ترس از خدا - بخش ١
موضوعات
مبانی: اهمیت- توصیه- روش عمل در ترس از خدا-
حقیقت ترس از خدا: ترس از گناه خود- ترس از گذشته و آینده خود- توجه به نظارت خدا بر او- دوری نکردن از حلال الهی- بندگی خدا- حسن ظن به خدا برتر از ترس از خدا
آنچه باعث خوف از خداست: علم و عرفان- ایمان- تقوی- گناه- از یاوران امام مهدی (عج) بودن
عبارتهای «خَشْیَةِ اللَّه»، «خَوْفِ اللَّهِ»، «مَخَافَةً مِنَ اللَّهِ»، «اخْشَ اللَّهَ» و «الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ» در کتابهای برگزیده بررسی شد.
کتابهای برگزیده عبارتند از: الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل.
از ترس خدا یعنی «از ترس نافرمانی خدا» یعنی چون خدا را دارای قدرت قاهری می داند می ترسد که او را نافرمانی کند.
مبانی
اهمیت
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: إِذَا اصْطَفَى اللَّهُ عَبْداً جَلْبَبَهُ خَشْیَتَهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هر گاه خداوند بنده اى را برگزیند، بر او لباس ترس از خود پوشاند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧١
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: الْخَشْیَةُ شِیمَةُ السُّعَدَاءِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خدا ترسى، خوى نیکبختان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧٠٩
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: إِنَّ مِنْ أَحَبِّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ عَبْداً أَعَانَهُ عَلَى نَفْسِهِ فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ فَزَهَرَ مِصْبَاحُ الْهُدَى فِی قَلْبِهِ وَ أَعَدَّ الْقِرَى لِیَوْمِهِ [لِلْیَوْمِ] النَّازِلِ بِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: همانا محبوبترین بندگان در پیشگاه خداوند بنده اى است که او را بر خویشتن یارى کرده و اندوه از او جدا نگردد و خدا ترسى را پیراهن خویش نموده است. پس چراغ هدایت در قلبش درخشیده و توشه او براى روزى که مرگ بر او فرود آید، مهیّاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١١
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: تَعْنُو الْوُجُوهُ لِعَظَمَةِ اللَّهِ وَ تَجُلُّ الْقُلُوبُ مِنْ مَخَافَتِهِ وَ تَتَهَالَکُ النُّفُوسُ عَلَى مَرَاضِیهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: صورتها براى بزرگى خداوند فرو مى افتند و دلها از ترس او ترسانند و نفسها براى خشنودى او به زحمت و مشقّت فرو افتند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١٢
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً رَاقَبَ ذَنْبَهُ وَ خَافَ رَبَّهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خداوند بنده اى را رحمت کند که مراقب گناه خود باشد و از پروردگار خود بترسد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١٤
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: طُوبَى لِلْمُنْکَسِرَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ أَجْلِ اللَّهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خوشا به دلهایى که از ترس خدا شکسته است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١٥
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: نِعْمَ الْعِبَادَةُ الْخَشْیَةُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خدا ترسى، خوب عبادتى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧٢٠
٢٠٣٣٨- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَیْسَ شَیْءٌ إِلَّا وَ لَهُ شَیْءٌ یَعْدِلُهُ إِلَّا اللَّهَ فَإِنَّهُ لَا یَعْدِلُهُ شَیْءٌ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ لَا یَعْدِلُهُ شَیْءٌ وَ دَمْعَةً مِنْ خَوْفِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لَیْسَ لَهَا مِثْقَالٌ فَإِنْ سَالَتْ عَلَى وَجْهِهِ لَمْ یَرْهَقْهُ قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ بَعْدَهَا أَبَداً.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: نیست چیزی مگر آنکه برای آن معادلی (هم وزن و همسنگ) باشد جز خداوند که چیزی معادلش نیست؛ و «لا اله الا الله» که هم وزنی ندارد؛ و قطره اشکی از بیم خداوند که هیچ وزنی برای اندازه گیری آن نیست و چون این اشک بر صورت جاری شود از آن پس تهیدستی (غم و اندوه) و خواری هرگز به او نرسد.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢٢٥، ح ٢٠٣٣٨
٤- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا قَالَ لَیْسَ یَعْنِی أَکْثَرَ عَمَلًا وَ لَکِنْ أَصْوَبَکُمْ عَمَلًا وَ إِنَّمَا الْإِصَابَةُ خَشْیَةُ اللَّهِ وَ النِّیَّةُ الصَّادِقَةُ وَ الْحَسَنَةُ.
سفیان بن عیینه گوید: امام صادق علیه السّلام راجع بقول خداى عز و جل: «تا بیازماید شما را که کدامیک نیکو کردارترید، ٢- سوره ٦٧-» فرمود: مقصود پرکردارتر نیست، بلکه مقصود درست کردارتر است و درستى همانا ترس از خدا و نیت صادق و کار نیک است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٦، ح ٤
٣- عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَةِ دُمُوعٍ فِی سَوَادِ اللَّیْلِ مَخَافَةً مِنَ اللَّهِ لَا یُرَادُ بِهَا غَیْرُهُ.
حضرت باقر علیه السلام فرمود: هیچ قطرهاى نزد خدا محبوبتر نیست از آن قطره اشکى که در تاریکى شب از ترس خدا بریزد که فقط خدا را از آن اراده کرده باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٨٢، ح ٣
٦- ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى ع أَنَّ عِبَادِی لَمْ یَتَقَرَّبُوا إِلَیَّ بِشَیْءٍ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ قَالَ مُوسَى یَا رَبِّ وَ مَا هُنَّ قَالَ یَا مُوسَى الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا وَ الْوَرَعُ عَنِ الْمَعَاصِی وَ الْبُکَاءُ مِنْ خَشْیَتِی قَالَ مُوسَى یَا رَبِّ فَمَا لِمَنْ صَنَعَ ذَا فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ یَا مُوسَى أَمَّا الزَّاهِدُونَ فِی الدُّنْیَا فَفِی الْجَنَّةِ وَ أَمَّا الْبَکَّاءُونَ مِنْ خَشْیَتِی فَفِی الرَّفِیعِ الْأَعْلَى لَا یُشَارِکُهُمْ أَحَدٌ وَ أَمَّا الْوَرِعُونَ عَنْ مَعَاصِیَّ فَإِنِّی أُفَتِّشُ النَّاسَ وَ لَا أُفَتِّشُهُمْ.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: خداى عز و جل بموسى علیه السلام وحى فرمود: که همانا بندگان من بمن تقرب نجستند بچیزى که محبوبتر باشد نزد من از سه خصلت، موسى عرضکرد: پروردگارا آنها کدام است؟ فرمود: زهد در باره دنیا (و بىاعتنائى بدان) و ورع (و پارسائى) از نافرمانیها و معاصى و گریه از ترس من. موسى عرضکرد: پروردگارا هر که اینها را بجا آورد چه پاداشى دارد؟ خداى عز و جل بموسى وحى کرد: اى موسى اما آنان که در باره دنیا زهد ورزیدند در بهشت باشند و اما آنان که از ترس من گریه کنند در بلندترین منازلند و احدى در آن منازل با آنها شریک نباشد و اما آنها که از نافرمانیهاى من بپرهیزند پس من که همه مردم را (در روز قیامت) بازرسى و تفتیش کنم آنها را بازرسى و تفتیش نکنم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٨٢، ح ٦
١٠٩- تفسیر فرات بن إبراهیم الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السُّخْتِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ الْأَنْمَاطِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: یَا عَلِیُّ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ یَا عَلِیُّ إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَى مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَیْنَ مُحِبُّو عَلِیٍّ وَ شِیعَتُهُ أَیْنَ مُحِبُّو عَلِیٍّ وَ مَنْ یُحِبُّهُ أَیْنَ الْمُتَحَابُّونَ فِی اللَّهِ أَیْنَ الْمُتَبَاذِلُون فِی اللَّهِ أَیْنَ الْمُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَیْنَ الَّذِینَ جَفَّتْ أَلْسِنَتُهُمْ مِنَ الْعَطَشِ أَیْنَ الَّذِینَ یُصَلُّونَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ أَیْنَ الَّذِینَ یَبْکُونَ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ أَنْتُمْ رُفَقَاءُ مُحَمَّدٍ ص قَرُّوا عَیْناً ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای علی! دروغ می‌گوید کسی که می‌پندارد مرا دوست دارد ولی تو را مبغوض می‌دارد! ای علی! وقتی روز قیامت فرا برسد، منادی از وسط عرش ندا می‌دهد: محبّان علی و شیعیان او کجایند؟ محبّان علی و محبّان دوستداران علی کجایند؟ کجایند کسانی که به خاطر خدا محبّت می‌ورزند و به خاطر خدا بذل می‌کنند؟ کجایند کسانی که دیگران را بر خود ترجیح می‌دهند؟ کجایند کسانی که زبانهایشان از عطش خشک شد؟ کجایند کسانی که در دل شب نماز می‌خوانند درحالی‌که مردم خوابند؟ کجایند کسانی که از ترس خدا می گریند؟ «اى بندگان من! امروز نه ترسى بر شماست و نه اندوهگین مى‌شوید.» (سوره زخرف آیه ۶۸) شما رفیقان حضرت محمد (ص) هستید چشمتان روشن «شما و همسرانتان در نهایت شادمانى وارد بهشت شوید!» (سوره زخرف آیه ۷۰)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧، ص ٢١٢، ح ١٠٩
١- الخصال ... عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ ع أُوتِینَا مَا أُوتِیَ النَّاسُ وَ مَا لَمْ یُؤْتَوْا وَ عُلِّمْنَا مَا عُلِّمَ النَّاسُ وَ مَا لَمْ یُعَلَّمُوا فَلَمْ نَجِدْ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ فِی الْمَغِیبِ وَ الْمَشْهَدِ وَ الْقَصْدِ فِی الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ کَلِمَةِ الْحَقِّ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى کُلِّ حَالٍ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: سلیمان بن داود گفت: هر آنچه که مردم دارند و یا ندارند نزد ما هست و هر آنچه که مردم مى دانند یا نمى دانند ما می دانیم، ما چیزى بهتر از ترس از خدا در پنهان و آشکار ندیدیم و چیزى بهتر از میانه روى در حال توانگرى و فقر و گفتن سخن حق چه در حالت رضا و چه در حالت خشم و خضوع و خشوع در برابر خداوند در هر حال نیست.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٤، ص ١٣٠، ح ١
٤٠- الخصال عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: بَکَى أَبُو ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى اشْتَکَى بَصَرَهُ فَقِیلَ لَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ دَعَوْتَ اللَّهَ أَنْ یَشْفِیَ بَصَرَکَ فَقَالَ إِنِّی عَنْهُ لَمَشْغُولٌ وَ مَا هُوَ مِنْ أَکْبَرِ هَمِّی قَالُوا وَ مَا یَشْغَلُکَ عَنْهُ قَالَ الْعَظِیمَتَانِ الْجَنَّةُ وَ النَّارُ.
امام باقر علیه السلام: ابوذر رحمه الله از خوف خداوند عزّ و جلّ چندان گریست که به چشم درد مبتلا شد. به او گفته شد: اى ابوذر! خوب است دعا کنى خداوند چشمانت را شفا بخشد. ابوذر گفت: من از این کار غافلم و اهمیت چندانى هم به آن نمى دهم. گفتند: چه چیز تو را از آن غافل ساخته است؟ گفت: دو امر بزرگ: بهشت و دوزخ.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٢، ص ٤٣١، ح ٤٠
عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: مَا مِنْ جُرْعَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنْ جُرْعَةِ غَیْظٍ کَظَمَهَا رَجُلٌ أَوْ جُرْعَةِ صَبْرٍ عَلَى مُصِیبَةٍ وَ مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَةِ دَمْعٍ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ أَوْ قَطْرَةِ دَمٍ أُهَرِیقَتْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هیچ جرعه اى نزد خدا محبوب تر از جرعه خشمى که مردى فرو برد یا جرعه صبرى که بر مصیبت نوشد نیست و هیچ قطره اى نزد خدا محبوبتر از قطره اشکى که از ترس خدا ریخته شود یا قطره خونى که در راه خدا ریخته شود نیست.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٩، ص ١٣٨
١٩٣- قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: ... خَشُوعٌ فِی السِّرِّ لِرَبِّهِ لَدَمْعُهُ صَبِیبٌ وَ لَقَلْبُهُ وَجِیبٌ شَدِیدَةٌ أَسْبَالُهُ تَرْتَعِدُ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْصَالُهُ قَدْ عَظُمَتْ فِیمَا عِنْدَ اللَّهِ رَغْبَتُهُ وَ اشْتَدَّتْ مِنْهُ رَهْبَتُهُ ...
امام على علیه السّلام در ستایش بندگان خدا فرمودند: ... در نهان، برابر پروردگارش خاشع است. اشکش ریزان و دلش لرزان و سیلاب سرشک از دیدگانش فرو ریزان است. از ترس خدا بندهاى تنش مىلرزد. گرایش او در آنچه نزد خداست بسیار و هراسش از او سخت است ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ١٦٩، ح ١٩٣
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: ... کُلُ رَجَاءٍ إِلَّا رَجَاءَ اللَّهِ تَعَالَى فَإِنَّهُ مَدْخُولٌ وَ کُلُّ خَوْفٍ مُحَقَّقٌ إِلَّا خَوْفَ اللَّهِ فَإِنَّهُ مَعْلُولٌ ...
امام على علیه السّلام فرمودند: ... هر امیدى جز امید به خداى متعال نابجا و هر ترس جز ترس از (مخالفت با) خدا نادرست است.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص ٢٢٦، خطبه ١٦٠
٢- المناقب لابن شهرآشوب: قَدْ مَدَحَ اللَّهُ اثْنَیْ عَشَرَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ بِاثْنَیْ عَشَرَ نَوْعاً مِنَ الطَّاعَة ... الْمَقَامُ أَرْبَعَةٌ مَقَامُ الشَّوْقِ لِشُعَیْبٍ ع حَیْثُ بَکَى مِنْ خَوْفِ اللَّهِ ...
در کتاب مناقب شهر آشوب آمده: خداوند دوازده پیامبر را به دوازده نوع از طاعت مدح نموده: ... مقام چهارم مقام شوق حضرت شعیب علیه السلام به گونه ای که از ترس خدا گریه کرد ...
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٦، ص ٤٢٠، ح ٢
٣٣- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ کَانَ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع أَنْ قَالَ یَا عَلِیُّ أُوصِیکَ فِی نَفْسِکَ بِخِصَالٍ فَاحْفَظْهَا عَنِّی ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَعِنْهُ أَمَّا الْأُولَى فَالصِّدْقُ وَ لَا تَخْرُجَنَّ مِنْ فِیکَ کَذِبَةٌ أَبَداً وَ الثَّانِیَةُ الْوَرَعُ وَ لَا تَجْتَرِئْ عَلَى خِیَانَةٍ أَبَداً وَ الثَّالِثَةُ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ الرَّابِعَةُ کَثْرَةُ الْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ یُبْنَى لَکَ بِکُلِّ دَمْعَةٍ أَلْفُ بَیْتٍ فِی الْجَنَّةِ وَ الْخَامِسَةُ بَذْلُکَ مَالَکَ وَ دَمَکَ دُونَ دِینِکَ وَ السَّادِسَةُ الْأَخْذُ بِسُنَّتِی فِی صَلَاتِی وَ صَوْمِی وَ صَدَقَتِی ...
امام صادق علیه السّلام فرمود: در وصیّت پیامبر به على علیه السّلام آمده است که فرمود: اى على! تو را درباره خودت به چند خصلت سفارش مىکنم که آنها را از من داشته باش، سپس فرمود: خدایا او را یارى کن. نخست: راستى کن و هرگز دروغى از دهانت برون نشود. دوم: پاکدامنى در پیش گیر و هرگز جسارت خیانت میاب. سوم: از خداوند بهراس گویى که او را مى‌بینى. چهارم: بسیار گریه کن از ترس خدا که براى هر قطره اشک تو هزار خانه در فردوس برپا شود. پنجم: مال و جانت را در راه دینت نثار کن. ششم: در نماز خواندن و روزه گرفتن و پرداخت صدقه و زکات به سنّت من عمل کن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٧٩، ح ٣٣
١٣- قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: ... یَا نَوْفُ إِنْ طَالَ بُکَاؤُکَ فِی هَذَا اللَّیْلِ مَخَافَةً مِنَ اللَّهِ تَعَالَى قَرَّتْ عَیْنَاکَ غَداً بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا نَوْفُ إِنَّهُ لَیْس مِنْ قَطْرَةٍ قَطَرَتْ مِنْ عَیْنِ رَجُلٍ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ إِلَّا أَطْفَأَتْ بِحَاراً مِنَ النِّیرَانِ یَا نَوْفُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ رَجُلٍ أَعْظَمَ مَنْزِلَةً عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رَجُلٍ بَکَى مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ أَحَبَّ فِی اللَّهِ وَ أَبْغَضَ فِی اللَّهِ یَا نَوْفُ إِنَّهُ مَنْ أَحَبَّ فِی اللَّهِ لَمْ یَسْتَأْثِرْ عَلَى مَحَبَّتِهِ وَ مَنْ أَبْغَضَ فِی اللَّهِ لَمْ یَنَلْ بِبُغْضِهِ خَیْراً عِنْدَ ذَلِکَ اسْتَکْمَلْتُمْ حَقَائِقَ الْإِیمَانِ ثُمَّ وَعَظَهُمَا وَ ذَکَّرَهُمَا وَ قَالَ فِی أَوَاخِرِهِ فَکُونُوا مِنَ اللَّهِ عَلَى حَذَرٍ فَقَدْ أَنْذَرْتُکُمَا.
امام على علیه السّلام فرمودند: ... ای نوف، اگر در این شب از خوف خداوند عزّ و جلّ بسیار گریستی، فردای قیامت در پیشگاه خداوند عزّ و جلّ چشمانت روشن خواهد شد. ای نوف، هیچ قطرهای از چشم انسان به خاطر ترس از خشیت خدا به زمین نمیریزد، مگر اینکه دریاهایی از آتش را خاموش میسازد. ای نوف، هیچ کس مقام و منزلتش عظیمتر نیست از کسی که از خشیت خدا بگرید و حب فی الله و بغض فی الله داشته باشد. ای نوف، هر کس حب فی الله داشته باشد هیچ کس را بر محبّت او مقدّم نخواهد داشت و هر کس بغض فی الله داشته باشد، خیری به دشمنان خویش نمیرساند. اینجاست که به حقایق ایمان کاملا نایل خواهید شد.
سپس حضرت آن دو را پند و اندرز داد و موعظه نمود و در اواخر گفتارش فرمود: پس از خداوند بیم داشته باشید، که من شما را بیم دادم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٤١، ص ٢٣، ح ١٣
٢- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَحْیَى بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا إِسْحَاقُ خَفِ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ إِنْ کُنْتَ لَا تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ فَإِنْ کُنْتَ تَرَى أَنَّهُ لَا یَرَاکَ فَقَدْ کَفَرْتَ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ یَرَاکَ ثُمَّ بَرَزْتَ لَهُ بِالْمَعْصِیَةِ فَقَدْ جَعَلْتَهُ مِنْ أَهْوَنِ النَّاظِرِینَ عَلَیْکَ.
اسحاق بن عمار گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: اى اسحاق! چنان از خدا بترس که گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نبینى او ترا می‌بیند و اگر معتقد باشى او ترا نمىبیند کافر شوى و اگر بدانى او ترا می‌بیند و سپس نافرمانى او آشکار کنى او را پست ترین بینندگان خود دانستهئى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٦٧، ح ٢
کَتَبَ عَلِیٌّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ إِلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ مِصْر: ... وَ اعْلَمْ یَا مُحَمَّدُ أَنَّ أَفْضَلَ الْفِقْهِ الْوَرَعُ فِی دِینِ اللَّهِ وَ الْعَمَلُ بِطَاعَتِهِ أَعَانَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکَ عَلَى شُکْرِهِ وَ ذِکْرِهِ وَ أَدَاءِ حَقِّهِ وَ الْعَمَلِ بِطَاعَتِهِ فَعَلَیْکَ بِالتَّقْوَى فِی سِرِّ أَمْرِکَ وَ عَلَانِیَتِهِ وَ عَلَى أَیِّ حَالٍ کُنْتَ عَلَیْهَا جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکَ مِنَ الْمُتَّقِین أُوصِیکَ بِسَبْعٍ هُنَّ جَوَامِعُ الْإِسْلَامِ: اخْشَ اللَّهَ وَ لَا تَخْشَ النَّاسَ فِی اللَّهِ؛ وَ خَیْرُ الْقَوْلِ مَا صَدَّقَهُ الْعَمَلُ؛ وَ لَا تَقْضِ فِی أَمْرٍ وَاحِدٍ بِقَضَاءَیْنِ مُخْتَلِفَیْنِ فَیَتَنَاقَضَ أَمْرُکَ وَ یَزِیغَ عَنِ الْحَقِّ؛ وَ أَحِبَّ لِعَامَّةِ رَعِیَّتِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ اکْرَهْ لَهُمْ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ وَ أَهْلِ بَیْتِکَ؛ وَ الْزَمِ الْحُجَّةَ عِنْدَ اللَّهِ فَأَصْلِحْ أَحْوَالَ رَعِیَّتِکَ وَ خُضِ الْغَمَرَاتِ إِلَى الْحَقِّ وَ لَا تَخَفْ فِی اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ؛ وَ انْصَحْ لِمَنِ اسْتَشَارَکَ؛ وَ اجْعَلْ نَفْسَکَ أُسْوَةً لَقَرِیبِ الْمُسْلِمِینَ وَ بَعِیدِهِمْ ...
امام على علیه السّلام به محمد بن ابی بکر و اهل مصر در نامه ای نوشت: ... و بدان ای محمد همانا برترین فقه ورع در دین خداست و عمل کردن در اطاعت از او که خداوند ما را یاری دهد و بر تو باد به شکرش و ذکرش و اداء حقش و عمل به طاعتش پس بر تو باد به تقوی در همه کارهایت از نهان و آشکار و در هر حال که هستى وصیت مىکنم. خداوند ما را و تو را در زمره پرهیزگاران در آورد. آنگاه تو را به هفت چیز وصیت مىکنم که آن هفت همه خصال اسلامىاند. ۱- از خدا بترس و از مردم در کارهایى که براى خدا انجام مىدهى بیمى به دل راه مده. ۲- بهترین گفتار آن است که با کردار یکى باشد. ۳- در یک موضوع دو گونه داورى مکن که در تناقض افتى و از حق منحرف شوى. ۴- آنچه براى خود و خاندانت مىخواهى براى همه رعیت نیز همان را بخواه. ۵- همواره به آنچه خدا گفته است استدلال کن و در اصلاح حال رعیت خویش بکوش و براى رسیدن به حق در عمق اندیشه خوض کن و در کارهایى که براى خدا مىکنى از ملامت ملامتگران بیم به دل راه مده ۶- و آن کس را که با تو مشورت مىکند نیکخواه باش ۷- و چنان باش که براى مسلمانان چه آنان که به تو نزدیکند و چه آنان که از تو دورند بهترین پیشوا و سرمشق باشى.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٣٣، ص ٥٥٠
٣- أَعْلَامُ الدِّینِ، لِلدَّیْلَمِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کُونُوا فِی الدُّنْیَا أَضْیَافاً وَ اتَّخِذُوا الْمَسَاجِدَ بُیُوتاً وَ عَوِّدُوا قُلُوبَکُمُ الرِّقَّةَ وَ أَکْثِرُوا مِنَ التَّفَکُّرِ وَ الْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ اجْعَلُوا الْمَوْتَ نُصْبَ أَعْیُنِکُمْ وَ مَا بَعْدَهُ مِنْ أَهْوَالِ الْقِیَامَةِ تَبْنُونَ مَا لَا تَسْکُنُونَ وَ تَجْمَعُونَ مَا لَا تَأْکُلُونَ فَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: در دنیا چون مهمانى بسر برید، مساجد را خانه خود شمارید، در خانمان خود دلى نرم داشته باشید و بسیار اندیشه کنید و از ترس خدا اشک بریزید؛ و مرگ و آنچه بعد از آن در هولهای قیامت اتفاق می افتد را مقابل چشمانتان قرار دهید تا بسازید آنچه در آن ساکن نمی شوید و گرد آورید آنچه خود نخورید،(؟؟؟) پس تقوای الهی پیشه کنید که به سوی او باز می گردید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٨٠، ص ٣٥١، ح ٣
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): ... یَا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِالصِّدْقِ وَ لَا تَخْرُجْ مِنْ فِیکَ کَذِبَةٌ أَبَداً وَ لَا تَجْتَرِیَنَّ عَلَى خِیَانَةٍ أَبَداً وَ الْخَوْفِ مِنَ اللَّهِ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ ابْذُلْ مَالَکَ وَ نَفْسَکَ دُونَ دِینِکَ وَ عَلَیْکَ بِمَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ فَارْکَبْهَا وَ عَلَیْکَ بِمَسَاوِی الْأَخْلَاقِ فَاجْتَنِبْهَا ...
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: اى على (ع)! ترا به راستگوئى سفارش مى کنم و هرگز از لبانت دروغ خارج نشود و هرگز بر خیانتى دلیر مشو و از خدا چنان بترس که گوئى او را مى بینى و مال و جانت را فداى دینت کن و بر تو باد به اخلاق نیک پس خود را به آن بیاراى، بر تو باد به اخلاق بد پس از آن اجتناب نما.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٤، ص ٦١، ح ٤
٢٩- قَالَ عَلِیُّ بْنِ الْحُسَیْن (ع): ... وَ أَشْعِرُوا قُلُوبَکُمْ خَوْفَ اللَّهِ وَ تَذَکَّرُوا مَا قَدْ وَعَدَکُمُ اللَّهُ فِی مَرْجِعِکُمْ إِلَیْهِ مِنْ حُسْنِ ثَوَابِهِ کَمَا قَدْ خَوَّفَکُمْ مِنْ شَدِیدِ الْعِقَابِ فَإِنَّهُ مَنْ خَافَ شَیْئاً حَذِرَهُ وَ مَنْ حَذِرَ شَیْئاً تَرَکَهُ ...
امام سجاد علیه السّلام فرمودند: ... و ترس از خدا را در دلتان احساس کنید؛ و بیاد آورید آنچه را خداوند از ثواب نیک خود در هنگام برگشت به درگاه وى به شما وعده داده است، چنانچه شما را از عذاب خود بر حذر داشته، زیرا هر که از چیزى بیم دارد از آن بر حذر باشد و هر که از چیزى حذر کند آن را وانهد ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٧٢، ح ٢٩
٣٦٨- قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: ... فَ اتَّقُوا اللَّهَ أَیُّهَا النَّاسُ حَقَّ تُقاتِهِ وَ اسْتَشْعِرُوا خَوْفَ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ أَخْلِصُوا الْیَقِینَ ...
امام على علیه السّلام فرمودند: ... پس اى مردم! از خدا آن گونه بترسید که باید و ترس از خدا را شعار خود سازید و یقین خویش را خالص گردانید ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٢٥٦، ح ٣٦٨
٥٧٠٢- عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع أَنَّهُ قَالَ: اشْحَنُوا قُلُوبَکُمْ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ ...
امام سجاد علیه السّلام فرمودند: دلهای خود را با ترس از خدا پر کنید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٠٥، ح ٥٧٠٢
٣٣- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ کَانَ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع أَنْ قَالَ یَا عَلِیُّ أُوصِیکَ فِی نَفْسِکَ بِخِصَالٍ فَاحْفَظْهَا عَنِّی ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَعِنْهُ أَمَّا الْأُولَى فَالصِّدْقُ وَ لَا تَخْرُجَنَّ مِنْ فِیکَ کَذِبَةٌ أَبَداً وَ الثَّانِیَةُ الْوَرَعُ وَ لَا تَجْتَرِئْ عَلَى خِیَانَةٍ أَبَداً وَ الثَّالِثَةُ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ الرَّابِعَةُ کَثْرَةُ الْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ یُبْنَى لَکَ بِکُلِّ دَمْعَةٍ أَلْفُ بَیْتٍ فِی الْجَنَّةِ وَ الْخَامِسَةُ بَذْلُکَ مَالَکَ وَ دَمَکَ دُونَ دِینِکَ وَ السَّادِسَةُ الْأَخْذُ بِسُنَّتِی فِی صَلَاتِی وَ صَوْمِی وَ صَدَقَتِی ...
امام صادق علیه السّلام فرمود: در وصیّت پیامبر به على علیه السّلام آمده است که فرمود: اى على! تو را درباره خودت به چند خصلت سفارش مىکنم که آنها را از من داشته باش، سپس فرمود: خدایا او را یارى کن. نخست: راستى کن و هرگز دروغى از دهانت برون نشود. دوم: پاکدامنى در پیش گیر و هرگز جسارت خیانت میاب. سوم: از خداوند بهراس گویى که او را مى‌بینى. چهارم: بسیار گریه کن از ترس خدا که براى هر قطره اشک تو هزار خانه در فردوس برپا شود. پنجم: مال و جانت را در راه دینت نثار کن. ششم: در نماز خواندن و روزه گرفتن و پرداخت صدقه و زکات به سنّت من عمل کن.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٧٩، ح ٣٣
٤٦١٧- فِی الْخِصَالِ ... عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع یُصَلِّی فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ أَلْفَ رَکْعَةٍ کَمَا کَانَ یَفْعَلُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع کَانَتْ لَهُ خَمْسُمِائَةِ نَخْلَةٍ وَ کَانَ یُصَلِّی عِنْدَ کُلِّ نَخْلَةٍ رَکْعَتَیْنِ وَ کَانَ إِذَا قَامَ فِی صَلَاتِهِ غَشِیَ لَوْنَهُ لَوْنٌ آخَرُ وَ کَانَ قِیَامُهُ فِی صَلَاتِهِ قِیَامَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الْجَلِیلِ کَانَتْ أَعْضَاؤُهُ تَرْتَعِدُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ کَانَ یُصَلِّی صَلَاةَ مُوَدِّعٍ یَرَى أَنْ لَا یُصَلِّیَ بَعْدَهَا أَبَداً وَ قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ لَا یُقْبَلُ مِنْ صَلَاتِهِ إِلَّا مَا أَقْبَلَ عَلَیْهِ مِنْهَا بِقَلْبِهِ فَقَالَ رَجُلٌ هَلَکْنَا فَقَالَ کَلَّا إِنَّ اللَّهَ مُتِمُّ ذَلِکَ بِالنَّوَافِلِ الْحَدِیثَ.
امام باقر علیه السّلام فرمودند: امام سجاد علیه السّلام در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند همان طور که امیرالمؤمنین علیه السّلام انجام می داد آن حضرت پانصد نخل داشت که نزد هر کدام دو رکعت نماز می خواند و هنگام نماز رنگش تغییر می کرد و با ذلت مقابل پادشاه جلیل (خدای متعال) می ایستاد و اعضایش از ترس خدا می لرزید و مانند کسی که نماز آخرش است نماز می خواند و می فرمود همانا نماز بنده قبول نمی شود مگر آنکه با قلبش به آن رو کند، پس مردی گفت: هلاک شدیم. ایشان فرمودند: چنین نیست همانا خدا آن (نمازهای واجب را) را با نافله ها (نمازهای مستحبی) تمام می کند. (به کمال می رساند.)
وسائل الشیعة، ج ٤، ص ٩٩، ح ٤٦١٧
١٦٠٧٨- عَنْ أَبِی أَرَاکَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً ع یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً کَسَرَتْ قُلُوبَهُمْ خَشْیَةُ اللَّهِ فَاسْتَنْکَفُوا مِنَ الْمَنْطِقِ وَ إِنَّهُمْ لَفُصَحَاءُ أَلِبَّاءُ نُبَلَاءُ یَسْتَبِقُونَ إِلَیْهِ بِالْأَعْمَالِ الزَّاکِیَةِ لَا یَسْتَکْثِرُونَ لَهُ الْکَثِیرَ وَ لَا یَرْضَوْنَ لَهُ الْقَلِیلَ یَرَوْنَ أَنْفُسَهُمْ أَنَّهُمْ شِرَارٌ وَ إِنَّهُمْ لَأَکْیَاسُ الْأَبْرَارِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: همانا برای خدا بندگانی است که ترس از خدا دلهای آنها را شکسته است در نتیجه آنها از گفتار خودداری می کنند در حالی که فصیحان خردمند با فضیلت هستند، با اعمال پاکیزه به سوی اللَّه سبقت می گیرند و عمل زیاد برای او را زیاد نمی شمارند و به عمل اندک برای او راضی نمی شوند، خودشان را اشرار می بینند در حالیکه نیکان زیرک هستند!
وسائل الشیعة، ج ١٢، ص ١٩٩، ح ١٦٠٧٨
٢١- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: صَلَّى أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع بِالنَّاسِ الصُّبْحَ بِالْعِرَاقِ فَلَمَّا انْصَرَفَ وَعَظَهُمْ فَبَکَى وَ أَبْکَاهُمْ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ عَهِدْتُ أَقْوَاماً عَلَى عَهْدِ خَلِیلِی رَسُولِ اللَّهِ ص وَ إِنَّهُمْ لَیُصْبِحُونَ وَ یُمْسُونَ شُعْثاً غُبْراً خُمْصاً بَیْنَ أَعْیُنِهِمْ کَرُکَبِ الْمِعْزَى- یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً یُرَاوِحُونَ بَیْنَ أَقْدَامِهِمْ وَ جِبَاهِهِمْ یُنَاجُونَ رَبَّهُمْ وَ یَسْأَلُونَهُ فَکَاکَ رِقَابِهِمْ مِنَ النَّارِ وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُهُمْ مَعَ هَذَا وَ هُمْ خَائِفُونَ مُشْفِقُونَ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السّلام نماز صبح را در عراق بجماعت گزارد چون رو برگردانید مردم را موعظه فرمود و گریست و مردم را از خوف خدا گریانید، سپس فرمود: هان بخدا در زمان دوست صمیمیم پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله مردمى را میشناختم که در بامداد و شام ژولیده و گرد آلود و گرسنه بودند، پیشانى آنها (در اثر سجده) مانند زانوى بز بودى، براى پروردگار خود با سجود و قیام شب را میگذرانیدند، گاهى روى پا ایستاده و گاهى پیشانى بزمین میگذاشتند، با پروردگار خود مناجات نموده و آزادى خویش را از آتش دوزخ طلب میکردند، بخدا که آنها را با این حال دیدم که ترسان و نگران بودند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢٣٥، ح ٢١
عَنِ النَّبِیِّ (ص): إِذَا اقْشَعَرَّ جِلْدُ الْعَبْدِ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ تَحَاتَّتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ کَمَا تَتَحَاتُّ عَنِ الشَّجَرَةِ الْیَابِسَةِ وَرَقُهَا.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هنگامی‌که بنده‌ای از خوف خدا لرزه بر اندامش افتد تمام گناهانش همانند ریزش برگ‌های یک درخت خشکیده فرو می‌ریزد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٣٤٦
٢- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَحْیَى بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا إِسْحَاقُ خَفِ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ وَ إِنْ کُنْتَ لَا تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ فَإِنْ کُنْتَ تَرَى أَنَّهُ لَا یَرَاکَ فَقَدْ کَفَرْتَ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ یَرَاکَ ثُمَّ بَرَزْتَ لَهُ بِالْمَعْصِیَةِ فَقَدْ جَعَلْتَهُ مِنْ أَهْوَنِ النَّاظِرِینَ عَلَیْکَ.
اسحاق بن عمار گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: اى اسحاق! چنان از خدا بترس که گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نبینى او ترا می‌بیند و اگر معتقد باشى او ترا نمىبیند کافر شوى و اگر بدانى او ترا می‌بیند و سپس نافرمانى او آشکار کنى او را پست ترین بینندگان خود دانستهئى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٦٧، ح ٢
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): ... یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مُوبِقَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِیَاتٌ فَأَمَّا الْمُوبِقَاتُ فَهَوًى مُتَّبَعٌ وَ شُحٌّ (البخل و الحرص) مُطَاعٌ وَ إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ وَ أَمَّا الْمُنْجِیَاتُ فَالْعَدْلُ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الْقَصْدُ فِی الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ خَوْفُ اللَّهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاک ...
سفارش رسول خدا صلی الله علیه و آله به أمیر المؤمنین علیه السّلام: اى على! سه چیز هلاکت‌کننده است و سه چیز نجات بخش؛ امّا امور هلاکت‌کننده: هوسى است که از آن پیروى کنند، تنگ‌چشمى‌اى که مطیع آن شوند و عجب مرد نسبت به خویشتن. امّا امور نجات بخش: رعایت عدالت در حال خشنودى و خشم، اعتدال در حال ثروتمندى و تنگدستى و بیم از خدا در عیان و نهان که گویى او را مى‌بینى و اگر تو او را نبینى او تو را مى‌بیند.
تحف العقول، ص ٨
٦٤- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ کَانَ بِاللَّهِ أَعْرَفَ کَانَ مِنَ اللَّهِ أَخْوَفَ وَ قَالَ ص یَا ابْنَ مَسْعُودٍ اخْشَ اللَّهَ بِالْغَیْبِ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَرَهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ خَشِیَ الرَّحْمنَ بِالْغَیْبِ وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ ادْخُلُوها بِسَلامٍ ذلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ. (ق: ٣٣ و ٣٤)
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر که خدا را بیشتر بشناسد خوفش از خدا بیشتر است؛ و فرمودند: ای پسر مسعود! در نهان از خدا بترس، چنانکه گویی او را می‌بینی که اگر تو او را نمی‌بینی او که تو را می‌بیند. خدای تعالی میفرماید: «آن که از خداوند رحمان در نهان بترسد و با قلبی پرانابه در محضر او حاضر شود! [به آنان گفته می‌شود:] به سلامت وارد بهشت شوید، امروز روز جاودانگی است!» (ق/۳۴-۳۳)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٣٩٣، ح ٦٤
رُوِیَ: أَنَّ النَّبِیَّ ص کَانَ یُصَلِّی وَ قَلْبُهُ کَالْمِرْجَلِ یَغْلِی مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ تَعَالَى.
روایت شده: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله هنگامی که نماز می‌خواند، قلبش مانند دیگ جوشان، از ترس خدا در التهاب بود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٣٩٤
٢- قَالَ الْحُسَیْن بْنِ عَلِیّ (ع): ... وَ مَا الْعِلْمُ بِاللَّهِ وَ الْعَمَلُ إِلَّا إِلْفَانِ مُؤْتَلِفَانِ فَمَنْ عَرَفَ اللَّهَ خَافَهُ وَ حَثَّهُ الْخَوْفُ عَلَى الْعَمَلِ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ إِنَّ أَرْبَابَ الْعِلْمِ وَ أَتْبَاعَهُمُ الَّذِینَ عَرَفُوا اللَّهَ فَعَمِلُوا لَهُ وَ رَغِبُوا إِلَیْهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ- إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ. (فاطر: ٢٨)
امام سجاد علیه السّلام فرمودند: علم به خدا و عمل به دستورهایش دو دوست صمیمی هستند. پس هر که خدا را شناخت، از او می‌ترسد و همین ترس او را وادار به عمل می‌نماید. ارباب علم و دانشمندان و پیروانشان، کسانی هستند که خدا را شناخته و اعمال خود را برای او انجام می‌دهند و رغبت و میلشان به او است؛ و خداوند فرموده: «همانا تنها از میان بندگان او، دانشمندان خدا ترسند؛ خداوند توانا و آمرزنده است.» (سوره فاطر، آیه ٢٨)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ١٦، ح ٢
١٩٣- قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: ... خَشُوعٌ فِی السِّرِّ لِرَبِّهِ لَدَمْعُهُ صَبِیبٌ وَ لَقَلْبُهُ وَجِیبٌ شَدِیدَةٌ أَسْبَالُهُ تَرْتَعِدُ مِنْ خَوْفِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْصَالُهُ قَدْ عَظُمَتْ فِیمَا عِنْدَ اللَّهِ رَغْبَتُهُ وَ اشْتَدَّتْ مِنْهُ رَهْبَتُهُ ...
امام على علیه السّلام در ستایش بندگان خدا فرمودند: ... در نهان، برابر پروردگارش خاشع است. اشکش ریزان و دلش لرزان و سیلاب سرشک از دیدگانش فرو ریزان است. از ترس خدا بندهاى تنش مىلرزد. گرایش او در آنچه نزد خداست بسیار و هراسش از او سخت است ...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ١٦٩، ح ١٩٣
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: فَاتَّقُوا اللَّهَ تَقِیَّةَ مَنْ سَمِعَ فَخَشَعَ وَ اقْتَرَفَ فَاعْتَرَفَ وَ وَجِلَ فَعَمِلَ وَ حَاذَرَ فَبَادَرَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از خدا بترس مانند ترسیدن کسى که چون بشنود فروتنى کند؛ و چون نافرمانى کند اعتراف نماید؛ و چون بترسد پس عمل کند؛ و بیندیشد پس مبادرت کند. (این حدیث درباره تقواست.)
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٨٧
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: فَاتَّقُوا اللَّهَ تَقِیَّةَ [تُقَاةَ] مَنْ أَیْقَنَ فَأَحْسَنَ وَ عُبِّرَ فَاعْتَبَرَ [وَ حُذِّرَ فَحَذِرَ] وَ حُذِّرَ فَازْدَجَرَ [وَ زُجِرَ فَازْدَجَرَ] وَ بُصِّرَ فَاسْتَبْصَرَ وَ خَافَ الْعِقَابَ وَ عَمِلَ لِیَوْمِ الْحِسَابِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بترسید از خدا، مانند ترسیدن کسى که به او اطمینان دارد، پس نیکوکار باشد و در معرض عبرت قرار گرفته، پس عبرت گرفته و ترسانیده شده، پس باز ایستاده و به بینایى فرا خوانده شده، پس بینا شده است و از مجازات بترسد و براى روز بازپرسى عمل کند. (این حدیث درباره تقواست.)
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١٨
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: فَاتَّقُوا اللَّهَ جِهَةَ مَا خَلَقَکُمْ لَهُ وَ احْذَرُوا مِنْهُ کُنْهَ مَا حَذَّرَکُمْ مِنْ نَفْسِهِ وَ اسْتَحِقُّوا مِنْهُ مَا أَعَدَّ لَکُمْ بِالتَّنَجُّزِ لِصِدْقِ مِیعَادِهِ وَ الْحَذَرِ مِنْ هَوْلِ مَعَادِهِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: بترسید خدا را و راهى را که براى آن آفریده شده اید بپویید و از آنچه ترسانده شده اید، چنانکه باید، بترسید تا سزاوار آنچه براى شما آماده ساخته است باشید: براى راست آمدن وعده او و دورى از بیم رستاخیز. (این حدیث درباره تقواست.)
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١٩
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: طُوبَى لِمَنْ رَاقَبَ رَبَّهُ وَ خَافَ ذَنْبَهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خوشا به کسى که پرواى خداى خویش را داشته باشد و از گناه خود بترسد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١٦
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: لَا یَخَفْ خَائِفٌ إِلَّا ذَنْبَهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هیچ ترسانى جز از گناه خویش نترسد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٢، ح ٣٧٢٣
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: لَا تَخَفْ إِلَّا ذَنْبَکَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: جز از گناه خویش نترس.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٢، ح ٣٧٢٤
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: لَا تَخَافُوا ظُلْمَ رَبِّکُمْ وَ لَکِنْ خَافُوا ظُلْمَ أَنْفُسِکُمْ.
امام على علیه السّلام فرمودند: از ستم پروردگار خود نترسید، ولى از ستم خود بترسید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٢، ح ٣٧٢٥
٢٠٣٢٠- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُؤْمِنُ بَیْنَ مَخَافَتَیْنِ ذَنْبٍ قَدْ مَضَى لَا یَدْرِی مَا صَنَعَ اللَّهُ فِیهِ وَ عُمُرٍ قَدْ بَقِیَ لَا یَدْرِی مَا یَکْتَسِبُ فِیهِ مِنَ الْمَهَالِکِ فَلَا یُصْبِحُ إِلَّا خَائِفاً وَ لَا یُصْلِحُهُ إِلَّا الْخَوْفُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: مؤمن میان دو ترس به سر مى برد: گناهى که در گذشته کرده است و نمى داند خدا با آن چه کرده است [و آن را بخشیده یا نه!] و عمرى که باقى مانده است و نمى داند در آن مدت چه گناهان مهلکى مرتکب خواهد شد؛ بنابراین، مؤمن پیوسته ترسان است و جز ترس اصلاحش نکند.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢١٩، ح ٢٠٣٢٠
٢٠٣١٩- عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ مِمَّا حُفِظَ مِنْ خُطَبِ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ:- أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ لَکُمْ مَعَالِمَ فَانْتَهُوا إِلَى مَعَالِمِکُمْ وَ إِنَّ لَکُمْ نِهَایَةً فَانْتَهُوا إِلَى نِهَایَتِکُمْ أَلَا إِنَّ الْمُؤْمِنَ یَعْمَلُ بَیْنَ مَخَافَتَیْنِ بَیْنَ أَجَلٍ قَدْ مَضَى لَا یَدْرِی مَا اللَّهُ صَانِعٌ فِیهِ وَ بَیْنَ أَجَلٍ قَدْ بَقِیَ لَا یَدْرِی مَا اللَّهُ قَاضٍ فِیهِ فَلْیَأْخُذِ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ مِنْ نَفْسِهِ لِنَفْسِهِ وَ مِنْ دُنْیَاهُ لآِخِرَتِهِ وَ فِی الشَّبِیبَةِ قَبْلَ الْکِبَرِ وَ فِی الْحَیَاةِ قَبْلَ الْمَمَاتِ فَوَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ مَا بَعْدَ الدُّنْیَا مِنْ مُسْتَعْتَبٍ وَ مَا بَعْدَهَا مِنْ دَارٍ إِلَّا الْجَنَّةَ أَوِ النَّارَ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: اى مردم! براى شما نشانه هایى است به سوى آنها حرکت کنید و براى شما پایانى است به سوى آن بشتابید. به راستى که مؤمن، میان دو ترس قرار دارد: روزى که [بر او] گذشته است و نمى داند خداوند، چگونه درباره اش داورى مى کند و روزى که باقى مانده و نمى داند خداوند با او چه خواهد کرد. پس بنده باید از خود براى خویش مایه بر گیرد و از دنیایش براى سراى آخرت و از جوانى اش براى پیرى، واز تن درستى اش براى بیمارى و از زندگى اش براى مرگ. سوگند به آن که جانم در دست اوست، پس از مرگ، راهى براى کسب خوش بختى و پس از دنیا، سرایى جز بهشت و دوزخ نیست.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢١٨، ح ٢٠٣١٩
٢٠٣٣٢- عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا یُصْبِحُ إِلَّا خَائِفاً وَ إِنْ کَانَ مُحْسِناً وَ لَا یُمْسِی إِلَّا خَائِفاً وَ إِنْ کَانَ مُحْسِناً لِأَنَّهُ بَیْنَ أَمْرَیْنِ بَیْنَ وَقْتٍ قَدْ مَضَى لَا یَدْرِی مَا اللَّهُ صَانِعٌ بِهِ وَ بَیْنَ أَجَلٍ قَدِ اقْتَرَبَ لَا یَدْرِی مَا یُصِیبُهُ مِنَ الْهَلَکَاتِ أَلَا وَ قُولُوا خَیْراً تُعْرَفُوا بِهِ وَ اعْمَلُوا بِهِ تَکُونُوا مِنْ أَهْلِهِ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ إِنْ قَطَعُوکُمْ وَ عُودُوا بِالْفَضْلِ عَلَى مَنْ حَرَمَکُمْ وَ أَدُّوا الْأَمَانَةَ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ مَنْ عَاهَدْتُمْ وَ إِذَا حَکَمْتُمْ فَاعْدِلُوا.
امام على علیه السّلام فرمودند: مؤمن صبح خود را نمى آغازد، مگر آن که ترسان است هرچند نیکوکار باشد و شب خود را آغاز نمى کند مگر این که بیمناک است گر چه کارهاى نیک کرده باشد؛ زیرا او میان دو امر قرار دارد: زمانى که گذشته است و نمى داند خدا با او چه مى کند و اجلى که نزدیک است و نمى داند چه مسائل مهلکى دامن او را خواهد گرفت. آگاه باشید و سخن خیر گویید تا به خیر گویى شناخته شوید و کردار نیکو داشته باشید تا از اهل خیر شوید، با خویشاوندانتان پیوند برقرار کنید اگر چه آنان از شما ببرند، با کسى که شما را محروم ساخته با فضل و بزرگوارى رفتار کنید و درباره کسى که شما را امین شمرده امانتدار باشید و به پیمان کسى که با شما پیمان بسته پایبند باشید و هرگاه حکم مىکنید عادلانه قضاوت کنید.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢٢٢، ح ٢٠٣٣٢
١- عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ قَالَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَرَاهُ وَ یَسْمَعُ مَا یَقُولُهُ وَ یَفْعَلُهُ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ فَیَحْجُزُهُ ذَلِکَ عَنِ الْقَبِیحِ مِنَ الْأَعْمَالِ فَذَلِکَ الَّذِی خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى.
امام صادق علیه السلام درباره آیه «و براى آن که از مقام پروردگار خویش بترسد دو بهشت است» ـ فرمود: کسى که بداند خداوند او را مى بیند و گفته هایش را مى شنود و هر کار خوب و بدى بکند، خدا از آن آگاه است و بدین سبب از زشت کارى باز ایستد، او همان کسى است که از مقام پروردگار خویش ترسیده و نفْس را از هوى و هوس باز داشته است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٨٠، ح ١
٦- رجال الکشی مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ قَالَ کَتَبَ إِلَیَّ الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ یَذْکُرُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: حَجَجْتُ وَ سُکَیْنٌ النَّخَعِیُّ فَتَعَبَّدَ وَ تَرَکَ النِّسَاءَ وَ الطِّیبَ وَ الثِّیَابَ وَ الطَّعَامَ الطَّیِّبَ وَ کَانَ لَا یَرْفَعُ رَأْسَهُ دَاخِلَ الْمَسْجِدِ إِلَى السَّمَاءِ فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِینَةَ دَنَا عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ فَصَلَّى إِلَى جَانِبِهِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ مِنْ مَسَائِلَ قَالَ اذْهَبْ فَاکْتُبْهَا وَ أَرْسِلْ بِهَا إِلَیَّ فَکَتَبَ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَجُلٌ دَخَلَهُ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى تَرَکَ النِّسَاءَ وَ الطَّعَامَ الطَّیِّبَ وَ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ أَمَّا الثِّیَابُ فَشَکَّ فِیهَا فَکَتَبَ أَمَّا قَوْلُکَ فِی تَرْکِ النِّسَاءِ فَقَدْ عَلِمْتَ مَا کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص مِنَ النِّسَاءِ وَ أَمَّا قَوْلُکَ فِی تَرْکِ الطَّعَامِ الطَّیِّبِ فَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَأْکُلُ اللَّحْمَ وَ الْعَسَلَ وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّهُ دَخَلَهُ الْخَوْفُ حَتَّى لَا یَسْتَطِیعَ أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ فَأَکْثِرْ مِنْ تِلَاوَةِ هَذِهِ الْآیَاتِ الصَّابِرِینَ وَ الصَّادِقِینَ وَ الْقانِتِینَ وَ الْمُنْفِقِینَ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ.
ابراهیم بن عبد الحمید گوید: سُکین نخعى به عبادت پرداخته بود و زنان را ترک گفته و از بوى خوش و غذاى خوب کناره گرفته بود؛ و سرش را داخل مسجد به آسمان نمی گرفت پس وقتی وارد مدینه شد نزدیک امام صادق علیه السّلام رفت و در کنار او نماز خواند و گفت جانم فدایت من می خواهم از مسائلی از شما سوال کنم. گفت: برو و آن را بنویس و به من ارسال کن. پس نامه‌اى نوشت: فدایت شوم مردی به ترس از خدای عزوجل مبتلا شده به گونه ای که زنان، بوى خوش و غذاى خوب را ترک کرده و سرش را نمی تواند به آسمان بلند کند و اما در مورد لباس، به آنها شک کرده. پس امام علیه السّلام در پاسخ او مرقوم فرمود: امّا اینکه در مورد ترک زنان مى‌گوید، به راستى که از تعداد زنان رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله آگاه هستى؛ امّا اینکه در مورد ترک غذا مى‌گوید، رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله گوشت و عسل میل مى‌فرمود؛ امّا در این مورد که نمی تواند سرش را به آسمان بالا بگیرد پس این آیات را بسیار تلاوت کند: «آنان صابران و راستگویان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان و استغفار کنندگان در سحرگاهانند.» (سوره آل عمران آیه ١٧)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ١١٧، ح ٦
٧- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ مِنَ الْعِبَادَةِ شِدَّةَ الْخَوْفِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ اللَّهُ- إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ وَ قَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ- فَلا تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ قَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى- وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ حُبَّ الشَّرَفِ وَ الذِّکْرِ لَا یَکُونَانِ فِی قَلْبِ الْخَائِفِ الرَّاهِبِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا قسمتى از عبادت ترس از خداى عز و جل است، خدا میفرماید «تنها بندگان دانشمند خدا از او میترسند، ٢٨ سوره ٣٥» و نیز خداى- جل ثناؤه- فرماید: «از مردم نترسید و از من بترسید، ٤٤ سوره ٥» و باز خداى تبارک و تعالى- فرماید: «هر که از خدا پروا کند، برایش راه نجاتى مقرر دارد، ٢ سوره ٦٥» و امام صادق علیه السّلام فرمود: حب جاه و شهرت در دل ترسان و بیمناک نباشد (پس کسى که از خدا ترسد، حب ریاست و شهرت ندارد).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٦٩، ح ٧
حسن ظن به خدا برتر از ترس از خدا
٧٤- مِشْکَاةُ الْأَنْوَارِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: بَعَثَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ رَجُلَیْن مِنْ أَصْحَابِهِ فِی حَاجَةٍ فَرَجَعَ أَحَدُهُمَا مِثْلَ الشَّنِّ الْبَالِی وَ الْآخَرُ شَحِماً وَ سَمِیناً فَقَالَ لِلَّذِی مِثْلُ الشَّنِّ مَا بَلَغَ مِنْکَ مَا أَرَى قَالَ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ وَ قَالَ لِلْآخَرِ السَّمِینِ مَا بَلَغَ بِکَ مَا أَرَى فَقَالَ حُسْنُ الظَّنِّ بِاللَّهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: عیسى بن مریم دو نفر از یارانش را براى کارى فرستاد، یکى از آنان همانند چوب خشکیده (و لاغر) برگشت و دیگرى در حالى که چاق و پرگوشت بود، عیسى علیه السّلام به آنکه همانند چوب خشک شده فرمود: چرا چنین شدى؟ گفت: از ترس خدا. آنگاه به دیگرى که چاق شده بود گفت: تو چرا چنین شدى؟ عرض کرد: از حسن ظن به خدا.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٤٠١، ح ٧٤
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: أَخْوَفُکُمْ أَعْرَفُکُمْ [أَعْرَفُکُمْ أَغْنَاکُمْ].
امام على علیه السّلام فرمودند: خدا ترسترین شما، داناترین شماست. داناترین شما، بى نیازترین شماست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧٣
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: أَعْظَمُ النَّاسِ عِلْماً أَشَدُّهُمْ خَوْفاً لِلَّهِ سُبْحَانَهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: داناترین مردم، خدا ترسترین آنهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧٤
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: غَایَةُ الْعِلْمِ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: نهایت علم ترس از خدای سبحان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ٦٣، ح ٧٨٩
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: مَنْ خَشِیَ اللَّهَ کَمُلَ عِلْمُهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: کسى که از خدا ترسد، دانش او کامل است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧٦
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: عَجِبْتُ لِمَنْ عَرَفَ اللَّهَ کَیْفَ لَا یَشْتَدُّ خَوْفُهُ.
امام على علیه السّلام فرمودند: در شگفتم از کسى که خدا شناس است، چگونه ترس او را استوار نمى سازد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧٧
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: کَفَى بِالْخَشْیَةِ عِلْماً.
امام على علیه السّلام فرمودند: دانایى براى خدا ترسى بس است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧٨
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: لَا عِلْمَ کَالْخَشْیَةِ.
امام على علیه السّلام فرمودند: هیچ دانشى مانند خدا ترسى نیست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧٩
٢٠٣٢٥- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: مَنْ عَرَفَ اللَّهَ خَافَ اللَّهَ وَ مَنْ خَافَ اللَّهَ سَخَتْ نَفْسُهُ عَنِ الدُّنْیَا.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر که خدا را بشناسد، از او بترسد و هر که از خدا بترسد، دنیا را رها کند.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢٢٠، ح ٢٠٣٢٥
٢٠٣٢٧- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): رَأْسُ الْحِکْمَةِ مَخَافَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: سر حکمت ترسیدن از خدای عزوجل است.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢٢١، ح ٢٠٣٢٧
٢٠٣٢٨- قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع: مَنْ خَلَا بِذَنْبٍ فَرَاقَبَ اللَّهَ تَعَالَى فِیهِ وَ اسْتَحْیَا مِنَ الْحَفَظَةِ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ جَمِیعَ ذُنُوبِهِ وَ إِنْ کَانَتْ مِثْلَ ذُنُوبِ الثَّقَلَیْنِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که بقصد ارتکاب گناهى خلوت گزیند، پس در آن حال خداى تعالى را مشرف و مطّلع بر خویشتن بیابد و از فرشتگان حافظ و مراقب خود حیا کند و آن گناه را واگذارد خداوند عزّ و جلّ همگى گناهانش را اگر چه برابر با گناه ثقلین باشد براى او مى‌آمرزد. (ثقلین= جنّ و انس)
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢٢١، ح ٢٠٣٢٨
٢- قَالَ الْحُسَیْن بْنِ عَلِیّ (ع): ... وَ مَا الْعِلْمُ بِاللَّهِ وَ الْعَمَلُ إِلَّا إِلْفَانِ مُؤْتَلِفَانِ فَمَنْ عَرَفَ اللَّهَ خَافَهُ وَ حَثَّهُ الْخَوْفُ عَلَى الْعَمَلِ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ إِنَّ أَرْبَابَ الْعِلْمِ وَ أَتْبَاعَهُمُ الَّذِینَ عَرَفُوا اللَّهَ فَعَمِلُوا لَهُ وَ رَغِبُوا إِلَیْهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ- إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ. (فاطر: ٢٨)
امام سجاد علیه السّلام فرمودند: علم به خدا و عمل به دستورهایش دو دوست صمیمی هستند. پس هر که خدا را شناخت، از او می‌ترسد و همین ترس او را وادار به عمل می‌نماید. ارباب علم و دانشمندان و پیروانشان، کسانی هستند که خدا را شناخته و اعمال خود را برای او انجام می‌دهند و رغبت و میلشان به او است؛ و خداوند فرموده: «همانا تنها از میان بندگان او، دانشمندان خدا ترسند؛ خداوند توانا و آمرزنده است.» (سوره فاطر، آیه ٢٨)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ١٦، ح ٢
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: الْخَوْفُ جِلْبَابُ الْعَارِفِینَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خدا ترسى، پیراهن عارفان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩١، ح ٣٧١٠
٦٤- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ کَانَ بِاللَّهِ أَعْرَفَ کَانَ مِنَ اللَّهِ أَخْوَفَ وَ قَالَ ص یَا ابْنَ مَسْعُودٍ اخْشَ اللَّهَ بِالْغَیْبِ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَرَهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ خَشِیَ الرَّحْمنَ بِالْغَیْبِ وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ ادْخُلُوها بِسَلامٍ ذلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ. (ق: ٣٣ و ٣٤)
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر که خدا را بیشتر بشناسد خوفش از خدا بیشتر است؛ و فرمودند: ای پسر مسعود! در نهان از خدا بترس، چنانکه گویی او را می‌بینی که اگر تو او را نمی‌بینی او که تو را می‌بیند. خدای تعالی میفرماید: «آن که از خداوند رحمان در نهان بترسد و با قلبی پرانابه در محضر او حاضر شود! [به آنان گفته می‌شود:] به سلامت وارد بهشت شوید، امروز روز جاودانگی است!» (ق/۳۴-۳۳)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٣٩٣، ح ٦٤
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: الْوَجَلُ شِعَارُ الْمُؤْمِنِینَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: ترس، شعار ایمان آورندگان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٦٧
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ خَائِفُونَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: همانا مومنین خائفین هستند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٦٩
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ وَجِلُونَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: همانا ایمان آورندگان، ترسان هستند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٧٠
قَالَ عَلِیٌّ علیه السّلام: الْخَشْیَةُ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ شِیمَةُ الْمُتَّقِینَ.
امام على علیه السّلام فرمودند: خوف و خشیت از عذاب خدا، خُلق و عادت متّقین است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٩٠، ح ٣٦٦٨
٢٠٣٣٩- عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: طُوبَى لِصُورَةٍ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهَا تَبْکِی عَلَى ذَنْبٍ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ لَمْ یَطَّلِعْ عَلَى ذَلِکَ الذَّنْبِ غَیْرُهُ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: خوشا به حال چهره اى که خداوند به آن مى نگرد در حالى که از ترس خدا بر گناهى که کرده و جز او کسى از آن گناه آگاه نیست، مى گرید.
وسائل الشیعة، ج ١٥، ص ٢٢٥، ح ٢٠٣٣٩
از یاوران امام مهدی (عج) بودن
٨٢- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَال: ... رِجَالٌ لَا یَنَامُونَ اللَّیْلَ لَهُمْ دَوِیٌّ فِی صَلَاتِهِمْ کَدَوِیِّ النَّحْلِ یَبِیتُونَ قِیَاماً عَلَى أَطْرَافِهِمْ وَ یُصْبِحُونَ عَلَى خُیُولِهِمْ رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ لُیُوثٌ بِالنَّهَارِ هُمْ أَطْوَعُ لَهُ مِنَ الْأَمَةِ لِسَیِّدِهَا کَالْمَصَابِیحِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمُ الْقَنَادِیلُ وَ هُمْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ مُشْفِقُونَ یَدْعُونَ بِالشَّهَادَةِ وَ یَتَمَنَّوْنَ أَنْ یُقْتَلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ شِعَارُهُمْ یَا لَثَارَاتِ الْحُسَیْنِ إِذَا سَارُوا یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهُمْ مَسِیرَةَ شَهْرٍ یَمْشُونَ إِلَى الْمَوْلَى إِرْسَالًا بِهِمْ یَنْصُرُ اللَّهُ إِمَامَ الْحَقِّ.
امام صادق علیه السّلام در بیان ویژگىهاى یاوران امام مهدى علیه السلام فرمودند: مردانى اند که شب نمىخوابند و در نمازهایشان مانند زنبور، زمزمه و ناله مىکنند، شبها بر سر انگشتان پا و دست خود مىایستد (شبزندهدارى مىکنند) و صبحها بر اسبانشان مىنشینند. راهبان شب و شیران روزند و در اطاعت از او، از کنیز در برابر آقایش، مطیعترند و به روشنایى چراغ اند، گویى که در دلهایشان مشعل افروختهاند و آنان از بیم خدا بیمناک اند، شهادت را در دعایشان مىطلبند و آرزو دارند که در راه خدا کشته شوند و شعارشان، «یا لثارات الحسین» است. هنگامى که حرکت مىکنند، هراس از آنها به فاصله یک ماه راه، جلویشان حرکت مىکند. به سوى مولایشان تند، روان مىشوند و خداوند، امام حق را با ایشان یارى مىدهد
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٥٢، ص ٣٠٨، ح ٨٢
