَ اللَّهِ لَأُحِبُّ رِیَاحَکُمْ وَ أَرْوَاحَکُمْ فَأَعِینُونِی عَلَى ذَلِکَ بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّ وَلَایَتَنَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِوَ مَنِ ائْتَمَّ مِنْکُمْ بِعَبْدٍ فَلْیَعْمَلْ بِعَمَلِهِ أَنْتُمْ شِیعَةُ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ أَنْصَارُ اللَّهِ وَ أَنْتُمُ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ وَ السَّابِقُونَ الْآخِرُونَ وَ السَّابِقُونَ فِی الدُّنْیَا وَ السَّابِقُونَ فِی الْآخِرَةِ إِلَى الْجَنَّةِ قَدْ ضَمِنَّا لَکُمُ الْجَنَّةَ بِضَمَانِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ضَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ اللَّهِ مَا عَلَى دَرَجَةِ الْجَنَّةِ أَکْثَرُ أَرْوَاحاً مِنْکُمْ فَتَنَافَسُوا فِی فَضَائِلِ الدَّرَجَاتِ أَنْتُمُ الطَّیِّبُونَ وَ نِسَاؤُکُمُ الطَّیِّبَاتُ کُلُّ مُؤْمِنَةٍ حَوْرَاءُ عَیْنَاءُ وَ کُلُّ مُؤْمِنٍ صِدِّیقٌ وَ لَقَدْ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع- لِقَنْبَرٍ یَا قَنْبَرُ أَبْشِرْ وَ بَشِّرْ وَ اسْتَبْشِرْ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ هُوَ عَلَى أُمَّتِهِ سَاخِطٌ إِلَّا الشِّیعَةَ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ عِزّاً وَ عِزُّ الْإِسْلَامِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ دِعَامَةً وَ دِعَامَةُ الْإِسْلَامِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ ذِرْوَةً وَ ذِرْوَةُ الْإِسْلَامِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ شَرَفاً وَ شَرَفُ الْإِسْلَامِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ سَیِّداً وَ سَیِّدُ الْمَجَالِسِ مَجَالِسُ الشِّیعَةِ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ إِمَاماً وَ إِمَامُ الْأَرْضِ أَرْضٌ تَسْکُنُهَا الشِّیعَةُ وَ اللَّهِ لَوْ لَا مَا فِی الْأَرْضِ مِنْکُمْ مَا رَأَیْتَ بِعَیْنٍ عُشْباً أَبَداً وَ اللَّهِ لَوْ لَا مَا فِی الْأَرْضِ مِنْکُمْ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى أَهْلِ خِلَافِکُمْ وَ لَا أَصَابُوا الطَّیِّبَاتِ مَا لَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ لَا لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ کُلُّ نَاصِبٍ وَ إِنْ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ مَنْسُوبٌ إِلَى هَذِهِ الْآیَةِ- عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلى ناراً حامِیَةً فَکُلُّ نَاصِبٍ مُجْتَهِدٍ فَعَمَلُهُ هَبَاءٌ شِیعَتُنَا یَنْطِقُونَ بِنُورِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یُخَالِفُهُمْ یَنْطِقُونَ بِتَفَلُّتٍ وَ اللَّهِ مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ شِیعَتِنَا یَنَامُ إِلَّا أَصْعَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رُوحَهُ إِلَى السَّمَاءِ فَیُبَارِکُ عَلَیْهَا فَإِنْ کَانَ قَدْ أَتَى عَلَیْهَا أَجَلُهَا جَعَلَهَا فِی کُنُوزِ رَحْمَتِهِ وَ فِی رِیَاضِ جَنَّةٍ وَ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ وَ إِنْ کَانَ أَجَلُهَا مُتَأَخِّراً بَعَثَ بِهَا مَعَ أَمَنَتِهِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ لِیَرُدُّوهَا إِلَى الْجَسَدِ الَّذِی خَرَجَتْ مِنْهُ لِتَسْکُنَ فِیهِ وَ اللَّهِ إِنَّ حَاجَّکُمْ وَ عُمَّارَکُمْ لَخَاصَّةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّ فُقَرَاءَکُمْ لَأَهْلُ الْغِنَى وَ إِنَّ أَغْنِیَاءَکُمْ لَأَهْلُ الْقَنَاعَةِ وَ إِنَّکُمْ کُلَّکُمْ لَأَهْلُ دَعْوَتِهِ وَ أَهْلُ إِجَابَتِهِ.
عمرو بن ابى المقدام مىگوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که مىفرمود: من و پدرم از خانه بیرون رفتیم تا [در مسجد مدینه] به میان قبر و منبر رسیدیم. در آن جا به گروهى از شیعه برخوردیم. پدرم به آنها سلام کرد و فرمود: بخدا سوگند من بوى شما و جانهاى شما را دوست مىدارم، پس شما مرا یارى رسانید در این دوستى، در سایه پارسایى و کوشش، و بدانید که به ولایت ما نتوان رسید مگر به پارسایى و تلاش، و هر که از شما که بندهاى از بندگان خدا را امام و پیشواى خود قرار دهد باید بر طبق رفتار و کردار او عمل کند، شما پیروان خدا هستید و یاران خدا و پیشىگیرندگان در میان پیشینیان و پسینیان و پیشىگیرندگان در دنیا و آخرت به سوى بهشت، و ما از روى ضمانتى که خدا کرده و نیز ضمانت پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم براى شما بهشت را ضمانت کرده‌ایم. بخدا که در درجات بهشت، کسى بهرهمندتر از شما نباشد، پس براى درک فضایل از یک دیگر پیشى گیرید.
تنها شمایید پاکان و زنانتان زنانى پاک هستند. هر زن با ایمانى حوریهاى است خوش چشم، و هر مرد با ایمانى صدّیقى باشد. امیر المؤمنین علیه السّلام به قنبر فرمود: اى قنبر! مژدهات باد و بشارت ده و شاد باش که بخدا سوگند رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم از این جهان برفت در حالى که بر همه امتش خشمگین بود مگر بر شیعیان.
آگاه باش براى هر چیزى عزت و شوکتى است و عزت اسلام شیعیان هستند.
آگاه باش که هر چیز را ستونى است و ستون اسلام شیعیان هستند.
آگاه باش که براى هر چیزى اوجى است و اوج اسلام شیعه است.
آگاه باش که براى هر چیز شرفى است و شرف اسلام شیعه است.
آگاه باش که هر چیزى را سرورى است و سرور انجمنها انجمنهاى، شیعه است.
آگاه باش که هر چیزى را امام و رهبرى است و امام زمین، آن سرزمینى است که شیعه در آن سکونت دارد، بخدا اگر شما در زمین نباشید، هرگز در کنار چشمهاى گیاهى نروید.
بخدا سوگند اگر شما در روى زمین نباشید، خدا نعمتى به مخالفان شما ندهد و به خوشى دست نیابند، و نه در این سراى و نه در آن سراى، بهرهاى به کف نخواهند آورد.
هر شخص ناصبى هر قدر هم که عبادت و تلاش کند، باز مشمول این آیه است: «تلاش کرده و رنجیده، در آتش سوزان درافتند» (سوره غاشیه/ آیه ٣ و ٤). پس هر شخص ناصبى سخت کوش عملش بر باد است.
شیعیان مایند که به پرتوى خداى عزّ و جلّ گویایند، و هر که مخالف آنانند پراکنده و نامفهوم سخن مىگویند. بخدا سوگند هیچ بندهاى از شیعیان ما نیست که بخوابد مگر آنکه خداى عزّ و جلّ روحش را به آسمان بالا برد و به آن برکت دهد، پس اگر عمرش به سر آمده باشد آن را در گنجینههاى رحمت خویش و گلستانهاى بهشتى و در سایه عرشش جاى دهد، و اگر عمرش به سر نیامده باشد همراه فرشتگان امین خود باز فرستد تا آن را به پیکرى که از آن بیرون آمده بازگردانند تا در آن جاگیر شود.
بخدا سوگند که حاجیان شما و عمرهگزارانتان، خاصّان درگاه خداى عزّ و جلّ هستند، و فقراء شما ثروتمندان، و ثروتمندان شما اهل قناعت‌اند، و براستى که همه شما اهل دعوت خدا و اهل اجابت او هستید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٢١٢، ح ٢٥٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَلْزَمَ الطَّاعَةَ وَ یَلْتَحِفَ الْوَرَعَ وَ الْقَنَاعَةَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: شایسته است مؤمن پایبند اطاعت باشد و بر خود پارسایى و قناعت بپوشد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٩١، ح ١٥٧٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْقَنَاعَةُ عَلَامَةُ الْأَتْقِیَاءِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت علامت تقواپیشگان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٧٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْمُتَّقِی قَانِعٌ مُتَنَزِّهٌ مُتَعَفِّفٌ.
امام على علیه السّلام فرمودند: پرهیزگار، قانع، ناآلوده و پاکدامن است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٧٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِذَا حُرِمْتَ فَاقْنَعْ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هرگاه محروم شدی پس قناعت کن.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٨٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: کُنْ مُؤْمِناً تَقِیّاً مُتَقَنِّعاً عَفِیفاً.
امام على علیه السّلام فرمودند: مؤمن پرهیزگار قناعت پیشه و پاکدامن باش.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٩٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً أَلْهَمَهُ الْقَنَاعَةَ [أَلْهَمَهُ الطَّاعَةَ وَ حَبَّبَ إِلَیْهِ الْقَنَاعَةَ] فَاکْتَفَى بِالْکَفَافِ وَ اکْتَسَى بِالْعَفَافِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هرگاه خداوند خیر بنده اى را خواهد قناعت را به او الهام کند [فرمانبردارى را به او الهام نماید و قناعت را محبوب او گرداند] پس به اندازه نیاز اکتفا کند و لباس پاکدامنى پوشد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٨٨
٣٤- وَ قَالَ الصَّادِقُ ع إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً أَلْهَمَهُ الطَّاعَةَ وَ أَلْزَمَهُ الْقَنَاعَةَ وَ فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ وَ قَوَّاهُ بِالْیَقِینِ فَاکْتَفَى بِالْکَفَافِ وَ اکْتَسَى بِالْعَفَافِ وَ إِذَا أَبْغَضَ اللَّهُ عَبْداً حَبَّبَ إِلَیْهِ الْمَالَ وَ بَسَطَ لَهُ وَ أَلْهَمَهُ دُنْیَاهُ وَ وَکَلَهُ إِلَى هَوَاهُ فَرَکِبَ الْعِنَادَ وَ بَسَطَ الْفَسَادَ وَ ظَلَمَ الْعِبَادَ.
امام صادق علیه السلام فرمودند: هرگاه خداوند متعال بنده اى را دوست بدارد اطاعت را به او الهام مى کند و پایبند قناعتش مى سازد، فهم عمیق در دین را ارزانى اش مى دارد و با یقین، او را نیرومند مى کند؛ در نتیجه آن بنده به روزىِ مورد نیازش بسنده مى کند و لباس عفّت مى پوشد.
و هرگاه خداوند بنده اى را دشمن بدارد مال را محبوبش مى گرداند و آرزوهایش را مى گستراند و دنیاخواهى را به او الهام مى کند و او را به هواى نفسش وا مى گذارد؛ در نتیجه، آن بنده بر توسن سرکشى مى نشیند و دامنه فساد را مى گسترانَد و به بندگان ستم مى کند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٠٠، ص ٢٦، ح ٣٤
١٤- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَان قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ مَوَالِیهِ فَجَرَى ذِکْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ تَهْتَدُوا ... الْقُنُوعُ وَ ضِدَّهُ الْحِرْصَ ...
امام صادق علیه السّلام در حدیث لشکر عقل و جهل فرمودند: ... قناعت [از لشکر عقل است] و ضدش حرص [از لشکر جهل] است ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢٢، ح ١٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: یُسْتَدَلُّ عَلَى عَقْلِ الرَّجُلِ بِالتَّحَلِّی بِالْعِفَّةِ وَ الْقَنَاعَةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: براى خرد آدمى، به زینت پاکدامنى و قناعت، دلیل آورده مى شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٥٦، ح ٥٤١٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ عَقَلَ قَنِعَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر که عاقل باشد قناعت کند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٩٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: السَّخَاءُ ثَمَرَةُ الْعَقْلِ وَ الْقَنَاعَةُ بُرْهَانُ النُّبْلِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: سخاوت، ثمره عقل است و قناعت، نشانه زیرکى.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٧٥، ح ٨٤٤٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْقَنَاعَةُ نِعْمَةٌ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت نعمت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٠، ح ٨٩٧٣
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: نِعْمَ الْحَظُّ الْقَنَاعَةُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: چه خوب بهره اى است قناعت.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْقَنَاعَةُ أَبْقَى عِزٍّ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت پایدارترین عزت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: عِزُّ الْقُنُوعِ خَیْرٌ مِنْ ذُلِّ الْخُضُوعِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: عزت قناعت بهتر است از ذلت خضوع.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٢، ح ٩٠١٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: غِنَى الْعَاقِلِ بِحِکْمَتِهِ وَ عِزُّهُ بِقَنَاعَتِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بی نیازی عاقل به حکمتش است و عزت او به قناعتش.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٢، ح ٩٠١٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مِنْ عِزِّ النَّفْسِ لُزُومُ الْقَنَاعَةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از عزت نفس پایبندی به قناعت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٢، ح ٩٠٢٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْمُرُوَّةُ الْقَنَاعَةُ وَ التَّجَمُّلُ [التَّحَمُّلُ].
امام على علیه السّلام فرمودند: جوانمردى، قناعت و خودآرایى (تحمّل کردن) است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٧٤
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ: اجْعَلْ مَا طَلَبْتَ مِنَ الدُّنْیَا فَلَنْ تَظْفَرَ بِهِ بِمَنْزِلَةِ مَا لَمْ یَخْطُرْ بِبَالِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ مُرُوَّةَ الْقَنَاعَةِ وَ الرِّضَا أَکْثَرُ مِنْ مُرُوَّةِ الْإِعْطَاءِ وَ تَمَامَ الصَّنِیعَةِ خَیْرٌ مِنِ ابْتِدَائِهَا.
امام حسن علیه السلام فرمودند: آنچه از دنیا طلبیده اى و بدان نرسیده اى، به منزله آن پندار که هرگز به اندیشه ات خطور نکرده است؛ و بدان که جوانمردى در قناعت و رضا بیشتر از جوانمردى در بخشش است تمام نمودن کار نیک بهتر از شروع نمودن آن است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٥، ص ١١١
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْقَنَاعَةُ سَیْفٌ لَا یَنْبُو.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت، شمشیرى است که کند نشود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٧٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِنَّکُمْ إِلَى الْقَنَاعَةِ بِیَسِیرِ الرِّزْقِ أَحْوَجُ مِنْکُمْ إِلَى اکْتِسَابِ الْحِرْصِ فِی الطَّلَبِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: شما به قناعت در روزى اندک نیازمندترید از حرص زدن در طلب.
(شما در به دست آوردن روزی به قناعت نیازمندترید تا حرص زدن.)
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٨٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: جَمَالُ الْعَیْشِ الْقَنَاعَةُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: زیبایی زندگی در قناعت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٩٠
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مِنْ أَکْرَمِ الْخُلُقِ التَّحَلِّی بِالْقَنَاعَةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از ارزشمندترین اخلاق، آراستگی به قناعت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٩٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَا أَحْسَنَ بِالْإِنْسَانِ أَنْ یَقْنَعَ بِالْقَلِیلِ وَ یَجُودَ بِالْجَزِیلِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: چه نیکوست براى انسان که در کمى، قانع و در فراخى، بخشنده باشد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠١
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: نِعْمَ الْخَلِیقَةُ الْقَنَاعَةُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: چه خوب اخلاقی است قناعت.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠٣
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مِنْ شَرَفِ الْهِمَّةِ لُزُومُ الْقَنَاعَةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از شریفترین همتها پایبندی به قناعت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٩٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لَا کَنْزَ کَالْقَنَاعَةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هیچ گنجی مانند قناعت نیست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠٥
١٢٦٧٢- عَوَالِی اللآَّلِی، عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: الشَّرِیعَةُ أَقْوَالِی وَ الطَّرِیقَةُ أَقْوَالِی وَ الْحَقِیقَةُ أَحْوَالِی وَ الْمَعْرِفَةُ رَأْسُ مَالِی وَ الْعَقْلُ أَصْلُ دِینِی وَ الْحُبُّ أَسَاسِی وَ الشَّوْقُ مَرْکَبِی وَ الْخَوْفُ رَفِیقِی وَ الْعِلْمُ سِلَاحِی وَ الْحِلْمُ صَاحِبِی وَ التَّوَکُّلُ زَادِی وَ الْقَنَاعَةُ کَنْزِی وَ الصِّدْقُ مَنْزِلِی وَ الْیَقِینُ مَأْوَایَ وَ الْفَقْرُ فَخْرِی وَ بِهِ أَفْتَخِرُ عَلَى سَائِرِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: شریعت، گفتارهاى من است، و طریقت، کردارهاى من، و حقیقت احوال من، و معرفت سرمایه من، و خرد ریشه دینم، و محبّت بنیادم، و شوق مرکبم، و خوف همسفرم، و دانش سلاحم، و بردبارى یارم، و توکل ره توشه ام (ردایم)، و قناعت گنج من است، و صدق منزلم، و یقین مأوایم، و فقر افتخارم که با آن بر دیگر پیامبران و رسولان مى بالم.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١١، ص ١٧٣، ح ١٢٦٧٢
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: الْقَنَاعَةُ بَرَکَةٌ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: قناعت برکت است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٣١، ح ١٨٠٨٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ذَلِّلْ نَفْسَکَ بِالطَّاعَةِ وَ حَلِّهَا بِالْقَنَاعَةِ وَ خَفِّضْ فِی الطَّلَبِ وَ أَجْمِلْ فِی الْمُکْتَسَبِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: نفست را با فرمانبردارى رام گردان و آن را با قناعت زیور نما و در درخواستها سهل انگارى کن و در کسب کردن کوتاهى نما.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٣٥، ح ٤٧١٩
١٨٠٦٧- وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: الدُّنْیَا دُوَلٌ فَمَا کَانَ لَکَ مِنْهَا أَتَاکَ عَلَى ضَعْفِکَ وَ مَا کَانَ مِنْهَا عَلَیْکَ لَمْ تَدْفَعْهُ بِقُوَّتِکَ وَ مَنِ انْقَطَعَ رَجَاهُ مِمَّا فَاتَ اسْتَرَاحَ نَفْسُهُ وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ قَرَّتْ عَیْنَاهُ.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دنیا [نوبتى است و دولت آن] دست به دست مى گردد؛ اگر به سود تو باشد گر چه ناتوان باشى به تو مى رسد و اگر به ضررت باشد با قدرت و توان خود نمى توانى از خود دورش کنى و کسی که امیدش را از آنچه از دست داده قطع کند نفسش راحت می شود و کسی که به آنچه خدا روزیش کرده قناعت کند چشمانش روشن می شود.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٢٤، ح ١٨٠٦٧
٢٥ أَوْحَى اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِلَى دَاوُدَ ع أَنَّ أَهْوَنَ مَا أَنَا صَانِعٌ بِعَالِمٍ غَیْرِ عَامِلٍ بِعِلْمِهِ أَشَدُّ مِنْ سَبْعِینَ عُقُوبَةً أَنْ أُخْرِجَ مِنْ قَلْبِهِ حَلَاوَةَ ذِکْرِی وَ لَیْسَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ طَرِیقٌ یَسْلُکُ إِلَّا بِعِلْمٍ وَ الْعِلْمُ زَیْنُ الْمَرْءِ فِی الدُّنْیَا وَ سَائِقُهُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ بِهِ یَصِلُ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ تَعَالَى وَ الْعَالِمُ حَقّاً هُوَ الَّذِی یَنْطِقُ عَنْهُ أَعْمَالُهُ الصَّالِحَةُ وَ أَوْرَادُهُ الزَّاکِیَةُ وَ صِدْقُهُ وَ تَقْوَاهُ لَا لِسَانُهُ وَ تَصَاوُلُهُ وَ دَعْوَاهُ وَ لَقَدْ کَانَ یَطْلُبُ هَذَا الْعِلْمَ فِی غَیْرِ هَذَا الزَّمَانِ مَنْ کَانَ فِیهِ عَقْلٌ وَ نُسُکٌ وَ حِکْمَةٌ وَ حَیَاءٌ وَ خَشْیَةٌ وَ أَنَا أَرَى طَالِبَهُ الْیَوْمَ مَنْ لَیْسَ فِیهِ مِنْ ذَلِکَ شَیْءٌ وَ الْعَالِمُ یَحْتَاجُ إِلَى عَقْلٍ وَ رِفْقٍ وَ شَفَقَةٍ وَ نُصْحٍ وَ حِلْمٍ وَ صَبْرٍ وَ بَذْلٍ وَ قَنَاعَةٍ وَ الْمُتَعَلِّمُ یَحْتَاجُ إِلَى رَغْبَةٍ وَ إِرَادَةٍ وَ فَرَاغٍ وَ نُسُکٍ وَ خَشْیَةٍ وَ حِفْظٍ وَ حَزْمٍ.
خداوند تبارک و تعالى به داوود علیه السلام وحى فرمود: کمترین کارى که با عالِم بى عمل بکنم، سخت تر از هفتاد کیفر است و آن این است که شیرینى یادم را از دل او بیرون مى برم.
و راهی به سوی خدا نیست که پیموده شود مگر به وسیله علم و علم زینت آدمی در دنیاست و او را به سوی بهشت می برد و آدمی با آن به خشنودی خدای تعالی می رسد
و عالِم حقیقی همان کسی است که اعمال صالح و دعاهای پاک و صداقت و تقوایش آینه ای باشد بازتاباننده او نه زبان و جمله و ادعایش. این علم پیش از این زمان مورد طلب کسانی بوده است که از عقل و عبادت و حکمت و شرم و خداترسی برخوردار بوده اند و من امروز طالب آن را می بینم که چنین ویژگیهایی را ندارد؛ در حالی که عالِم به عقل و مهر و رحمت و خیرخواهی و دوراندیشی و شکیبایی و بخشش و قناعت نیازمند است و آموزنده به رغبت و اراده و آسودگی خاطر و عبادت پیشگی و خداترسی و خویشتنداری و قاطعیت محتاج است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢، ص ٣٢، ح ٢٥
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: ... ثَلَاثُ خِصَالٍ یَحْتَاجُ إِلَیْهَا صَاحِبُ الدُّنْیَا الدَّعَةُ مِنْ غَیْرِ تَوَانٍ وَ السَّعَةُ مَعَ قَنَاعَةٍ وَ الشَّجَاعَةُ مِنْ غَیْرِ کَسَلٍ ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ... سه خصلت است که دنیادار را بدانها نیاز است: آسایش، چندان که به سستى نکشد؛ و گشایش، همراه با قناعت؛ و دلیرى، بدون تنبلى ...
تحف العقول، ص ٣٢٤
١٤- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَان قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ مَوَالِیهِ فَجَرَى ذِکْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ تَهْتَدُوا ... الْقُنُوعُ وَ ضِدَّهُ الْحِرْصَ ...
امام صادق علیه السّلام در حدیث لشکر عقل و جهل فرمودند: ... قناعت [از لشکر عقل است] و ضدش حرص [از لشکر جهل] است ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢٢، ح ١٤
قال مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (ع): ... وَ انْزِلْ سَاحَةَ الْقَنَاعَةِ بِاتِّقَاءِ الْحِرْصِ وَ ادْفَعْ عَظِیمَ الْحِرْصِ بِإِیثَارِ الْقَنَاعَةِ وَ اسْتَجْلِبْ حَلَاوَةَ الزَّهَادَةِ بِقَصْرِ الْأَمَلِ ...
امام باقر علیه السّلام فرمودند: ... با پرهیز از حرص، به ساحت قناعت نازل شو، و با انتخاب زهد و وارستگی، حرص بزرگ را از خود دور کن و به وسیله کوتاه کردن آرزها، شیرینی زهد را به دست آور ...
تحف العقول، ص ٢٨٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: انْتَقِمْ مِنْ حِرْصِکَ بِالْقُنُوعِ کَمَا تَنْتَقِمُ مِنْ عَدُوِّکَ بِالْقِصَاصِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: با قناعت از آزمندى خود انتقام گیر چنانکه با قصاص از دشمنت انتقام مى گیرى.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٨١
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ضَادُّوا الْحِرْصَ بِالْقُنُوعِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: با قناعت، با حرص مقابله کنید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٧٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لَنْ تُوجَدَ الْقَنَاعَةُ حَتَّى یُفْقَدَ الْحِرْصُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت یافت نمی شود تا اینکه حرص از بین برود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٨٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْقَنَاعَةُ عِزٌّ وَ غِنًى الْحِرْصُ ذُلٌّ وَ عَنَاءٌ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت، عزت و غنی بودن است و حرص ذلت و به سختی افتادن.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٢، ص ٦١، ح ١٣٥١٢
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ قَنِعَ قَلَّ طَمَعُهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر که قناعت کند طمعش کم شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٨٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْقَانِعُ نَاجٍ مِنْ آفَاتِ الْمَطَامِعِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت کننده از آفات طمعها نجات می یابد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٧٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لَا قَنَاعَةَ مَعَ شَرَهٍ.
امام على علیه السّلام فرمودند: آزمندى با قناعت جمع نمى شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٩٦، ح ٦٦٨٠
