حمد و شکرگزاری - بخش ٢
موضوعات
روش شکرگزاری: وظایف فرد برای شکرگزاری- هنگام نعمتها- پرداختن حقهای مالی- دوری از گناهان- سجده- روزی ٣٦٠ مرتبه- در صبح و شب- مقابل آینه- فهم نعمت و شکر- هنگام نوشیدن آب- هنگام شادی و غم- هنگام دیدن گرفتاری دیگران-
نتیجه حمد و سپاس: بهشت- افزایش نعمت- زیاد شدن- ثواب و پاداش- پایدار ماندن نعمت- عذاب نکردن خدا- دوری از استدراج
قدردانی از دیگران: اهمیت- بازگو کردن- دادن نعمت به کسی که قدردانی کرده- نیکی به فرد سپاسگزار- سپاسگزاری از چه کسی- انتظار قدردانی دیگران را نداشتن-
ناسپاسی: اهمیت- یکی از مراتب کفر- از بین رفتن نعمت- ناتمام ماندن نعمت- منتقل شدن به دیگران- وبال شدن نعمت- کسی که از جفا بدش نیاید- نعمتهای مردم- فشار قبر- نشانه ناسپاسی-
تحقیقات مرتبط: مقام محمود
روش شکرگزاری
٦٧- قَالَ عَلِیٌّ ع حَقٌّ عَلَى مَنْ أُنْعِمَ عَلَیْهِ أَنْ یُحْسِنَ مُکَافَاةَ الْمُنْعِمِ فَإِنْ قَصُرَ عَنْ ذَلِکَ وُسْعُهُ فَعَلَیْهِ أَنْ یُحْسِنَ الثَّنَاءَ فَإِنْ کَلَّ عَنْ ذَلِکَ لِسَانُهُ فَعَلَیْهِ مَعْرِفَةُ النِّعْمَةِ وَ مَحَبَّةُ الْمُنْعِمِ بِهَا فَإِنْ قَصُرَ عَنْ ذَلِکَ فَلَیْسَ لِلنِّعْمَةِ بِأَهْلٍ.
امام على علیه السّلام فرمود: لازم است کسى که به او نیکى شده از منعم سپاسگزارى کند و پاداش او را بدهد و اگر توانائى نداشت پاداش بدهد با زبان از وى سپاسگزارى کند؛ اما اگر این را هم انجام نداد و زبانش قدرت سپاسگزارى پیدا نکرد، باید نعمت را بشناسد و قدر آن را بداند و ضایعش نکند و منعم را احترام نماید و اگر این کارها را هم نکرد او شایسته نعمت نیست و باید او را به حال خود رها کرد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٠، ح ٦٧
٧٤- عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا إِسْحَاقُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ جَهَرَ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلَیْهَا فَفَرَغَ مِنْهَا حَتَّى یُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِیدِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: اى اسحاق هر بنده اى که نعمتى از طرف خداوند به او رسید و او نعمت را با دل خود پذیرفت و آشکارا حمد خداوند را گفت: او هنوز از حمد خود فارغ نشده که خداوند امر مى کند بر نعمت او بیفزایند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥١، ح ٧٤
٧٧- مصباح الشریعة قَالَ الصَّادِقُ ع فِی کُلِّ نَفَسٍ مِنْ أَنْفَاسِکَ شُکْرٌ لَازِمٌ لَکَ بَلْ أَلْفٌ وَ أَکْثَرُ وَ أَدْنَى الشُّکْرِ رُؤْیَةُ النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ یَتَعَلَّقُ الْقَلْبُ بِهَا دُونَ اللَّهِ وَ الرِّضَا بِمَا أَعْطَاهُ وَ أَنْ لَا تَعْصِیَهُ بِنِعْمَتِهِ وَ تُخَالِفَهُ بِشَیْءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ بِسَبَبِ نِعْمَتِهِ وَ کُنْ لِلَّهِ عَبْداً شَاکِراً عَلَى کُلِّ حَالٍ تَجِدِ اللَّهَ رَبّاً کَرِیماً عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ لَوْ کَانَ عِنْدَ اللَّهِ عِبَادَةٌ تَعَبَّدَ بِهَا عِبَادَهُ الْمُخْلَصِینَ أَفْضَلَ مِنَ الشُّکْرِ عَلَى کُلِّ حَالٍ لَأَطْلَقَ لَفْظَهُ فِیهِمْ مِنْ جَمِیعِ الْخَلْقِ بِهَا فَلَمَّا لَمْ یَکُنْ أَفْضَلَ مِنْهَا خَصَّهَا مِنْ بَیْنِ الْعِبَادَاتِ وَ خَصَّ أَرْبَابَهَا فَقَالَ وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ (سبأ: ١٣) وَ تَمَامُ الشُّکْرِ اعْتِرَافُ لِسَانِ السِّرِّ خَاضِعاً لِلَّهِ تَعَالَى بِالْعَجْزِ عَنْ بُلُوغِ أَدْنَى شُکْرِهِ لِأَنَّ التَّوْفِیقَ لِلشُّکْرِ نِعْمَةٌ حَادِثَةٌ یَجِبُ الشُّکْرُ عَلَیْهَا وَ هِیَ أَعْظَمُ قَدْراً وَ أَعَزُّ وُجُوداً مِنَ النِّعْمَةِ الَّتِی مِنْ أَجْلِهَا وُفِّقْتَ لَهُ فَیَلْزَمُکَ عَلَى کُلِّ شُکْرٍ شُکْرٌ أَعْظَمُ مِنْهُ إِلَى مَا لَا نِهَایَةَ لَهُ مُسْتَغْرِقاً فِی نِعْمَتِهِ قَاصِراً عَاجِزاً عَنْ دَرْکِ غَایَةِ شُکْرِهِ وَ أَنَّى یَلْحَقُ الْعَبْدُ شُکْرَ نِعْمَةِ اللَّهِ وَ مَتَى یَلْحَقُ صَنِیعُهُ بِصَنِیعِهِ وَ الْعَبْدُ ضَعِیفٌ لَا قُوَّةَ لَهُ أَبَداً إِلَّا بِاللَّهِ وَ اللَّهُ غَنِیٌّ عَنْ طَاعَةِ الْعَبْدِ قَوِیٌّ عَلَى مَزِیدِ النِّعَمِ عَلَى الْأَبَدِ فَکُنْ لِلَّهِ عَبْداً شَاکِراً عَلَى هَذَا الْأَصْلِ تُرَى الْعَجَبَ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: براى هر نفسى شکرى لازم بلکه هزار شکر یا بیشتر و کمترین درجه شکر این است که نعمت را فقط از خدا بدانى و اسباب و علت دیگرى جز خدا در دل تو جا نداشته باشد و اینکه بعطاى او راضى و خشنود باشى و اینکه نعمت او را در راه گناه و معصیت او بکار نبرى و هیچ گونه مخالفتى با اوامر و نواهى او نداشته باشى و در هر حال بندۀ شاکر و سپاسگزارى باشى که خداوند را پروردگار کریم و بزرگوارى خواهى دید در جمیع احوال؛ و اگر از نظر خدا عبادتى که بندگان با اخلاص انجام مى‌دهند بهتر و برتر از شکر بود آن عبادت را نام میبرد ولى چون افضل و پرارزش‌تر از صفت شکر عبادتى نیست از میان عبادات مخصوصا شکر را تذکر داده و عبادت‌کنندگان را به این صفت توجه داده و فرمود (و قلیل من عبادى الشکور) و شکر تام و کامل این است که با زبان دل خاضعانه اعتراف به عجز از انجام کوچکترین شکر بنماید چون موفقیت به شکر و سپاس خود نعمت تازه‌اى است که شکرى دیگر لازم دارد و این موفقیت با ارزش‌تر و پرقیمت‌تر از آن نعمتى است که موفق بشکر آن شده بود بنا بر این چون هر شکرى خود نعمتى است بزرگتر پس شکر بیشتر و برتر از شکر سابق لازم است و همین طور تا بینهایت که انسان شکرگزار غرق در نعمت حق است و از رسیدن به غایت و نهایت شکر قاصر و عاجز است و چگونه میتواند شکر بنده با نعمت خدا و احسان و عمل او با احسان خدا برابرى کند با اینکه بنده ضعیف و ناتوان است و نیروئى جز بوسیلۀ خدا ندارد و خداست که از اطاعت و عبادت بنده‌اش بى‌نیاز و قدرت بر افزایش نعمت الى الابد دارد پس باید بندۀ سپاسگزار باشى و بنا بر این اصل و پایه حقیقت شگفت‌انگیزى خواهى دید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٢، ح ٧٧
٨٦- مِشْکَاةُ الْأَنْوَارِ، عَنْ عَلَاءِ بْنِ الْکَامِلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع أَتَانِیَ اللَّهُ بِأُمُورٍ لَا أَحْتَسِبُهَا لَا أَدْرِی کَیْفَ وُجُوهُهَا قَالَ أَ وَ لَا تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا مِنَ الشُّکْرِ.
علاء بن کامل گوید: به امام ابو الحسن علیه السّلام عرض کردم خداوند چیزهائى به من عطا کرد و نمى دانم با آنها چگونه رفتار کنم، فرمودند: مگر نمى دانى خود این هم شکر است. (یعنی همینکه می خواهی رفتار صحیح با نعمت داشته باشی همین شکر است.)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٤، ح ٨٦
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ قِیلَ وَ مَا جِوَارُ النِّعَمِ قَالَ الشُّکْرُ لِمَنْ أَنْعَمَ بِهَا وَ أَدَاءُ حُقُوقِهَا.
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: با نعمت ها به خوبى رفتار کنید، گفته شد مقصود از آن چیست فرمود: شکر منعم را بجاى آورید و حقوق آن را اداء کنید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٤
هنگام نعمتها
٩٠٣٩- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ظَهَرَتْ عَلَیْهِ النِّعَمُ فَلْیُکْثِرِ الْحَمْدُ لِلَّهِ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کسی که بر او نعمتها ظاهر شود پس بسیار الحمد لله بگوید.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧٤، ح ٩٠٣٩
٩٠٤٤- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: شُکْرُ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ إِنْ عَظُمَتْ أَنْ تَحْمَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: شکر هر نعمتی هرچند که بزرگ و بسیار باشد آن است که خدای را به خاطر آن نعمت شکرگویی و سپاس بگزاری.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧٥، ح ٩٠٤٤
٩٠٤٥- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ تَظَاهَرَتْ عَلَیْهِ النِّعَمُ فَلْیَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مَنْ أَلَحَّ عَلَیْهِ الْفَقْرُ فَلْیُکْثِرْ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَإِنَّهُ کَنْزٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّةِ وَ فِیهِ شِفَاءٌ مِنِ اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ دَاءً أَدْنَاهَا الْهَمُّ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کسی که بر او نعمتها ظاهر شود پس بسیار بگوید «الحمد لله رب العالمین» و هر که فقر از او دست برنمى دارد، ذِکرِ «لاحول و لاقوّة الاّ باللّه العلىّ العظیم» را زیاد بگوید پس همانا آن گنجی از گنجهای بهشت است و در آن شفا از هفتاد و دو درد است که کمترین آن اندوه است.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧٥، ح ٩٠٤٥
١١- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: شُکْرُ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ إِنْ عَظُمَتْ أَنْ تَحْمَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهَا.
شنیدم امام صادق علیه السّلام میفرمود: شکر هر نعمتى اگر چه بزرگ باشد اینست که خداى عز و جل را بر آن سپاس گوئى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٥، ح ١١
١٧١- عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَیْهِ نِعْمَةً فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ تَعَالَى وَ مَنِ اسْتُبْطِئَ عَلَیْهِ الرِّزْقُ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ مَنْ حَزَنَهُ أَمْرٌ فَلْیَقُلْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.
رسول خدا صلی الله علیه و آله: هر که را خدا نعمت داد او را حمد کند؛ و هر که روزیش دیر رسید استغفار کند؛ و هر که چیزی او را غمگین کرد بگوید لا حول و لا قوة إلا بالله.
عیون أخبار الرضا (ع)، ج ٢، ص ٤٦، ح ١٧١
٥١- عیون أخبار الرضا (ع) عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: دَعَا سَلْمَانُ أَبَا ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا إِلَى مَنْزِلِهِ فَقَدَّمَ إِلَیْهِ رَغِیفَیْنِ فَأَخَذَ ابوذر الرَّغِیفَیْنِ فَقَلَبَهُمَا فَقَالَ سَلْمَانُ یَا أَبَا ذَرٍّ لِأَیِّ شَیْءٍ تَقْلِبُ هَذَیْنِ الرَّغِیفَیْنِ قَالَ خِفْتُ أَلَّا یَکُونَا نَضِیجَیْنِ فَغَضِبَ سَلْمَانُ مِنْ ذَلِکَ غَضَباً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ مَا أَجْرَأَکَ حَیْثُ تَقْلِبُ الرَّغِیفَیْنِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَمِلَ فِی هَذَا الْخُبْزِ الْمَاءُ الَّذِی تَحْتَ الْعَرْشِ وَ عَمِلَتْ فِیهِ الْمَلَائِکَةُ حَتَّى أَلْقَوْهُ إِلَى الرِّیحِ وَ عَمِلَتْ فِیهِ الرِّیحُ حَتَّى أَلْقَاهُ إِلَى السَّحَابِ وَ عَمِلَ فِیهِ السَّحَابُ حَتَّى أَمْطَرَهُ إِلَى الْأَرْضِ وَ عَمِلَ فِیهِ الرَّعْدُ وَ الْمَلَائِکَةُ حَتَّى وَضَعُوهُ مَوَاضِعَهُ وَ عَمِلَتْ فِیهِ الْأَرْضُ وَ الْخَشَبُ وَ الْحَدِیدُ وَ الْبَهَائِمُ وَ النَّارُ وَ الْحَطَبُ وَ الْمِلْحُ وَ مَا لَا أُحْصِیهِ أَکْثَرُ فَکَیْفَ لَکَ أَنْ تَقُومَ بِهَذَا الشُّکْرِ فَقَالَ ابوذر إِلَى اللَّهِ أَتُوبُ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِمَّا أَحْدَثْتُ وَ إِلَیْکَ أَعْتَذِرُ مِمَّا کَرِهْتَ.
قَالَ وَ دَعَا سَلْمَانُ أَبَا ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا ذَاتَ یَوْمٍ إِلَى ضِیَافَةٍ فَقَدَّمَ إِلَیْهِ مِنْ جِرَابِهِ کِسَراً یَابِسَةً وَ بَلَّهَا مِنْ رَکْوَتِهِ فَقَالَ ابوذر مَا أَطْیَبَ هَذَا الْخُبْزَ لَوْ کَانَ مَعَهُ مِلْحٌ فَقَامَ سَلْمَانُ وَ خَرَجَ فَرَهَنَ رَکْوَتَهُ بِمِلْحٍ وَ حَمَلَهُ إِلَیْهِ فَجَعَلَ ابوذر یَأْکُلُ ذَلِکَ الْخُبْزَ وَ یَذُرُّ عَلَیْهِ ذَلِکَ الْمِلْحَ وَ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَزَقَنَا هَذِهِ الْقَنَاعَةَ فَقَالَ سَلْمَانُ لَوْ کَانَتْ قَنَاعَةٌ لَمْ تَکُنْ رَکْوَتِی مَرْهُونَةً.
عبد العظیم حسنى از امام جواد و او از پدرانش علیهم السّلام روایت کند: سلمان، ابوذر را به خانه اش دعوت کرد و دو گرده نان در مقابل او گذاشت، ابوذر یکى از نان ها را برداشت و زیر و رو کرد. سلمان گفت: چرا آن را زیر و رو مى کنى. ابوذر گفت: مى ترسم تازه نباشند، سلمان از آن سخن ناراحت شد و گفت: چرا نان ها را زیر و رو کردى و به هم مالیدى به خداوند سوگند در عمل و آوردن این نان آب زیر عرش و فرشتگان کار کرده اند و بادها در پدید آوردن آن فعالیت نموده اند. بادها آن را به ابرها سپردند و از ابرها باران بر زمین ریخت و رعد و برق و فرشتگان آن را به اینجا رسانیدند، زمین روى آن کار کرد و چوب و آهن در آن مصرف شد و چهار پایان و هیزم و نمک در آن به کار گرفته شدند تا بصورت نان در آمد. اینک چگونه مى توانى شکر همه این نعمت ها را به جا آورى و خداوند را سپاس بگوئى؟ ابوذر در پاسخ سلمان گفت: من از این سخنان توبه مى کنم و از عملى که انجام دادم استغفار مى نمایم و از تو هم که ناراحت شدى عذر مى خواهم.
راوى گوید: یکى از روزها سلمان ابوذر را به خانه خود دعوت کرد و نان خشکى که مقدارى آب بر آن پاشیده بود در مقابل او گذاشت ابوذر گفت: این نان خوشمزه مى شد در صورتى که مقدارى نمک هم در آن قرار مى گرفت. سلمان برخاست و کوزه اش را گرو گذاشت و مقدارى نمک تهیه کرد و در مقابل ابوذر نهاد، ابوذر آن نان را با نمک مى خورد و مى گفت: خدا را سپاس مى گوئیم که این قناعت را به ما عطا کرد سلمان گفت: اگر قناعت مى کردى کوزه گرو نمى رفت.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٥، ح ٥١
پرداختن حقهای مالی
١٢- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ لِلشُّکْرِ حَدٌّ إِذَا فَعَلَهُ الْعَبْدُ کَانَ شَاکِراً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ یَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى کُلِّ نِعْمَةٍ عَلَیْهِ فِی أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ إِنْ کَانَ فِیمَا أَنْعَمَ عَلَیْهِ فِی مَالِهِ حَقٌّ أَدَّاهُ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ- سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ (الزخرف: ١٣) وَ مِنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَى- رَبِّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ (المؤمنون: ٩٢) وَ قَوْلُهُ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً. (الإسراء: ٨٠)
ابو بصیر گوید: بامام صادق علیه السّلام عرضکردم: آیا براى شکر حدى است که چون بنده انجام دهد، شاکر محسوب شود؟ فرمود: آرى، عرضکردم: کدامست؟ فرمود: خدا را بر هر نعمتى که نسبت بخانواده و مال او داده سپاس میگوید و اگر براى خدا در نعمتى که نسبت بمال او داده حقى باشد بپردازد و از این بابست قول خداى جل و عز: «منزه باد خدائى که این (مرکوب) را مسخر ما کرد که ما تاب آن را نداشتیم.» (١٣ سوره ٤٣) و از این بابست قول خداى تعالى: «پروردگارا! مرا بمنزلى مبارک فرمود آر که تو بهترین منزل دهانى.» (٢٩ سوره ٢٣) و قول خداى تعالى: «پروردگارا! مرا درون بر، درون بردنى نیک و برون بر برون بردنى نیک و براى من از نزد خویش دلیل و تسلطى نصرت آور مقرر دار.» (٨٠ سوره ١٧)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٥، ح ١٢
دوری از گناهان
١٠- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: شُکْرُ النِّعْمَةِ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ تَمَامُ الشُّکْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: شکر نعمت دورى از محرماتست و تمام شکر الحمد للَّه رب العالمین گفتن مرد است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٥، ح ١٠
٣٩- عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: شُکْرُ کُلِ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: شکر هر نعمتی خودداری از آنچه خدا حرام کرده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٢، ح ٣٩
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: شُکْرُ کُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ.
على علیه السّلام فرمودند: سپاسگزارى از نعمت هاى خداوند دورى کردن از محرمات او مى باشد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٦
سجده
٢٤- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ فِی سَفَرٍ یَسِیرُ عَلَى نَاقَةٍ لَهُ إِذَا نَزَلَ فَسَجَدَ خَمْسَ سَجَدَاتٍ فَلَمَّا أَنْ رَکِبَ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا رَأَیْنَاکَ صَنَعْتَ شَیْئاً لَمْ تَصْنَعْهُ فَقَالَ نَعَمْ اسْتَقْبَلَنِی جَبْرَئِیلُ ع فَبَشَّرَنِی بِبِشَارَاتٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَسَجَدْتُ لِلَّهِ شُکْراً لِکُلِّ بُشْرَى سَجْدَةً.
امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله براى سفر کوتاهى بر شتر ماده خویش سوار بود [در سفرى بر شتر ماده خویش نشسته راه میپیمود] ناگاه فرود آمد و پنج سجده کرد، چون سوار شد اصحاب عرضکردند: یا رسول اللَّه! شما را دیدیم کارى کردى که تا کنون نکرده بودى؟ فرمود: آرى، جبرئیل علیه السّلام پیشم آمد و از جانب خداى عز و جل به من مژدههائى داد، من براى هر مژده یک سجده شکر براى خدا نمودم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٨، ح ٢٤
٢٥- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا ذَکَرَ أَحَدُکُمْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرَابِ شُکْراً لِلَّهِ فَإِنْ کَانَ رَاکِباً فَلْیَنْزِلْ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرَابِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ یَقْدِرُ عَلَى النُّزُولِ لِلشُّهْرَةِ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَى قَرَبُوسِهِ وَ إِنْ لَمْ یَقْدِرْ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَى کَفِّهِ ثُمَّ لْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى مَا أَنْعَمَ عَلَیْهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر گاه یکى از شما نعمت خداى عز و جل را به یاد آورد، باید براى شکر خدا چهره روى خاک گذارد و اگر سوار است باید پیاده شود و چهره روى خاک گذارد و اگر از بیم شهرت نتواند پیاده شود چهره روى کوهه زین گذارد و اگر نتواند، چهره بر کف دست گذارد، سپس خدا را بر نعمتى که باو داده حمد کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٨، ح ٢٥
٢٦- عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ: کُنْتُ أَسِیرُ مَعَ أَبِی الْحَسَنِ ع فِی بَعْضِ أَطْرَافِ الْمَدِینَةِ إِذْ ثَنَى رِجْلَهُ عَنْ دَابَّتِهِ فَخَرَّ سَاجِداً فَأَطَالَ وَ أَطَالَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ رَکِبَ دَابَّتَهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ أَطَلْتَ السُّجُودَ فَقَالَ إِنَّنِی ذَکَرْتُ نِعْمَةً أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَیَّ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَشْکُرَ رَبِّی.
هشام بن احمر گوید: همراه حضرت ابى الحسن علیه السّلام اطراف مدینه سیر میکردم، ناگاه حضرت از بالاى مرکب زانو خم کرد و بسجده افتاد و مدتى طول داد، سپس سر بلند کرد و سوار شد، من عرضکردم قربانت گردم، سجده طولانى کردى؟ فرمود: بیاد نعمتى افتادم که خدا به من عطا فرموده، دوست داشتم پروردگارم را شکر گزارم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٨، ح ٢٦
روزی ٣٦٠ مرتبه
٩٠٣٤- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُحَمِّدُ اللَّهَ فِی کُلِّ یَوْمٍ ثَلَاثَمِائَةِ مَرَّةٍ وَ سِتِّینَ مَرَّةً عَدَدَ عُرُوقِ الْجَسَدِ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ کَثِیراً عَلَى کُلِّ حَالٍ.
امام صادق علیه السلام فـرمـودند: رسول خدا (صلی الله علیه و اله) چنان بود که روزى سیصد و شصت بار خدا را حمد (و ستایش) میکرد به شماره رگهاى بدن و این گونه میفرمود: «الحمد للَّه رب العالمین کثیرا على کل حال» (ستایش مخصوص پروردگار جهانیانست بسیار بر هر حال).
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧١، ح ٩٠٣٤
٩٠٣٥- عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ فِی ابْنِ آدَمَ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّینَ عِرْقاً مِنْهَا مِائَةٌ وَ ثَمَانُونَ مُتَحَرِّکَةٌ وَ مِنْهَا مِائَةٌ وَ ثَمَانُونَ سَاکِنَةٌ فَلَوْ سَکَنَ الْمُتَحَرِّکُ لَمْ یَنَمْ وَ لَوْ تَحَرَّکَ السَّاکِنُ لَمْ یَنَمْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَصْبَحَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ کَثِیراً عَلَى کُلِّ حَالٍ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّینَ مَرَّةً وَ إِذَا أَمْسَى مِثْلَ ذَلِکَ.
امام صادق علیه السلام فـرمـودند: رسول خدا (ص) فرموده است: همانا در (بدن) آدمیزاد سیصد و شصت رگ است، که یکصد و هـشـتـاد رگ از آنـهـا مـى جـنـبد و یکصد و هشتاد رگ دیگرش ساکن است، پس اگر رگهاى جـنـبـنـده سـاکـن شـود (آدمـیزاد) خوابش نبرد و اگر یکى از رگهاى ساکن به جنبش در آید خـوابش نبرد و رسول خدا (ص) چنان بود که چون بامداد مى کرد سیصد و شصت بار مى فـرمـود: «الحـمـد للّه رب العـالمـیـن کـثـیـرا عـلى کـل حال» و چون شام میکرد مانند آنرا مى گفت.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧١، ح ٩٠٣٥
در صبح و شب
٩٠٣٦- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ قَالَ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ إِذَا أَصْبَحَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَقَدْ أَدَّى شُکْرَ یَوْمِهِ وَ مَنْ قَالَهَا إِذَا أَمْسَى فَقَدْ أَدَّى شُکْرَ لَیْلَتِهِ.
امام صادق علیه السلام فـرمـودند: هر که چون صبح کند چهار بار بگوید: «الحمدللّه رب العالمین» همانا شکر آن روزش را اداد کرده و هرکه آنرا همینکه شام کرد بگوید هر آینه شکر آن شبش را ادا کرده است.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧٢، ح ٩٠٣٦
٢٨- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَیْتَ فَقُلْ عَشْرَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ مَا أَصْبَحَتْ بِی مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عَافِیَةٍ مِنْ دِینٍ أَوْ دُنْیَا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِهَا عَلَیَّ یَا رَبِّ حَتَّى تَرْضَى وَ بَعْدَ الرِّضَا فَإِنَّکَ إِذَا قُلْتَ ذَلِکَ کُنْتَ قَدْ أَدَّیْتَ شُکْرَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَیْکَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در هر صبح و شام سه بار بگو: «بار خدایا! هر نعمت و یا عافیتى که نسبت بدین یا دنیا در این صبح دارم، از جانب تو است، تو یکتائى و شریک ندارى. پروردگارا! حمد براىتو و شکر براى تو است، از جهت نعمتى که به من دادى تا راضى گردى و هم بعد از رضایتت» زیرا اگر تو چنین گوئى شکر نعمت خدا را بر خود در آن روز و آن شب ادا کرده باشى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٩، ح ٢٨
٢٩- ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ نُوحٌ ع یَقُولُ ذَلِکَ (اللَّهُمَّ مَا أَصْبَحَتْ بِی مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عَافِیَةٍ مِنْ دِینٍ أَوْ دُنْیَا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِهَا عَلَیَّ یَا رَبِّ حَتَّى تَرْضَى وَ بَعْدَ الرِّضَا) إِذَا أَصْبَحَ فَسُمِّیَ بِذَلِکَ عَبْداً شَکُوراً وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ صَدَقَ اللَّهَ نَجَا.
امام صادق علیه السّلام فرمود: جناب نوح علیه السّلام این دعا را (که در روایت سابق ذکر شد یعنی « اللَّهُمَّ مَا أَصْبَحَتْ بِی مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عَافِیَةٍ مِنْ دِینٍ أَوْ دُنْیَا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِهَا عَلَیَّ یَا رَبِّ حَتَّى تَرْضَى وَ بَعْدَ الرِّضَا ») در هر صبح میگفت، از این رو عبد شکور، بنده بسیار سپاسگزار نامیده شد؛ و رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر که با خدا راست باشد (یعنى دل و زبان و ظاهر و باطنش موافق باشد و دعا را صادقانه بگوید) نجات یابد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٩، ح ٢٩
مقابل آینه
٩٠٣٨- عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْجَبَ الْجَنَّةَ لِشَابٍّ کَانَ یُکْثِرُ النَّظَرَ فِی الْمِرْآةِ فَیُکْثِرُ حَمْدَ اللَّهِ عَلَى ذَلِکَ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: همانا خدای عزوجل بهشت را بر جوانی که بسیار به آینه نگاه می کند و بسیار حمد خدا را بر آن می کند واجب کرده است.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧٣، ح ٩٠٣٨
فهم نعمت و شکر
١٥- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ فَقَدْ أَدَّى شُکْرَهَا.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر که خدا باو نعمتى دهد و او آن را از دل بفهمد، شکرش را ادا کرده است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٦، ح ١٥
٢٧- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِیمَا أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى ع یَا مُوسَى اشْکُرْنِی حَقَّ شُکْرِی فَقَالَ یَا رَبِّ وَ کَیْفَ أَشْکُرُکَ حَقَّ شُکْرِکَ وَ لَیْسَ مِنْ شُکْرٍ أَشْکُرُکَ بِهِ إِلَّا وَ أَنْتَ أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ قَالَ یَا مُوسَى الْآنَ شَکَرْتَنِی حِینَ عَلِمْتَ أَنَّ ذَلِکَ مِنِّی.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در ضمن آنچه خداى عز و جل بموسى علیه السّلام وحى فرمود این بود: اى موسى! مرا چنان که سزاوار است شکرگزار. عرضکرد: پروردگارا! تو را چگونه چنان که سزاوار است شکر گزارم در صورتى که هر شکرى که تو را نمایم آن هم نعمتى است که تو به من عطا فرمودهئى؟ فرمود: اى موسى! اکنون که دانستى آن شکرگزاریت هم از من است، مرا شکر کردى. (چنان که سزاوار من است)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٨، ح ٢٧
قَدْ نُقِلَ أَنَّ عِیسَى ع مَرَّ عَلَى رَجُلٍ أَعْمَى مَجْذُومٍ مَبْرُوصٍ مَفْلُوجٍ فَسَمِعَ مِنْهُ یَشْکُرُ و یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَافَانِی مِنْ بَلَاءٍ ابْتُلِیَ بِهِ أَکْثَرُ الْخَلْقِ فَقَالَ ع مَا بَقِیَ مِنْ بَلَاءٍ لَمْ یُصِبْکَ قَالَ عَافَانِی مِنْ بَلَاءٍ هُوَ أَعْظَمُ الْبَلَایَا وَ هُوَ الْکُفْرُ فَمَسَّهُ ع فَشَفَاهُ اللَّهُ مِنْ تِلْکَ الْأَمْرَاضِ وَ حَسُنَ وَجْهُهُ فَصَاحَبَهُ وَ هُوَ یَعْبُدُ مَعَهُ.
نقل شده که عیسى بن مریم علیهما السّلام به کسى که نابینا و جذامى و فلج و داراى مرض برص بود عبور کرد. حضرت متوجه شد که این شخص دارد شکر خدا را میکند و میگوید حمد و سپاس خداوند را که مرا از بلیه و امراضى که بیشتر مردم به آن مبتلى هستند عافیت داده. حضرت سوال کرد: چه بلیهاى مانده که تو به آن مبتلا نشدهاى؟ عرض کرد: خداوند مرا از بزرگترین بلاها نجات داده و آن کفر و انکار خدا است. حضرت دستى به بدن او کشید و در نتیجه خداوند او را از این امراض گوناگون شفا داده و خوش صورت شد و او از یاران او شده و با او مشغول عبادت شد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٣
قَدْ رُوِیَ هَذَا عَنْ دَاوُدَ ع أَیْضاً حَیْثُ قَالَ: یَا رَبِّ کَیْفَ أَشْکُرُکَ وَ أَنَا لَا أَسْتَطِیعُ أَنْ أَشْکُرَکَ إِلَّا بِنِعْمَةٍ ثَانِیَةٍ مِنْ نِعَمِکَ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَیْهِ إِذَا عَرَفْتَ هَذَا فَقَدْ شَکَرْتَنِی.
حضرت داوود علیه السّلام فرمودند: ای پروردگار! چگونه تو را شکر گویم در حالی که من نمی توانم تو را شکر گویم مگر به نعمتی دیگر از نعمتهایت. خدای تعالی وحی فرمود: در این صورت که این را دانستی پس مرا سپاسگزاری کردی. (حق سپاسگزاریم را برآورده کردی.)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٣٦
٣٦- تفسیر القمی قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّمَا عَبْدٍ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهَا بِلِسَانِهِ لَمْ تَنْفَدْ حَتَّى یَأْمُرَ اللَّهُ لَهُ بِالزِّیَادَةِ وَ هُوَ قَوْلُهُ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ. (فی سورة إبراهیم: ٧)
امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر بنده‌ای که خداوند به او نعمتی ارزانی کند و او قلباً قدر آن نعمت را بداند و با زبانش خدا را به خاطر آن ستایش کند، هنوز آن نعمت تمام نشده، خدای متعال امر به افزایش نعمت او میکند و این همان سخن خدا در قرآن است که فرمود: «اگر شکرگزارى کنید، [نعمت خود را] بر شما افزون خواهم کرد». (سوره ابراهیم آیه ۷)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٢، ح ٣٦
٤٢- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع بِمَا ذَا شَکَرْتَ نَعْمَاءَ رَبِّکَ قَالَ نَظَرْتُ إِلَى بَلَاءٍ قَدْ صَرَفَهُ عَنِّی وَ أَبْلَى بِهِ غَیْرِی فَعَلِمْتُ أَنَّهُ قَدْ أَنْعَمَ عَلَیَّ فَشَکَرْتُهُ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: مردى به امام على علیه السّلام عرض کرد نعمت هاى خداوند را چگونه شکرگزارى مى کنى؟ فرمود: هرگاه دیدم خداوند بلایی را از من دور کرد و دیگرى را به آن مبتلا کرده دانستم که او به من نعمت عطا کرده است پس او را سپاس گفتم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٣، ح ٤٢
عَنِ الْبَاقِرِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ یَا مُوسَى اشْکُرْنِی حَقَّ شُکْرِی قَالَ یَا رَبِّ کَیْفَ أَشْکُرُکَ حَقَّ شُکْرِکَ وَ النِّعْمَةُ مِنْکَ وَ الشُّکْرُ عَلَیْهَا نِعْمَةٌ مِنْکَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِذَا عَرَفْتَ أَنَّ ذَلِکَ مِنِّی فَقَدْ شَکَرْتَنِی حَقَّ شُکْرِی.
امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند متعال به موسى بن عمران فرمود: ای موسى! حق شکر مرا اداء کن. گفت: بار خدایا چگونه حق شکرت را اداء کنم در حالى که همه نعمت هاى من از تو است و خودِ شکرگزارى هم نعمت تو مى باشد. خداوند فرمود: هنگامى که توجه کردى همه چیز از طرف من مى باشد آن هم شکر است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٥
هنگام نوشیدن آب
١٦- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ لَیَشْرَبُ الشَّرْبَةَ مِنَ الْمَاءِ فَیُوجِبُ اللَّهُ لَهُ بِهَا الْجَنَّةَ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَیَأْخُذُ الْإِنَاءَ فَیَضَعُهُ عَلَى فِیهِ فَیُسَمِّی ثُمَّ یَشْرَبُ فَیُنَحِّیهِ وَ هُوَ یَشْتَهِیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ یَعُودُ فَیَشْرَبُ ثُمَّ یُنَحِّیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ یَعُودُ فَیَشْرَبُ ثُمَّ یُنَحِّیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ فَیُوجِبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا لَهُ الْجَنَّةَ.
امام صادق علیه السلام فرمود: مردى از شما شربتى آب مینوشد و خدا بهشت را بدان سبب براى او واجب میکند، سپس فرمود: او ظرف را بر دهانش میگذارد و بسم اللَّه میگوید و آنگاه مىآشامد سپس دور میبرد با آنکه اشتها دارد، پس خدا را حمد میکند، باز برمیگردد و مىآشامد، دوباره دور میبرد و حمد خدا میگوید سپس برمیگردد و مىآشامد، باز دور میبرد و حمد خدا میکند، خداى عز و جل بهشت را بدین سبب برایش واجب میکند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٦، ح ١٦
هنگام شادی و غم
١٩- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا وَرَدَ عَلَیْهِ أَمْرٌ یَسُرُّهُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى هَذِهِ النِّعْمَةِ وَ إِذَا وَرَدَ عَلَیْهِ أَمْرٌ یَغْتَمُّ بِهِ قَالَ- الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: مرسوم رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله این بود که هر گاه امرى شادمانش میساخت، میفرمود: خدا را شکر بر این نعمت و چون پیش آمدى میکرد که اندوهگینش مینمود میفرمود: خدا را شکر در هر حال.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٧، ح ١٩
٥٦- الأمالی للشیخ الطوسی عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَتَاهُ أَمْرٌ یَسُرُّهُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بِنِعْمَتِهِ تَتِمُّ الصَّالِحَاتُ وَ إِذَا أَتَاهُ أَمْرٌ یَکْرَهُهُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله هر گاه از موضوعى خوشحال مى شد مى فرمود: سپاس خدائى را سزاست که به نعمت او نیکى ها تمام مى گردند و هر گاه از چیزى ناراحت مى شدند مى فرمودند: خداوند را در هر حال سپاس مى گویم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٦، ح ٥٦
هنگام دیدن گرفتاری دیگران
٢٠- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِذَا نَظَرْتَ إِلَى الْمُبْتَلَى مِنْ غَیْرِ أَنْ تُسْمِعَهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَافَانِی مِمَّا ابْتَلَاکَ بِهِ وَ لَوْ شَاءَ فَعَلَ قَالَ مَنْ قَالَ ذَلِکَ لَمْ یُصِبْهُ ذَلِکَ الْبَلَاءُ أَبَداً.
امام باقر علیه السّلام فرمود: چون شخص گرفتار و دردمندى را دیدى، بنحوى که او نشنود (و دل شکسته نگردد) سه بار بگو: حمد خدائى را که مرا از آنچه ترا مبتلى ساخته معاف داشت و اگر میخواست میکرد، سپس فرمود: هر که این را بگوید آن بلا به او نرسد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٧، ح ٢٠
٢١- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ یَرَى مُبْتَلًى فَیَقُولُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَدَلَ عَنِّی مَا ابْتَلَاکَ بِهِ وَ فَضَّلَنِی عَلَیْکَ بِالْعَافِیَةِ اللَّهُمَّ عَافِنِی مِمَّا ابْتَلَیْتَهُ بِهِ إِلَّا لَمْ یُبْتَلَ بِذَلِکَ الْبَلَاءِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر بندهئى که گرفتار و دردمندى را ببیند و بگوید: «حمد خدائى را که آنچه ترا بدان مبتلى ساخت از من بگردانید و بسبب عافیت مرا بر تو برترى داد، بار خدایا مرا از آنچه گرفتارش ساختى برکنار دار» خدا او را بآن بلا گرفتار نسازد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٧، ح ٢١
٢٢- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ وَ قَدِ ابْتُلِیَ وَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْکَ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی لَا أَسْخَرُ وَ لَا أَفْخَرُ وَ لَکِنْ أَحْمَدُکَ عَلَى عَظِیمِ نَعْمَائِکَ عَلَیَّ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: چون مرد گرفتارى را دیدى و خدا بر تو نعمت داده بود (بسلامتى از آن) بگو: بار خدایا! من مسخره نمیکنم و نمیبالم، بلکه ترا براى نعمتهاى بزرگت نسبت به خود میستایم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٨، ح ٢٢
٢٣- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا رَأَیْتُمْ أَهْلَ الْبَلَاءِ فَاحْمَدُوا اللَّهَ وَ لَا تُسْمِعُوهُمْ فَإِنَّ ذَلِکَ یَحْزُنُهُمْ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: چون گرفتاران را دیدید، خدا را شکر کنید و به آنها نشنوانید (آهسته بگوئید) زیرا اندوهگینشان میسازد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٨، ح ٢٣
نتیجه حمد و سپاس
٩٠٣٨- عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْجَبَ الْجَنَّةَ لِشَابٍّ کَانَ یُکْثِرُ النَّظَرَ فِی الْمِرْآةِ فَیُکْثِرُ حَمْدَ اللَّهِ عَلَى ذَلِکَ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: همانا خدای عزوجل بهشت را بر جوانی که بسیار به آینه نگاه می کند و بسیار حمد خدا را بر آن می کند واجب کرده است.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧٣، ح ٩٠٣٨
١٦- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ لَیَشْرَبُ الشَّرْبَةَ مِنَ الْمَاءِ فَیُوجِبُ اللَّهُ لَهُ بِهَا الْجَنَّةَ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَیَأْخُذُ الْإِنَاءَ فَیَضَعُهُ عَلَى فِیهِ فَیُسَمِّی ثُمَّ یَشْرَبُ فَیُنَحِّیهِ وَ هُوَ یَشْتَهِیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ یَعُودُ فَیَشْرَبُ ثُمَّ یُنَحِّیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ یَعُودُ فَیَشْرَبُ ثُمَّ یُنَحِّیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ فَیُوجِبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا لَهُ الْجَنَّةَ.
امام صادق علیه السلام فرمود: مردى از شما شربتى آب مینوشد و خدا بهشت را بدان سبب براى او واجب میکند، سپس فرمود: او ظرف را بر دهانش میگذارد و بسم اللَّه میگوید و آنگاه مىآشامد سپس دور میبرد با آنکه اشتها دارد، پس خدا را حمد میکند، باز برمیگردد و مىآشامد، دوباره دور میبرد و حمد خدا میگوید سپس برمیگردد و مىآشامد، باز دور میبرد و حمد خدا میکند، خداى عز و جل بهشت را بدین سبب برایش واجب میکند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٦، ح ١٦
افزایش نعمت
٩٠٤٣- عَنْ بَکْرِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا إِسْحَاقُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ جَهَرَ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلَیْهَا فَفَرَغَ مِنْهَا حَتَّى یُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِیدِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: ای اسحاق! خداوند به بنده‌ای نعمتی نمی دهد که آن را قلباً بشناسد و آشکارا حمد خدا را بگوید و از آن فارغ شود مگر اینکه امر می شود به افزایش آن.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٧٥، ح ٩٠٤٣
٢- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بَابَ شُکْرٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الزِّیَادَةِ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: درِ سپاسگزارى بروى بندهئى گشوده نگردد که درِ افزایش برویش بسته شود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٤، ح ٢
٣- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ اشْکُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَکَرَکَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُکِرَتْ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا کُفِرَتْ الشُّکْرُ زِیَادَةٌ فِی النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِیَرِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در تورات نوشته است: کسى که به تو نعمت داد سپاسش گزار و به کسى که از تو سپاسگزارى کرد نعمتش ده، زیرا با سپاسگزارى نعمتها نابود نگردد و با ناسپاسى پایدار نماند، سپاسگزارى مایه افزایش نعمت است و ایمنى از دگرگونى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٤، ح ٣
٨- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أُعْطِیَ الشُّکْرَ أُعْطِیَ الزِّیَادَةَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ. (إبراهیم ٧)
امام صادق علیه السّلام فرمود: کسى که سپاسگزارى دادند، افزایش دادند خداى عز و جل فرماید: «اگر شکر کنید، افزایشتان دهیم».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٥، ح ٨
٩- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ مِنْ نِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ ظَاهِراً بِلِسَانِهِ فَتَمَّ کَلَامُهُ حَتَّى یُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِیدِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: خدا نعمتى به بندهئى نداد که از صمیم قلب آن را شناسد و در ظاهر با زبان خدا را ستایش کند و سخنش تمام شود، جز آنکه برایش بافزونى امر شود.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٥، ح ٩
٣٦- تفسیر القمی قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّمَا عَبْدٍ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهَا بِلِسَانِهِ لَمْ تَنْفَدْ حَتَّى یَأْمُرَ اللَّهُ لَهُ بِالزِّیَادَةِ وَ هُوَ قَوْلُهُ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ. (فی سورة إبراهیم: ٧)
امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر بنده‌ای که خداوند به او نعمتی ارزانی کند و او قلباً قدر آن نعمت را بداند و با زبانش خدا را به خاطر آن ستایش کند، هنوز آن نعمت تمام نشده، خدای متعال امر به افزایش نعمت او میکند و این همان سخن خدا در قرآن است که فرمود: «اگر شکرگزارى کنید، [نعمت خود را] بر شما افزون خواهم کرد». (سوره ابراهیم آیه ۷)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٢، ح ٣٦
٤٦- الخصال عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: شُکْرُ الْمُنْعِمِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ.
امیر مومنان علیه السلام: شکر منعم روزی را می افزاید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٤، ح ٤٦
٨٣- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَشَکَرَهَا بِقَلْبِهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ الْمَزِیدَ فِیهَا قَبْلَ أَنْ یُظْهِرَ شُکْرَهَا عَلَى لِسَانِهِ.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: هر بنده اى که به نعمتى رسید و با دلش از آن سپاس گفت خداوند به او زیاد عطا مى کند قبل از اینکه به وسیله زبان تشکر نماید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٣، ح ٨٣
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَا کَانَ اللَّهُ لِیَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الشُّکْرِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الزِّیَادَةِ وَ لَا لِیَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَةِ وَ لَا لِیَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ التَّوْبَةِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْمَغْفِرَةِ.
امام على علیه السلام فرمود: هر گاه خداوند در شکر را به روى بندگانش باز کرد در زیادت را به روى آنها نخواهد بست و هر گاه در دعاء را روى آنان باز نمود در اجابت را هم روى آنها خواهد گشود و هر گاه در توبه را باز کرد در مغفرت را هم باز مى کند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٤
عَنِ الْبَاقِرِ ع قَالَ: لَا یَنْقَطِعُ الْمَزِیدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى یَنْقَطِعَ الشُّکْرُ مِنَ الْعِبَادِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: خداوند نعمت هاى خود را زیاد مى کند مادامى که شکرگزار باشى.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٤
٣٢- الأمالی للصدوق قَالَ النَّبِیُّ (ص): مَنْ یَشْکُرِ اللَّهَ یَزِدْهُ اللَّهُ.
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمودند: کسی که خدا را سپاسگزاری کند خدا او را زیاد می کند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤١، ح ٣٢
ثواب و پاداش
٧٣- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الطَّاعِمُ الشَّاکِرُ لَهُ أَجْرُ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ وَ الْمُعَافَى الشَّاکِرُ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که غذا بخورد با شکر و سپاس مانند روزه دار با اخلاص پاداش دارد و شخص سالم که شاکر و سپاسگزار باشد مانند بیمار شکیبا اجر خواهد داشت.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥١، ح ٧٣
٨٧- عَنِ الصَّادِقِ ع عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: الشَّاکِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَأَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ وَ الْمُعْطَى الشَّاکِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَأَجْرِ الْمُحْتَرِفِ الْقَانِعِ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: کسى که شکر خدا را مى گوید مانند گرفتار صابر پاداش دارد و کسى که از نعمت هاى خداوند سپاس گزارى مى نماید مانند پیشه ور قانع پاداش مى گیرد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٦، ح ٨٧
پایدار ماندن نعمت
عَنِ الْبَاقِرِ ع قَالَ: لَا یَنْقَطِعُ الْمَزِیدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى یَنْقَطِعَ الشُّکْرُ مِنَ الْعِبَادِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: نعمت ها از طرف خداوند قطع نمى گردند مگر اینکه شکر و سپاس از طرف بندگان قطع گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٦
عذاب نکردن خدا
٦٥- عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: أَرْبَعٌ لِلْمَرْءِ لَا عَلَیْهِ الْإِیمَانُ وَ الشُّکْرُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ ما یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ (النساء: ١٤٧) وَ الِاسْتِغْفَارُ فَإِنَّهُ قَالَ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ (الأنفال: ٣٣) وَ الدُّعَاءُ فَإِنَّهُ قَالَ تَعَالَى (الفرقان: ٧٧) قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: چهار چیز به نفع مردم هستند و براى آنها زیان ندارند، ایمان و شکر، خداوند متعال فرمودند: خداوند شما را چگونه عذاب مى کند در حالى که شما شکرگزار و مؤمن مى باشید. سوم استغفار است پروردگار مى فرماید: اى رسول ما تا آنگاه که شما در میان مردم هستید و یا آنها مشغول استغفار مى باشند خداوند آنها را عذاب نخواهد کرد، چهارم دعاء مى باشد که خدا مى فرماید: بگو به آنها اگر دعاى شما نبود خداوند به شما توجهى نمى کرد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٩، ح ٦٥
دوری از استدراج
١٧- عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَرْزُقَنِی مَالًا فَرَزَقَنِی وَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی وَلَداً فَرَزَقَنِی وَلَداً وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَرْزُقَنِی دَاراً فَرَزَقَنِی وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ اسْتِدْرَاجاً فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَعَ الْحَمْدِ فَلَا.
عمر بن یزید گوید: به امام صادق علیه السّلام عرضکردم: من از خداى عز و جل مال خواستم به من روزى کرد و باز از او فرزند خواستم، به من روزى کرد و از او خواستم به من منزل دهد روزى کرد، از این میترسم که این استدراج باشد؛ فرمود: اما به خدا قسم با سپاسگزارى استدراج نیست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٧، ح ١٧
عَنْ سَعْدَانَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی أَرَى مَنْ هُوَ شَدِیدُ الْحَالِ مُضَیَّقاً عَلَیْهِ الْعَیْشُ وَ أَرَى نَفْسِی فِی سَعَةٍ مِنْ هَذِهِ الدُّنْیَا لَا أَمُدُّ یَدِی إِلَى شَیْءٍ إِلَّا رَأَیْتُ فِیهِ مَا أُحِبُّ وَ قَدْ أَرَى مَنْ هُوَ أَفْضَلُ مِنِّی قَدْ صُرِفَ ذَلِکَ عَنْهُ فَقَدْ خَشِیتُ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ اسْتِدْرَاجاً مِنَ اللَّهِ لِی بِخَطِیئَتِی فَقَالَ أَمَّا مَعَ الْحَمْدِ فَلَا وَ اللَّهِ.
سعدان بن یزید گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم گروهى را مشاهده مى کنم که زندگى براى آنها تنگ است، ولى هنگامى که به خودم نگاه مى کنم زندگى خود را خوب و در رفاه مى بینم، به هر کارى که دست مى زنم سود مى برم. در حالى که گروهى هستند از من بهتر و فعال تر مى باشند ولى از زندگى سودى نمى برند من مى ترسم این مقدمه براى عذاب من باشد و گناهم موجب شده که زندگیم رونق پیدا کند. امام علیه السّلام فرمود: هنگامى که شکر این نعمت ها را به جاى مى آورى چیزى نیست.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٤
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَرْزُقَنِی مَالًا فَرَزَقَنِی وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مِنِ اسْتِدْرَاجٍ فَقَالَ أَمَا بِاللَّهِ مَعَ الْحَمْدِ فَلَا.
امام صادق علیه السّلام مى‌فرمود: من از خداى عزّ و جل خواستم که به من مالى عطا کند، او هم عطا کرد و ترسیدم که این عمل وسیله امتحان و مؤاخذه من شود. سپس فرمود: بخدا قسم که با سپاسگزارى این وضع در میان نیست.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٥
قدردانی از دیگران
٣٠- عَنْ عَمَّارٍ الدُّهْنِیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ کُلَّ قَلْبٍ حَزِینٍ وَ یُحِبُّ کُلَّ عَبْدٍ شَکُورٍ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِعَبْدٍ مِنْ عَبِیدِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَ شَکَرْتَ فُلَاناً فَیَقُولُ بَلْ شَکَرْتُکَ یَا رَبِّ فَیَقُولُ لَمْ تَشْکُرْنِی إِذْ لَمْ تَشْکُرْهُ ثُمَّ قَالَ أَشْکَرُکُمْ لِلَّهِ أَشْکَرُکُمْ لِلنَّاسِ.
امام على بن الحسین علیهما السّلام میفرمود: خدا هر دل غمگینى را دوست دارد و هر بنده سپاسگزارى را دوست دارد، روز قیامت خداى تبارک و تعالى به یکى از بندگانش میفرماید از فلانى سپاسگزارى کردى؟ عرض میکند: پروردگارا! من تو را سپاس گفتم. خداى تعالى فرماید: چون از او سپاسگزارى ننمودى مرا هم سپاس نگفتى. سپس امام فرمود: شکرگزارترین شما خدا را کسى است که از مردم بیشتر شکرگزارى کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٩، ح ٣٠
٢- قَالَ عَلِیّ بْنِ موسی الرِّضَا (ع): مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.
امام رضا علیه السلام: هرکه در مقابل خوبى مردم تشکر نکند، از خداوند عزّ و جلّ هم تشکّر نکرده است.
عیون أخبار الرضا (ع)، ج ٢، ص ٢٤، ح ٢
٦١- عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: دَخَلَ مُعَلَّى بْنُ خُنَیْسٍ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع لِیُوَدِّعَهُ وَ قَدْ أَرَادَ سَفَراً فَلَمَّا وَدَّعَهُ قَالَ یَا مُعَلَّى اعْتَزِزْ بِاللَّهِ یُعْزِزْکَ قَالَ بِمَا ذَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ یَا مُعَلَّى خَفِ اللَّهَ یَخَفْ مِنْکَ کُلُّ شَیْءٍ یَا مُعَلَّى تَحَبَّبْ إِلَى إِخْوَانِکَ بِصِلَتِهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْعَطَاءَ مَحَبَّةً وَ الْمَنْعَ مَبْغَضَةً فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ إِنْ تَسْأَلُونِی أُعْطِکُمْ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ لَا تَسْأَلُونِی فَلَا أُعْطِیَکُمْ فَتُبْغِضُونِی وَ مَهْمَا أَجْرَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَکُمْ مِنْ شَیْءٍ عَلَى یَدِی فَالْمَحْمُودُ اللَّهُ تَعَالَى وَ لَا تَبْعُدُونَ مِنْ شُکْرِ مَا أَجْرَى اللَّهُ لَکُمْ عَلَى یَدِی.
معلى بن خنیس نزد امام صادق علیه السّلام رفت تا با او وداع کند و به سفر برود، وقتى که مى خواست از محضر آن جناب بیرون شود فرمود: اى معلى از خداوند عزّت طلب کن تا تو را عزیز گرداند. فرمود: چگونه عزّت بخواهم یا ابن رسول اللَّه. فرمود: اى معلى از خداوند بترس تا همه اشیاء از تو بترسند اى معلى با برادرانت محبت کن و از حال آنها جویا باش و با آنان رفت و آمد داشته باش، خداوند به وسیله بخشش محبت مى آورد و به خاطر عدم آن دشمنى مى آورد. به خداوند سوگند اگر از من چیزى بخواهید مى دهم و این را دوست تر دارم تا آنگاه که از من چیزى نخواهید و من هم ندهم و با من دشمنى کنید، بدانید که اگر از دست من چیزى به شما رسید باید خدا را سپاس گویند و از شکر کسى که نعمت هاى خدا به دست او به شما مى رسد خوددارى نکنید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٨، ح ٦١
بازگو کردن
٥- عَنْ فَضْلٍ الْبَقْبَاقِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ (الضحى: ١١) قَالَ الَّذِی أَنْعَمَ عَلَیْکَ بِمَا فَضَّلَکَ وَ أَعْطَاکَ وَ أَحْسَنَ إِلَیْکَ ثُمَّ قَالَ فَحَدَّثَ بِدِینِهِ وَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ وَ مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْهِ.
فضل بن بقباق گوید: از امام صادق علیه السّلام قول خداى عز و جل را: «و اما نعمت پروردگارت را بازگو» پرسیدم، فرمود: یعنى آن که به آنچه برتربت بخشیده و به تو عطا فرموده و احسان کرده به تو نعمت داده، سپس فرمود: دین او و آنچه بتو عطا فرموده و نعمت داده بازگو.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٤، ح ٥
٥٧- الأمالی للشیخ الطوسی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ کُتِبَ لَهُ الْجَنَّةُ الْبَتَّةَ وَ مَنْ أُتِیَ إِلَیْهِ مَعْرُوفٌ فَلْیُکَافِئْ فَإِنْ عَجَزَ فَلْیُثْنِ بِهِ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَقَدْ کَفَرَ النِّعْمَةَ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر که آبروى برادر مسلمان خود را نگهدارد خداوند بهشت را به او خواهد داد و هر که مورد محبت قرار گیرد باید محبت ها را جبران کند و اگر نتوانست با زبان از وى تقدیر کند و اگر این کار را هم نکرد کفران نعمت کرده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٧، ح ٥٧
دادن نعمت به کسی که قدردانی کرده
٦٠- الأمالی للشیخ الطوسی بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَبِی قَتَادَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ سَدِیرٌ الصَّیْرَفِیُّ فَسَلَّمَ وَ جَلَسَ فَقَالَ لَهُ یَا سَدِیرُ مَا کَثُرَ مَالُ رَجُلٍ قَطُّ إِلَّا عَظُمَتِ الْحُجَّةُ لِلَّهِ عَلَیْهِ فَإِنْ قَدَرْتُمْ تَدْفَعُونَهَا عَلَى أَنْفُسِکُمْ فَافْعَلُوا فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِمَا ذَا قَالَ بِقَضَاءِ حَوَائِجِ إِخْوَانِکُمْ مِنْ أَمْوَالِکُمْ ثُمَّ قَالَ تَلَقَّوُا النِّعَمَ یَا سَدِیرُ بِحُسْنِ مُجَاوَرَتِهَا وَ اشْکُرُوا مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکُمْ وَ أَنْعِمُوا عَلَى مَنْ شَکَرَکُمْ فَإِنَّکُمْ إِذَا کُنْتُمْ کَذَلِکَ اسْتَوْجَبْتُمْ مِنَ اللَّهِ الزِّیَادَةَ وَ مِنْ إِخْوَانِکُمُ الْمُنَاصَحَةَ ثُمَّ تَلَا لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ.
داود بن سرحان گوید: ما خدمت امام صادق علیه السّلام بودیم که سدیر صیرفى وارد شد، امام به سدیر گفت: اى سدیر هر که مالش زیاد شود مسئولیت او نزد خداوند بزرگ مى گردد، اگر مى توانید آن مسئولیت ها را از خود دفع کنید در دفع آن بکوشید. سدیر گفت: یا ابن رسول اللَّه ما چگونه از خود دفع کنیم؟ فرمود: حوائج برادران خود را بر آورید و از اموال خود به آنها بدهید. بعد فرمود: اى سدیر با نعمت ها به خوبى رفتار کنید و از کسانى که به شما محبت کرده اند سپاسگزارى نمائید. هر که از شما سپاسگزارى کرد به او نیکى کنید و بدانید شما هر گاه چنین رفتارى داشته باشید استحقاق پیدا مى کنید که خداوند از نعمت هاى خود به شما زیاد دهد و با برادران خود به نیکى رفتار نمائید و آنها را نصیحت کنید و بعد آیه شریفه «اگر شکرگزارى کنید، [نعمت خود را] بر شما افزون خواهم کرد.» (سوره ابراهیم آیه ۷) را قرائت کردند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٧، ح ٦٠
نیکی به فرد سپاسگزار
٦٦- عَنْ مَالِکِ بْنِ أَعْیَنَ الْجُهَنِیِّ قَالَ: أَوْصَى عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع بَعْضَ وُلْدِهِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ اشْکُرِ اللَّهَ لِمَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَکَرَکَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنِّعْمَةِ إِذَا شَکَرْتَ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا کَفَرْتَ وَ الشَّاکِرُ بِشُکْرِهِ أَسْعَدُ مِنْهُ بِالنِّعْمَةِ الَّتِی وَجَبَ عَلَیْهِ الشُّکْرُ بِهَا وَ تَلَا یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ. (إبراهیم: ٧)
امام سجاد علیه السّلام به یکى از فرزندانش فرمود: اى فرزند خداوند را سپاسگزارى کن چون به شما نعمت داده است و هر که از تو سپاسگزارى کرد به او نیکى کن، زیرا اگر شکرگزار باشى نعمت از تو قطع نمى گردد؛ اما اگر کفران نعمت کردى روزى ها را از دست مى دهى، شاکر با شکرى که انجام مى دهد خوشبخت تر است تا از نعمتى که به او مى رسد و بعد این آیه شریفه را تلاوت کردند: « و نیز به یاد آورید هنگامى را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر شکرگزارى کنید، [نعمت خود را] بر شما افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسى کنید، مجازاتم شدید است». (سوره ابراهیم آیه ۷)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٩، ح ٦٦
سپاسگزاری از چه کسی
٦٩- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع): مَنْ صَنَعَ مِثْلَ مَا صُنِعَ إِلَیْهِ فَإِنَّمَا کَافَى وَ مَنْ أَضْعَفَ کَانَ شَاکِراً وَ مَنْ شَکَرَ کَانَ کَرِیماً وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ مَا صَنَعَ إِلَیْهِ إِنَّمَا یَصْنَعُ إِلَى نَفْسِهِ لَمْ یَسْتَبْطِئِ النَّاسَ فِی شُکْرِهِمْ وَ لَمْ یَسْتَزِدْهُمْ فِی مَوَدَّتِهِمْ وَ اعْلَمْ أَنَّ الطَّالِبَ إِلَیْکَ الْحَاجَةَ لَمْ یُکْرِمْ وَجْهَهُ عَنْ وَجْهِکَ فَأَکْرِمْ وَجْهَکَ عَنْ رَدِّهِ.
امام باقر علیه السّلام فرمودند: هرکه با مردم طورى رفتار کند که مردم با او رفتار مى کنند کافى است که او را اهل پاداش بدانید و اگر کسى نتوانست پاداش منعم را بدهد باید از وى سپاسگزارى کند و هرکه شکر کرد بزرگوار به حساب مى آید. هرکه بداند که کار نیک را براى خود انجام مى دهد و سودش عاید او مى گردد، از مردم انتظار شکر نخواهد داشت و محبت زیادى طلب نخواهد کرد و بدان کسى که از تو طلب احسان مى کند و آبرویش را نزد تو مى ریزد تو هم آبروى خود را از وى دریغ مدار.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٠، ح ٦٩
انتظار قدردانی دیگران را نداشتن
٦٩- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع): مَنْ صَنَعَ مِثْلَ مَا صُنِعَ إِلَیْهِ فَإِنَّمَا کَافَى وَ مَنْ أَضْعَفَ کَانَ شَاکِراً وَ مَنْ شَکَرَ کَانَ کَرِیماً وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ مَا صَنَعَ إِلَیْهِ إِنَّمَا یَصْنَعُ إِلَى نَفْسِهِ لَمْ یَسْتَبْطِئِ النَّاسَ فِی شُکْرِهِمْ وَ لَمْ یَسْتَزِدْهُمْ فِی مَوَدَّتِهِمْ وَ اعْلَمْ أَنَّ الطَّالِبَ إِلَیْکَ الْحَاجَةَ لَمْ یُکْرِمْ وَجْهَهُ عَنْ وَجْهِکَ فَأَکْرِمْ وَجْهَکَ عَنْ رَدِّهِ.
امام باقر علیه السّلام فرمودند: هرکه با مردم طورى رفتار کند که مردم با او رفتار مى کنند کافى است که او را اهل پاداش بدانید و اگر کسى نتوانست پاداش منعم را بدهد باید از وى سپاسگزارى کند و هرکه شکر کرد بزرگوار به حساب مى آید. هرکه بداند که کار نیک را براى خود انجام مى دهد و سودش عاید او مى گردد، از مردم انتظار شکر نخواهد داشت و محبت زیادى طلب نخواهد کرد و بدان کسى که از تو طلب احسان مى کند و آبرویش را نزد تو مى ریزد تو هم آبروى خود را از وى دریغ مدار.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٠، ح ٦٩
ناسپاسی
٥٤- الأمالی للشیخ الطوسی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: طُوبَى لِمَنْ لَمْ یُبَدِّلْ نِعْمَةَ اللَّهِ کُفْراً طُوبَى لِلْمُتَحَابِّینَ فِی اللَّهِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: خوشا به حال کسانى که نعمت هاى خدا را کفران نکنند و خوشا به حال آنهائى که براى خداوند با هم دوست باشند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٦، ح ٥٤
٥٥- الأمالی للشیخ الطوسی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ لِلَّهِ عَلَیْهِ حُجَّةٌ إِمَّا فِی ذَنْبٍ اقْتَرَفَهُ وَ إِمَّا فِی نِعْمَةٍ قَصَّرَ عَنْ شُکْرِهَا.
امام صادق علیه السلام: هیچ بنده اى نیست مگر آن که خدا بر او حجّت دارد: یا در گناهى که مرتکب شده و یا در نعمتى که در شکرش کوتاهى کرده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٦، ح ٥٥
یکی از مراتب کفر
٧٨- شی، تفسیر العیاشی عَنْ أَبِی عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکُفْرُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ فَمِنْهَا کُفْرُ النِّعَمِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ یَحْکِی قَوْلَ سُلَیْمَانَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ (النمل: ٤٠) الْآیَةَ وَ قَالَ اللَّهُ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ (إبراهیم: ٧) وَ قَالَ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُونِ. (البقرة ١٥٢)
امام صادق علیه السّلام فرمود: کفر در کتاب خداوند بر پنج قسم است یکى از آنها کفران نعمت است و خداوند در اینجا از قول سلیمان روایت مى کند که گفت: هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ، این فضل خداوند است که به من رسیده و او مى خواهد مرا آزمایش کند که بر این نعمت سپاس مى گویم و یا کفران مى نمایم. در آیه دیگر فرمود: اگر سپاسگزارى کردید به شما زیاد خواهم داد و در آیه اى دیگر گفت: مرا به یاد بیاورید تا من هم شما را بیاد بیاورم و از من سپاسگزارى کنید و کفران نعمت هاى مرا ننمائید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٢، ح ٧٨
از بین رفتن نعمت
٣- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ اشْکُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَکَرَکَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُکِرَتْ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا کُفِرَتْ الشُّکْرُ زِیَادَةٌ فِی النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِیَرِ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در تورات نوشته است: کسى که به تو نعمت داد سپاسش گزار و به کسى که از تو سپاسگزارى کرد نعمتش ده، زیرا با سپاسگزارى نعمتها نابود نگردد و با ناسپاسى پایدار نماند، سپاسگزارى مایه افزایش نعمت است و ایمنى از دگرگونى.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٤، ح ٣
٦٦- عَنْ مَالِکِ بْنِ أَعْیَنَ الْجُهَنِیِّ قَالَ: أَوْصَى عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع بَعْضَ وُلْدِهِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ اشْکُرِ اللَّهَ لِمَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَکَرَکَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنِّعْمَةِ إِذَا شَکَرْتَ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا کَفَرْتَ وَ الشَّاکِرُ بِشُکْرِهِ أَسْعَدُ مِنْهُ بِالنِّعْمَةِ الَّتِی وَجَبَ عَلَیْهِ الشُّکْرُ بِهَا وَ تَلَا یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ. (إبراهیم: ٧)
امام سجاد علیه السّلام به یکى از فرزندانش فرمود: اى فرزند خداوند را سپاسگزارى کن چون به شما نعمت داده است و هر که از تو سپاسگزارى کرد به او نیکى کن، زیرا اگر شکرگزار باشى نعمت از تو قطع نمى گردد؛ اما اگر کفران نعمت کردى روزى ها را از دست مى دهى، شاکر با شکرى که انجام مى دهد خوشبخت تر است تا از نعمتى که به او مى رسد و بعد این آیه شریفه را تلاوت کردند: « و نیز به یاد آورید هنگامى را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر شکرگزارى کنید، [نعمت خود را] بر شما افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسى کنید، مجازاتم شدید است». (سوره ابراهیم آیه ۷)
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٩، ح ٦٦
٧١- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَحْسِنُوا صُحْبَةَ النِّعَمِ قَبْلَ فِرَاقِهَا فَإِنَّهَا تَزُولُ وَ تَشْهَدُ عَلَى صَاحِبِهَا بِمَا عَمِلَ فِیهَا.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: با نعمت ها قبل از اینکه از شما دور گردند نیکو مصاحبت کنید، زیرا نعمت زائل مى شود و براى صاحب نعمت گواهى مى دهد که او چگونه با آن رفتار کرده است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥١، ح ٧١
٧٦- تحف العقول رُوِیَ أَنَّ جَمَّالًا حَمَلَ أَبَا جَعْفَرٍ الثَّانِیَ ع مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَى الْکُوفَةِ فَکَلَّمَهُ فِی صِلَتِهِ وَ قَدْ کَانَ ع وَصَلَهُ بِأَرْبَعِمِائَةِ دِینَارٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَا یَنْقَطِعُ الْمَزِیدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى یَنْقَطِعَ الشُّکْرُ مِنَ الْعِبَادِ.
یک شتردار امام جواد علیه السّلام را از مدینه به کوفه آورد و بعد در باره مزدش با او صحبت کرد، امام علیه السّلام به وى وعده کرده بود که چهار صد دینار به او بدهد، امام علیه السّلام به او فرمودند: مگر نمى دانى که زیادى نعمت در هنگامى قطع مى گردد که شکر از بندگان قطع گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥١، ح ٧٦
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى فِی کُلِّ نِعْمَةٍ حَقّاً فَمَنْ أَدَّاهُ زَادَهُ مِنْهَا وَ مَنْ قَصَّرَ عَنْهُ خَاطَرَ بِزَوَالِ نِعْمَتِهِ.
امام على علیه السلام فرمود: خداوند در هر نعمتى حقى دارد هرکه حق آن را اداء کند خداوند بر آن مى افزاید و هرکه کوتاهى کند نعمت از وى زائل مى گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٣
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع احْذَرُوا نِفَارَ النِّعَمِ فَمَا کُلُّ شَارِدٍ بِمَرْدُودٍ.
امام على علیه السلام فرمود: مواظب باشید که نعمت ها نَرَمند؛ زیرا هر گریخته اى باز نمى گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٤
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: مَنْ شَکَرَ اللَّهَ عَلَى مَا أُفِیدَ فَقَدِ اسْتَوْجَبَ عَلَى اللَّهِ الْمَزِیدَ وَ مَنْ أَضَاعَ الشُّکْرَ فَقَدْ خَاطَرَ بِالنِّعَمِ وَ لَمْ یَأْمَنِ التَّغَیُّرَ وَ النِّقَمَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: هرکه به آنچه رسیده شاکر باشد مستوجب زیادت خواهد شد و هرکه از سپاسگزارى دست بردارد نعمت را در مخاطره افکنده است و از تغییر ایمن نخواهد بود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٥
ناتمام ماندن نعمت
٨٥- نهج البلاغة قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْکُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّکْرِ.
امام على علیه السلام فرمود: هرگاه طلیعه نعمت ها به شما رسید دنباله آنها را با ناسپاسى از خود نرانید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٣، ح ٨٥
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَحْسِنُوا جِوَارَ نِعَمِ اللَّهِ وَ احْذَرُوا أَنْ تَنْتَقِلَ عَنْکُمْ إِلَى غَیْرِکُمْ أَمَا إِنَّهَا لَمْ تَنْتَقِلْ عَنْ أَحَدٍ قَطُّ وَ کَادَتْ أَنْ تَرْجِعَ إِلَیْهِ وَ کَانَ عَلِیٌّ ع قَالَ قَلَّ مَا أَدْبَرَ شَیْءٌ فَأَقْبَلَ.
امام صادق علیه السّلام فرمود: با نعمت هاى خداوند به نیکى رفتار کنید و بترسید که آن نعمت ها از شما به دیگران انتقال پیدا نکند و اگر نعمت از شما دور شد دیگر مراجعت نخواهد کرد، على علیه السّلام مى فرمودند آنچه از دست رفت کمتر باز مى گردد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٤
٥٨- الأمالی للشیخ الطوسی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ وَ احْذَرُوا أَنْ یَنْتَقِلَ عَنْکُمْ إِلَى غَیْرِکُمْ أَمَا إِنَّهَا لَمْ یَنْتَقِلْ عَنْ أَحَدٍ قَطُّ فَکَادَتْ أَنْ تَرْجِعَ إِلَیْهِ قَالَ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ قَلَّ مَا أَدْبَرَ شَیْءٌ فَأَقْبَلَ.
امام صادق علیه السلام: حق در کنار نعمت ها بودن را نیکو به جا آورید و مواظب باشید که از شما به دیگرى منتقل نشوند. بدانید که اگر نعمت از جوار کسى رخت بربندد کمتر پیش مى آید که دوباره به سوى او باز گردد. امیر المؤمنین علیه السّلام مى گفتند: چیزى که از دست رفت برگشتش اندک است.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٧، ح ٥٨
وبال شدن نعمت
١٨- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ فَلَمْ یَشْکُرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ نِعْمَةً.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: همانا خداى عز و جل به مردمى نعمت داد و آنها شکر نکردند تا وبال آنها شد و مردمى را بمصیبتها مبتلى کرد و صبر کردند تا بر آنها نعمت شد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٩٢، ح ١٨
کسی که از جفا بدش نیاید
٣٥- قرب الإسناد قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ لَمْ یُنْکِرِ الْجَفْوَةَ لَمْ یَشْکُرِ النِّعْمَةَ.
امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که از جفا کردن بدش نیاید در مقابل نعمت هم سپاسگزارى نکند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٢، ح ٣٥
٣٧- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنِ احْتَمَلَ الْجَفَاءَ لَمْ یَشْکُرِ النِّعْمَةَ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که جفا را تحمّل کند از خوبیها سپاسگزارى نکند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٢، ح ٣٧
٣٨- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ لَمْ تُغْضِبْهُ الْجَفْوَةُ لَمْ یَشْکُرِ النِّعْمَةَ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسى که از جفا غضبناک نشود از خوبیها سپاسگزارى نکند.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٢، ح ٣٨
نعمتهای مردم
٥٠- عیون أخبار الرضا علیه السلام بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَا ابْنَ آدَمَ لَا یَغُرَّنَّکَ ذَنْبُ النَّاسِ عَنْ نَفْسِکَ وَ لَا نِعْمَةُ النَّاسِ عَنْ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ لَا تُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ أَنْتَ تَرْجُوهَا لِنَفْسِکَ.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گناه کردنِ مردم تو را از گناهت غافل نکند و نعمتهاى مردم تو را از نعمتهایى که خداوند ارزانیت داشته است غافل نسازد و مردم را از رحمت خداوند عزّ و جلّ که تو خود بدان امید بسته اى نومید مگردان.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٤٥، ح ٥٠
فشار قبر
٦٨- عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ضَغْطَةُ الْقَبْرِ لِلْمُؤْمِنِ کَفَّارَةٌ لِمَا کَانَ مِنْهُ مِنْ تَضْیِیعِ النِّعَمِ.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: تنگى قبر و فشار آن به مؤمن کفاره تضییع نعمتهایی است که انجام می داد.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٠، ح ٦٨
نشانه ناسپاسی
٧٠- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کُفْرٌ بِالنِّعَمِ أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ أَکَلْتُ کَذَا وَ کَذَا فَضَرَّنِی.
امام صادق علیه السّلام فرمود: از کفران نعم آن است که شخصى گوید: من فلان غذا را خوردم و آن غذا به من زیان رسانید.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٨، ص ٥٠، ح ٧٠
