مؤمن حقیقی - بخش ٢
موضوعات
کسانی که مؤمنین حقیقی‌اند: ائمه (ع) - پرستنده توحیدی خدا- خائفین از خدا- اطاعت کنندگان از رسول خدا (ص) - اصحاب یمین- امام علی (ع) - شیعیان امام علی (ع) - یاران امام مهدی (عج)- جهاد کنندگان با مال و جان در راه خدا- برآورده کنندگان حاجتهای مردم- کسانی که در درگاه ستمکاران کار مسلمین را اصلاح می کنند- کسی که گناه نکرده یا توبه کرده است- کسی که دنیا در نظرش ارزشی ندارد
عبارتهای «الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا» و «انما المومنون» و «کَامِلَ الْإِیمَان» در کتابهای برگزیده بررسی شد.
کتابهای برگزیده عبارتند از: الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل.
کسانی که مؤمنین حقیقی‌اند
ائمه (ع)
٣٩- الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ عَنْ طَارِقِ بْنِ شِهَابٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: یَا طَارِقُ الْإِمَامُ کَلِمَةُ اللَّهِ وَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ وَجْهُ اللَّهِ وَ نُورُ اللَّهِ وَ حِجَابُ اللَّهِ وَ آیَةُ اللَّهِ یَخْتَارُهُ اللَّهُ وَ یَجْعَلُ فِیهِ مَا یَشَاءُ وَ یُوجِبُ لَهُ بِذَلِکَ الطَّاعَةَ وَ الْوَلَایَةَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ فَهُوَ وَلِیُّهُ فِی سَمَاوَاتِهِ وَ أَرْضِهِ أَخَذَ لَهُ بِذَلِکَ الْعَهْدَ عَلَى جَمِیعِ عِبَادِهِ فَمَنْ تَقَدَّمَ عَلَیْهِ کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ فَهُوَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ وَ إِذَا شَاءَ اللَّهُ شَاءَ وَ یُکْتَبُ عَلَى عَضُدِهِ وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا فَهُوَ الصِّدْقُ وَ الْعَدْلُ وَ یُنْصَبُ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ مِنَ الْأَرْضِ إِلَى السَّمَاءِ یَرَى فِیهِ أَعْمَالَ الْعِبَادِ وَ یُلْبَسُ الْهَیْبَةَ وَ عِلْمَ الضَّمِیرِ وَ یَطَّلِعُ عَلَى الْغَیْبِ وَ یَرَى مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَلَا یَخْفَى عَلَیْهِ شَیْءٌ مِنْ عَالَمِ الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ وَ یُعْطَى مَنْطِقَ الطَّیْرِ عِنْدَ وَلَایَتِهِ فَهَذَا الَّذِی یَخْتَارُهُ اللَّهُ لِوَحْیِهِ وَ یَرْتَضِیهِ لِغَیْبِهِ وَ یُؤَیِّدُهُ بِکَلِمَتِهِ وَ یُلَقِّنُهُ حِکْمَتَهُ وَ یَجْعَلُ قَلْبَهُ مَکَانَ مَشِیَّتِهِ وَ یُنَادِی لَهُ بِالسَّلْطَنَةِ وَ یُذْعِنُ لَهُ بِالْإِمْرَةِ وَ یَحْکُمُ لَهُ بِالطَّاعَةِ وَ ذَلِکَ لِأَنَّ الْإِمَامَةَ مِیرَاثُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مَنْزِلَةُ الْأَصْفِیَاءِ وَ خِلَافَةُ اللَّهِ وَ خِلَافَةُ رُسُلِ اللَّهِ فَهِیَ عِصْمَةٌ وَ وَلَایَةٌ وَ سَلْطَنَةٌ وَ هِدَایَةٌ وَ إِنَّهُ تَمَامُ الدِّینِ وَ رُجُحُ الْمَوَازِینَ الْإِمَامُ دَلِیلٌ لِلْقَاصِدِینَ وَ مَنَارٌ لِلْمُهْتَدِینَ وَ سَبِیلُ السَّالِکِینَ وَ شَمْسٌ مُشْرِقَةٌ فِی قُلُوبِ الْعَارِفِینَ وَلَایَتُهُ سَبَبٌ لِلنَّجَاةِ وَ طَاعَتُهُ مُفْتَرَضَةٌ فِی الْحَیَاةِ وَ عُدَّةٌ بَعْدَ الْمَمَاتِ وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِینَ وَ شَفَاعَةُ الْمُذْنِبِینَ وَ نَجَاةُ الْمُحِبِّینَ وَ فَوْزُ التَّابِعِینَ لِأَنَّهَا رَأْسُ الْإِسْلَامِ وَ کَمَالُ الْإِیمَانِ وَ مَعْرِفَةُ الْحُدُودِ وَ الْأَحْکَامِ وَ تَبْیِینُ الْحَلَالِ مِنَ الْحَرَامِ فَهِیَ مَرْتَبَةٌ لَا یَنَالُهَا إِلَّا مَنِ اخْتَارَهُ اللَّهُ وَ قَدَّمَهُ وَ وَلَّاهُ وَ حَکَّمَهُ فَالْوَلَایَةُ هِیَ حِفْظُ الثُّغُورِ وَ تَدْبِیرُ الْأُمُورِ وَ تَعْدِیدُ الْأَیَّامِ وَ الشُّهُورِ ...
برسی در مشارق الانوار از طارق بن شهاب از حضرت امیر المؤمنین (علیه السّلام) نقل می کند که فرمودند: ای طارق، امام کلمة اللَّه و حجت خدا و وجه خدا و نور خدا و حجاب خدا و نشانه و آیت خدا است. خدا او را انتخاب می کند و آنچه بخواهد در او قرار می دهد. به واسطه همین مقام اطاعت و ولایتش بر تمام خلق واجب است. او ولی خدا در آسمانها و زمین است. این پیمان برای او از جمیع بندگانش گرفته شده است. هر که خود را بر او مقدم بدارد کافر به خدا است. هر کار که مایل است بکند هر چه خدا بخواهد انجام می دهد. بر دست راستش نوشته می شود «وَ تَمَّتْ کلِمَةُ رَبِّک صِدْقاً وَ عَدْلًا» پس او راستی و حقیقت و مظهر عدالت است. برایش استوانه ای از نور قرار می دهد، از زمین تا آسمان اعمال بندگان را به وسیله آن می بیند و بر قامتش لباس عظمت می پوشد و او از غیب آگاه و بر اسرار مطلع است. بین مشرق و مغرب را می بیند. چیزی بر او از ملک و ملکوت پوشیده نیست و زبان پرندگان را هنگام ولایت می داند.
او را برای وحی انتخاب نموده و بر اسرار مطلع کرده و به کلام خود تأیید کرده و به او حکمت تفهیم نموده است. دلش مرکز اراده خدا است. به نامش سلطنت زده شده و به حکمفرمایی او اقرار شده و به اطاعت از او امر شده است و باید از او اطاعت کنند زیرا امامت؛ میراث انبیاء و مقام و مرتبه اصفیاء و برگزیدگان و خلیفه خدا و جانشین پیامبران است. امامت؛ عصمت و ولایت و سلطنت و هدایت است او سبب کامل شدن دین و موجب سنگین شدن ترازوی اعمال است.
امام هدف جویندگان و مرکز نور برای پذیرندگان هدایت و راه رهسپاران و خورشید درخشان دلهای عارفان است. ولایت او سبب رستگاری و اطاعتش در زندگی واجب است و ذخیره آخرت بعد از مرگ است و عزّت مؤمنین و شفیع گناهکاران و نجات دوستان و رستگاری پیروان است چون او رأس اسلام و کمال ایمان و عارف به حدود احکام و مبین حلال از حرام است این مقامی است که به آن نمی رسد مگر کسی که خداوند او را انتخابش کرده باشد و او را مقدم داشته باشد و به او ولایت و حکومت داده باشد. پس ولایت و حکمفرمایی برای او است. ولایت حفظ مرزها، تدبیر کارها و تعدید و تنظیم ایام و ماهها است ...
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٥، ص ١٧٠، ح ٣٩
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ وَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ عَبَدَ اللَّهَ بِالتَّوَهُّمِ فَقَدْ کَفَرَ وَ مَنْ عَبَدَ الِاسْمَ دُونَ الْمَعْنَى فَقَدْ کَفَرَ وَ مَنْ عَبَدَ الِاسْمَ وَ الْمَعْنَى فَقَدْ أَشْرَکَ وَ مَنْ عَبَدَ الْمَعْنَى بِإِیقَاعِ الْأَسْمَاءِ عَلَیْهِ بِصِفَاتِهِ الَّتِی وَصَفَ بِهَا نَفْسَهُ فَعَقَدَ عَلَیْهِ قَلْبَهُ وَ نَطَقَ بِهِ لِسَانُهُ فِی سَرَائِرِهِ وَ عَلَانِیَتِهِ فَأُولَئِکَ أَصْحَابُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع حَقّاً وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا.
امام صادق (ع) فرمود: کسى که خدا را از روى خیال خود پرستد کافر است، کسى که تنها نام خدا را بدون صاحب نام پرستد کافر است کسى که نام و صاحب نام را با هم پرستد مشرک است، کسى که صاحب نام را پرستد و با صفاتى که خود را به آن ستوده نامها را هم بر آن تطبیق کند و دل بدان محکم کند و در نهان و آشکارش به زبان آورد اینها اصحاب حقیقى امیر المؤمنین (ع) هستند؛ و در حدیث دیگر است: ایشان مؤمنین حقیقی‌اند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٨٧، ح ١
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (٢) الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ (٣) أُولَٰئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ (٤)
مؤمنان حقیقی آنانند که چون ذکری از خدا شود دلهاشان ترسان شود و چون آیات خدا را بر آنها تلاوت کنند بر مقام ایمانشان بیفزاید و به خدای خود در هر کار توکل می‌کنند. (٢) آنان که نماز را به پا می‌دارند و از هر چه روزی آنها کرده‌ایم انفاق می‌کنند. (٣) آنها به راستی و حقیقت اهل ایمانند که نزد خدا مراتب بلند و آمرزش و روزی نیکو دارند. (٤)
سوره انفال، آیات ٢ تا ٤
٥٠- الْهِدَایَةُ، الْإِسْلَامُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِالشَّهَادَتَیْنِ وَ هُوَ الَّذِی یُحْقَنُ بِهِ الدِّمَاءُ وَ الْأَمْوَالُ وَ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَقَدْ حُقِنَ مَالُهُ وَ دَمُهُ إِلَّا بِحَقَّیْهِمَا وَ عَلَى اللَّهِ حِسَابُهُ وَ الْإِیمَانُ هُوَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَقْدٌ بِالْقَلْبِ وَ عَمَلٌ بِالْجَوَارِحِ وَ أَنَّهُ یَزِیدُ بِالْأَعْمَالِ وَ یَنْقُصُ بِتَرْکِهَا وَ کُلُّ مُؤْمِنٍ مُسْلِمٌ وَ لَیْسَ کُلُّ مُسْلِمٍ مؤمن [مُؤْمِناً] وَ مَثَلُ ذَلِکَ مَثَلُ الْکَعْبَةِ وَ الْمَسْجِدِ فَمَنْ دَخَلَ الْکَعْبَةَ فَقَدْ دَخَلَ الْمَسْجِدَ وَ لَیْسَ کُلُّ مَنْ دَخَلَ الْمَسْجِدَ دَخَلَ الْکَعْبَةَ وَ قَدْ فَرَّقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اسْمُهُ فِی کِتَابِهِ بَیْنَ الْإِسْلَامِ وَ الْإِیمَانِ فَقَالَ قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّ الْإِیمَانَ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ لِقَوْلِهِ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ فَأَخْرَجْنا مَنْ کانَ فِیها مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَما وَجَدْنا فِیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ- فَلَیْسَ ذَلِکَ بِخِلَافِ مَا ذَکَرْنَا لِأَنَّ الْمُؤْمِنَ یُسَمَّى مُسْلِماً وَ الْمُسْلِمَ لَا یُسَمَّى مُؤْمِناً حَتَّى یَأْتِیَ مَعَ إِقْرَارِهِ بِعَمَلٍ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ فَقَدْ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ هُوَ الْإِسْلَامُ الَّذِی فِیهِ الْإِیمَانُ.
اسلام همان اقرار به شهادتین مى باشد و با گفتن آن جان و مال آدمى محفوظ است و هر کس بگوید لا اله الا اللَّه محمد رسول اللَّه جان و مال او در امان خواهد بود و حسابش هم با خدا مى باشد.
اما ایمان اقرار بزبان و اعتقاد به قلب و عمل با اعضاء و جوارح است، ایمان با کار کردن دستورات دین زیاد مى گردد و با ترک آنها کاسته مى شود، هر مؤمنى مسلمان هست ولى هر مسلمانى مؤمن نیست، مثل آن مانند کعبه است هر کس وارد کعبه شد در مسجد الحرام هم مى باشد ولى هر کس وارد مسجد شد در کعبه نخواهد بود.
خداوند متعال در قرآن مجید آن دو را با هم فرق نهاده و فرموده: اعراب گفتند: ما ایمان آوردیم اى رسول ما به آنان بگو شما هنوز ایمان نیاورده اید بگوئید ما اسلام آورده ایم و خداوند ایمان را به گفتار و کردار ذکر مى کند در آن جا که مى فرماید: «مؤمنان کسانى هستند که هر گاه ذکر خداوند بمیان مى آید دل هاى آنان را خوف و خشیت فرا مى گیرد و هر گاه آیات خداوندى بر آنها قرائت مى گردد بر ایمان آنان افزوده مى شود و بر خداى خود توکل مى کنند، کسانى که نماز را برپا مى دارند و از آنچه به آنها داده ایم انفاق مى کنند و آنها مؤمنین حقیقی‌اند.»
اما گفته خداوند در آنجا که فرموده: ما مؤمنان را از آن شهر بیرون آوردیم و جز یک خانه در آن جا مسلمان نبود آن هم بر خلاف گفته ما نیست زیرا مؤمن را مسلمان مى گویند ولى مسلمان را مؤمن نمى گویند، مگر اینکه اقرار با عمل هم آهنگى نماید.
اما تفسیر آیه شریفه وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ، آن است که از امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدند و آن جناب فرمود: آن اسلامیست که در آن ایمان باشد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٥، ص ٢٩١، ح ٥٠
رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) (فی وصیته ع لعبد الله بن جُندب) أَنَّهُ قَالَ: یَا عَبْدَ اللَّهِ لَقَدْ نَصَبَ إِبْلِیسُ حَبَائِلَهُ فِی دَارِ الْغُرُورِ فَمَا یَقْصِدُ فِیهَا إِلَّا أَوْلِیَاءَنَا وَ لَقَدْ جَلَّتِ الْآخِرَةُ فِی أَعْیُنِهِمْ حَتَّى مَا یُرِیدُونَ بِهَا بَدَلًا ثُمَّ قَالَ آهِ آهِ عَلَى قُلُوبٍ حُشِیَتْ نُوراً وَ إِنَّمَا کَانَتِ الدُّنْیَا عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الشُّجَاعِ الْأَرْقَمِ وَ الْعَدُوِّ الْأَعْجَمِ أَنِسُوا بِاللَّهِ وَ اسْتَوْحَشُوا مِمَّا بِهِ اسْتَأْنَسَ الْمُتْرَفُونَ أُولَئِکَ أَوْلِیَائِی حَقّاً وَ بِهِمْ تُکْشَفُ کُلُّ فِتْنَةٍ وَ تُرْفَعُ کُلُّ بَلِیَّةٍ یَا ابْنَ جُنْدَبٍ حَقٌّ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ یَعْرِفُنَا أَنْ یَعْرِضَ عَمَلَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ عَلَى نَفْسِهِ فَیَکُونَ مُحَاسِبَ نَفْسِهِ فَإِنْ رَأَى حَسَنَةً اسْتَزَادَ مِنْهَا وَ إِنْ رَأَى سَیِّئَةً اسْتَغْفَرَ مِنْهَا لِئَلَّا یَخْزَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ طُوبَى لِعَبْدٍ لَمْ یَغْبِطِ الْخَاطِئِینَ عَلَى مَا أُوتُوا مِنْ نَعِیمِ الدُّنْیَا وَ زَهْرَتِهَا طُوبَى لِعَبْدٍ طَلَبَ الْآخِرَةَ وَ سَعَى لَهَا طُوبَى لِمَنْ لَمْ تُلْهِهِ الْأَمَانِیُّ الْکَاذِبَةُ ثُمَّ قَالَ ع رَحِمَ اللَّهُ قَوْماً کَانُوا سِرَاجاً وَ مَنَاراً کَانُوا دُعَاةً إِلَیْنَا بِأَعْمَالِهِمْ وَ مَجْهُودِ طَاقَتِهِمْ لَیْسَ کَمَنْ یُذِیعُ أَسْرَارَنَا یَا ابْنَ جُنْدَبٍ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ یَخَافُونَ اللَّهَ وَ یُشْفِقُونَ أَنْ یُسْلَبُوا مَا أُعْطُوا مِنَ الْهُدَى فَإِذَا ذَکَرُوا اللَّهَ وَ نَعْمَاءَهُ وَجِلُوا وَ أَشْفَقُوا- وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً مِمَّا أَظْهَرَهُ مِنْ نَفَاذِ قُدْرَتِهِ- وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ...
امام صادق علیه السّلام در سفارش به عبد اللّٰه بن جندب فرمودند: اى عبد اللّٰه! ابلیس دامهایش را در این دار فریب نصب کرده و مقصودش از آن جز دوستان ما نیست؛ و آخرت در چشم آنها (دوستان ما) با جلال است تا جایی که بدلى از آن نخواهند. سپس فرمود: آه آه بر دلهائى که پر از نور است و همانا دنیا در نظر آنها چون مار گزنده و دشمن بى‌زبان است. به خدا انس دارند و از آنچه خوشگذرانها بدان انس دارند میهراسند، آنان براستى دوستان منند و بخاطر آنها هر فتنه بر طرف شود و هر بلاء رفع گردد. اى پسر جندب بر هر که ما را شناسد سزد که در هر شبانه روز کردارش را برابر خود عرضه کند و حساب خود را بکند اگر حسنه دید بر آن افزاید و اگر گناه دید از آن آمرزش خواهد تا روز قیامت رسوا نشود، خوشا بر بنده‌اى که بر جفاکاران نسبت بنعمت دنیا و زیورش غبطه نخورد، خوشا بر بنده‌اى که آخرت جوید و براى آن بکوشد، خوشا بر کسى که آرزوهاى دروغ او را سرگرم نکند. سپس فرمود: خدا رحمت کند مردمى را که چراغ و نوربخش بودند با کردار خود و با نهایت طاقت خود به طرف ما دعوت کردند، اینان چون کسانى نیستند که رازهاى ما را فاش کنند. اى پسر جندب همانا مؤمنان فقط کسانیند که از خدا بترسند و بهراسند که از راه حق بدر روند و هر گاه بیاد خدا و نعمتهایش افتند بترسند و نگران شوند و هر گاه آیات خدا بر آنها خوانده شود ایمانشان بیفزاید بخاطر اظهار نفوذ قدرت او و بر پروردگارشان توکل کنند...
تحف العقول، ص ٣٠١
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذَا کَانُوا مَعَهُ عَلَىٰ أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّىٰ یَسْتَأْذِنُوهُ ۚ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ۚ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (٦٢)
مؤمنان حقیقی آنهایی هستند که به خدا و رسولش ایمان (و انقیاد کامل) دارند و هرگاه در کاری اجتماعشان به حضور رسول (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) لازم باشد حاضر آیند و تا اجازه نخواهند هرگز از محضر او بیرون نمی‌روند؛ و (ای رسول ما) آنان که از تو اجازه می‌خواهند اینان به حقیقت اهل ایمان به خدا و رسولند، پس چون از تو اجازت طلبند که بعضی مشاغل و امور خود را انجام دهند از آنان هر که را خواهی اجازه ده و بر آنها از خدا طلب مغفرت و آمرزش کن که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است. (٦٢)
سوره نور، آیه ٦٢
١- فس، تفسیر القمی قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى قَوْلِهِ حَتَّى یَسْتَأْذِنُوهُ فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی قَوْمٍ کَانُوا إِذَا جَمَعَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص لِأَمْرٍ مِنَ الْأُمُورِ فِی بَعْثٍ یَبْعَثُهُ أَوْ حَرْبٍ قَدْ حَضَرَتْ یَتَفَرَّقُونَ بِغَیْرِ إِذْنِهِ فَنَهَاهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ ذَلِکَ وَ قَوْلُهُ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ قَالَ نَزَلَتْ فِی حَنْظَلَةَ بْنِ أَبِی عَامِرٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ تَزَوَّجَ فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی کَانَ فِی صُبْحِهَا حَرْبُ أُحُدٍ فَاسْتَأْذَنَ رَسُولَ اللَّهِ ص أَنْ یُقِیمَ عِنْدَ أَهْلِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآیَةَ فَأَقَامَ عِنْدَ أَهْلِهِ ثُمَّ أَصْبَحَ وَ هُوَ جُنُبٌ فَحَضَرَ الْقِتَالَ فَاسْتُشْهِدَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رَأَیْتُ الْمَلَائِکَةَ تَغْسِلُ حَنْظَلَةَ بِمَاءِ الْمُزْنِ فِی صِحَافِ فِضَّةٍ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَکَانَ یُسَمَّى غَسِیلَ الْمَلَائِکَةِ.
علیّ بن ابراهیم در مورد گفتار خدای تعالی در مورد آیه «مؤمنان حقیقی آنهایی هستند که به خدا و رسولش ایمان دارند و هرگاه در کاری اجتماعشان به حضور رسول (ص) لازم باشد حاضر آیند و تا اجازه نخواهند هرگز از محضر او بیرون نمی‌روند.» (سوره نور، آیه ٦٢) گوید: این آیه درباره‌ی گروهی نازل شد که وقتی رسول خدا (ص) آنها را برای کاری جمع می‌کرد یا به‌دنبال کاری می‌فرستاد و یا به هنگام جنگ، بدون اجازه او پراکنده می‌شدند. پس خدای متعال آنان را از این امر نهی فرمود؛ و گفتار خداوند متعال که میفرماید: «پس چون از تو اجازت طلبند که بعضی مشاغل و امور خود را انجام دهند» (سوره نور، آیه ٦٢) این آیه در شأن حنظلة بن ابی عامر نازل شده است. او در همان شبی که فردایش جنگ احد بود ازدواج نمود و از رسول خدا (ص) اجازه خواست که آن شب را نزد همسر خود بماند؛ خداوند این آیه (سوره نور، آیه ٦٢) را نازل فرمود حنظله نزد همسرش ماند. صبحگاهان با همان حال جنابت در جهاد شرکت نمود. پس در جنگ نمود و شهید شد. رسول خدا (ص) فرمود: «فرشتگان را دیدم که حنظله را میان آسمان و زمین با آب باران در ظرف‌هایی از طلا غسل می‌دادند. به‌همین خاطر حنظله به غسیل الملائکه معروف شد».
[حنظلة بن ابی عامر مردی از قبیله خزرج بود و در همان شبی که فردایش جنگ احد بود با دختر عبدالله‌بن‌اُبیّ‌بن‌سَلول ازدواج کرد و در همان شب نیز با همسرش آمیزش نمود و از رسول خدا (ص) اجازه خواست که آن شب را نزد همسر خود بماند؛ خداوند این آیه (سوره نور، آیه ٦٢) را نازل فرمود پیامبر به او اجازه داد و حنظله نزد همسرش رفت و با او آمیزش نمود. صبحگاهان به‌قدری برای شرکت در جهاد عجله داشت که بدون غسل‌کردن و با همان حال جنابت در جهاد شرکت نمود. هنگامی‌که حنظله قصد داشت از نزد همسرش برود همسرش به‌دنبال چهار نفر از انصار فرستاد و آنها را شاهد گرفت که شب گذشته حنظله با او آمیزش نموده است. کسی از او پرسید: «چرا چنین کردی»؟ گفت: «شب گذشته در خواب دیدم که گویا آسمان شکافته شد و حنظله در آن شکاف افتاد و شکاف به هم پیوست؛ دانستم که تعبیرش شهادت برای حنظله است، به همین خاطر دوست نداشتم که بر این آمیزش شاهد نگیرم [و بعداً مورد اتّهام قرار گیرم که از دیگری باردار شده‌ام]»؛ و آن زن از حنظله باردار شد. هنگامی‌که حنظله وارد کارزار شد نگاهی به ابوسفیان کرد که سوار بر اسبی میان لشکر جولان می‌داد؛ حنظله بر او حمله‌ور شد و پای اسبش را با شمشیر قطع نمود، اسب از پشت سرنگون شد و ابوسفیان به زمین افتاد و فریاد زد: «ای جماعت قریش! من ابوسفیانم و این حنظله است که می‌خواهد مرا بکشد». ابوسفیان شروع به دویدن کرد و حنظله به تعقیبش پرداخت؛ یکی از مشرکان با نیزه‌اش سدّ راه او شد و حنظله با نیزه‌اش به‌سمت او رفت و او ضربه‌ای به حنظله زد و وی را به قتل رساند؛ حنظله میان جنازه‌ی حمزه عمروبن‌جموح، عبدالله‌بن‌حرام و گروهی دیگر از انصار روی زمین افتاد.]
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ١٧، ص ٢٦، ح ١
١٦- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ دَاوُدَ الْغَنَوِیِّ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ص فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ نَاساً زَعَمُوا أَنَّ الْعَبْدَ لَا یَزْنِی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَسْرِقُ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَأْکُلُ الرِّبَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَسْفِکُ الدَّمَ الْحَرَامَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَقَدْ ثَقُلَ عَلَیَّ هَذَا وَ حَرِجَ مِنْهُ صَدْرِی حِینَ أَزْعُمُ أَنَّ هَذَا الْعَبْدَ یُصَلِّی صَلَاتِی وَ یَدْعُو دُعَائِی وَ یُنَاکِحُنِی وَ أُنَاکِحُهُ وَ یُوَارِثُنِی وَ أُوَارِثُهُ وَ قَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِیمَانِ مِنْ أَجْلِ ذَنْبٍ یَسِیرٍ أَصَابَهُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص صَدَقْتَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ کِتَابُ اللَّهِ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ عَلَى ثَلَاثِ طَبَقَاتٍ وَ أَنْزَلَهُمْ ثَلَاثَ مَنَازِلَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْکِتَابِ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ فَأَمَّا مَا ذَکَرَ مِنْ أَمْرِ السَّابِقِینَ فَإِنَّهُمْ أَنْبِیَاءُ مُرْسَلُونَ وَ غَیْرُ مُرْسَلِینَ جَعَلَ اللَّهُ فِیهِمْ خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُدُسِ وَ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ وَ رُوحَ الْبَدَنِ فَبِرُوحِ الْقُدُسِ بُعِثُوا أَنْبِیَاءَ مُرْسَلِینَ وَ غَیْرَ مُرْسَلِینَ وَ بِهَا عَلِمُوا الْأَشْیَاءَ وَ بِرُوحِ الْإِیمَانِ عَبَدُوا اللَّهَ وَ لَمْ یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِرُوحِ الْقُوَّةِ جَاهَدُوا عَدُوَّهُمْ وَ عَالَجُوا مَعَاشَهُمْ وَ بِرُوحِ الشَّهْوَةِ أَصَابُوا لَذِیذَ الطَّعَامِ وَ نَکَحُوا الْحَلَالَ مِنْ شَبَابِ النِّسَاءِ وَ بِرُوحِ الْبَدَنِ دَبُّوا وَ دَرَجُوا فَهَؤُلَاءِ مَغْفُورٌ لَهُمْ مَصْفُوحٌ عَنْ ذُنُوبِهِمْ ثُمَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَیْنا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ثُمَّ قَالَ فِی جَمَاعَتِهِمْ- وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ (البقرة: ٢٥٣) یَقُولُ أَکْرَمَهُمْ بِهَا فَفَضَّلَهُمْ عَلَى مَنْ سِوَاهُمْ فَهَؤُلَاءِ مَغْفُورٌ لَهُمْ مَصْفُوحٌ عَنْ ذُنُوبِهِمْ ثُمَّ ذَکَرَ أَصْحَابَ الْمَیْمَنَةِ وَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا بِأَعْیَانِهِمْ جَعَلَ اللَّهُ فِیهِمْ أَرْبَعَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ وَ رُوحَ الْبَدَنِ فَلَا یَزَالُ الْعَبْدُ یَسْتَکْمِلُ هَذِهِ الْأَرْوَاحَ الْأَرْبَعَةَ حَتَّى تَأْتِیَ عَلَیْهِ حَالاتٌ فَقَالَ الرَّجُلُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا هَذِهِ الْحَالاتُ فَقَالَ أَمَّا أُولَاهُنَّ فَهُوَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئاً (النحل: ٧٠) فَهَذَا یَنْتَقِصُ مِنْهُ جَمِیعُ الْأَرْوَاحِ وَ لَیْسَ بِالَّذِی یَخْرُجُ مِنْ دِینِ اللَّهِ لِأَنَّ الْفَاعِلَ بِهِ رَدَّهُ إِلَى أَرْذَلِ عُمُرِهِ فَهُوَ لَا یَعْرِفُ لِلصَّلَاةِ وَقْتاً وَ لَا یَسْتَطِیعُ التَّهَجُّدَ بِاللَّیْلِ وَ لَا بِالنَّهَارِ وَ لَا الْقِیَامَ فِی الصَّفِّ مَعَ النَّاسِ فَهَذَا نُقْصَانٌ مِنْ رُوحِ الْإِیمَانِ وَ لَیْسَ یَضُرُّهُ شَیْئاً وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَقِصُ مِنْهُ رُوحُ الْقُوَّةِ فَلَا یَسْتَطِیعُ جِهَادَ عَدُوِّهِ وَ لَا یَسْتَطِیعُ طَلَبَ الْمَعِیشَةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَقِصُ مِنْهُ رُوحُ الشَّهْوَةِ فَلَوْ مَرَّتْ بِهِ أَصْبَحُ بَنَاتِ آدَمَ لَمْ یَحِنَّ إِلَیْهَا وَ لَمْ یَقُمْ وَ تَبْقَى رُوحُ الْبَدَنِ فِیهِ فَهُوَ یَدِبُّ وَ یَدْرُجُ حَتَّى یَأْتِیَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَهَذَا الْحَالُ خَیْرٌ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هُوَ الْفَاعِلُ بِهِ وَ قَدْ تَأْتِی عَلَیْهِ حَالاتٌ فِی قُوَّتِهِ وَ شَبَابِهِ فَیَهُمُّ بِالْخَطِیئَةِ فَیُشَجِّعُهُ رُوحُ الْقُوَّةِ وَ یُزَیِّنُ لَهُ رُوحُ الشَّهْوَةِ وَ یَقُودُهُ رُوحُ الْبَدَنِ حَتَّى تُوْقِعَهُ فِی الْخَطِیئَةِ فَإِذَا لَامَسَهَا نَقَصَ مِنَ الْإِیمَانِ وَ تَفَصَّى مِنْهُ فَلَیْسَ یَعُودُ فِیهِ حَتَّى یَتُوبَ فَإِذَا تَابَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ إِنْ عَادَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ نَارَ جَهَنَّمَ فَأَمَّا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ فَهُمُ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَى یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ یَعْرِفُونَ مُحَمَّداً وَ الْوَلَایَةَ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ فِی مَنَازِلِهِمْ- وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ أَنَّکَ الرَّسُولُ إِلَیْهِمْ- فَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ (البقرة: ١٤٦، ١٤٧) فَلَمَّا جَحَدُوا مَا عَرَفُوا ابْتَلَاهُمُ اللَّهُ بِذَلِکَ فَسَلَبَهُمْ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ أَسْکَنَ أَبْدَانَهُمْ ثَلَاثَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ وَ رُوحَ الْبَدَنِ ثُمَّ أَضَافَهُمْ إِلَى الْأَنْعَامِ فَقَالَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ (الفرقان: ٤٤) لِأَنَّ الدَّابَّةَ إِنَّمَا تَحْمِلُ بِرُوحِ الْقُوَّةِ وَ تَعْتَلِفُ بِرُوحِ الشَّهْوَةِ وَ تَسِیرُ بِرُوحِ الْبَدَنِ فَقَالَ لَهُ السَّائِلُ أَحْیَیْتَ قَلْبِی بِإِذْنِ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ.
اصبغ بن نباته گوید: مردى خدمت امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه آمد و عرضکرد: یا امیر المؤمنین! برخى از مردم عقیده دارند که بنده تا ایمان دارد زنا نکند و سرقت ننماید و شراب ننوشد و ربا نخورد و خون محترم را نریزد، این عقیده بر من گران آمده و از آن دلتنگ شده‌ام، زیرا چنان بندهئى هم نماز مرا میخواند و مثل من دعا میکند، او از من زن میگیرد و من از او زن میگیرم و سپس از یک دیگر ارث میبریم، با وجود این براى گناه کوچکى که بدان آلوده شده از ایمان خارج مىشود؟ امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه فرمود: راست گوئى من هم از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله شنیدم که میفرمود و دلیلش هم کتاب خداست که: خداى عز و جل مردم را سه طبقه آفرید و در سه درجه جایگزینشان فرمود و این همان قول خدا عز و جل است در قرآن: ١- اصحاب میمنه ٢- اصحاب مشأمه ٣- سابقون (که در سوره واقعه بیان میفرماید)؛ اما آنچه در باره سابقون فرموده، آنها پیغمبرانى هستند مرسل و غیر مرسل که خدا در آنها پنج روح قرار داده: ١- روح القدس ٢- روح الایمان ٣- روح القوة ٤- روح الشهوة ٥- روح- البدن. که بوسیله روح القدس بعثت آنها به پیغمبرى مرسل و غیر مرسل انجام شد و نیز بوسیله آن همه چیز را دانستند و با روح ایمان خدا را عبادت کردند و چیزى را شریک او نساختند و با روح قوت با دشمن خود جنگیدند و بامر معاش خود پرداختند و با روح شهوت از طعام لذیذ و نزدیکى حلال با زنان جوان برخوردار گشتند و با روح بدن جنبیدند و راه رفتند، این دسته آمرزیدهاند و از گناهانشان (ترک اولاى آنها) چشم پوشى شده. سپس فرمود: خداى عز و جل فرماید: «اینانند رسولان که برخى را بر برخى دیگر برترى دادیم، بعضى از آنها با خدا سخن گفته و بعضى را چند درجه بالا بردیم و بعیسى بن مریم معجزات روشن دادیم و او را با روح القدس تقویت کردیم.» (سوره بقره آیه ٢٥٣) سپس در باره جماعت آنها (یعنى رسولان که کاملترین مؤمنانند) فرموده: «و آنها را با روحى از خود کمک کرد» یعنى با آن روح ارجمندشان داشت و بر دیگرانشانبرترى داد، این دسته نیز آمرزیدهاند و از گناهانشان چشمپوشى شده (کنایه از اینکه گناه نمیکنند). سپس اصحاب میمنه را یاد فرموده و آنها همان مؤمنین حقیقى هستند که خدا در آنها چهار روح نهاده روح ایمان و روح قوت و روح شهوت و روح بدن، (زیرا روح القدس مختص پیغمبرانست) و بنده همواره در صدد تکمیل این ارواحست و حالاتى برایش پیش آید. آن مرد گفت: یا امیر المؤمنین! آن حالات چیست؟ فرمود: اما نخستینش چنانست که خداى عز و جل فرماید: «برخى از شما به پست ترین دوران عمر برسد تا پس از دانشى (که داشت) چیزى نداند ٧٠ سوره ١٦» این کسى است که همه ارواحش کاسته شده، ولى از دین خدا بیرون نرفته، زیرا خداى پرورش دهنده او به پست ترین دوران عمرش رسانیده، این چنین کسى وقت نماز را نفهمد و عبادت شب و روز را نتواند و نیز نتواند با مردم در صف (نماز جماعت) ایستد، اینست کاهش روح ایمان و زیانى هم بصاحبش ندارد؛ و برخى از آنها روح قوتش کاهش یابد که نتواند با دشمن بجنگند و نه طلب معاش تواند کرد؛ و برخى دیگر روح شهوتش کاسته شود، که اگر زیباترین دختران آدم بر او بگذرد، باو رغبت نکند و بسویش برنخیزد و تنها روح بدن باقى ماند که بوسیله آن بجنبد و راه رود تا ملک الموت بر سرش آید، پس این حالت خوب است، زیرا خداى عز و جل با او چنین کرده و همچنین در دوران نیرومندى و جوانى حالاتى برایش پیش آید، قصد گناه میکند و روح قوت هم تحریکش مینماید و روح شهوت جلوه میدهد و روح بدن او را میکشاند تا بآن گناهش میرساند و چون بدان رسید، ایمان از او گم شود و کناره گیرد و بسویش برنگردد تا توبه کند و چون توبه کرد، خدا باو توجه فرماید و اگرگناه را تکرار کرد، خدا او را بآتش دوزخ برد؛ و اما اصحاب مشأمه یهود و نصارایند که خداى عز و جل میفرماید: «کسانى که خدا کتابشان داد او را میشناسند چنان که فرزندان خود را میشناسند، ١٤٦ سوره ٢» یعنى (نبوت) محمد و ولایت (اشیاع او) را در تورات و انجیل میشناسند، چنان که پسران خود را در خانههاى خویش میشناسند «و دستهئى از آنها با آنکه میدانند حق را میپوشند» «حق و درستى از پروردگارا تو است» که تو بسوى آنها فرستادهشدهئى «پس مبادا از آنها باشى که شک و تردید دارند»؛ و چون اینها (یهود و نصارى) آنچه را شناختند انکار کردند: خدا باین بلا گرفتارشان کرد و روح ایمان را از آنها گرفت و تنها سه روح را در پیکرشان جاى داد: روح قوت و روح شهوت و روح بدن، سپس آنها را با چارپایان مربوط ساخت و فرمود: «آنها جز بمانند چارپایان نیستند.» ٤٤ سوره ٢٥ زیرا چارپا هم با روح قوت بار کشد و با روح شهوت علف خورد و با روح بدن راه رود، آنگاه سائل بامام عرضکرد: یا امیر المؤمنین دلم را زنده کردى باذن خدا.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٢٨١، ح ١٦
١٤- فس، تفسیر القمی إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ إِلَى قَوْلِهِ لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ (الأنفال: ٢- ٤) فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ أَبِی ذَرٍّ وَ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ ع.
در تفسیر قمی درباره آیه «مؤمنان حقیقی آنانند که چون ذکری از خدا شود دلهاشان ترسان شود ... نزد خدا مراتب بلند و آمرزش و روزی نیکو دارند.» (سوره انفال، آیات ٢ تا ٤) آمده: پس همانا آن در مورد امیر المومنین (ع) و ابوذر و سلمان و مقداد نازل شده اشت.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٢، ص ٣٢٢، ح ١٤
٩٦- کنز، کنز جامع الفوائد ... عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ ذَهَبَ عَلِیٌّ ع بِشَرَفِهَا وَ فَضْلِهَا.
ابن عباس درباره گفتار خدای عزوجل «مؤمنان [واقعى] تنهاکسانى هستند که به خداو پیامبرش ایمان آورده‌اند، سپس شک و تردیدى به خود راه نداده و با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد کردند؛ آنها راستگویانند.» (سوره حجرات، آیه ۱۵) گوید: درباره علی علیه السلام است به خاطر شرفش و فضلش.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٣، ص ٣٨٩، ح ٩٦
١٥- وَ عَنِ الْبَاقِرِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ هُمْ مِنْ خَشْیَةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ إِلَى قَوْلِهِ راجِعُونَ نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ ع ثُمَّ جَرَتْ فِی الْمُؤْمِنِینَ وَ شِیعَتِهِ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا.
امام باقر علیه السّلام درباره آیه «و کسانی که ایشان از خوف پروردگارشان بیمناکند ... باز مىگردند» (سوره مؤمنون، آیات ٥٧ تا ٦٠) فرمودند: درباره علی (علیه السلام) نازل شده است، سپس در مورد مؤمنین و شیعیانش که همان مؤمنین حقیقی‌اند.
[کل آیات چنین است:
إِنَّ الَّذینَ هُمْ مِنْ خَشْیَةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ [٥٧] وَ الَّذِینَ هُمْ بِآیاتِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ [٥٨] وَ الَّذینَ هُمْ بِرَبِّهِمْ لا یُشْرِکُونَ [٥٩] وَ الَّذینَ یُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى رَبِّهِمْ راجِعُونَ [٦٠]
به‌یقین کسانى که از خوف پروردگارشان بیمناکند؛ و آنان که به آیات پروردگارشان ایمان مى‌آورند؛ و آنها که به پروردگارشان شرک نمى‌ورزند؛ و آنها که نهایت کوشش را در انجام طاعات به خرج مىدهند و با‌این‌حال، از اینکه سرانجام به‌سوى پروردگارشان باز مىگردند، دلهایشان ترسان است. (سوره مؤمنون، آیات ٥٧ تا ٦٠)]
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٣، ص ٣٥٨، ح ١٥
٢- تفسیر الإمام علیه السلام؛ معانی الأخبار عَنِ الْإِمَامِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ (ع): فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ أَیْ قُولُوا اهْدِنَا صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ بِالتَّوْفِیقِ لِدِینِکَ وَ طَاعَتِکَ وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً وَ حُکِیَ هَذَا بِعَیْنِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ ثُمَّ قَالَ لَیْسَ هَؤُلَاءِ الْمُنْعَمَ عَلَیْهِمْ بِالْمَالِ وَ صِحَّةِ الْبَدَنِ وَ إِنْ کَانَ کُلُّ هَذَا نِعْمَةً مِنَ اللَّهِ ظَاهِرَةً أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ هَؤُلَاءِ قَدْ یَکُونُونَ کُفَّاراً أَوْ فُسَّاقاً فَمَا نُدِبْتُمْ إِلَى أَنْ تَدْعُوْا بِأَنْ تُرْشَدُوا إِلَى صِرَاطِهِمْ وَ إِنَّمَا أُمِرْتُمْ بِالدُّعَاءِ بِأَنْ تُرْشَدُوا إِلَى صِرَاطِ الَّذِینَ أُنْعِمَ عَلَیْهِمْ بِالْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ تَصْدِیقِ رَسُولِهِ وَ بِالْوَلَایَةِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ وَ أَصْحَابِهِ الْخَیِّرِینَ الْمُنْتَجَبِینَ وَ بِالتَّقِیَّةِ الْحَسَنَةِ الَّتِی یُسْلَمُ بِهَا مِنْ شَرِّ عِبَادِ اللَّهِ وَ مِنَ الزِّیَادَةِ فِی آثَامِ أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ کُفْرِهِمْ بِأَنْ تُدَارِیَهُمْ وَ لَا تُغْرِیَهُمْ بِأَذَاکَ وَ أَذَى الْمُؤْمِنِینَ وَ بِالْمَعْرِفَةِ بِحُقُوقِ الْإِخْوَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّهُ مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَةٍ وَالَى مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ وَ عَادَى مَنْ عَادَاهُمْ إِلَّا کَانَ قَدِ اتَّخَذَ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ حِصْناً مَنِیعاً وَ جُنَّةً حَصِینَةً وَ مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَةٍ دَارَى عِبَادَ اللَّهِ بِأَحْسَنِ الْمُدَارَاةِ فَلَمْ یَدْخُلْ بِهَا فِی بَاطِلٍ وَ لَمْ یَخْرُجْ بِهَا مِنْ حَقٍّ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَفَسَهُ تَسْبِیحاً وَ زَکَّى عَمَلَهُ وَ أَعْطَاهُ بَصِیرَةً عَلَى کِتْمَانِ سِرِّنَا وَ احْتِمَالِ الْغَیْظِ لِمَا یَسْمَعُهُ مِنْ أَعْدَائِنَا [وَ] ثَوَابَ الْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَخَذَ نَفْسَهُ بِحُقُوقِ إِخْوَانِهِ فَوَفَّاهُمْ حُقُوقَهُمْ جَهْدَهُ وَ أَعْطَاهُمْ مُمْکِنَهُ وَ رَضِیَ عَنْهُمْ بِعَفْوِهِمْ وَ تَرَکَ الِاسْتِقْصَاءَ عَلَیْهِمْ فِیمَا یَکُونُ مِنْ زَلَلِهِمْ وَ اغْتَفَرَهَا لَهُمْ إِلَّا قَالَ اللَّهُ لَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ یَا عَبْدِی قَضَیْتَ حُقُوقَ إِخْوَانِکَ وَ لَمْ تَسْتَقْصِ عَلَیْهِمْ فِیمَا لَکَ عَلَیْهِمْ فَأَنَا أَجْوَدُ وَ أَکْرَمُ وَ أَوْلَى بِمِثْلِ مَا فَعَلْتَهُ مِنَ الْمُسَامَحَةِ وَ الْکَرَمِ فَأَنَا لَأَقْضِیَنَّکَ الْیَوْمَ عَلَى حَقٍّ وَعَدْتُکَ بِهِ وَ أَزِیدُکَ مِنْ فَضْلِیَ الْوَاسِعِ وَ لَا أَسْتَقْصِی عَلَیْکَ فِی تَقْصِیرِکَ فِی بَعْضِ حُقُوقِی قَالَ فَیُلْحِقُهُمْ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَصْحَابِهِ وَ یَجْعَلُهُ فِی خِیَارِ شِیعَتِهِمْ.
امام حسن عسکری علیه السّلام درباره آیه «راه کسانی که به آنها نعمت داده ای» (سوره حمد آیه ٧) فرمودند: یعنی بگویی: ما را به راه کسانی هدایت فرما که به ایشان توفیق دادی پیرو دین تو باشند و تو را فرمان برند؛ آنان کسانی‌اند که خداوند عزّوجلّ فرمود: «و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، [در روز رستاخیز]، همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آنها رفیق‌های خوبی هستند!» (نساء/۶۹) به آنان نعمت مال و سلامتی بدن داده نشده است، اگرچه اینها نیز نعمت‌های آشکار خداوند هستند. آیا کافران و بدکاران را نمی‌بینید؟ خداوند شما را فرا نخواند تا دعا کنید به راه آنان هدایت شوید؛ بلکه به شما فرمان داد تا دعا کنید به راه کسانی هدایت شوید که به آنان نعمت ایمان به خداوند و تأیید رسول او و ولایت محمّد (ص) و خاندان پاکش و یاران نیک و والا تبارش داده شده است؛ و نیز نعمت تقیّه نیکی که با آن از شرّ بندگان خدا امان می‌یابند و باعث نمی‌شوند که گناهان و کفر دشمنان خدا افزون شود؛ بلکه با آنها مدارا می‌کنند و آنان را تحریک نمیکنند تا به ایشان و دیگر مؤمنان آزار رسانند و نیز نعمت شناخت حقوق برادرانشان. زیرا هیچ مرد و زنی نباشد که دوستدار و پیرو محمّد (ص) و خاندانش (علیهم السلام) باشد و دشمن دشمنانشان جز که خدا او را از عذاب خود در دژ استوار و زیر سپر نگهداری برگیرد، و هیچ مرد و زنی نباشد که با بندگان خدا بهترین مدارا را داشته باشد و در باطل آنها در نیاید و از حق بدر نشود جز آنکه خدا نفس او را تسبیح سازد و کردارش را پاکیزه کند و به او در رازداری ما و تحمّل خشم آنچه از دشمنان ما شنود، صبر دهد. و ثواب کسی دارد که در راه خدای تعالی در خون خود بغلتد. و هیچ بنده‌ی خدا نیست که خود را به ادای حقوق برادرانش وادارد و تا تواند آنها را بپردازد، و هرچه در امکان دارد به آنها بدهد و از آنها راضی باشد که از او درگذرند، و خرده بر آنها نگیرد، و از لغزشهای آنان درباره‌ی خود چشم پوشد جز آنکه خدای عزّوجلّ روز قیامت به او فرماید: «ای بنده‌ی من! حقوق برادرانت را پرداختی و بر آنها در آنچه از آنها بستانکار بودی، خرده نگرفتی و من بخشنده‌تر و کریم‌تر و سزاوارترم به اینکه مانند کار تو را از مسامحه و بزرگ منشی انجام دهم و من امروز حقّی را که به تو وعده دادم بپردازم و از فضل واسع خود بر آن افزایم و خرده نگیرم بر تو در تقصیر پاره‌ای از حقوق خودم و او را به محمّد (ص) و خاندانش (علیهم السلام) رساند و آنها هم او را در شیعه‌ی خوب خود درآورند.»
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٢٤، ص ١٠، ح ٢
٧٨- غط، الغیبة للشیخ الطوسی قَرْقَارَةُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ الْحَمَّادِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَرِیرِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَاهُ یَقُولُ النَّفْسُ الزَّکِیَّةُ غُلَامٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ اسْمُهُ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ یُقْتَلُ بِلَا جُرْمٍ وَ لَا ذَنْبٍ فَإِذَا قَتَلُوهُ لَمْ یَبْقَ لَهُمْ فِی السَّمَاءِ عَاذِرٌ وَ لَا فِی الْأَرْضِ نَاصِرٌ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَبْعَثُ اللَّهُ قَائِمَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی عُصْبَةٍ لَهُمْ أَدَقُّ فِی أَعْیُنِ النَّاسِ مِنَ الْکُحْلِ فَإِذَا خَرَجُوا بَکَى لَهُمُ النَّاسُ لَا یَرَوْنَ إِلَّا أَنَّهُمْ یُخْتَطَفُونَ یَفْتَحُ اللَّهُ لَهُمْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا أَلَا وَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا أَلَا إِنَّ خَیْرَ الْجِهَادِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ.
در کتاب غیبت شیخ طوسی آمده: نفس زکیه جوانی است از آل محمد موسوم به محمد بن حسن که بدون جرم و گناهی او را می کشند. پس از کشتن او، دیگر در آسمان عذر خواهی و در زمین یاوری برای ایشان باقی نمی ماند. در آن هنگام خداوند قائم آل محمد را برمیانگیزاند. یاوران او جوانانی هستند که در چشم مردم بسیار خفیف و حقیرند، به حدی که پس از خروج ایشان بر آنان می گریند و می گویند که مغلوب و مقهور می شوند؛ اما خداوند شرقها و غربهای عالم را برای آنان فتح می کند. هان که آنان مؤمنین حقیقی‌اند. هان که بهترین جهاد، در آخر الزمان است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٥٢، ص ٢١٧، ح ٧٨
جهاد کنندگان با مال و جان در راه خدا
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی سَبیلِ اللهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ [١٥]
مؤمنان [واقعى] تنهاکسانى هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند، سپس شک و تردیدى به خود راه نداده و با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد کردند؛ آنها راستگویانند. [١٥]
سوره حجرات، آیه ۱۵
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً مِنْ خَلْقِهِ فِی أَرْضِهِ یُفْزَعُ إِلَیْهِمْ فِی حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا آمِنُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا وَ إِنَّ أَحَبَّ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى اللَّهِ مَنْ أَعَانَ الْمُؤْمِنَ الْفَقِیرَ مِنَ الْفَقْرِ فِی دُنْیَاهُ وَ مَعَاشِهِ وَ مَنْ أَعَانَ وَ نَفَعَ وَ دَفَعَ الْمَکْرُوهَ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: براى خدا در زمینش بنده‌هایی است که در حوائج دنیا و آخرت بدانها پناه برند آنانند که مؤمنین حقیقی‌اند و در روز قیامت آسوده‌اند، هلا محبوبترین مؤمنان بدرگاه خدا کسی است که مؤمن مستمندى را در دنیا و معاشش از فقر کمک بدهد و کسى که یارى دهد و سود بخشد و بدى را از مؤمنان دفع کند.
تحف العقول، ص ٣٧٦
کسانی که در درگاه ستمکاران کار مسلمین را اصلاح می کنند
٥٨- جش، الفهرست للنجاشی حَکَى بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ قَالَ وَ فِی رِوَایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا ع إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى بِأَبْوَابِ الظَّالِمِینَ مَنْ نَوَّرَهُ اللَّهُ وَ أَخَذَ لَهُ الْبُرْهَانَ وَ مَکَّنَ لَهُ فِی الْبِلَادِ لِیَدْفَعَ بِهِمْ عَنْ أَوْلِیَائِهِ وَ یُصْلِحُ اللَّهُ بِهِ أُمُورَ الْمُسْلِمِینَ إِلَیْهِمْ یَلْجَأُ الْمُؤْمِنُ مِنَ الضُّرِّ وَ إِلَیْهِمْ یَفْزَعُ ذُو الْحَاجَةِ مِنْ شِیعَتِنَا- وَ بِهِمْ یُؤْمِنُ اللَّهُ رَوْعَةَ الْمُؤْمِنِ فِی دَارِ الظَّلَمَةِ أُولَئِکَ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا أُولَئِکَ أُمَنَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ أُولَئِکَ نُورُ اللَّهِ فِی رَعِیَّتِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یَزْهَرُ نُورُهُمْ لِأَهْلِ السَّمَاوَاتِ کَمَا تَزْهَرُ الْکَوَاکِبُ الدُّرِّیَّةُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ أُولَئِکَ مِنْ نُورِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ تُضِیءُ مِنْهُمُ الْقِیَامَةُ خُلِقُوا وَ اللَّهِ لِلْجَنَّةِ وَ خُلِقَتِ الْجَنَّةُ لَهُمْ فَهَنِیئاً لَهُمْ مَا عَلَى أَحَدِکُمْ أَنْ لَوْ شَاءَ لَنَالَ هَذَا کُلَّهُ قَالَ قُلْتُ بِمَا ذَا جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ تَکُونُ مَعَهُمْ فَتَسُرُّنَا بِإِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ مِنْ شِیعَتِنَا فَکُنْ مِنْهُمْ یَا مُحَمَّدُ.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: خدا بر درگاه ستمکاران کسی را دارد که دلش را روشن کرده و برهان را برای او فراهم آورده و در بلاد، او را با نفوذ نموده تا به‌وسیله‌ی آنان از دوستانشان دفاع کند و کارهای مسلمانان را اصلاح کند، مؤمن در سختی‌ها به آنها پناه ببرد و شیعه نیازمند ما به او روی آورد؛ و خدا با آنها مؤمن را از هراس در خانه‌ی ستمکاران آسوده می‌دارد. آنان مؤمنین حقیقی‌اند و امین‌های خدا در روی زمین هستند. آنان نور خدا در میان رعیّت خود در روز قیامت هستند و نورشان برای اهل آسمان می‌درخشد، چنانکه ستاره‌های درخشان برای اهل زمین می‌درخشند و روز قیامت از نورشان روشن می‌گردد. به خدا قسم! برای بهشت آفریده شده‌اند و بهشت هم برای آنها؛ بر ایشان گورا باد! مانعی نیست برای هرکدام از شما اگر بخواهد به همه‌ی این امور برسد؛ گفتم: «فدایت شوم! به چه صورت»؟ فرمود: «به همراه آن ستمکاران باشی و ما را با شادکردن مؤمنان شیعه ما شاد کنی! تو از آنها باش ای محمّد»!
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٢، ص ٣٥٠، ح ٥٨
٤- أَعْلَامُ الدِّینِ لِلدَّیْلَمِیِّ، قَالَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ بِأَبْوَابِ السَّلَاطِینِ مَنْ نَوَّرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى وَجْهَهُ بِالْبُرْهَانِ وَ مَکَّنَ لَهُ فِی الْبِلَادِ لِیَدْفَعَ بِهِ عَنْ أَوْلِیَائِهِ وَ یُصْلِحَ بِهِ أُمُورَ الْمُسْلِمِینَ إِلَیْهِ یَلْجَأُ الْمُؤْمِنُونَ مِنَ الضَّرَرِ وَ یَفْزَعُ ذُو الْحَاجَةِ مِنْ شِیعَتِنَا وَ بِهِ یُؤْمِنُ اللَّهُ تَعَالَى رَوْعَتَهُمْ فِی دَارِ الظَّلَمَة أُولَئِکَ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا وَ أُولَئِکَ أُمَنَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ أُولَئِکَ نُورُهُمْ یَسْعى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ یَزْهَرُ نُورُهُمْ لِأَهْلِ السَّمَاوَاتِ کَمَا تَزْهَرُ الْکَوَاکِبُ الدُّرِّیَّةُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ أُولَئِکَ مِنْ نُورِهِمْ تُضِیءُ الْقِیَامَةُ خُلِقُوا وَ اللَّهِ لِلْجَنَّةِ وَ خُلِقَتِ الْجَنَّةُ لَهُمْ فَهَنِیئاً لَهُمْ مَا عَلَى أَحَدِکُمْ إِنْ شَاءَ لَیَنَالُ هَذَا کُلَّهُ قَالَ قُلْتُ بِمَا ذَا جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ تَکُونُ مَعَهُمْ فَتَسُرُّنَا بِإِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ مِنْ شِیعَتِنَا.
امام رضا علیه السّلام فرمودند: خداوند در درگاه سلاطین کسی را دارد که خدا رویش را به برهان نورانی کرده و او را در بلاد قدرت داده تا از اولیایش دفع بلا کند و به‌وسیله‌ی او امور مسلمین را اصلاح کند. مؤمنین از ضرر به او پناه می‌برند و حاجتمند از شیعه ما به او رو میکند و خداوند به‌وسیله‌ی او رعیّتش را در دیار ظالمین ایمنی میدهد. آنها همان مؤمنین حقیقی هستند و امینان خدا در زمینِ اویند و همان کسانی هستند که: نُورُهُمْ یَسْعی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ و نور آنها برای اهل سماوات همانند نور ستاره درخشان برای اهل زمین است و قیامت از نور ایشان روشنی میگیرد. به خدا قسم! برای بهشت خلق شدند و بهشت برای ایشان خلق شده، گوارایشان باد! اگر خدا بخواهد مانعی برای هیچ یک از شما نیست که به آن برسید. عرض کردم: «به چه وسیله‌ای؟ فدایت گردم». فرمود: «با آنها باشید و ما را خوشحال کنید با ادخال سرور بر مؤمنین از شیعیان ما».
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٢، ص ٣٨٥، ح ٤
١٤٩٨٥- الشَّیْخُ الْمُفِیدُ فِی الرَّوْضَةِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَتَبْتُ إِلَى أَبِی الْحَسَنِ ع أَنَّ قَوْماً مِنْ مَوَالِیکَ یَدْخُلُونَ فِی عَمَلِ السُّلْطَانِ وَ لَا یُؤْثِرُونَ عَلَى إِخْوَانِهِمْ وَ إِنْ نَابَتْ أَحَداً مِنْ مَوَالِیکَ نَائِبَةٌ قَامُوا فَکَتَبَ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً عَلَیْهِمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولَئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ.
علی بن جعفر گوید به امام کاظم علیه السّلام نوشتم که گروهی از شیعیان شما در کار سلاطین وارد می شوند و بر برادران خود نفوذی ندارند و اگر یکی از وفاداران شما نماینده ای داشته باشد قیام می کنند. نوشت: ایشان مومنین حقیقی اند بر ایشام آمرزش از پروردگارشان و رحمت است و ایشان هدایت شده اند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ١٣٠، ح ١٤٩٨٥
١٥٠٠٠- وَ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَ وُلَاةِ الْجَوْرِ أَوْلِیَاءَ یَدْفَعُ بِهِمْ عَنْ أَوْلِیَائِهِ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: به راستى که خداوند عزّ و جلّ دوستانى در کنار پادشاه دارد که به وسیله آنها، (شرّ شاه) را از دوستانش دور مى‌کند ایشان مومنین حقیقی اند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ١٣، ص ١٣٦، ح ١٥٠٠٠
کسی که گناه نکرده یا توبه کرده است
١- ید، التوحید الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ قَالَ سَمِعْتُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ ع یَقُولُ لَا یُخَلِّدُ اللَّهُ فِی النَّارِ إِلَّا أَهْلَ الْکُفْرِ وَ الْجُحُودِ وَ أَهْلَ الضَّلَالِ وَ الشِّرْکِ وَ مَنِ اجْتَنَبَ الْکَبَائِرَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یُسْأَلْ عَنِ الصَّغَائِرِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَالشَّفَاعَةُ لِمَنْ تَجِبُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ إِنَّمَا شَفَاعَتِی لِأَهْلِ الْکَبَائِرِ مِنْ أُمَّتِی فَأَمَّا الْمُحْسِنُونَ مِنْهُمْ فَمَا عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیلٍ قَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَکَیْفَ تَکُونُ الشَّفَاعَةُ لِأَهْلِ الْکَبَائِرِ وَ اللَّهُ تَعَالَى یَقُولُ وَ لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ وَ مَنْ یَرْکَبُ الْکَبَائِرَ لَا یَکُونُ مُرْتَضًى فَقَالَ یَا أَبَا أَحْمَدَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَرْتَکِبُ ذَنْباً إِلَّا سَاءَهُ ذَلِکَ وَ نَدِمَ عَلَیْهِ وَ قَدْ قَالَ النَّبِیُّ ص کَفَى بِالنَّدَمِ تَوْبَةً وَ قَالَ مَنْ سَرَّتْهُ حَسَنَةٌ وَ سَاءَتْهُ سَیِّئَةٌ فَهُوَ مُؤْمِنٌ فَمَنْ لَمْ یَنْدَمْ عَلَى ذَنْبٍ یَرْتَکِبُهُ فَلَیْسَ بِمُؤْمِنٍ وَ لَمْ تَجِبْ لَهُ الشَّفَاعَةُ وَ کَانَ ظَالِماً وَ اللَّهُ تَعَالَى یَقُولُ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَ لا شَفِیعٍ یُطاعُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ مُؤْمِناً مَنْ لَمْ یَنْدَمْ عَلَى ذَنْبٍ یَرْتَکِبُهُ فَقَالَ یَا أَبَا أَحْمَدَ مَا مِنْ أَحَدٍ یَرْتَکِبُ کَبِیرَةً مِنَ الْمَعَاصِی وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ سَیُعَاقَبُ عَلَیْهَا إِلَّا نَدِمَ عَلَى مَا ارْتَکَبَ وَ مَتَى نَدِمَ کَانَ تَائِباً مُسْتَحِقّاً لِلشَّفَاعَةِ وَ مَتَى لَمْ یَنْدَمْ عَلَیْهَا کَانَ مُصِرّاً وَ الْمُصِرُّ لَا یُغْفَرُ لَهُ لِأَنَّهُ غَیْرُ مُؤْمِنٍ بِعُقُوبَةِ مَا ارْتَکَبَ وَ لَوْ کَانَ مُؤْمِناً بِالْعُقُوبَةِ لَنَدِمَ وَ قَدْ قَالَ النَّبِیُّ ص لَا کَبِیرَةَ مَعَ الِاسْتِغْفَارِ وَ لَا صَغِیرَةَ مَعَ الْإِصْرَارِ وَ أَمَّا قَوْلُ اللَّهِ وَ لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى فَإِنَّهُمْ لَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنْ ارْتَضَى اللَّهُ دِینَهُ وَ الدِّینُ الْإِقْرَارُ بِالْجَزَاءِ عَلَى الْحَسَنَاتِ وَ السَّیِّئَاتِ وَ مَنِ ارْتَضَى اللَّهُ دِینَهُ نَدِمَ عَلَى مَا یَرْتَکِبُهُ مِنَ الذُّنُوبِ لِمَعْرِفَتِهِ بِعَاقِبَتِهِ فِی الْقِیَامَةِ.
محمّدبن‌ابی‌عمیر گوید: شنیدم امام کاظم (علیه السلام) میفرمود: «خداوند کسی را تا ابد در جهنّم نگه نمی‌دارد مگر اهل کفر و ناسپاسی و اهل گمراهی و شرک را و مؤمنی را که از گناهان کبیره اجتناب کرده در مورد گناهان صغیره‌اش سؤال نمی‌پرسند، که خداوند فرموده: إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً». از امام (علیه السلام) پرسیدم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، شفاعت برای چه کسانی از مؤمنین واجب و لازم می‌شود»؟ فرمود: «پدرم از پدرانش از امام علی (علیه السلام) نقل کرده‌اند که فرمود از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمود: افرادی از امّت من که گناه کبیره مرتکب شده‌اند نیازمند شفاعت من می‌شوند و نیکوکاران آنان را چاره‌ای نیست [که از آتش رهایی یابند]». به امام (علیه السلام) عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چگونه شفاعت شما شامل حال اهل گناهان کبیره می‌شود درحالی‌که خداوند میفرماید: و آنان جز کسانی را که خدا از آنها خشنود است شفاعت نمیکنند و از بیم او لرزانند. (انبیاء/۲۸). و مسلّماً کسی که گناه کبیره میکند مورد رضایت خدا نیست». امام (علیه السلام) فرمود: «ای ابااحمد هیچ مؤمنی نیست که گناهی بکند مگر آنکه آن را زشت بداند و از آن پشیمان شود. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «برای آنکه توبه‌کرده باشی همین‌قدر کافی است که پشیمان شده باشی». و فرمود: «هرکس که به خاطر انجام کارهای نیک خوشحال و به خاطر انجام کارهای زشت، ناراحت می‌شود مؤمن است و هرکس که برگناهی که کرده پشیمان نشود مؤمن نیست و شفاعت ما به او نمی‌رسد و ظالم محسوب می‌شود و خداوند فرمود: ستمکاران را در آن روز نه خویشاوندی باشد و نه شفیعی که سخنش را بشنوند. (غافر/۱۸)». گفتم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، چرا فردی که بر گناه خود پشیمان نشده مؤمن نیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «ای ابا احمد هیچ‌کس نیست که گناه کبیره‌ای بکند و بداند که به خاطر انجام آن، مجازات می‌شود مگر آنکه از کرده‌ی خود پشیمان شود و هروقت که پشیمان شد مثل آن است که توبه کرده و مستحق شفاعت است ولی اگر پشیمان نشد یعنی که به انجام آن مصر است و فردی که به کبیره اصرار کند، بخشیده نمی‌شود چون به مجازات کاری که کرده ایمان ندارد. که اگر به مجازات کار خود ایمان داشت حتماً پشیمان می‌شد». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «هیچ گناهی کبیره حساب نمی‌شود وقتی استغفار می‌شود و هیچ گناهی صغیره نیست وقتی‌که به انجامش اصرار می‌شود و کلام خدا که فرمود: و آنان جز کسانی را که خدا از آنها خشنود است شفاعت نمیکنند. (انبیاء/۲۸). منظور این است که شفاعت کسانی پذیرفته می‌شود که خداوند از دین آنها راضی باشد و منظور از «دین»، همان ایمان و اقرار به این است که خوبی‌ها و بدی‌ها جزا و عقاب دارد و هرکس که خدا از دین و عقیده‌ی او راضی باشد، از گناهی که کرده پشیمان می‌شود چون عاقبت و جزای عمل خود در آخرت را می‌داند و می‌شناسد».
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٨، ص ٣٥١، ح ١
کسی که دنیا در نظرش ارزشی ندارد
٥٤- کِتَابُ زَیْدٍ الزَّرَّادِ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَخْشَى أَنْ لَا نَکُونَ مُؤْمِنِینَ قَالَ وَ لِمَ ذَاکَ فَقُلْتُ وَ ذَلِکَ أَنَّا لَا نَجِدُ فِینَا مَنْ یَکُونُ أَخُوهُ عِنْدَهُ آثَرَ مِنْ دِرْهَمِهِ وَ دِینَارِهِ وَ نَجِدُ الدِّینَارَ وَ الدِّرْهَمَ آثَرَ عِنْدَنَا مِنْ أَخٍ قَدْ جَمَعَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ مُوَالاةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ کَلَّا إِنَّکُمْ مُؤْمِنُونَ وَ لَکِنْ لَا تُکْمِلُونَ إِیمَانَکُمْ حَتَّى یَخْرُجَ قَائِمُنَا فَعِنْدَهَا یَجْمَعُ اللَّهُ أَحْلَامَکُمْ فَتَکُونُونَ مُؤْمِنِینَ کَامِلِینَ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ فِی الْأَرْضِ مُؤْمِنُونَ کَامِلُونَ إِذاً لَرَفَعَنَا اللَّهُ إِلَیْهِ وَ أَنْکَرْتُمُ الْأَرْضَ وَ أَنْکَرْتُمُ السَّمَاءَ بَلْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّ فِی الْأَرْضِ فِی أَطْرَافِهَا مُؤْمِنِینَ مَا قَدْرُ الدُّنْیَا کُلِّهَا عِنْدَهُمْ تَعْدِلُ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ وَ لَوْ أَنَّ الدُّنْیَا بِجَمِیعِ مَا فِیهَا وَ عَلَیْهَا ذَهَبَةٌ حَمْرَاءُ عَلَى عُنُقِ أَحَدِهِمْ ثُمَّ سَقَطَ عَنْ عُنُقِهِ مَا شَعَرَ بِهَا أَیُّ شَیْءٍ کَانَ عَلَى عُنُقِهِ وَ لَا أَیُّ شَیْءٍ سَقَطَ مِنْهَا لِهَوَانِهَا عَلَیْهِمْ فَهُمُ الْخَفِیُّ عَیْشُهُمْ الْمُنْتَقِلَةُ دِیَارُهُمْ مِنْ أَرْضٍ إِلَى أَرْضٍ الْخَمِیصَةُ بُطُونُهُمْ مِنَ الصِّیَامِ الذُّبْلَةُ شِفَاهُهُمْ مِنَ التَّسْبِیحِ الْعُمْشُ الْعُیُونِ مِنَ الْبُکَاءِ الصُّفْرُ الْوُجُوهُ مِنَ السَّهَرِ فَذَلِکَ سِیمَاهُمْ مَثَلًا ضَرَبَهُ اللَّهُ فِی الْإِنْجِیلِ لَهُمْ وَ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْفُرْقَانِ وَ الزَّبُورِ وَ الصُّحُفِ الْأُولَى وَصَفَهُمْ فَقَالَ سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ (الفتح: ٢٩) عَنَى بِذَلِکَ صُفْرَةَ وُجُوهِهِمْ مِنْ سَهَرِ اللَّیْلِ هُمُ الْبَرَرَةُ بِالْإِخْوَانِ فِی حَالِ الْعُسْرِ وَ الْیُسْرِ الْمُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ فِی حَالِ الْعُسْرِ کَذَلِکَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فَقَالَ وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (الحشر: ٩) فَازُوا وَ اللَّهِ وَ أَفْلَحُوا إِنْ رَأَوْا مُؤْمِناً أَکْرَمُوهُ وَ إِنْ رَأَوْا مُنَافِقاً هَجَرُوهُ إِذَا جَنَّهُمُ اللَّیْلُ اتَّخَذُوا أَرْضَ اللَّهِ فِرَاشاً وَ التُّرَابَ وِسَاداً وَ اسْتَقْبَلُوا بِجِبَاهِهِمُ الْأَرْضَ یَتَضَرَّعُونَ إِلَى رَبِّهِمْ فِی فَکَاکِ رِقَابِهِمْ مِنَ النَّارِ فَإِذَا أَصْبَحُوا اخْتَلَطُوا بِالنَّاسِ لَا یُشَارُ إِلَیْهِمْ بِالْأَصَابِعِ تَنَکَّبُوا الطُّرُقَ وَ اتَّخَذُوا الْمَاءَ طِیباً وَ طَهُوراً أَنْفُسُهُمْ مَتْعُوبَةٌ وَ أَبْدَانُهُمْ مَکْدُودَةٌ وَ النَّاسُ مِنْهُمْ فِی رَاحَةٍ فَهُمْ عِنْدَ النَّاسِ شِرَارُ الْخَلْقِ وَ عِنْدَ اللَّهِ خِیَارُ الْخَلْقِ إِنْ حَدَّثُوا لَمْ یُصَدَّقُوا وَ إِنْ خَطَبُوا لَمْ یُزَوَّجُوا وَ إِنْ شَهِدُوا لَمْ یُعْرَفُوا وَ إِنْ غَابُوا لَمْ یُفْقَدُوا قُلُوبُهُمْ خَائِفَةٌ وَجِلَةٌ مِنَ اللَّهِ أَلْسِنَتُهُمْ مَسْجُونَةٌ وَ صُدُورُهُمْ وِعَاءٌ لِسِرِّ اللَّهِ إِنْ وَجَدُوا لَهُ أَهْلًا نَبَذُوهُ إِلَیْهِ نَبْذاً وَ إِنْ لَمْ یَجِدُوا لَهُ أَهْلًا أَلْقَوْا عَلَى أَلْسِنَتِهِمْ أَقْفَالًا غَیَّبُوا مَفَاتِیحَهَا وَ جَعَلُوا عَلَى أَفْوَاهِهِمْ أَوْکِیَةً صُلَّبٌ صِلَابٌ أَصْلَبُ مِنَ الْجِبَالِ لَا یُنْحَتُ مِنْهُمْ شَیْءٌ خُزَّانُ الْعِلْمِ وَ مَعْدِنُ الْحِکْمَةِ وَ تُبَّاعُ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ أَکْیَاسٌ یَحْسَبُهُمُ الْمُنَافِقُ خُرْساً عُمْیاً بُلْهاً وَ مَا بِالْقَوْمِ مِنْ خَرَسٍ وَ لَا عَمًى وَ لَا بَلَهٍ إِنَّهُمْ لَأَکْیَاسٌ فُصَحَاءُ عُلَمَاءُ حُلَمَاءُ حُکَمَاءُ أَتْقِیَاءُ بَرَرَةٌ صَفْوَةُ اللَّهِ أَسْکَتَهُمُ الْخَشْیَةُ لِلَّهِ وَ أَعْیَتْهُمْ أَلْسِنَتُهُمْ خَوْفاً مِنَ اللَّهِ وَ کِتْمَاناً لِسِرِّهِ وَا شَوْقَاهْ إِلَى مُجَالَسَتِهِمْ وَ مُحَادَثَتِهِمْ یَا کَرْبَاهْ لِفَقْدِهِمْ وَ یَا کَشْفَ کَرْبَاهْ لِمُجَالَسَتِهِمْ اطْلُبُوهُمْ فَإِنْ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ اقْتَبَسْتُمْ مِنْ نُورِهِمْ اهْتَدَیْتُمْ وَ فُزْتُمْ بِهِمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ هُمْ أَعَزُّ فِی النَّاسِ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْأَحْمَرِ حِلْیَتُهُمْ طُولُ السُّکُوتِ وَ کِتْمَانُ السِّرِّ وَ الصَّلَاةُ وَ الزَّکَاةُ وَ الْحَجُّ وَ الصَّوْمُ وَ الْمُوَاسَاةُ لِلْإِخْوَانِ فِی حَالِ الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ فَذَلِکَ حِلْیَتُهُمْ وَ مَحَبَّتُهُمْ یَا طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (رعد: ٢٩) هُمْ وَارِثُو الْفِرْدَوْسِ خَالِدِینَ فِیهَا وَ مَثَلُهُمْ فِی أَهْلِ الْجِنَانِ مَثَلُ الْفِرْدَوْسِ فِی الْجِنَانِ وَ هُمُ الْمَطْلُوبُونَ فِی النَّارِ الْمَحْبُورُونَ فِی الْجِنَانِ فَذَلِکَ قَوْلُ أَهْلِ النَّارِ ما لَنا لا نَرى رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ (ص: ٦٢) فَهُمْ أَشْرَارُ الْخَلْقِ عِنْدَهُمْ فَیَرْفَعُ اللَّهُ مَنَازِلَهُمْ حَتَّى یَرَوْنَهُمْ فَیَکُونُ ذَلِکَ حَسْرَةً لَهُمْ فِی النَّارِ فَیَقُولُونَ یا لَیْتَنا نُرَدُّ (الأنعام: ٢٧) فَنَکُونَ مِثْلَهُمْ فَلَقَدْ کَانُوا هُمُ الْأَخْیَارَ وَ کُنَّا نَحْنُ الْأَشْرَارَ فَذَلِکَ حَسْرَةٌ لِأَهْلِ النَّارِ.
زید گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: از اینکه مؤمن نباشیم می‌ترسیم. امام (علیه السلام) فرمود: برای چه؟ گفتم: برای اینکه در میان ما کسانی نیستند که درهم و دینار را فدای برادران خود کنند، ما مشاهده می‌کنیم که درهم و دینار نزد ما اهمیّت دارد تا برادری و اخوّت و دوستی امیرمؤمنان! امام صادق (علیه السلام) فرمود: نه هرگز! شما مؤمن هستید ولی ایمانتان کامل نیست و هنگامی که قائم ما خروج کند آنگاه خدا شما را صاحب یک آرمان میکند و همه مؤمن کامل خواهید شد. اگر در روی زمین مؤمنین کامل نباشند، در آن صورت خدا ما را به سوی خود بالا می‌برد؛ شما، هم زمین را منکر هستید، هم آسمان را. آری به آنکه جانم به دست اوست سوگند! در زمین و اطراف آن مؤمنانی وجود دارند، که با وجود آنها همه‌ی دنیا ارزش بال پشه‌ای را ندارد. و اگر همه دنیا و هرچه در آن هست به‌صورت یک قطعه طلا در آید و آن را در گردن یکی از آنها بیاویزند و بعد آن قطعه طلای سرخ از گردن او سقوط کند توجه نمی‌کند که چیزی از او ساقط شده زیرا دنیا در نظر آنها خوار می‌باشد. آنها مخفی زندگی می‌کنند و از این شهر به آن شهر منتقل می‌گردند، از زمینی به زمین دیگر می‌روند شکم‌های آنها از کثرت روزه‌داشتن به پشت چسبیده و لب‌ها از زیادی ذکر و تسبیح پلاسیده، دیدگان آنها از گریه زیاد ژولیده و چهره‌های آنان از بی‌خوابی رنگ پریده است. نشانه‌ی آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است. (فتح/۲۹) مقصود از سیما در اینجا زردی چهره‌ی آنها می‌باشد که از بیداری شب‌ها پیدا شده است. آنها در هنگام وسعت و تنگدستی به برادران خود کمک و مساعدت می‌کنند. خداوند آنها را توصیف کرده و می فرماید: « و آنها را بر خود مقدم مى‌دارند هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند؛ و کسانى که از بخل و حرص نفس خویش باز‌داشته شده‌اند رستگارانند. » (سوره حَشر آیه ۹) قسم به خدا پیروز و رستگارند. اگر مؤمنى را ببینند گرامیش مى دارند و اگر منافقى را ببینند ترکش مى کنند، وقتى شب آنان را فرا گیرد زمین را بستر و خاک را بالش خود قرار مى دهند و پهلوهاى خود را بر خاک مى نهند، در آن تاریکى براى آزادى و رهایى از آتش به درگاه پروردگارشان تضرع و زارى مى کنند و صبحگاهان بین مردم مى روند در حالى که انگشت نماى خلق نیستند. (از تواضع و فروتنى ) از کناره راه مى گذرند (نه مغرورانه از وسط راه )، خود را با آب معطر و مطهر مى کنند، خویش را به زحمت مى اندازند (و بدین جهت ) بدنهایشان لاغر و رنجور است ولى مردم از آنان در امان و راحت بسر مى برند، مردم آنان را بدترین انسانها مى پندارند در حالى که نزد خداوند بهترین مردم هستند، اگر جایى سخن بگویند از آنان قبول نمى کنند و اگر به خواستگارى بروند به ایشان همسر نمى دهند، اگر در جایى حاضر شوند شناخته نمى شوند و اگر در جایى باشند نبودشان احساس نمى شود، قلبهایشان از عظمت خداوند ترسان و هراسان است زبانهایشان در دهان زندانى و سینه هایشان صندوقچه اسرار الهى است. اگر کسى را بیابند که صلاحیت داشته باشد سِر خدا را براى او بیان مى کنند و اگر کسى را اهل آن نیابند بر زبانهایشان قفلهایى زده و کلیدهاى آن را پنهان ساخته و دهانشان را مهر و موم مى کنند، سخت و محکم اند، استوارتر از کوه ها، چیزى در آنان اثر نمى گذارد، گنجینه هاى علم و معدن بردبارى و حکمت اند، پیروان پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحان هستند. زیرکانى هستند که منافقان آنان را گنگ و کور و ابله مى پندارند، در حالى که ایشان گنگ و کور و ابله نیستند بلکه زیرکانى هستند سخندان، دانشمندان، بردبار، حکیم، پرهیزگار، نیکوکار و خالص براى خدا. در ترس از خدا سکوت مى کند و زبانهایشان از ترس خدا و نگهدارى اسرار خسته است. آه، چقدر به همنشینى و گفتگوى با آنان شوق و اشتیاق دارم و چه سخت است نبودشان و چه شادى بخش است همنشینى با آنها؛ آنان را بجویید، و آنها را بیابید و از نورشان استفاده کنید در این صورت در دنیا و آخرت هدایت و پیروز مى شوید، آنان از کیمیا در پیش مردم عزیزترند، زینت آنان سکوت طولانى در نگهدارى اسرار است و نماز گزاردن و زکات دادن و حج رفتن و روزه گرفتن و برابر دانستن خود با برادران دینى در راحتى و سختى است. اینها زینت آنها و محبت ایشان است « براى آنها پاکیزه‌ترین [زندگى] و سرانجام نیک است.» (سوره رعد آیه ۲۹) آنان وارثان فردوس اند و در آنجا جاویدان اند. مثل آنها در مسان اهل بهشت مانند فردوس در بهشت است. آنها طلب شدگان در آتش و معشوقان در بهشتند به همین خاطر اهل آتش چنین می گویند « چرا مردانى را که ما از اشرار مى‌شمردیم [در آتش دوزخ] نمی یابیم.» پس آنها بدترین مردمند نزد آنها پس خداوند جایگاه آنها را بالا می برد تا آنکه آ«ها را می بینند پس آن حسرتی برای اهل آتش می شود و می گویند: « اى کاش [بار دیگر به دنیا] بازگردانده مى‌شدیم » (سوره انعام آیه ۲۷) تا مانند آنها باشند پس هر آینه از ننیکان بودند و ما از اشرار بودیم پس آن حسرتی برای اخل آتش است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٤، ص ٣٥٠، ح ٥٤
