احادیث ذکر - بخش ٢
موضوعات بخش ٢
اهل ذکر: کلیات- ائمه (ع)- شیعیان- مومن- دوستان خدا- پرهیزکاران- اهل خیر و آخرت- خواننده صد آیه-
مواقع ذکر: در هر حال- مجالس- در میان مردم- میان غافلان- بازار- تنهایى- وضو- غذا- در جنگ- در خشم- هنگام گناه-
کلمه «ذکر» در فهرست کتابهای برگزیده بررسی شد.
کتابهای برگزیده عبارتند از: الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل.
اهل ذکر
کلیات
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): أَهْلُ الذِّکْرِ أَهْلُ اللَّهِ وَ حَامَّتُهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: اهل ذکر اهل خدا و از خاصان اویند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٠١
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): عَلَامَةُ حُبِّ اللَّهِ حُبُّ ذِکْرِهِ وَ عَلَامَةُ بُغْضِ اللَّهِ بُغْضُ ذِکْرِهِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: نشانه دوستی خدا دوست داشتن یاد اوست و نشانه تنفر (دوست نداشتن) خدا دوست نداشتن یاد اوست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٦، ح ٥٨٧٠
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): إِنَّ لِلذِّکْرِ أَهْلًا أَخَذُوهُ مِنَ الدُّنْیَا بَدَلًا فَلَمْ تَشْغَلْهُمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرٍ یَقْطَعُونَ بِهِ أَیَّامَ الْحَیَاةِ وَ یَهْتِفُونَ بِهِ فِی آذَانِ الْغَافِلِینَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: به راستى که براى ذکر و یاد خدا اهلی است که آن را به جاى دنیا برگرفتهاند و هیچ تجارت و خرید و فروشى آنان را از ذکر سرگرم نسازد، دوران زندگى خود را با آن مىگذرانند و در گوش بىخبران چون هاتفى آن را آواز دهند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٠
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع جُمِعَ الْخَیْرُ کُلُّهُ فِی ثَلَاثِ خِصَالٍ النَّظَرِ وَ السُّکُوتِ وَ الْکَلَامِ وَ کُلُّ نَظَرٍ لَیْسَ فِیهِ اعْتِبَارٌ فَهُوَ سَهْوٌ وَ کُلُّ سُکُوتٍ لَیْسَ فِیهِ فِکْرٌ فَهُوَ غَفْلَةٌ وَ کُلُّ کَلَامٍ لَیْسَ فِیهِ ذِکْرٌ فَهُوَ لَغْوٌ طُوبَى لِمَنْ کَانَ نَظَرُهُ عِبْرَةً وَ سُکُوتُهُ فکر [فِکْرَةً] وَ کَلَامُهُ ذکر [ذِکْراً] وَ بَکَى عَلَى خَطِیئَتِهِ وَ أَمِنَ النَّاسُ شَرَّهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: همه خوبیها در سه چیز جمع شده است: نگاه و خاموشى و سخن؛ هر نگاهى که از سر عبرت و پند نباشد بیجا و نارواست و در هر خاموشى که اندیشه نباشد غفلت است و فراموشى و هر سخنى که در آن ذکر و یاد خدا نباشد یاوه و گزافه گویى است. خوشا به حال کسى که نگاهش عبرت و خاموشى او تفکّر و اندیشه و سخنش با یاد خدا (همراه) باشد و به خاطر گناهان و کارهاى ناروا و نکوهیدهاى که کرده است بگرید و بندگان خدا از شرّش در امان باشند.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ١٧٧
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ قَالَ: زَامَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ فَقَالَ لِیَ اقْرَأْ قَالَ فَافْتَتَحْتُ سُورَةً مِنَ الْقُرْآنِ فَقَرَأْتُهَا فَرَقَّ وَ بَکَى ثُمَّ قَالَ
یَا أَبَا أُسَامَةَ ارْعَوْا قُلُوبَکُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ احْذَرُوا النَّکْتَ
فَإِنَّهُ یَأْتِی عَلَى الْقَلْبِ تَارَاتٌ أَوْ سَاعَاتٌ الشَّکُّ مِنْ صَبَّاحٍ لَیْسَ فِیهِ إِیمَانٌ وَ لَا کُفْرٌ شِبْهَ الْخِرْقَةِ الْبَالِیَةِ أَوِ الْعَظْمِ النَّخِرِ
یَا أَبَا أُسَامَةَ أَ لَیْسَ رُبَّمَا تَفَقَّدْتَ قَلْبَکَ فَلَا تَذْکُرُ بِهِ خَیْراً وَ لَا شَرّاً وَ لَا تَدْرِی أَیْنَ هُوَ
قَالَ قُلْتُ لَهُ بَلَى إِنَّهُ لَیُصِیبُنِی وَ أَرَاهُ یُصِیبُ النَّاسَ
قَالَ أَجَلْ لَیْسَ یَعْرَى مِنْهُ أَحَدٌ
قَالَ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ احْذَرُوا النَّکْتَ
فَإِنَّهُ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ إِیمَاناً وَ إِذَا أَرَادَ بِهِ غَیْرَ ذَلِکَ نَکَتَ غَیْرَ ذَلِکَ
قَالَ قُلْتُ مَا غَیْرُ ذَلِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ [مَا هُوَ] قَالَ إِذَا أَرَادَ کُفْراً نَکَتَ کُفْراً.
ابو اسامه مى‌گوید: من با امام صادق علیه السّلام همراه بودم. امام علیه السّلام به من فرمود: قرآن بخوان و من تلاوت سورهاى از قرآن را آغازیدم. امام علیه السّلام دلش سوخت و گریست و فرمود:
اى ابا اسامه! دلهاى خود را با یاد خداوند عزّ و جلّ نگهدارى کنید و از دستبرد شیطان برکنار باشید،
زیرا از بامداد، لحظهها و ساعتهاى شک و تردید بر دل گذر مى‌کند و در آن حال نه ایمان در دل است نه کفر، چونان پارچه کهنه یا استخوان پوسیدهاى.
اى ابا اسامه! آیا چنین نیست که چه بسا دلت را وارسى کنى و خیر و شرّى در آن نیابى و اصلا نمىدانى که دلت کجاست؟
ابو اسامه مى‌گوید: عرض کردم: آرى، من به این حالت گرفتار مىشوم و مردم را هم مىبینم که به این وضع دچار مىشوند.
امام علیه السّلام فرمود: آرى، این حالتى است که هیچ کس از آن بدور نیست،
و فرمود: هر گاه چنین شدى خداوند عزّ و جلّ را یاد کنید و از نقطههاى شیطانى دورى گزینید،
زیرا هر گاه خداوند خیر بندهاش را اراده کند نقطه ایمانى به دلش اندازد و اگر جز آن اراده کند جز این نقطه به دلش افکند.
ابو اسامه مى‌گوید: عرض کردم: قربانت گردم آن نقطه دیگر چیست؟ فرمود: اگر کفر او را خواهد به دل او کفر افکند.
الکافی، جلد ٨ (روضة الکافی)، حدیث ١٨٨
عَنِ الْبَاقِرِ ع: ثَلَاثَةٌ سَالِمٌ وَ غَانِمٌ وَ شَاجِبٌ فَالسَّالِمُ الصَّامِتُ وَ الْغَانِمُ الذَّاکِرُ لِلَّهِ وَ الشَّاجِبُ الَّذِی [یَلْفِظُ وَ] یَقَعُ فِی النَّاسِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: مردم سه دسته اند: سالم و غانم و شاجب؛ سالم یعنى مردمى ساکت، غانم کسى است که ذکر خدا گوید و شاجب کسى است که با سخن چینى بین مردم اختلاف مى اندازد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩١، ح ٥٨٨٨
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ قَالَ مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللَّهِ رُؤْیَتُهُ وَ زَادَکُمْ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ ذَکَّرَکُمْ بِالْآخِرَةِ عَمَلُهُ.
از رسول خدا (ص) سوال شد کدام همنشین بهتر است؟ فرمودند: کسی که دیدار او خدا را بیاد شما آرد و کلامش دانش شما را بیفزاید و رفتارش شما را به آخرت راغب سازد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٣٩٥، ح ٦١٧٣
عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ أَکْرَمُ الْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ قَالَ أَکْثَرُهُمْ ذِکْراً لِلَّهِ وَ أَعْمَلُهُمْ بِطَاعَتِهِ.
بعضی از یاران امام صادق (علیه السلام) از ایشان پرسیدند: برای خدا برترین خلق کیست؟ فرمودند: بیشترینشان در یاد خدا و عاملترینشان در طاعت خدا.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩١، ح ٥٨٨٩
عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: یَا رَبِّ وَدِدْتُ أَنِّی أَعْلَمُ مَنْ تُحِبُّ مِنْ عِبَادِکَ فَأُحِبَّهُ فَقَالَ إِذَا رَأَیْتَ عَبْدِی یُکْثِرُ ذِکْرِی فَأَنَا أَذِنْتُ لَهُ فِی ذَلِکَ وَ أَنَا أُحِبُّهُ وَ إِذَا رَأَیْتَ عَبْدِی لَا یَذْکُرُنِی فَأَنَا حَجَبْتُهُ وَ أَنَا أُبْغِضُهُ.
رسول خدا (ص) فرمود: خدایا! خوش دارم بدانم کدام بنده ات را دوست دارى تا من نیز دوستش بدارم؟ خداوند فرمود: هرگاه دیدى بنده ام بسیار به یاد من است، [بدان که] من این توفیق را بدو داده ام و دوستش دارم؛ و هرگاه دیدى بنده ام به یاد من نیست، من او را از این کار محروم کرده ام و دشمنش داشته ام.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٣، ح ٥٨٩٦
قَالَ عَلِیُّ بْنِ الْحُسَیْن (علیه السلام): إِلَهِی لَوْ لَا الْوَاجِبُ مِنْ قَبُولِ أَمْرِکَ لَنَزَّهْتُکَ مِنْ ذِکْرِی إِیَّاکَ عَلَى أَنَّ ذِکْرِی لَکَ بِقَدَرِی لَا بِقَدَرِکَ، وَ مَا عَسَى أَنْ یَبْلُغَ مِقْدَارِی حَتَّى أُجْعَلَ مَحَلًّا لِتَقْدِیسِکَ، وَ مِنْ أَعْظَمِ النِّعَمِ عَلَیْنَا جَرْیَانُ ذِکْرِکَ عَلَى أَلْسِنَتِنَا، وَ إِذْنُکَ لَنَا بِدُعَائِکَ وَ تَنْزِیهِکَ وَ تَسْبِیحِکَ، إِلَهِی فَأَلْهِمْنَا ذِکْرَکَ فِی الْخَلَاءِ وَ الْمَلَاءِ وَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ، وَ الْإِعْلَانِ وَ الْإِسْرَارِ، وَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ، وَ آنِسْنَا بِالذِّکْرِ الْخَفِیِّ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِالْعَمَلِ الزَّکِیِّ وَ السَّعْیِ الْمَرْضِیِّ، وَ جَازِنَا بِالْمِیزَانِ الْوَفِیِّ، إِلَهِی بِکَ هَامَتِ الْقُلُوبُ الْوَالِهَةُ، وَ عَلَى مَعْرِفَتِکَ جُمِعَتِ الْعُقُولُ الْمُتَبَایِنَةُ، فَلَا تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ إِلَّا بِذِکْرَاکَ، وَ لَا تَسْکُنُ النُّفُوسُ إِلَّا عِنْدَ رُؤْیَاکَ، أَنْتَ الْمُسَبِّحُ فِی کُلِّ مَکَانٍ، وَ الْمَعْبُودُ فِی کُلِّ زَمَانٍ، وَ الْمَوْجُودُ فِی کُلِّ أَوَانٍ، وَ الْمَدْعُوُّ بِکُلِّ لِسَانٍ، وَ الْمُعَظَّمُ فِی کُلِّ جَنَانٍ، وَ أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِّ لَذَّةٍ بِغَیْرِ ذِکْرِکَ، وَ مِنْ کُلِّ رَاحَةٍ بِغَیْرِ أُنْسِکَ، وَ مِنْ کُلِّ سُرُورٍ بِغَیْرِ قُرْبِکَ، وَ مِنْ کُلِّ شُغُلٍ بِغَیْرِ طَاعَتِکَ، إِلَهِی أَنْتَ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا، وَ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ: فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ، فَأَمَرْتَنَا بِذِکْرِکَ وَ وَعَدْتَنَا عَلَیْهِ أَنْ تُذَکِّرَنَا تَشْرِیفاً لَنَا وَ تَفْخِیماً وَ إِعْظَاماً، وَ هَا نَحْنُ ذَاکِرُوکَ کَمَا أَمَرْتَنَا فَأَنْجِزْ لَنَا مَا وَعَدْتَنَا، یَا ذَاکِرَ الذَّاکِرِینَ وَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
امام سجاد (علیه السلام) در مناجات الذاکرین فرمودند: خدایا اگر پذیرش فرمانت بر من واجب نبود هر آینه پاک نگاه میداشتمت از اینکه ذکر تو گویم، چه ذکر من تو را به اندازه کاستى من است نه برازنده کمال تو، شأن و اندازه من چقدر میتواند بالا رود تا ظرف تقدیس تو قرار گیرم؟ از بزرگ ترین نعمتها بر ما جارى شدن ذکر تو بر زبان ماست و اجازه ات به ماست که تو را بخوانیم و تنزیه و تسبیح گوییم، خدایا پس ذکرت را به ما الهام کن در نهان و آشکار و شب و روز و پیدا و پنهان و در خوشى و ناخوشى و ما را به ذکر پنهان مأنوس فرما و به عمل پاکیزه و کوشش پسندیده بکار گیر و به میزان کامل پاداشمان ده، خدایا دلهاى عاشق شیفته تواند و خردهاى جداى از هم بر معرفتت گرد آمده اند، بدین خاطر دلها آرام نگیرند جز به یاد تو و جانها جز به هنگام مشاهده ات راحتى نیابند، تو تنزیه شده اى، در هرجا و پرستیده گشته اى در هرگاه و در همواره روزگار بوده اى و به هر زبان خوانده شده اى و در هر دلى بزرگداشت شده اى از هر لذّتى به جز ذکر تو و از هر آسایشی جز همدمى با تو و از هر شادمانى به غیر قرب تو و از هر شغلى جز طاعت تو پوزش مى جویم، تو گفتی و گفتارت حق است که: اى کسانى که ایمان آورده اید خدا را بسیار یاد کنید و در بامداد و شامگاه او را تسبیح گویید و تو گفتى و گفتارت حق است: مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم ما را به یاد کردنت فرمان دادى و وعده فرمودى که تو نیز از روى شرافت و عزّت و کرامت بخشیدن به ما، ما را یاد کنى، اکنون برابر با فرمانت تو را یاد می کنیم، پس تو نیز به وعده ات وفا کن، اى یادآور یادکنندگان و اى مهربان ترین مهربانان.
زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ص ٤١٥
ائمه (ع)
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (النحل: ٤٥) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الذِّکْرُ أَنَا وَ الْأَئِمَّةُ أَهْلُ الذِّکْرِ وَ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ (الزخرف: ٤٣) قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع نَحْنُ قَوْمُهُ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.
امام باقر علیه السلام راجع بقول خداى عز و جل (٤٣ سوره ١٦) «اگر خودتان نمیدانید از اهل ذکر بپرسید» از قول پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله میفرماید: مقصود از ذکر من هستم و امامان اهل ذکر باشند و راجع بقول خداى عز و جل (٤٤ سوره ٤٣) «همانا قرآن براى تو و قوم تو ذکر است و بزودى از آن بازخواست میشوید» خود امام فرمود: مائیم قوم او و مائیم بازخواستشدگان [سؤالشوندگان].
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١٠، ح ١
عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ قَالَ الذِّکْرُ مُحَمَّدٌ ص وَ نَحْنُ أَهْلُهُ الْمَسْئُولُونَ قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ- وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ قَالَ إِیَّانَا عَنَى وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.
ابن کثیر گوید: از امام صادق علیه السلام آیه «اگر خودتان نمیدانید، از اهل ذکر بپرسید» را پرسیدم، فرمود: مقصود از ذکر محمد صلّى اللَّه علیه و آله است و ما هستیم اهل او که پرسیده میشویم، به حضرت عرض کردم: خداى تعالى فرماید: «قرآن ذکر است براى تو و قومت و بزودى از آن پرسیده میشوید» فرمود: تنها ما را قصد کرده، مائیم اهل ذکر و مائیم پرسششوندگان.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١٠، ح ٢
عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ فَقَالَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ قُلْتُ فَأَنْتُمُ الْمَسْئُولُونَ وَ نَحْنُ السَّائِلُونَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ حَقّاً عَلَیْنَا أَنْ نَسْأَلَکُمْ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ حَقّاً عَلَیْکُمْ أَنْ تُجِیبُونَا قَالَ لَا ذَاکَ إِلَیْنَا إِنْ شِئْنَا فَعَلْنَا وَ إِنْ شِئْنَا لَمْ نَفْعَلْ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى- هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (ص: ٣٨)
وشاء گوید به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: قربانت گردم «اگر نمیدانید از اهل ذکر بپرسید» یعنى چه؟ فرمود: مائیم اهل ذکر و مائیم پرسششوندگان عرض کردم: شما پرسششونده و ما پرسشکنندهایم؟ فرمود: آرى: عرض کردم، بر ماست که از شما بپرسیم؟ فرمود: آرى عرض کردم: بر شماست که بما پاسخ دهید؟ فرمود: نه، اختیار با ماست، اگر خواستیم پاسخ دهیم و اگر نخواستیم پاسخ ندهیم، مگر نمیشنوى قول خداى تبارک و تعالى را (٣٩- سوره ٣٨) اینست بخشش بیحساب ما خواهى ببخش یا نگهدار [این بخشش ما است خواهى ببخش یا نگهدار حسابى بر تو نیست].
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١٠، ح ٣
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ فَرَسُولُ اللَّهِ ص الذِّکْرُ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ ع الْمَسْئُولُونَ وَ هُمْ أَهْلُ الذِّکْرِ.
امام صادق (علیه السلام) درباره آیه (٤٤ سوره زخرف) فرمودند: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله ذکر است و اهل بیتش علیهم السلام پرسششوندگان و اهل ذکر باشند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١١، ح ٤
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى- وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ قَالَ الذِّکْرُ الْقُرْآنُ وَ نَحْنُ قَوْمُهُ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.
امام صادق (علیه السلام) درباره آیه (٤٤ سوره زخرف) فرمودند: همانا مراد بذکر قرآنست و ما هستیم قوم او و ما هستیم پرسششوندگان.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١١، ح ٥
عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ ع وَ دَخَلَ عَلَیْهِ الْوَرْدُ أَخُو الْکُمَیْتِ فَقَالَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ اخْتَرْتُ لَکَ سَبْعِینَ مَسْأَلَةً مَا تَحْضُرُنِی مِنْهَا مَسْأَلَةٌ وَاحِدَةٌ قَالَ وَ لَا وَاحِدَةٌ یَا وَرْدُ قَالَ بَلَى قَدْ حَضَرَنِی مِنْهَا وَاحِدَةٌ قَالَ وَ مَا هِیَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى- فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ مَنْ هُمْ قَالَ نَحْنُ قَالَ قُلْتُ عَلَیْنَا أَنْ نَسْأَلَکُمْ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ عَلَیْکُمْ أَنْ تُجِیبُونَا قَالَ ذَاکَ إِلَیْنَا.
ابو بکر حضرمى گوید: خدمت امام باقر علیه السلام شرفیاب بودم که ورد برادر کمیت (که از شعراء معروف عرب و مداح اهل بیت است) وارد شد و عرض کرد: خدا مرا قربانت کند، هفتاد سؤال حاضر کرده بودم که از شما بپرسم و اکنون یکى از آنها را هم بخاطر ندارم. (در اینجا این شعر با تصحیف مناسب است) گفته بودم چو بیایم غم دل با تو بگویم- چه بگویم که غم از دل برود چون برت آیم - حضرت فرمود: اى ورد یکى را هم بخاطر ندارى؟! عرض کرد: چرا یکى از آنها بخاطرم آمد فرمود: آن چیست؟ عرض کرد، قول خداى تبارک و تعالى «اگر نمیدانید از اهل ذکر بپرسید» ایشان کیانند؟ فرمود: ما هستیم عرض کرد: بر ماست که از شما بپرسیم؟ فرمود: آرى، عرض کردم: بر شماست که بما جواب گوئید؟ فرمود: اختیار با ماست.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١١، ح ٦
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ مَنْ عِنْدَنَا یَزْعُمُونَ أَنَّ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ أَنَّهُمُ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَى قَالَ إِذاً یَدْعُونَکُمْ إِلَى دِینِهِمْ قَالَ قَالَ بِیَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.
محمد بن مسلم به امام باقر علیه السلام: عرض کرد: همشهریان ما گمان کنند، قول خداى عز و جل «اگر نمیدانید از اهل ذکر بپرسید» اهل ذکر یهود و نصارى هستند، فرمود: بنا بر این آنها شما را بدین خود دعوت کنند! سپس با دست بسینهاش اشاره کرد و فرمود: ما هستیم اهل ذکر و ما هستیم سؤالشوندگان.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١١، ح ٧
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنَ الْفَرْضِ مَا لَیْسَ عَلَى شِیعَتِهِمْ وَ عَلَى شِیعَتِنَا مَا لَیْسَ عَلَیْنَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَسْأَلُونَا قَالَ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ فَأَمَرَهُمْ أَنْ یَسْأَلُونَا وَ لَیْسَ عَلَیْنَا الْجَوَابُ إِنْ شِئْنَا أَجَبْنَا وَ إِنْ شِئْنَا أَمْسَکْنَا.
حضرت امام رضا از على بن الحسین علیهما السلام نقل میفرماید: بر امامان چیزى واجبست که بر شیعیانشان واجب نیست (مانند لباس خشن پوشیدن و غذاى درشت خوردن- مجلسى (ره)-) و بر شیعیان ماست چیزى که بر ما نیست، (و آن امور دین خود را از ما پرسیدن است) خداى عز و جل ایشان را امر فرموده که از ما بپرسند زیرا فرموده است «اگر نمیدانید از اهل ذکر بپرسید» بایشان فرمان داده که از ما بپرسند ولى پاسخ بر ما لازم نیست، اگر بخواهیم پاسخ دهیم و اگر بخواهیم باز ایستیم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١٢، ح ٨
عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَى الرِّضَا ع کِتَاباً فَکَانَ فِی بَعْضِ مَا کَتَبْتُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (التوبة: ١٢٣) فَقَدْ فُرِضَتْ عَلَیْهِمُ الْمَسْأَلَةُ وَ لَمْ یُفْرَضْ عَلَیْکُمُ الْجَوَابُ قَالَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى- فَإِنْ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَکَ فَاعْلَمْ أَنَّما یَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ (القصص: ٥٠)
محمد بن ابى نصر گوید: به امام رضا علیه السلام نامهاى نوشتم: که قسمتى از آن این بود خداى عز و جل فرماید: «اگر نمیدانید از اهل ذکر بپرسید» و نیز فرموده است (١٢٢ سوره ٩) «مؤمنین همگى نتوانند سفر کنند، پس چرا از هر گروه ایشان، دستهاى سفر نکنند تا در امر دین دانش آموزند و چون بازگشتند، قومخویش را بیم دهند: شاید آنها بترسند» بنا بر این بر مردم پرسش واجب گشته و بر شما پاسخ واجب نیست، امام علیه السلام مرقوم فرمود: خداى تبارک و تعالى فرماید: (٥٠ سوره ٢٨) «اگر از تو نپذیرفتند، بدان که فقط از هوسهاى خود پیروى میکنند، گمراهتر از کسى که پیروى هوس خود کند کیست؟»
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٢١٢، ح ٩
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ قَالَ الْکِتَابُ الذِّکْرُ وَ أَهْلُهُ آلُ مُحَمَّد.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: قرآن، ذکر است و اهل ذِکر، خاندان محمّد علیهم السلام هستند.
وسائل الشیعة، ج ٢٧، ص ٦٦، ح ٣٣٢١٥
شیعیان
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَا الرَّاعِی رَاعِی الْأَنَامِ أَ فَتَرَى الرَّاعِیَ لَا یَعْرِفُ غَنَمَهُ (فَقِیلَ لَهُ) مَنْ غَنَمُکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ؟ فَقَالَ صُفْرُ الْوُجُوهِ ذُبُلُ الشِّفَاهِ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: من چوپانم، چوپان انسانها. آیا چوپانی را می شناسید که گوسفندانش را نشناسد؟ (پس به او گفته شد:) ای امیر المؤمنین گوسفندان تو کیستند؟ فرمود: کسانی که چهره شان زرد و لبهایشان به خاطر بسیاری ذکر خدا خشکیده است.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٥٧، ح ٨٩٩٧
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: شِیعَتُنَا الَّذِینَ إِذَا خَلَوْا ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیراً.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما آنهائى هستند که هر گاه تنها باشند ذکر خدا بسیار کنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٩، ح ٢
مومن
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ دِعَامَةُ الْإِیمَانِ وَ عِصْمَةٌ مِنَ الشَّیْطَانِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا نشانه ایمان و مانع از شیطان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢٠
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ رَأْسُ مَالِ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ رِبْحُهُ السَّلَامَةُ مِنَ الشَّیْطَانِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا سرمایه هر انسان با ایمان است و سود و بهره آن نیز سلامتى از شیطان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢١
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع ... وَ کَأَنَّ الْمُؤْمِنِینَ هُمُ الْفُقَهَاءُ أَهْلُ فِکْرَةٍ وَ عِبْرَةٍ لَمْ یُصِمَّهُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ مَا سَمِعُوا بِآذَانِهِمْ وَ لَمْ یُعْمِهِمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ مَا رَأَوْا مِنَ الزِّینَة.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: گویى مؤمنان، همان فرزانگان دین فهم و اهل اندیشیدن و پند گرفتن هستند. شنیده هاى دنیوى، گوش آنها را از یاد خدا کر نمى کند و زرق و برق دنیا، چشم آنان را از یاد خدا کور نمى گرداند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ١٣٣، ح ١٦
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ سَجِیَّةُ کُلِّ مُحْسِنٍ وَ شِیمَةُ کُلِّ مُؤْمِنٍ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا خوى هر نیکوکار و خصلت هر مؤمنى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٧
دوستان خدا
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَأَکْثَرُ النَّاسِ لَهُ ذِکْراً وَ أَدْوَمُهُمْ لَهُ شُکْراً وَ أَعْظَمُهُمْ عَلَى بَلَائِهِ صَبْراً.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: دوستان خدا بیش از همه مردم به یاد او هستند و در شکرگزارى از او مداومت بیشترى نشان مى دهند و بر بلاى او شکیباترند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٠٩
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): إِذَا رَأَیْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یُؤْنِسُکَ بِذِکْرِهِ فَقَدْ أَحَبَّکَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: هر گاه دیدى خداى سبحان تو را با ذکر خود مانوس کرده بدانکه تو را دوست دارد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مُدَاوَمَةُ الذِّکْرِ خُلْصَانُ الْأَوْلِیَاءِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر پیوسته خدا، دوست مخلص و بىریاى اولیاء خداست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٦٠
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): خیر الأصحاب صاحب إذا ذکرت اللَّه أعانک و إذا نسیت ذکّرک.
رسول خدا (ص) فرمودند: بهترین یاران کسى است که وقتى خدا را یاد کردى ترا کمک کند وقتى یاد خدا را فراموشى کردى او را بیاد تو آورد.
نهج الفصاحة، ص ٤٦٦، ح ١٤٧٩
پرهیزکاران
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ شِیمَةُ الْمُتَّقِینَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا، خوى پرهیزکاران است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٥
اهل خیر و آخرت
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَیْلَةَ الْمِعْرَاج: یَا أَحْمَدُ إِنَّ أَهْلَ الْخَیْرِ وَ أَهْلَ الْآخِرَة ... وَ قُلُوبُهُمْ ذَاکِرَةٌ إِذَا کُتِبَ النَّاسُ مِنَ الْغَافِلِینَ کُتِبُوا مِنَ الذَّاکِرِینَ ... لَا یَشْغَلُهُمْ عَنِ اللَّهِ شَیْءٌ طَرْفَةَ عَیْنٍ ... النَّاسُ عِنْدَهُمْ مَوْتَى وَ اللَّهُ عِنْدَهُمْ حَیٌّ قَیُّومٌ کَرِیمٌ ... لَا أَرَى فِی قَلْبِهِمْ شُغُلًا لِمَخْلُوق.
خداوند در شب معراج به رسول خدا (ص) فرمود: ای احمد! همانا اهل خیر و اهل آخرت کسانی هستند که ... آن گاه که مردم از غافلان به شمار آیند، آنان از ذاکران قلمداد شوند... هیچ چیز حتى به اندازه چشم به هم زدنى آنان را از یاد خدا باز نمى دارد... در نظر آنان، مردم مردگانى بیش نیستند و خداوند در نظرشان زنده و قیّوم و بخشنده است... در آنان دل مشغولى به هیچ مخلوقى را نمى بینم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٤، ص ٢٤، ح ٦
خواننده صد آیه
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الصَّوَاعِقَ لَا تُصِیبُ ذَاکِراً قَالَ قُلْتُ وَ مَا الذَّاکِرُ قَالَ مَنْ قَرَأَ مِائَةَ آیَةٍ.
برید بن معاویه عجلى گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: صاعقهها به کسى که ذکر خدا گوید و ذاکر است اصابت نکنند، گوید: من عرض کردم: ذاکر کیست؟ فرمود: آنکه صد آیه بخواند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٠، ح ٢
مواقع ذکر
در هر حال
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى أَکْثِرْ ذِکْرِی بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ کُنْ عِنْدَ ذِکْرِی خَاشِعاً وَ عِنْدَ بَلَائِی صَابِراً وَ اطْمَئِنَّ عِنْدَ ذِکْرِی وَ اعْبُدْنِی وَ لَا تُشْرِکْ بِی شَیْئاً إِلَیَّ الْمَصِیرُ یَا مُوسَى اجْعَلْنِی ذُخْرَکَ وَ ضَعْ عِنْدِی کَنْزَکَ مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداى عز و جل بموسى فرمود: در شب و روز مرا بسیار یاد کن و هنگام ذکر من خاشع باش و بهنگام بلایم شکیبا باش و پیش ذکر من آسوده باش (چون با ذکر من دل آسوده شود) و مرا بپرست و چیزى را شریک من قرار مده، بازگشت بسوى من است، اى موسى مرا (براى روز درماندگى) ذخیره خود ساز و گنج کردارهاى شایسته و پاینده خود را بمن بسپار.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٧، ح ٩
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى اجْعَلْ لِسَانَکَ مِنْ وَرَاءِ قَلْبِکَ تَسْلَمْ وَ أَکْثِرْ ذِکْرِی بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَا تَتَّبِعِ الْخَطِیئَةَ فِی مَعْدِنِهَا فَتَنْدَمَ فَإِنَّ الْخَطِیئَةَ مَوْعِدُ أَهْلِ النَّارِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداى عز و جل بموسى فرمود: زبانت را دنبال دلت قرار ده تا سالم بمانى و در شب و روز مرا بسیار یاد کن و گناه را از کان و معدنش دنبال مکن که پشیمان شوى، زیرا خطا کارى و گناه وعدهگاه اهل دوزخ است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٨، ح ١٠
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِذِکْرِ اللَّهِ وَ أَنْتَ تَبُولُ فَإِنَّ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَسَنٌ عَلَى کُلِّ حَالٍ فَلَا تَسْأَمْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: ذکر خدا در هنگامى که بول کنى عیب ندارد زیرا ذکر خدا در هر حالى نیکو است، پس از ذکر خدا خسته مشو.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٧، ح ٦
عَنْ أَبِی أُسَامَةَ قَالَ: زَامَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ فَقَالَ لِی اقْرَأْ فَافْتَتَحْتُ سُورَةً مِنَ الْقُرْآنِ- فَقَرَأْتُهَا فَرَقَّ وَ بَکَى ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا أُسَامَةَ- ارْعَوْا قُلُوبَکُمْ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ احْذَرُوا النَّکْتَ فَإِنَّهُ یَأْتِی عَلَى الْقَلْبِ تَارَاتٌ أَوْ سَاعَاتٌ الشَّکُّ مِنْ صَبَّاحٍ لَیْسَ فِیهِ إِیمَانٌ وَ لَا کُفْرٌ شِبْهَ الْخِرْقَةِ الْبَالِیَةِ أَوِ الْعَظْمِ النَّخِرِ یَا أَبَا أُسَامَةَ أَ لَسْتَ رُبَّمَا تَفَقَّدْتَ قَلْبَکَ فَلَا تَذْکُرُ بِهِ خَیْراً وَ لَا شَرّاً وَ لَا تَدْرِی أَیْنَ هُوَ قَالَ قُلْتُ: بَلَى إِنَّهُ لَیُصِیبُنِی وَ أَرَاهُ یُصِیبُ النَّاسَ قَالَ أَجَلْ لَیْسَ یَعْرَى مِنْهُ أَحَدٌ قَالَ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ احْذَرُوا النَّکْتَ فَإِنَّهُ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ إِیمَاناً وَ إِذَا أَرَادَ بِهِ غَیْرَ ذَلِکَ نَکَتَ غَیْرَ ذَلِکَ الْحَدِیثَ.
ابواسامة گوید: من هم کجاوه امام صادق (علیه السلام) بودم حضرت به من فرمود (قرآن) بخوان، من سوره اى را آغاز کردم و آن را خواندم دیدم حال رقت به حضرت دست داد و گریست سپس فرمود: اى ابا اسامة دلهاى خود را به یاد خداى عزوجل و ذکر او نگهدارید و از نقطه هاى (تاریک و وسوسه هائى که شیطان در) دل (مى اندازد) بپرهیزید، زیرا اتفاقات یا ساعتهاى شک و تردید از بامداد بر دل مى گذرد که (در وضعى مبهم قرار گیرد) در آن حال نه ایمان در دل است و نه کفر همانند پارچه کهنه و یا استخوان پوسیده اى، اى ابا اسامة آیا اینطور نیست که بسا دلت را وارسى مى کنى و خیر و شرى در آن نمى بینى و نمى دانى که دلت کجاست؟ گوید: عرض کردم: آرى من به این وضع دچار مى شوم و مردم را هم مى بینم که به این وضع دچار مى شوند، فرمود: آرى این وضعى است که هیچکس از آن برکنار نیست. فرمود: هرگاه این جریان پیش آمد خداى عزوجل را یاد کنید و از نقطه ها (ی وسوسه شیطانى) بپرهیزید زیرا هر گاه خداوند خیر و خوبى بنده اى را بخواهد نقطه ایمان بدلش اندازد و هر گاه غیر از این خواهد چیزى بدلش افتد.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٦٦، ح ٩٠٢٣
قَالَ النَّبِیُّ ص مَا مِنْ عَبْدٍ سَلَکَ وَادِیاً فَیَبْسُطُ کَفَّیْهِ فَیَذْکُرُ اللَّهَ وَ یَدْعُو إِلَّا مَلَأَ اللَّهُ ذَلِکَ الْوَادِیَ حَسَنَاتٍ فَلَیَعْظُمُ ذَلِکَ الْوَادِی أَوْ لَیَصْغُرُ.
رسول خدا (ص) فرمودند: هیچ بنده اى نیست که به دره اى برود دستهایش را باز کرده خدا را تمجید نماید و دعا کند مگر این که خداوند آن دره را پر از حسنات مى نماید. این دره خواه کوچک باشد یا بزرگ.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٦٧، ح ٩٠٢٤
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ع عَنْ وَالِدِهِ: فِیمَا أَوْصَى إِلَیْهِ عِنْدَ وَفَاتِهِ وَ کُنْ لِلَّهِ ذَاکِراً عَلَى کُلِّ حَالٍ.
امام علی (علیه السلام) در وصیتش به امام حسن (علیه السلام) هنگام وفاتشان فرمودند: ذاکر خدا باش در هر حال.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٣، ح ٥٨٦٢
عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ سَیِّدُ الْأَعْمَالِ ثَلَاثُ خِصَالٍ إِنْصَافُکَ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُوَاسَاةُ الْأَخِ فِی اللَّهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عَلَى کُلِّ حَالٍ.
سفارش رسول خدا صلی الله علیه و آله به أمیر المؤمنین علیه السّلام: اى على! سرآمد اعمال سه خصلت است: از جانب خود درباره دیگران انصاف دادن، مال را با برادران ایمانى در میان نهادن و همیشه و در همه حال به یاد خدا بودن.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٥، ح ٥٨٦٥
الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ، فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ ع: اذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ مَکَانٍ فَإِنَّهُ مَعَکُمْ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد کنید خدای عزوجل را در هر جایی که همانا او با شماست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٥، ح ٥٨٦٦
عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّ مُوسَى لَمَّا نَاجَى رَبَّهُ قَالَ یَا رَبِّ أَ بَعِیدٌ أَنْتَ مِنِّی فَأُنَادِیَکَ أَمْ قَرِیبٌ فَأُنَاجِیَکَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی فَقَالَ مُوسَى یَا رَبِّ إِنِّی أَکُونُ فِی حَالٍ أُجِلُّکَ أَنْ أَذْکُرَکَ فِیهَا قَالَ یَا مُوسَى اذْکُرْنِی عَلَى کُلِّ حَالٍ.
رسول خدا (ص) فرمودند: موسی (ع) در مناجات با پروردگارش گفت ای خدا آیا تو از من دوری تا صدایت بزنم یا نزدیکی تا با تو مناجات کنم پس خدا به او وحی کرد من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند پس موسی گفت پروردگارا! من در حالى هستم که شأن تو را بالاتر از آن مى دانم که یادت کنم. خداوند فرمود: اى موسى! مرا در همه حال یاد کن.
وسائل الشیعة، ج ١، ص ٣١١، ح ٨٢٠
قَالَ الصَّادِقُ ع: أَفْضَلُ الْوَصَایَا وَ أَلْزَمُهَا أَنْ لَا تَنْسَى رَبَّکَ وَ أَنْ تَذْکُرَهُ دَائِماً وَ لَا تَعْصِیَهُ وَ تَعْبُدَهُ قَاعِداً وَ قَائِما
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: بهترین و لازم ترین سفارشها این است که پروردگارت را فراموش نکنى و پیوسته به یادش باشى و نا فرمانى اش نکنى و نشسته و ایستاده عبادتش کنى
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٥، ص ٢٠٠، ح ٢٧
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): اذْکُرِ اللَّهَ عِنْدَ هَمِّکَ إِذَا هَمَمْتَ وَ عِنْدَ لِسَانِکَ إِذَا حَکَمْتَ وَ عِنْدَ یَدِکَ إِذَا قَسَمْتَ.
رسول خدا (ص) فرمودند: هرگاه اراده کارى کردى خدا را به اراده خود یاد آورى کن، هرگاه خواستى حکمى دهى خدا را به یاد زبان خود بیاور و هرگاه خواستى چیزى را تقسیم کنى خدا را به دست خود یاد آورى کن.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٤، ص ١٧١
عَنِ الْبَاقِرِ ع قَالَ فِی التَّوْرَاةِ مَکْتُوبٌ فِیمَا نَاجَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مُوسَى ع یَا مُوسَى خَفْنِی فِی سِرِّ أَمْرِکَ أَحْفَظْکَ مِنْ وَرَاءِ عَوْرَتِکَ وَ اذْکُرْنِی فِی خَلَوَاتِکَ وَ عِنْدَ سُرُورِ لَذَّاتِکَ أَذْکُرْکَ عِنْدَ غَفَلَاتِکَ وَ امْلِکْ غَضَبَکَ عَمَّنْ مَلَّکْتُکَ عَلَیْهِ أَکُفَّ عَنْکَ غَضَبِی.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: در تورات، از آنچه خداوند با موسی بن عمران (ع) سخن گفته نوشته شده است: ای موسى! در کارهای پنهان خود از من بترس، تو را از ورای عیوبت حفظ می کنم، در تنهایى ها و هنگام شادى لذّتها و خوشى هایت مرا یاد کن تا در غفلت هایت به یاد تو باشم.
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ٢، ص ١٦٥
مجالس
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مِنْ مَجْلِسٍ یَجْتَمِعُ فِیهِ أَبْرَارٌ وَ فُجَّارٌ فَیَقُومُونَ عَلَى غَیْرِ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا کَانَ حَسْرَةً عَلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هیچ مجلسى نباشد که در آن نیکان و بدکاران گرد هم اجتماع کنند که بىیاد خداى عز و جل از آن برخیزند جز اینکه در روز قیامت براى آنها مایه حسرت و افسوس باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٦، ح ١
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا اجْتَمَعَ فِی مَجْلِسٍ قَوْمٌ لَمْ یَذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ یَذْکُرُونَا إِلَّا کَانَ ذَلِکَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً عَلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هیچ مردمى در انجمنى اجتماع نکنند که در آن ذکر خداى عز و جل و ذکر ما نباشد جز اینکه آن انجمن در روز قیامت مایه حسرت و افسوس آنان باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٦، ح ٢
عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: مَا مِنْ قَوْمٍ اجْتَمَعُوا فِی مَجْلِسٍ وَ لَمْ یَذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ یُصَلُّوا عَلَیَّ إِلَّا کَانَ ذَلِکَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً عَلَیْهِمْ فَإِنْ شَاءَ أَخَذَهُمْ وَ إِنْ شَاءَ عَفَا عَنْهُمْ.
رسول خدا (ص) فرمودند: هیچ مردمى در انجمنى اجتماع نکنند که در آن ذکر خداى عز و جل و صلوات بر ما نباشد جز اینکه آن مجلس مایه حسرت و افسوس آنان باشد (در روز قیامت) پس اگر (خدا) بخواهد آنها را بر آن مواخذه کند و اگر بخواهد بر آنها ببخشد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٨، ح ٥٨٧٩
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ قَوْمٍ اجْتَمَعُوا فِی مَجْلِسٍ فَلَمْ یَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ یُصَلُّوا عَلَى نَبِیِّهِمْ إِلَّا کَانَ ذَلِکَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً وَ وَبَالًا عَلَیْهِمْ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: رسول خدا (ص) فرموده: هیچ مردمى نباشند که در انجمنى گرد هم آیند و نام خداى عز و جل را نبرند و بر پیغمبر (ص) صلوات نفرستند جز اینکه آن مجلس مایه حسرت و زیان بر آنها باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٧، ح ٥
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ الَّتِی لَمْ تُغَیَّرْ أَنَّ مُوسَى سَأَلَ رَبَّهُ فَقَالَ إِلَهِی إِنَّهُ یَأْتِی عَلَیَّ مَجَالِسُ أُعِزُّکَ وَ أُجِلُّکَ أَنْ أَذْکُرَکَ فِیهَا فَقَالَ یَا مُوسَى إِنَّ ذِکْرِی حَسَنٌ عَلَى کُلِّ حَالٍ.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: در آن توراتى که تغییرى در آن داده نشده است (و محرف نیست) نوشته است: که همانا موسى از پروردگار پرسید و عرض کرد: بار الها هر آینه گاهى مجلسى براى من پیش آید که من تو را عزیزتر و والاتر دانم از اینکه در آن مجلسها یاد تو کنم (و نامت را برم) فرمود: اى موسى یاد من کردن در هر حال خوب است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٧، ح ٨
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: بَادِرُوا إِلَى رِیَاضِ الْجَنَّةِ. قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا رِیَاضُ الْجَنَّةِ؟ قَالَ حَلَقُ الذِّکْرِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: به سوى باغهاى بهشت بشتابید؛ گفتند: باغهاى بهشت کدامند؟ فرمود: حلقه هایى که براى ذکر تشکیل مى شود.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ٢٣٠، ح ٩١٩٧
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ خَرَجَ عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ ارْتَعُوا فِی رِیَاضِ الْجَنَّةِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا رِیَاضُ الْجَنَّةِ قَالَ مَجَالِسُ الذِّکْرِ.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله روزى با اصحاب خود برخورد نمود وفرمودند: از ثمرات باغهاى بهشت بهره گیرید گفتند: اى رسول خدا! باغهاى بهشت کدامند؟ فرمودند: مجالس ذکر خدا.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ٢٣١، ح ٩١٩٩
عَنْ یُونُسَ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ یَا بُنَیَ اخْتَرِ الْمَجَالِسَ عَلَى عَیْنِکَ فَإِنْ رَأَیْتَ قَوْماً یَذْکُرُونَ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ فَاجْلِسْ مَعَهُمْ فَإِنْ تَکُنْ عَالِماً نَفَعَکَ عِلْمُکَ وَ إِنْ تَکُنْ جَاهِلًا عَلَّمُوکَ وَ لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ یُظِلَّهُمْ بِرَحْمَتِهِ فَیَعُمَّکَ مَعَهُمْ وَ إِذَا رَأَیْتَ قَوْماً لَا یَذْکُرُونَ اللَّهَ فَلَا تَجْلِسْ مَعَهُمْ فَإِنْ تَکُنْ عَالِماً لَمْ یَنْفَعْکَ عِلْمُکَ وَ إِنْ کُنْتَ جَاهِلًا یَزِیدُوکَ جَهْلًا وَ لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ یُظِلَّهُمْ بِعُقُوبَةٍ فَیَعُمَّکَ مَعَهُم.
لقمان به پسرش گفت: پسر عزیزم همنشین را از روى بصیرت انتخاب کن. اگر دیدى گروهى خداى عزوجل را یاد مى کنند با ایشان بنشین که اگر تو عالم باشى علمت سودت بخشد و اگر جاهل باشى ترا بیاموزند و شاید خدا بر آنها سایه رحمت اندازد و ترا هم فرا گیرد؛ و چون دیدى گروهى بیاد خدا نیستند با آنها منشین زیرا اگر تو عالم باشى علمت سودت ندهد و اگر جاهل باشى نادانترت کنند و شاید خدا بر سرشان کیفرى آرد و ترا هم فرا گیرد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٣٩، ح ١
عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّ الْمَلَائِکَةَ یَمُرُّونَ عَلَى حَلَقِ الذِّکْرِ فَیَقُومُونَ عَلَى رُءُوسِهِمْ وَ یَبْکُونَ لِبُکَائِهِمْ وَ یُؤَمِّنُونَ عَلَى دُعَائِهِمْ إِلَى أَنْ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لَهُمْ وَ أُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ وَ آمَنْتُهُمْ مِمَّا یَخَافُونَ فَیَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّ فُلَاناً کَانَ فِیهِمْ وَ إِنَّهُ لَمْ یَذْکُرْکَ فَیَقُولُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُ بِمُجَالَسَتِهِ لَهُمْ فَإِنَّ الذَّاکِرِینَ مَنْ لَا یَشْقَى بِهِمْ جَلِیسُهُمْ.
رسول خدا (ص) فرمودند: ملائکه الهی بر حلقه های ذکر که می گذرند، بالای سرشان می ایستند، با گریه آنها گریه می کنند و بر دعاهایشان آمین می گویند. – تا آنجا که فرمود- پس خداوند سبحان می گوید: ای ملائکه من! آتش را از آنان دور کنید و شاهد باشید که من اینان را آمرزیدم و از آنچه که می هراسند ایمنشان کردم. ملائکه می گویند: پروردگارا! در بین اینان فلان کس هست که ذکر تو را نداشت. ذات اقدس الهی می فرماید: او را هم بخشیدم، چون با این جمعیت همنشین شد، هرگز کسی که همنشین ذاکرین باشد، به شقاوت نخواهد رسید.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ٢٣١، ح ٩٢٠٠
در میان مردم
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا ابْنَ آدَمَ اذْکُرْنِی فِی مَلَإٍ أَذْکُرْکَ فِی مَلَإٍ خَیْرٍ مِنْ مَلَئِکَ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند خداى عز و جل فرماید: اى فرزند آدم مرا در میان مردم یاد کن تا من تو را در میان گروهى بهتر (یعنى فرشتگان) یاد کنم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٨، ح ١٢
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ ذَکَرَنِی فِی مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ ذَکَرْتُهُ فِی مَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداى عز و جل فرموده: هر که در میان دستهاى از مردم مرا یاد کند من او را در میان دستهاى از فرشتگان یاد کنم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٨، ح ١٣
عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِعِیسَى ع یَا عِیسَى اذْکُرْنِی فِی نَفْسِکَ أَذْکُرْکَ فِی نَفْسِی وَ اذْکُرْنِی فِی مَلَئِکَ أَذْکُرْکَ فِی مَلَإٍ خَیْرٍ مِنْ مَلَإِ الْآدَمِیِّینَ یَا عِیسَى أَلِنْ لِی قَلْبَکَ وَ أَکْثِرْ ذِکْرِی فِی الْخَلَوَاتِ وَ اعْلَمْ أَنَّ سُرُورِی أَنْ تُبَصْبِصَ إِلَیَّ وَ کُنْ فِی ذَلِکَ حَیّاً وَ لَا تَکُنْ مَیِّتاً.
ابن فضال در حدیث مرفوعى (که سند آن را بمعصوم رسانده) حدیث کند که خداى عز و جل بعیسى علیه السلام فرمود: اى عیسى مرا در خاطر خود یاد کن تا من نیز تو را بیاد آرم و مرا در میان مردمان یاد کن تا من نیز تو را در میان جمعى بهتر از جمع آدمیان (یعنى فرشتگان) یاد کنم، اى عیسى دلت را براى من نرم کن و در تنهائیها بسیار مرا یاد کن و بدان که شادى من باینست که براى من تواضع کنى و در این باره زنده (دل) باش و مرده (دل و افسرده) مباش.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٢، ح ٣
میان غافلان
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الذَّاکِرُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْغَافِلِینَ کَالْمُقَاتِلِ فِی الْمُحَارِبِینَ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسى که در میان بىخبران یاد خداى عز و جل کند مانند کسى است که در میان جنگجویان (فرارى یا آنان که هستند ولى جنگ نکنند) باشد و (تنها او) بجنگد. (و از دیگران دفاع کند)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٢، ح ١
٢- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَاکِرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْغَافِلِینَ کَالْمُقَاتِلِ عَنِ الْفَارِّینَ وَ الْمُقَاتِلُ عَنِ الْفَارِّینَ لَهُ الْجَنَّةُ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: رسول خدا (ص) فرموده است: یادکننده خداى عز و جل در میان غافلان چون کسى است که (در میدان جنگ با دشمنان دین) جنگ کند بجاى گریختهها (بخاطر دفاع از آنها که دشمن آنها را تعقیب نکند) و هر که بجاى گریختهها جنگ کند بهشت براى او (لازم) گردد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٢، ح ٢
بازار
عَنْ حَنَانٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ ع یَا أَبَا الْفَضْلِ أَ مَا لَکَ مَکَانٌ تَقْعُدُ فِیهِ فَتُعَامِلَ النَّاسَ قَالَ قُلْتُ بَلَى قَالَ مَا مِنْ رَجُلٍ مُؤْمِنٍ یَرُوحُ أَوْ یَغْدُو إِلَى مَجْلِسِهِ أَوْ سُوقِهِ فَیَقُولُ حِینَ یَضَعُ رِجْلَهُ فِی السُّوقِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِهَا وَ خَیْرِ أَهْلِهَا إِلَّا وَکَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَنْ یَحْفَظُهُ وَ یَحْفَظُ عَلَیْهِ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَى مَنْزِلِهِ فَیَقُولُ لَهُ قَدْ أُجِرْتَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا یَوْمَکَ هَذَا بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ رُزِقْتَ خَیْرَهَا وَ خَیْرَ أَهْلِهَا فِی یَوْمِکَ هَذَا فَإِذَا جَلَسَ مَجْلِسَهُ قَالَ حِینَ یَجْلِسُ «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ حَلَالًا طَیِّباً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ صَفْقَةٍ خَاسِرَةٍ وَ یَمِینٍ کَاذِبَةٍ» فَإِذَا قَالَ ذَلِکَ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ الْمُوَکَّلُ بِهِ أَبْشِرْ فَمَا فِی سُوقِکَ الْیَوْمَ أَحَدٌ أَوْفَرَ مِنْکَ حَظّاً قَدْ تَعَجَّلْتَ الْحَسَنَاتِ وَ مُحِیَتْ عَنْکَ السَّیِّئَاتُ وَ سَیَأْتِیکَ مَا قَسَمَ اللَّهُ لَکَ مُوَفَّراً حَلَالًا طَیِّباً مُبَارَکاً فِیهِ.
حنان از پدرش نقل مى‌کند که امام باقر علیه السّلام به من فرمود: اى ابو الفضل! آیا تو جایى در اختیار دارى که در آنجا بنشینى و با مردم داد و ستد کنى؟ عرض کردم: آرى. فرمود: هر مرد مؤمنى که صبح یا عصر به مجلس یا بازارش برود و در زمانى که پایش را در بازار مى‌گذارد بگوید: «بارالها! من از خیر اینجا و خیر اهلش، از تو درخواست مى‌کنم»، خداوند کسى را برایش وکیل مى‌کند که او و اموالش را حفظ کند تا آن را که به منزلش برگردد و موکل الهى به او مى‌گوید: امروز از شرّ آن و اهلش در امان ماندى و این به خواست (و اجازه) خداوند بود و خیر و برکت آن و اهلش را امروز به دست آوردى. هنگامى که در جایگاه خود بنشیند بگوید: «گواهى مى‌دهم که معبودى جز خدا نیست که یکتاست و هیچ شریکى ندارد؛ گواهى مى‌دهم که محمّد بنده و فرستاده اوست؛ خداوندا! من از فضل حلال پاکیزه‌ات در خواست مى‌کنم؛ و از این که ستم کنم و یا به من ستم شود به تو پناه مى‌آورم؛ و از معامله زیان‌بار و سوگند دروغ به تو پناه مى‌آورم.» وقتى این را بگوید، آن فرشته‌اى که گماشته الهى براى اوست، مى‌گوید: تو را بشارت مى‌دهم که امروز در بازار تو کسى پربهره‌تر از تو نیست؛ به سوى کارهاى نیک شتافتى و بدى‌ها (از نامه عملت) محو شد و به زودى آنچه خداوند برایت تقسیم کرده است به طور فراوان، حلال، پاکیزه و پر برکت به تو مى‌رسد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ١٥٥، ح ١
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ سُوقَکَ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِهَا وَ خَیْرِ أَهْلِهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَبْغِیَ أَوْ یُبْغَى عَلَیَّ أَوْ أَعْتَدِیَ أَوْ یُعْتَدَى عَلَیَّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ وَ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.
ابو عبد اللّه صادق (ع) گفت: هرگاه وارد بازار شدى پس بگو: «بار خدایا! از خیر آن (بازار) و خیر اهل آن (بازاریان) درخواست مى‌کنم و از شر آن (بازار) و شر اهل آن (بازاریان) به تو پناه می برم. بار خدایا! از این که ظلم کنم یا کسی به من ظلم کند یا تجاوز از حد کنم یا کسی به من ستم کند به تو پناه می‌برم و از تجاوز کردن و مورد تجاوز قرار گرفتن یا از طغیان کردن یا مورد طغیان قرار گرفتن. خدایا از شرّ ابلیس و لشکریان او شرّ فساق عرب و عجم به تو پناه می‌برم؛ و خداوند مرا کفایت می‌کند، هیچ معبودی جز او نیست؛ بر او توکل کردم و او صاحب عرش بزرگ است.»
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ١٥٦، ح ٢
قَالَ النَّبِیُّ ص مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ فِی السُّوقِ مُخْلِصاً عِنْدَ غَفْلَةِ النَّاسِ وَ شُغُلِهِمْ بِمَا فِیهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْفِرَةً لَمْ تَخْطُرْ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ.
رسول خدا (ص) فرمودند: اگر کسى در بازار، هنگامى که دیگر مردمان [از یاد خدا] غافلند و سرگرم کار خود هستند، به یاد خدا باشد، خداوند هزار حسنه برایش منظور دارد و در روز رستاخیز چنان او را بیامرزد که به ذهن هیچ کس خطور نکرده باشد.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٦٦، ح ٩٠٢٢
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَنَظَرَ إِلَى حُلْوِهَا وَ مُرِّهَا وَ حَامِضِهَا فَلْیَقُلْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ وَ أَسْتَجِیرُ بِکَ مِنَ الظُّلْمِ وَ الْغُرْمِ وَ الْمَأْثَمِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود: هر کس به بازار رود و به شیرین و تلخ و ترش آن نگاه کند، باید بگوید: «شهادت می دهم که نیست خدایی غیر از خدا که یکی است و شریکی برای او نیست و اینکه محمد بنده و فرستاده خداست. بار خدایا! من از تو بخشش می خواهم و به تو پناه می برم از ستم و زیان و گناه.»
المحاسن (برقی)، ج١، ص ٤٠، ح ٤٦
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ قَالَ فِی السُّوقِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که در بازار بگوید: «شهادت می دهم که نیست خدایی غیر از خدا که یکی است و شریکی برای او نیست و اینکه محمد بنده و فرستاده خداست.» خداوند برای او هزار هزار حسنه نویسد.
المحاسن (برقی)، ج١، ص ٤٠، ح ٤٧
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ دَخَلَ سُوقَ جَمَاعَةٍ أَوْ مَسْجِدَ أَهْلِ نَصْبٍ فَقَالَ مَرَّةً وَاحِدَةً أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ کَبِیراً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ عَدَلَتْ حِجَّةً مَبْرُورَةً.
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس در بازار جماعت و مسجد دشمنان ائمه درآید و یک بار بگوید: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ کَبِیراً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ» برابر با یک حج پذیرفته شده است.
المحاسن (برقی)، ج١، ص ٤٠، ح ٤٨
فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا دَخَلْتُمُ الْأَسْوَاقَ وَ عِنْدَ اشْتِغَالِ النَّاسِ فَإِنَّهُ کَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ زِیَادَةٌ فِی الْحَسَنَاتِ لِئَلَّا تُکْتَبُوا فِی الْغَافِلِینَ.
امام على علیه السلام: وقتى به بازار مى روید و مردم سرگرم کارند خداوند عزّ و جلّ را بسیار یاد کنید؛ زیرا این کار پوشاننده گناهان است و بر حسنات مى افزاید و در زمره غافلان نوشته نمى شوید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٣٠١، ح ٥٩١٩
تنهایى
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): اشْحَنِ الْخَلْوَةَ بِالذِّکْرِ وَ اصْحَبِ النِّعَمَ بِالشُّکْرِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: تنهایى و خلوت خود را با ذکر و یاد خدا پر کن و نعمتهاى الهى را با شکر و سپاس خدا همراه گردان.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٠٦
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): کُنْ فِی الْمَلَإِ وَقُوراً وَ کُنْ فِی الْخَلَاءِ ذَکُوراً.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: در میان مردم با وقار باش و در تنهایی اهل ذکر باش.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢٥
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: إِذَا خَلَوْتَ فَأَکْثِرْ ذِکْرَ اللَّهِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: وقتی تنها شدی بسیار یاد کن خدا را.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٦، ح ٥٩٠٦
الْقُطْبُ الرَّاوَنْدِیُّ فِی لُبِّ اللُّبَابِ: عَنِ اللَّهِ تَعَالَى إِذَا ذَکَرْتَنِی ذَکَرْتُکَ وَ مَنْ ذَکَرَنِی فِی الْخَلَاءِ ذَکَرْتُهُ فِی الْخَلَاءِ وَ مَنْ ذَکَرَنِی فِی الْمَلَإِ ذَکَرْتُهُ فِی مَلَإٍ خَیْرٍ مِنْهُ.
خداوند فرماید وقتی مرا یاد کنی تو را یاد کنم و کسی که مرا در تنهایی یاد کند او را در تنهایی یاد کنم و کسی که مرا در میان گروهی یاد کند او را در میان گورهی بهتر از آن یاد کنم.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٧، ح ٥٩٠٨
وضو
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ تَوَضَّأَ فَذَکَرَ اسْمَ اللَّهِ طَهُرَ جَمِیعُ جَسَدِهِ وَ کَانَ الْوُضُوءُ إِلَى الْوُضُوءِ کَفَّارَةً لِمَا بَیْنَهُمَا مِنَ الذُّنُوبِ وَ مَنْ لَمْ یُسَمِّ لَمْ یَطْهُرْ مِنْ جَسَدِهِ إِلَّا مَا أَصَابَهُ الْمَاءُ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: اگر کسى در حال وضو نام خدا را بر زبان آرد، تمام بدن او پاک و مطهّر مىشود و وضوى او تا وضوى بعدى، کفّاره گناهانى است که او (در این فاصله زمانى) انجام داده است؛ و کسى که به هنگام وضو، نام خدا را بر زبان جارى نسازد، تنها قسمتى از بدن او که آب وضو به آن مى‌رسد پاک مىشود.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ١٥
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ عَلَى وُضُوئِهِ فَکَأَنَّمَا اغْتَسَلَ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسى که در هنگام وضو خدا را یاد کند همانند آن است که غسل کرده باشد.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ١٥
غذا
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: مَنْ ذَکَرَ اسْمَ اللَّهِ عَلَى طَعَامٍ لَمْ یُسْأَلْ عَنْ ذَلِکَ الطَّعَامِ أَبَداً.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسی که ذکر کند نام خدا را هنگام غذا هیچ گاه از آن غذا سوال نمی شود.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ١٨٤
٣- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا شَرِبَ أَحَدُکُمُ الْمَاءَ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ ثُمَّ شَرِبَ ثُمَّ قَطَعَهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ شَرِبَ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ ثُمَّ قَطَعَهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ شَرِبَ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ ثُمَّ قَطَعَهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ سَبَّحَ ذَلِکَ الْمَاءُ لَهُ مَا دَامَ فِی بَطْنِهِ إِلَى أَنْ یَخْرُجَ.
امام صادق علیه السلام: هر گاه فردی از شما خواست که آب بنوشد، بگوید: «به نام خدا» و سپس بیاشامد. آنگاه قطع کند و بگوید: «سپاس خدای را». سپس بیاشامد و بگوید: «به نام خدا». آنگاه قطع کند و بگوید: «سپاس خدای را». سپس بیاشامد و بگوید: «به نام خدا». آنگاه قطع کند و بگوید: «سپاس خدای را». [اگر چنین کند،] آن آب از زمانی که در شکم او جای می گیرد تا زمانی که دفع شود تسبیح [خدا] می گوید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٦، ص ٣٨٤، ح ٣
در جنگ
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص لِأَصْحَابِهِ إِذَا لَقِیتُمْ عَدُوَّکُمْ فِی الْحَرْبِ فَأَقِلُّوا الْکَلَامَ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَل.
امام علی (علیه السلام) به یارانشان فرمودند: هرگاه در جنگ با دشمن خود رو به رو شدید، کمتر سخن بگویید و بیشتر خداوند عزّ و جلّ را یاد کنید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٥، ص ٤٢، ح ٥
در خشم
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوْحَى اللَّهُ إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ ابْنَ آدَمَ اذْکُرْنِی عِنْدَ غَضَبِکَ أَذْکُرْکَ عِنْدَ غَضَبِی فَلَا أَمْحَقُکَ فِیمَنْ أَمْحَق.
رسول خدا (ص) فرمودند: خداوند به یکى از پیامبرانش وحى فرمود: اى پسر آدم! هنگام خشم به یاد من باش تا من نیز در هنگام خشم به یاد تو باشم و تو را با دیگران هلاک نگردانم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٧٢، ص ٣٢١، ح ٥٠
هنگام گناه
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: مَا ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُ بِشَیْءٍ أَشَدَّ مِنَ الْمُوَاسَاةِ فِی ذَاتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْإِنْصَافِ مِنَ النَّاسِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ کَثِیراً ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنِّی لَا أَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَکِنْ ذِکْرُهُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: مومن مبتلا نشده به چیزی شدیدتر از یاری (برادران دینی در مال و ...) برای خدای عزوجل و انصاف به مردم و ذکر بسیار خدا. سپس فرمود من نمی گویم سبحان الله والحمد لله ولیکن یاد خدا هنگام حرام.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٢، ح ٥٨٩٢
