قناعت - بخش ٢
موضوعات
روش به دست آوردن قناعت: نگاه به پایین‌تر از خود- نگاه به زندگی پیامبر (ص)- خود را به قناعت واداشتن- کنار گذاشتن حرص- اکتفا به اندک- عقلانیت- نا امیدی از مردم- ترک زیادیها- حفظ آنچه داری- اعتماد به خدا- بی نیازی قلبی- خودشناسی- ایمان- توجه به آخرت- داشتن عفت-
قناعت نکردن: افتادن به سختی- نیازمندی- عدم آسایش- ناتوانی- میل به دنیا و رسیدن به آتش-
متفرقات: نشانه تنگدستی- حاکمان باید اهل قناعت باشند - قناعت بیش از حد-
١- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ عَمْرِو بْنِ هِلَالٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِیَّاکَ أَنْ تُطْمِحَ بَصَرَکَ إِلَى مَنْ فَوْقَکَ فَکَفَى بِمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لِنَبِیِّهِ ص فَلا تُعْجِبْکَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ (التوبة: ٥٦) وَ قَالَ- وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا (البقرة: ١٣١) فَإِنْ دَخَلَکَ مِنْ ذَلِکَ شَیْءٌ فَاذْکُرْ عَیْشَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَإِنَّمَا کَانَ قُوتُهُ الشَّعِیرَ وَ حَلْوَاهُ التَّمْرَ وَ وَقُودُهُ السَّعَفَ إِذَا وَجَدَهُ.
عمرو بن هلال گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: مبادا به بالا دست خود چشم بدوزى که در این باره آنچه خداى عز و جل به پیغمبرش صلى اللَّه علیه و آله فرمود بس است: «از مالها و فرزندانشان خوشت نیاید و در شگفت نشوى، ٥٦- سوره ٩» و فرمود: «دیدگان خویش را بآنچیزها که رونق زندگى دنیاست و بگروهى از ایشان بهره دادهایم نگران مساز، ١٣١ سوره ٢٠» و اگر در باره این موضوع شک و ترددى یافتى، زندگى رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله را بیاد آور که خوراکش جو و حلوایش خرما و آتشگیرهاش شاخ درخت خرما بود اگر پیدا میکرد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٣٧، ح ١
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) لِحُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ أَنَّهُ قَالَ: یَا حُمْرَانُ انْظُرْ مَنْ هُوَ دُونَکَ فِی الْمَقْدُرَةِ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَکَ فَإِنَّ ذَلِکَ أَقْنَعُ لَکَ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَکَ وَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَوْجِبَ الزِّیَادَةَ مِنْهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اعْلَمْ أَنَّ الْعَمَلَ الدَّائِمَ الْقَلِیلَ عَلَى الْیَقِینِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْعَمَلِ الْکَثِیرِ عَلَى غَیْرِ یَقِینٍ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا وَرَعَ أَنْفَعُ مِنْ تَجَنُّبِ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ الْکَفِّ عَنْ أَذَى الْمُؤْمِنِینَ وَ اغْتِیَابِهِمْ وَ لَا عَیْشَ أَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُق وَ لَا مَالَ أَنْفَعُ مِنَ الْقَنَاعَةِ بِالْیَسِیرِ الْمُجْزِئِ وَ لَا جَهْلَ أَضَرُّ مِنَ الْعُجْبِ.
امام صادق علیه السّلام بحمران بن اعین فرمودند: ای حمران نگاه کن به کسى که پائین‌تر از تو است در امور مالى به کسى که بالاتر از تو است نگاه نکن. زیرا بدین وسیله قانع‌تر خواهى بود بآنچه خدا روزیت نموده و سزاوارتر بافزایش نعمت از جانب خدا مى‌شود و بدان که عمل کم و دائم با یقین بهتر است در نزد خدا از عمل زیاد بدون یقین، بدان که ورعى نافع‌تر از فاصله گرفتن از محرمات و خوددارى از آزار مؤمنین و غیبت کردن آنها نیست و هیچ زندگى گواراتر از حسن خلق نه و هیچ مالى سودمندتر از قناعت بمقدار کافى نیست و زیانى بدتر از خودپسندى نه.
تحف العقول، ص ٣٦٠
وَ نَرْوِی: إِنْ دَخَلَ نَفْسَکَ شَیْءٌ مِنَ الْقَنَاعَةِ فَاذْکُرْ عَیْشَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَإِنَّمَا کَانَ قُوتُهُ الشَّعِیرَ وَ حَلَاوَتُهُ التَّمْرَ وَ وَقُودُهُ السَّعَفَ إِذَا وَجَدَ.
از معصوم روایت شده (امام باقر علیه السّلام): اگر در باره قناعت شک و ترددى یافتى زندگى رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله را بیاد آور که خوراکش جو و حلوایش خرما و آتشگیرهاش شاخ درخت خرما بود اگر پیدا میکرد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٤٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: إِذَا لَمْ یَکُنْ مَا تُرِیدُ فَأَرِدْ مَا یَکُونُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر گاه آنچه خواستی یافت نشود، پس آنچه هست را بخواه.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠٧
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ تَقَنَّعَ قَنِعَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: کسی که خود را به قناعت وادارد قانع شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٨٣
قال مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (ع): ... وَ انْزِلْ سَاحَةَ الْقَنَاعَةِ بِاتِّقَاءِ الْحِرْصِ وَ ادْفَعْ عَظِیمَ الْحِرْصِ بِإِیثَارِ الْقَنَاعَةِ وَ اسْتَجْلِبْ حَلَاوَةَ الزَّهَادَةِ بِقَصْرِ الْأَمَلِ ...
امام باقر علیه السّلام فرمودند: ... با پرهیز از حرص، به ساحت قناعت نازل شو، و با انتخاب زهد و وارستگی، حرص بزرگ را از خود دور کن و به وسیله کوتاه کردن آرزها، شیرینی زهد را به دست آور ...
تحف العقول، ص ٢٨٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: لَمْ یَتَحَلَّ بِالْقَنَاعَةِ مَنْ لَمْ یَکْتَفِ بِیَسِیرِ مَا وَجَدَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: به زیور قناعت آراسته نشده کسى که به اندک از آنچه می یابد بسنده نکرده است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٩٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ رَضِیَ بِالْمَقُدورِ اکْتَفَى بِالْمَیْسُورِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر که به آنچه تقدیر شده خشنود باشد، به سهل و آسان بسنده کند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٢، ح ٩٠٥٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنِ اکْتَفَى بِالْیَسِیرِ اسْتَغْنَى عَنِ الْکَثِیرِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر که به اندک بسنده کند از بسیار بى نیاز شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٦٠
٤١- جامع الأخبار قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: الْعَفَافُ زِینَةُ الْبَلَاءِ وَ التَّوَاضُعُ زِینَةُ الْحَسَبِ وَ الْفَصَاحَةُ زِینَةُ الْکَلَامِ وَ الْعَدْلُ زِینَةُ الْإِیمَانِ وَ السَّکِینَةُ زِینَةُ الْعِبَادَةِ وَ الْحِفْظُ زِینَةُ الرِّوَایَةِ وَ حِفْظُ الْحِجَاجِ زِینَةُ الْعِلْمِ وَ حُسْنُ الْأَدَبِ زِینَةُ الْعَقْلِ وَ بَسْطُ الْوَجْهِ زِینَةُ الْحِلْمِ وَ الْإِیثَارُ زِینَةُ الزُّهْدِ وَ بَذْلُ الْمَوْجُودِ زِینَةُ الْیَقِینِ وَ التَّقَلُّلُ زِینَةُ الْقَنَاعَةِ وَ تَرْکُ الْمَنِّ زِینَةُ الْمَعْرُوفِ وَ الْخُشُوعُ زِینَةُ الصَّلَاةِ وَ تَرْکُ مَا لَا یَعْنِی زِینَةُ الْوَرَعِ.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: عفاف زیور بلاست؛ و فروتنى زیور حسب؛ و فصاحت زیور سخن؛ و عدالت زیور ایمان؛ و آرامش زیور عبادت؛ و حفظ زیور نقل؛ و نگهداشتنِ حجّتها زیور دانش؛ و ادب نیکو زیور خرد؛ و گشاده رویى زیور بردبارى؛ و ایثار زیور زهد؛ و بخشیدنِ موجودى زیور یقین؛ و کم خواهى زیور قناعت؛ و منّت ننهادن زیور نیکى کردن؛ و خشوع زیور نماز؛ و ترک بیهودگى زیور پارسایى است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٤، ص ١٣١، ح ٤١
١٨٠٦٩- ثِقَةُ الْإِسْلَامِ فِی الْکَافِی، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ فِی حَدِیثٍ: یَا هِشَامُ مَنْ أَرَادَ الْغِنَى بِلَا مَالٍ وَ رَاحَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَدِ وَ السَّلَامَةَ فِی الدِّینِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَسْأَلَتِهِ بِأَنْ یُکْمِلَ عَقْلَهُ فَمَنْ عَقَلَ [قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ] وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ اسْتَغْنَى وَ مَنْ لَمْ یَقْنَعْ بِمَا یَکْفِیهِ لَمْ یُدْرِکِ الْغِنَى الْخَبَرَ.
امام کاظم علیه السلام فرمودند: اى هشام! هر که توانگرىِ بدون دارایى خواهد و آسایش دل از حسد و سلامت دین، باید به درگاه خدا زارى کند و از او بخواهد که عقلش را کامل گرداند؛ زیرا هرکه عاقل باشد به آنچه او را بسنده کند قناعت ورزد و هر که به آنچه بسنده اش کند قناعت کند، بى نیاز گردد و هر که بدانچه بسنده اش مى کند قانع نباشد، [هرگز] به بى نیازى نرسد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٢٤، ح ١٨٠٦٩
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: ... مَنْ رُزِقَ ثَلَاثاً نَالَ ثَلَاثاً وَ هُوَ الْغِنَى الْأَکْبَرُ الْقَنَاعَةُ بِمَا أُعْطِیَ وَ الْیَأْسُ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ تَرْکُ الْفُضُولِ ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ... هر که سه چیز روزیش شود به سه چیز دست یابد و این بزرگترین توانگری است: قانع بودن به آنچه عطایش شده‌است، چشم امید برکندن از آنچه مردم دارند و ترک زیادیها ...
تحف العقول، ص ٣١٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: نَالَ الْغِنَى مَنْ رُزِقَ الْیَأْسَ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ الْقَنَاعَةَ بِمَا أُوتِیَ وَ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: به بى نیازى رسیده کسى که ناامیدی از آنچه در دست مردم است روزیش شده و به آنچه داده شده قانع است و به قضاى الهى راضیست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٨، ح ٩٢٥٦
١٨٠٦٤- وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: أَغْنَى الْغِنَى الْقَنَاعَةُ وَ قَالَ ع أَیْضاً لِرَجُلٍ یَعِظُهُ اقْنَعْ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَکَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَا عِنْدَ غَیْرِکَ وَ لَا تَتَمَنَّ مَا لَسْتَ نَائِلَهُ فَإِنَّهُ مَنْ قَنِعَ شَبِعَ وَ مَنْ لَمْ یَقْنَعْ لَمْ یَشْبَعْ وَ خُذْ حَظَّکَ مِنْ آخِرَتِکَ.
امام صادق علیه السلام فرمودند: بالاترین بی‌نیازی، قناعت است. همچنین به مردی موعظه فرمودند: به آنچه که خدا روزیت کرده قانع باش و به چیزهایی که نزد دیگران است چشم ندوز و آروزی چیزی که به آن دسترسی نداری نداشته باش، چون هر که قناعت ورزید سیر و بی‌نیاز شد و هر که قناعت نورزید سیر نمی‌شود و حظت را از آخرتت بگیر.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٥، ص ٢٢٣، ح ١٨٠٦٤
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: ... مَنْ رُزِقَ ثَلَاثاً نَالَ ثَلَاثاً وَ هُوَ الْغِنَى الْأَکْبَرُ الْقَنَاعَةُ بِمَا أُعْطِیَ وَ الْیَأْسُ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ تَرْکُ الْفُضُولِ ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ... هر که سه چیز روزیش شود به سه چیز دست یابد و این بزرگترین توانگری است: قانع بودن به آنچه عطایش شده‌است، چشم امید برکندن از آنچه مردم دارند و ترک زیادیها ...
تحف العقول، ص ٣١٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: حِفْظُ مَا فِی یَدِکَ خَیْرٌ لَکَ مِنْ طَلَبِ مَا فِی یَدِ غَیْرِکَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: حفظ کردن آنچه در دست توست بهتر است برای تو از به دست آوردن آنچه در دست دیگران است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٨٩٩١
٨- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ أَغْنَى النَّاسِ فَلْیَکُنْ بِمَا فِی یَدِ اللَّهِ أَوْثَقَ مِنْهُ بِمَا فِی یَدِ غَیْرِهِ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر که خواهد بىنیازترین مردم باشد، باید بآنچه در دست خداست اعتمادش بیشتر از آنچه در دست دیگرانست بوده باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٣٩، ح ٨
١٨- مصباح الشریعة قَالَ الصَّادِقُ ع لَوْ حَلَفَ الْقَانِعُ بِتَمَلُّکِهِ الدَّارَیْنِ لَصَدَّقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ وَ لَأَبَرَّهُ لِعِظَمِ شَأْنِ مَرْتَبَةِ الْقَنَاعَةِ ثُمَّ کَیْفَ لَا یَقْنَعُ الْعَبْدُ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ وَ هُوَ یَقُولُ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا فَمَنْ أَیْقَنَ وَ صَدَّقَهُ بِمَا شَاءَ وَ لِمَا شَاءَ بِلَا غَفْلَةٍ مِمَّنْ أَیْقَنَ بِرُبُوبِیَّتِهِ أَضَافَ تَوْلِیَةَ الْإِقْسَامِ إِلَى نَفْسِهِ بِلَا سَبَبٍ وَ مَنْ قَنِعَ بِالْمَقْسُومِ اسْتَرَاحَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْکَذِبِ وَ التَّعَبِ وَ کُلَّمَا نَقَصَ مِنَ الْقَنَاعَةِ زَادَ فِی الرَّغْبَةِ وَ الطَّمَعُ وَ الرَّغْبَةُ فِی الدُّنْیَا أَصْلَانِ لِکُلِّ شَرٍّ وَ صَاحِبُهُمَا لَا یَنْجُو مِنَ النَّارِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ لِذَلِکَ قَالَ النَّبِیُّ ص الْقَنَاعَةُ مُلْکٌ لَا یَزُولُ وَ هُوَ مَرْکَبُ رِضَا اللَّهِ تَحْمِلُ صَاحِبَهَا إِلَى دَارِهِ فَأَحْسِنِ التَّوَکُّلَ فِیمَا لَمْ تُعْطَ وَ الرِّضَا بِمَا أُعْطِیْتَهُ وَ اصْبِرْ عَلى ما أَصابَکَ فَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر شخص قانع، به مالکیّت دو جهان سوگند بخورد حتما خدای عزوجل او را به این ادعا تصدیق می کند به خاطر بزرگ بودن شأن رتبه قناعت؛ و چگونه بنده به آنچه خدای عزوجل برای او قسمت کرده قناعت نکند در حالی که او می فرماید: «ما خود معاش و روزی آنها را در حیات دنیا تقسیم کرده‌ایم» (سوره زخرف، آیه ٣٢)
پس کسانی که یقین پیدا کنند و آنچه خواسته و نخواسته را تصدیق نمایند بدون غفلت از آنچه به ربوبیّت او یقین کرده اند بدانند خداوند تقسیم زندگی را بدون واسطه به خود اختصاص داده است؛ و هر که به سهم خویش قناعت کند از غم و دروغ و رنج راحت گردد. هرچه از قناعت دور باشد رغبتش (به دنیا) زیاد می شود و طمع و رغبت در دنیا دو اصلند برای هر بدی و هر که آن دو را داراست از آتش نجات پیدا نمی‌کند مگر اینکه توبه نماید و به همین خاطر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «قناعت ثروتی است که پایان ندارد» و آن مرکبی است که موجب خوشنودی خداوند است که سوار خود را به خانه اش می‌رساند پس توکّلت را نیکو کن در آنچه به تو داده شده و راضی باش به آنچه به تو عطا شده «و در برابر مصایبی که به تو می‌رسد شکیبا باش که این از کارهای مهمّ است.» (لقمان/۱۷)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٤٩، ح ١٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَا اسْتَغْنَیْتَ عَنْهُ خَیْرٌ مِمَّا اسْتَغْنَیْتَ بِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بی نیازی از چیزی بهتر است از بی نیازی به وسیله آن.
(بی نیازی قلبی از چیزی بهتر است از بی نیازی با به دست آوردن آن.)
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠٠
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: یَنْبَغِی لِمَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ أَنْ یَلْزَمَ الْقَنَاعَةَ وَ الْعِفَّةَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: براى کسى که خویشتن را شناخته، شایسته است با قناعت و پاکدامن باشد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩١، ح ٩٠٠٦
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ ع تَفَضَّلْ عَلَى مَنْ شِئْتَ فَأَنْتَ أَمِیرُهُ وَ اسْتَغْنِ عَمَّنْ شِئْتَ فَأَنْتَ نَظِیرُهُ وَ افْتَقِرْ إِلَى مَنْ شِئْتَ فَأَنْتَ أَسِیرُهُ وَ الطَّمِعُ مَنْزُوعٌ عَنْهُ الْإِیمَانُ وَ هُوَ لَا یَشْعُرُ لِأَنَّ الْإِیمَانَ یَحْجُبُ بَیْنَ الْعَبْدِ وَ بَیْنَ الطَّمَعِ مِنَ الْخَلْقِ وَ یَقُولُ یَا صَاحِبِی خَزَائِنُ اللَّهِ مَمْلُوَّةٌ مِنَ الْکَرَامَاتِ وَ هُوَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا وَ مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ فَإِنَّهُ مَشُوبٌ بِالْعِلَلِ وَ یَرُدُّهُ إِلَى التَّوَکُّلِ وَ الْقَنَاعَةِ وَ قَصْرِ الْأَمَلِ وَ لُزُومِ الطَّاعَةِ وَ الْیَأْسِ مِنَ الْخَلْقِ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَزِمَهُ وَ إِنْ لَمْ یَفْعَلْ ذَلِکَ تَرَکَهُ مَعَ شُؤْمِ الطَّمَعِ وَ فَارَقَهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بر هر که خواهى نیکى و احسان نما تا رئیس و سرور او گردى؛ و از هر که خواهى بى نیازى جوى تا همانند او باشی؛ و خود را نیازمند هر که خواهى بدان تا اسیر او گردى؛ و ایمان از شخص طمع کار جدا می شود در حالی که خودش متوجّه نیست چراکه ایمان بین بنده و طمعِ به خلق حجاب می شود و به صاحب خود می گوید: ای صاحب من! گنجینه های خدا از کراماتش پُر است و او اجر و مزد کسانی را که نیکو عمل می کنند تباه نمی سازد و (به علاوه این که) آن چه در دست مردم است با دردها و سختی مخلوط شده، و ایمان او را به توکّل، قناعت، کوتاه نمودن آرزو، لزوم اطاعت از خدا و مأیوس شدن از مخلوقات باز می گرداند، اگر او از ایمان فرمان برد کنارش می ماند ولی اگر اطاعت نکرد، ایمان او را با شومی طمع رها کرده و از او جدا می شود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٠، ص ١٦٩، ح ٦
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَى وَ الْآخِرَةُ أَکْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ الْقَنَاعَةَ فِی قَلْبِهِ وَ جَمَعَ لَهُ أَمْرَهُ وَ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّى یَسْتَکْمِلَ رِزْقَهُ وَ مَنْ أَصْبَحَ وَ أَمْسَى وَ الدُّنْیَا أَکْبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ الْفَقْرَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ شَتَّتَ عَلَیْهِ أَمْرَهُ وَ لَمْ یَنَلْ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا مَا قُسِّمَ لَهُ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کسی که صبح و شب کند و بزرگترین و بالاترین اندیشه‌اش امر آخرت باشد خداوند قناعت را در قلبش قرار دهد (دل او را غنى و بى‌نیاز کند) و کار او را سامان بخشد، و از دنیا نرود تا آنکه روزیش را کامل بگیرد؛ و هر که شب را بروز و روز را بشب آورد و بزرگترین همّش دنیا باشد خداوند داغ فلاکت و بدبختى بر پیشانیش بنهد، و او را با فقر دست بگریبان کند، و امورش را پریشان و بى‌سامان سازد، و از دنیا بیش از آنکه براى او نصیب گشته بهره نگیرد.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ١٦٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: ثَمَرَةُ الْعِفَّةِ الْقَنَاعَةُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: ثمره عفت قناعت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٥٦، ح ٥٤٢٤
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: سَبَبُ الْقَنَاعَةِ الْعَفَافُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: آنچه موجب قناعت می شود عفت است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٢٥٦، ح ٥٤٢٥
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: عَلَى قَدْرِ الْعِفَّةِ تَکُونُ الْقَنَاعَةُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: به اندازه عفت قناعت می باشد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٦٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ لَمْ یَقْنَعْ بِمَا قُدِّرَ لَهُ تَعَنَّى.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر که به آنچه برایش تقدیر شده قانع نباشد به سختى افتد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٨٩
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ عَدَتْهُ الْقَنَاعَةُ لَمْ یُغْنِهِ الْمَالُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر که قناعت نداشته باشد مال بى نیازش نکند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٩٠
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مَنْ کَانَ بِیَسِیرِ الدُّنْیَا لَا یَقْنَعُ لَمْ یُغْنِهِ مِنْ کَثِیرِهَا مَا یَجْمَعُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر که به اندک دنیا قانع نشود زیادى آن نیز او را بى نیاز نکند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٤، ح ٩٠٩٢
٢٠٨٥٦- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الْفَامِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حُرِمَ الْحَرِیصُ خَصْلَتَیْنِ وَ لَزِمَتْهُ خَصْلَتَانِ حُرِمَ الْقَنَاعَةَ فَافْتَقَدَ الرَّاحَةَ وَ حُرِمَ الرِّضَا فَافْتَقَدَ الْیَقِینَ.
امام صادق علیه السلام فرمود: شخص حریص از دو خصلت محروم است و به دو خصلت پایبند: چون از قناعت محروم است راحتی را از دست داده و چون از رضا محروم است دارای یقین نیست.
وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٢٠، ح ٢٠٨٥٦
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْعَجْزُ اشْتِغَالُکَ بِالْمَضْمُونِ لَکَ عَنِ الْمَفْرُوضِ عَلَیْکَ وَ تَرْکُ الْقَنَاعَةِ بِمَا أُوتِیتَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: ناتوانى، مشغول شدن تو به کارى است که براى تو تضمین شده، به جاى کارى که بر تو واجب شده است و ترک قناعت به آنچه به تو داده شده.
(یعنی کسی که به چیزی که به او داده شده قناعت نکند انسان ناتوانی است.)
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٣، ح ٩٠٨٨
١٨- مصباح الشریعة قَالَ الصَّادِقُ ع ... مَنْ قَنِعَ بِالْمَقْسُومِ اسْتَرَاحَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْکَذِبِ وَ التَّعَبِ وَ کُلَّمَا نَقَصَ مِنَ الْقَنَاعَةِ زَادَ فِی الرَّغْبَةِ وَ الطَّمَعُ وَ الرَّغْبَةُ فِی الدُّنْیَا أَصْلَانِ لِکُلِّ شَرٍّ وَ صَاحِبُهُمَا لَا یَنْجُو مِنَ النَّارِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ ...
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ... هر که به سهم خویش قناعت کند از غم و دروغ و رنج راحت گردد. هرچه از قناعت دور باشد رغبتش (به دنیا) زیاد می شود و طمع و رغبت در دنیا دو اصلند برای هر بدی و هر که آن دو را داراست از آتش نجات پیدا نمی‌کند مگر اینکه توبه نماید ...
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٤٩، ح ١٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: الْقَنَاعَةُ عُنْوَانُ الْفَاقَةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: قناعت، نشانه تنگدستى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٣٩٩، ح ٩٢٥٨
قَالَ عَلِیّ علیه السّلام: مِن کتابٍ کَتَبَهُ لِشُرَیحٍ لمّا اشتَرى على عَهدِهِ دارا فَبَلَغَهُ ذلک ... اشْتَرَى هَذَا الْمُغْتَرُّ بِالْأَمَلِ مِنْ هَذَا الْمُزْعَجِ بِالْأَجَلِ هَذِهِ الدَّارَ بِالْخُرُوجِ مِنْ عِزِّ الْقَنَاعَةِ وَ الدُّخُولِ فِی ذُلِّ الطَّلَبِ وَ الضَّرَاعَةِ ...
امام على علیه السلام به شریح قاضی وقتى که شنید در روزگارِ عهده دارىِ مسنَدِ قضاوت از سوى آن حضرت، خانه اى خریده است نوشت: این خانه را، این فریب خورده آرزو، از این کسى که اجل او را از این خانه بیرون مى برد، خریدارى کرد به بهاى خارج شدن از عزّت قناعت و وارد شدن به ذلّت خواهش و پستى ...
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٣٦٥، نامه ٣
وَ قَالَ آخَرُ مَنْ قَنِعَ کَانَ غَنِیّاً وَ إِنْ کَانَ فَقِیراً وَ مَنْ تَجَاوَزَ حَدَّ الْقَنَاعَةِ فَهُوَ فَقِیرٌ وَ إِنْ کَانَ غَنِیّاً مُوسِراً.
راوی گفته: کسی که قناعت کند غنی است اگرچه فقیر باشد و کسی که قناعت را از حد بگذراند فقیر است اگرچه بی نیازی ثروتمند باشد.
(این کلام معلوم نیست از ائمه (ع) باشد.)
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ٢، ص ٢٤٨
