احادیث ذکر - بخش ٣
موضوعات بخش ٣
اثرات ذکر:
خدا: ارتباط با خدا- رحمت الهی- یاد کردن خدا او را- دادن خواسته-
معنوی: اثرات مختلف- قلب- رشد معنوی- نورانیت- شرح صدر- بصیرت- هدایت- از بین رفتن غفلت - نیک شدن اعمال - بخشیده شدن- حکمت- بهترین زندگی- پاکی ذکر- حضور فرشتگان- دوری شیطان- پاکی از نفاق- دوری دنیا- دوری از گناه- دوری از خواهش نفس-
دنیوی: برکت و روزی- شادمانی و لذت- نخوردن صاعقه- شفا- هنگام مرگ- لعنت بر جباران - رافع سختی و بدحالی-
آخرتی: بهشت- رستگاری- امنیت-
کلمه «ذکر» در فهرست کتابهای برگزیده بررسی شد.
کتابهای برگزیده عبارتند از: الکافی (ط - الإسلامیة)، تحف العقول، من لا یحضره الفقیه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، وسائل الشیعة، بحار الانوار، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل.
اثرات ذکر
ارتباط با خدا
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ الَّتِی لَمْ تُغَیَّرْ أَنَّ مُوسَى ع سَأَلَ رَبَّهُ فَقَالَ یَا رَبِّ أَ قَرِیبٌ أَنْتَ مِنِّی فَأُنَاجِیَکَ أَمْ بَعِیدٌ فَأُنَادِیَکَ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ یَا مُوسَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی فَقَالَ مُوسَى فَمَنْ فِی سِتْرِکَ یَوْمَ لَا سِتْرَ إِلَّا سِتْرُکَ فَقَالَ الَّذِینَ یَذْکُرُونَنِی فَأَذْکُرُهُمْ وَ یَتَحَابُّونَ فِیَّ فَأُحِبُّهُمْ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ إِذَا أَرَدْتُ أَنْ أُصِیبَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِسُوءٍ ذَکَرْتُهُمْ فَدَفَعْتُ عَنْهُمْ بِهِمْ.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: در آن توراتى که دست نخورده (و مانند این توراة فعلى که تحریف شده نیست) نوشته است که موسى علیه السّلام از خداوند پرسشى کرده عرض کرد: پروردگارا آیا تو بمن نزدیکى تا با تو آهسته راز گویم یا از من دورى تا فریادت کنم؟ خداى عز و جل باو وحى فرمود: اى موسى من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند، موسى عرض کرد: کیست که در پناه تو است روزى که پناهى جز پناه تو نیست؟ فرمود: آنان که مرا یاد کنند پس من نیز آنها را یاد کنم و در راه من (یا بخاطر خشنودى من) با هم دوستى کنند، پس من نیز آنها را دوست دارم، اینهایند که چون خواهم بأهل زمین بلا و بدى برسانم یادشان کنم و بخاطر آنها آن بدى را از اهل زمین دفع کنم.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٦، ح ٤
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ مِفْتَاحُ الْأُنْسِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا کلید انس با اوست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٨
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذَاکِرُ اللَّهِ مُؤَانِسُهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد کننده خدا انس گیرنده با او است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٠
قَالَ عَلِیُّ بْنِ الْحُسَیْن (علیه السلام) فی مناجاة الذاکرین: إِلَهِی بِکَ هَامَتِ الْقُلُوبُ الْوَالِهَةُ، وَ عَلَى مَعْرِفَتِکَ جُمِعَتِ الْعُقُولُ الْمُتَبَایِنَةُ، فَلَا تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ إِلَّا بِذِکْرَاکَ، وَ لَا تَسْکُنُ النُّفُوسُ إِلَّا عِنْدَ رُؤْیَاک.
امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: الهى! دلهاى شیدا، سرگشته تواند و خِردهاى گوناگون بر معرفت تو فراهم و همداستان گشته اند. دلها جز با یاد تو آرام نمى گیرند و جانها جز با دیدن تو آرامش نمى یابند.
زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ص ٤١٦
٢٨ مُسَکِّنُ الْفُؤَادِ، لِلشَّهِیدِ الثَّانِی رَفَعَ اللَّهُ مَقَامَهُ فِی أَخْبَارِ دَاوُدَ ع یَا دَاوُدُ أَبْلِغْ أَهْلَ أَرْضِی أَنِّی حَبِیبُ مَنْ أَحَبَّنِی وَ جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُونِسٌ لِمَنْ أَنِسَ بِذِکْرِی وَ صَاحِبٌ لِمَنْ صَاحَبَنِی وَ مُخْتَارٌ لِمَنِ اخْتَارَنِی وَ مُطِیعٌ لِمَنْ أَطَاعَنِی مَا أَحَبَّنِی أَحَدٌ أَعْلَمُ ذَلِکَ یَقِیناً مِنْ قَلْبِهِ إِلَّا قَبِلْتُهُ لِنَفْسِی وَ أَحْبَبْتُهُ حُبّاً لَا یَتَقَدَّمُهُ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِی مَنْ طَلَبَنِی بِالْحَقِّ وَجَدَنِی وَ مَنْ طَلَبَ غَیْرِی لَمْ یَجِدْنِی فَارْفُضُوا یَا أَهْلَ الْأَرْضِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ غُرُورِهَا وَ هَلُمُّوا إِلَى کَرَامَتِی وَ مُصَاحَبَتِی وَ مُجَالَسَتِی وَ مُؤَانَسَتِی وَ آنِسُونِی أُؤَانِسْکُمْ وَ أُسَارِعْ إِلَى مَحَبَّتِکُمْ وَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى بَعْضِ الصِّدِّیقِینَ أَنَّ لِی عِبَاداً مِنْ عَبِیدِی یُحِبُّونِّی وَ أُحِبُّهُمْ وَ یَشْتَاقُونَ إِلَیَّ وَ أَشْتَاقُ إِلَیْهِمْ وَ یَذْکُرُونِّی وَ أَذْکُرُهُمْ فَإِنْ أَخَذْتَ طَرِیقَهُمْ أَحْبَبْتُکَ وَ إِنْ عَدَلْتَ عَنْهُمْ مَقَتُّکَ قَالَ یَا رَبِّ وَ مَا عَلَامَتُهُمْ قَالَ یُرَاعُونَ الظِّلَالَ بِالنَّهَارِ کَمَا یُرَاعِی الشَّفِیقُ غَنَمَهُ وَ یَحِنُّونَ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ کَمَا تَحِنُّ الطَّیْرُ إِلَى أَوْکَارِهَا عِنْدَ الْغُرُوبِ فَإِذَا جَنَّهُمُ اللَّیْلُ وَ اخْتَلَطَ الظَّلَامُ وَ فُرِشَتِ الْفُرُشُ وَ نُصِبَتِ الْأَسِرَّةُ وَ خَلَا کُلُّ حَبِیبٍ بِحَبِیبِهِ نَصَبُوا إِلَیَّ أَقْدَامَهُمْ وَ افْتَرَشُوا إِلَیَّ وُجُوهَهُمْ وَ نَاجَوْنِی بِکَلَامِی وَ تَمَلَّقُونِی بِأَنْعَامِی مَا بَیْنَ صَارِخٍ وَ بَاکٍ وَ بَیْنَ مُتَأَوِّهٍ وَ شَاکٍ وَ بَیْنَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ وَ بَیْنَ رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ بِعَیْنِی مَا یَتَحَمَّلُونَ مِنْ أَجْلِی وَ بِسَمْعِی مَا یَشْکُونَ مِنْ حُبِّی أَوَّلُ مَا أُعْطِیهِمْ ثَلَاثاً الْأَوَّلُ أَقْذِفُ مِنْ نُورِی فِی قُلُوبِهِمْ فَیُخْبِرُونَ عَنِّی کَمَا أُخْبِرُ عَنْهُمْ وَ الثَّانِی لَوْ کَانَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ مَا فِیهِمَا مِنْ مَوَارِیثِهِمْ لَاسْتَقْلَلْتُهَا لَهُمْ وَ الثَّالِثُ أُقْبِلُ بِوَجْهِی عَلَیْهِمْ أَ فَتَرَى مَنْ أَقْبَلْتُ عَلَیْهِ بِوَجْهِی یَعْلَمُ أَحَدٌ مَا أُرِیدُ أَنْ أُعْطِیَهُ.
در اخبار داوود علیه السلام آمده: اى داوود! به اهل زمینِ من خبر ده که من، دوستدار کسى هستم که دوستم بدارد و همنشینِ کسى هستم که با من همنشینى کند و مونس کسى هستم که با یاد من اُنس گیرد و همراه کسى هستم که با من همراهى کند و برگزیننده کسى هستم که مرا برگزیند و مطیع کسى هستم که از من اطاعت کند. هر که به یقین بدانم که دوستم مى دارد، او را مى پذیرم و چنان دوستش خواهم داشت که هیچ یک از خلقم بر او پیشى نخواهد گرفت. هر که مرا به حق بجوید، مرا خواهد یافت و هر که جز مرا بجوید، مرا نخواهد یافت. پس اى مردم رها کنید آنچه را که موجب فریب شما شده و بیائید به طرف لطف من و همراهى و همنشینى و الفت با من؛ مأنوس و آشناى من باشید تا من هم آشنائى و انس با شما داشته باشم و به محبت و دوستى با شما شتابان شوم.
و خداوند به یکى از صدیقین وحى فرمود. که من بندگانى دارم که دوست میدارند مرا و من هم دوست دارم آنان را آنان مشتاق من و من هم مشتاق آنانم همیشه در یاد من و من هم در یاد آنان هستم. اگر راه و روش آنان را بگیرى دوست دارم تو را و اگر عدول کنى و از راه آنان منحرف شوى دشمن میدارم تو را. عرض کرد پروردگارا علامت و اوصاف آنان چیست؟ خطاب رسید در طول روز (که با مردم معاشر هستند و کارهائى دارند) مراقب و نگهبان خود هستند-و یا منتظر پایان شدن روز میباشند-همان طورى که شبان مراقب گوسفندان است و میل و علاقه‌اى بغروب آفتاب دارند همچنان که پرندگان علاقه‌اى به آشیانه خود دارند و چون شب آنان را گرفت و تاریکى فرا رسید و بسترها گسترده شد و پرده‌ها کشیده شد و هر دوستى با محبوب خود خلوت کرد آنان قدم در محراب نهاده و به عبادت میایستند و در برابر من صورتها را بخاک مى‌سایند با من مناجات و رازگوئى دارند در مقابل انعام و احسان من کرنش و تواضع و فروتنى دارند گروهى ناله و فریادکنان و گریان، گروهى با اشک و آه شِکوِه به درگاه حق دارند گروهى مشغول عبادت ایستاده و نشسته و عده‌اى را در حال رکوع و سجود مى‌بینم زحمت و مشقتهائى که تحمل مى‌نمایند به منظور جلب لطف من و مى‌شنوم شکوه‌هائى که میکنند براى محبت و دوستى من. (و من پاداشتهائى به آنان خواهم داد) اول پاداشى که میبخشم به آنان سه چیز است اول: پرتوى از نور خود را در دلهایشان مى افکنم که بدان سبب از من خبردار مى شوند، چنان که من از آنان خبر دارم، دوم: اگر آسمانها و زمینها و هر آنچه در آسمانها و زمینهاست در ترازوى [اعمال] آنها باشد در برابر ارزش آنها کم مى بینم. سوم: به آنان روى مى آورم و کسى را که من به او روى آورم، آیا فکر مى کنى کسى بداند که چه [درجه اى] مى خواهم به او بدهم؟!
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٢٦، ح ٢٨
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ مُجَالَسَةُ الْمَحْبُوبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا همنشینی با محبوب است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٧
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ أَحَبَّهُ.
رسول خدا (ص) فرمودند: کسی که بسیار یاد خدا کند خدا او را دوست خواهد داشت.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٣، ح ٥٨٩٧
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ لَذَّةُ الْمُحِبِّینَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر خدا، لذّت محبّان و دوستداران الهى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٩
عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِذَا عَلِمْتُ أَنَ الْغَالِبَ عَلَى عَبْدِیَ الِاشْتِغَالَ بِی نَقَلْتُ شَهْوَتَهُ فِی مَسْأَلَتِی وَ مُنَاجَاتِی فَإِذَا کَانَ عَبْدِی کَذَلِکَ فَأَرَادَ أَنْ یَسْهُوَ حُلْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَنْ یَسْهُوَ أُولَئِکَ أَوْلِیَائِی حَقّاً أُولَئِکَ الْأَبْطَالُ حَقّاً أُولَئِکَ الَّذِینَ إِذَا أَرَدْتُ أَنْ أُهْلِکَ أَهْلَ الْأَرْضِ عُقُوبَةً زَوَیْتُهَا عَنْهُمْ مِنْ أَجْلِ أُولَئِکَ الْأَبْطَالِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: خدای تعالی فرمودند چون بدانم که یادِ من بر جان بنده ام چیره گشته است، خواهش او را متوجّه سؤال و مناجات با خود کنم؛ پس چون بنده ام چنین شود، هرگاه بخواهد دچار سهو و غفلت شود مانع غفلتش شوم؛ اینان دوستان حقیقى من و قهرمانان واقعى هستند. ایشان کسانی هستند که وقتی برای عقوبت، هلاکت اهل زمین را اراده می کنم از آنها صرف نظر می کنم به خاطر این قهرمانان.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٠، ص ١٦٢
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذَاکِرُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ مُجَالِسُهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد کننده خدا هم نشین او است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ قُوتُ النُّفُوسِ وَ مُجَالَسَةُ الْمَحْبُوبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا، غذای جانها و هم نشینى با محبوب است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٢
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ: اعْلَمُوا أَنَّ خَیْرَ أَعْمَالِکُمْ (عِنْدَ مَلِیکِکُمْ) وَ أَزْکَاهَا وَ أَرْفَعَهَا فِی دَرَجَاتِکُمْ وَ خَیْرَ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ ذِکْرُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى فَإِنَّهُ أَخْبَرَ عَنْ نَفْسِهِ فَقَالَ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی.
رسول خدا (ص) فرمودند: بدانید که بهترین اعمال و پاکترین و رفیعترین آنها در درجات و بهترین چیزى که خورشید بر آن طلوع کرده، ذکر خداوند سبحان متعال است که خود فرموده: من همنشین کسى هستم که مرا یاد کند.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٦٢، ح ٩٠١٢
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): أَنَّ اللَّهَ یَقُولُ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی وَ مُحِبُّ مَنْ أَحَبَّنِی وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ مُجِیبُ مَنْ دَعَانِی وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِی.
رسول خدا (ص) فرمودند: همانا خداوند می فرماید من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند و دوست دار کسی هستم که مرا دوست داشته باشد و مطیع کسی هستم که مرا اطاعت کند و جواب کسی را می دهم که مرا بخواند و بخشنده کسی هستم که از من طلب بخشش کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٦، ح ٥٨٧٠
رحمت الهی
٥- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ الْحَمَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَظَلَّهُ اللَّهُ فِی جَنَّتِهِ.
و نیز امام صادق علیه السلام فرمود: هر که بسیار ذکر خداى عز و جل را کند خداوند او را در بهشتش در کنف رحمت خود جا دهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٠، ح ٥
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): بِذِکْرِ اللَّهِ تُسْتَنْزَلُ الرَّحْمَةُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: به واسطه ذکر خدا رحمت نازل می گردد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٢
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ ذَکَرَنِی سِرّاً ذَکَرْتُهُ عَلَانِیَةً.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: خداى عز و جل فرموده: هر که مرا در نهانى یاد کند من او را آشکارا یاد کنم. (شاید منظور در روز قیامت میان همه خلایق باشد.)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠١، ح ١
قَالَ الصَّادِقُ ع: مَنْ کَانَ ذَاکِراً لِلَّهِ عَلَى الْحَقِیقَةِ فَهُوَ مُطِیعٌ وَ مَنْ کَانَ غَافِلًا عَنْهُ فَهُوَ عَاصٍ وَ الطَّاعَةُ عَلَامَةُ الْهِدَایَةِ وَ الْمَعْصِیَةُ عَلَامَةُ الضَّلَالِ وَ أَصْلُهُمَا مِنَ الذِّکْرِ وَ الْغَفْلَةِ فَاجْعَلْ قَلْبَکَ قِبْلَةً لِلِسَانِکَ لَا تُحَرِّکْهُ إِلَّا بِإِشَارَةِ الْقَلْبِ وَ مُوَافَقَةِ الْعَقْلِ وَ رِضَى الْإِیمَانِ فَإِنَّ اللَّهَ عَالِمٌ بِسِرِّکَ وَ جَهْرِکَ وَ کُنْ کَالنَّازِعِ رُوحُهُ أَوْ کَالْوَاقِفِ فِی الْعَرْضِ الْأَکْبَرِ غَیْرَ شَاغِلٍ نَفْسَکَ عَمَّا عَنَاکَ مِمَّا کَلَّفَکَ بِهِ رَبُّکَ فِی أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ وَ وَعْدِهِ وَ وَعِیدِهِ وَ لَا تَشْغَلْهَا بِدُونِ مَا کَلَّفَکَ وَ اغْسِلْ قَلْبَکَ بِمَاءِ الْحُزْنِ وَ اجْعَلْ ذِکْرَ اللَّهِ مِنْ أَجْلِ ذِکْرِهِ لَکَ ذِکْرَکَ وَ هُوَ غَنِیٌّ عَنْکَ فَذِکْرُهُ لَکَ أَجَلُّ وَ أَشْهَى وَ أَتَمُّ مِنْ ذِکْرِکَ لَهُ وَ أَسْبَقُ وَ مَعْرِفَتُکَ بِذِکْرِهِ لَکَ یُورِثُکَ الْخُضُوعَ وَ الِاسْتِحْیَاءَ وَ الِانْکِسَارَ وَ یَتَوَلَّدُ مِنْ ذَلِکَ رُؤْیَةُ کَرَمِهِ وَ فَضْلِهِ السَّابِقِ وَ تَصْغُرُ عِنْدَ ذَلِکَ طَاعَاتُکَ وَ إِنْ کَثُرَتْ فِی جَنْبِ مِنَنِهِ فَتُخْلَصُ لِوَجْهِهِ وَ رُؤْیَتُکَ ذِکْرَکَ لَهُ تُورِثُکَ الرِّیَاءَ وَ الْعُجْبَ وَ السَّفَهَ وَ الْغِلْظَةَ فِی خَلْقِهِ وَ اسْتِکْثَارَ الطَّاعَةِ وَ نِسْیَانَ فَضْلِهِ وَ کَرَمِهِ وَ مَا یَزْدَادُ بِذَلِکَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً وَ لَا تَسْتَجْلِبُ بِهِ عَلَى مُضِیِّ الْأَیَّامِ إِلَّا وَحْشَةً وَ الذِّکْرُ ذِکْرَانِ ذِکْرٌ خَالِصٌ یُوَافِقُهُ الْقَلْبُ وَ ذِکْرٌ صَارِفٌ لَکَ یَنْفِی ذِکْرَ غَیْرِهِ کَمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنِّی لَا أُحْصِی ثَنَاءً عَلَیْکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَى نَفْسِکَ- فَرَسُولُ اللَّهِ ص لَمْ یَجْعَلْ لِذِکْرِهِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِقْدَاراً عِنْدَ عِلْمِهِ بِحَقِیقَةِ سَابِقَةِ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِنْ قَبْلِ ذِکْرِهِ لَهُ فَمَنْ دُونَهُ أَوْلَى فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَذْکُرَ اللَّهَ تَعَالَى فَلْیَعْلَمْ أَنَّهُ مَا لَمْ یَذْکُرِ اللَّهُ الْعَبْدَ بِالتَّوْفِیقِ لِذِکْرِهِ لَا یَقْدِرُ الْعَبْدُ عَلَى ذِکْرِهِ.
حضرت صادق (ع) فرمود: کسى که حقیقتا (از صمیم قلب) در یاد خدا باشد؛ او بنده مطیع خداست؛ و هر که از خدا غافل باشد او بنده عاصى است و اطاعت خدا علامت هدایت پیدا کردن و معصیت نشانه گمراهى است و اصل و ریشه آنها (اطاعت و معصیت) ذکر و غفلت (پروردگار) است. پس قلب خود را قبله زبان قرار بده، بىاشارت قلب و موافقت عقل و رضایت ایمان زبان خود را حرکت مده. متوجه باش که خداوند به ظاهر و باطن تو مطلع است و مانند کسى باش که در حالت نزع روح و احتضار است و یا کسى که در عرصه محشر براى عرض اعمال حاضر شده است و از آنچه خداوند متعال تو را تکلیف فرموده است از اوامر و نواهى و وعد و وعید، اعراض مکن و به غیر تکالیف خود مشغول مباش؛ و قلب خود را به آب خوف و حزن غسل بده.
و قرار بده ذکر خداوند متعال را به خاطر این که او تو را یاد مى‌کند، زیرا او تو را یاد کرده و مى‌کند در حالى که از تو بىنیاز است، پس ذکر کردن او تو را مهمتر و بالاتر و تمامتر و روشنتر و هم سابقتر است از ذکر تو او را؛ و معرفت پیدا کردن تو به اینکه او تو را ذکر کرده است، موجب خضوع و حیاء و تواضع و انکسار تو است و از این معرفت دیدن فضل و کرم سابق او حاصل مى‌شود؛ و هم عبادتهاى تو در این هنگام کوچک و کم مى‌شود در مقابل احسان و کرم او اگر چه طاعت تو بیشتر باشد و باز اعمال تو براى او خالص مى‌شود؛ اما رؤیت و توجه تو به ذکر پروردگار متعال، پس موجب خود بینى و خود نمایى و سفاهت و درشتخویى با مردم و زیاد شمردن عبادت خود و فراموش کردن فضل و احسان او است و این معنى زیاد نکرده و نتیجه نمىدهد مگر دورى از حق را و تحصیل نکرده و بدست نمىآورى به مرور ایام مگر وحشت و اضطراب خاطر را.
و ذکر بر دو قسم است: ذکر خالص پروردگار متعال که به موافقت قلب صورت مىگیرد و ذکرى که نشانه نفى ذکرى که از غیر خدا واقع مى‌شود باشد، چنان که رسول اکرم فرمود: من نمىتوانم تو را ثنا گویم به آن طورى که تو خودت را ثنا گفتهاى. پس پیغمبر خدا براى ذکر خالص خود ارزش و قیمتى قائل نشد، در مقابل ذکرى که از جانب خود خدا در سابق صورت گرفته است و البته رسول اکرم به حقیقت آن ذکر پیش از اینکه خودش ذکر خدا گوید مطلع و عالم بوده است. پس در جایى که پیغمبر خدا ذکر خود را نفى کرده و ذکر را که از جانب خدا بوده است اثبات مى‌کند، دیگران به این معنى اولویت دارند؛ و باید شخص ذاکر به این نکته هم متوجه باشد که تا پروردگار متعالبنده خود را متذکر نشده است به وسیله توفیق دادن او، هرگز بندهاى نخواهد توانست مشغول ذکر خدا گشته و او را ذکر گوید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٣٩٧، ح ٦١٧٨
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَى ابْنَ آدَمَ اذْکُرْنِی فِی نَفْسِکَ أَذْکُرْکَ فِی نَفْسِی ابْنَ آدَمَ اذْکُرْنِی فِی خَلَاءٍ أَذْکُرْکَ فِی خَلَاءٍ ابْنَ آدَمَ اذْکُرْنِی فِی مَلَإٍ أَذْکُرْکَ فِی مَلَإٍ خَیْرٍ مِنْ مَلَائِکَ
وَ قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ یَذْکُرُ اللَّهَ فِی مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ إِلَّا ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی مَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ.
امام صادق علیه السلام: خداوند متعال فرمود: اى پسر آدم! در درون خود به یاد من باش تا من نیز در جانم به یاد تو باشم. اى پسر آدم! در خلوت به یاد من باش تا در خلوت به یاد تو باشم. اى پسر آدم! در میان جمع مرا یاد کن تا تو را در میان جمعى بهتر از جمع تو یاد کنم.
و فرمودند: نیست بنده ای که خدا را یاد کند در میان جمعی از مردم مگر آنکه خدا او را یاد می کند در میان جمعی از فرشتگان. (یعنی او در دنیا خدا را یاد می کند و خدا او را در آخرت که نیاز انسان بیشتر است یاد می کند.)
المحاسن (برقی)، ج١، ص ٣٩، ح ٤٤
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع: مَا مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ ذَکَرَ اللَّهَ فِی نَفْسِهِ إِلَّا ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی نَفْسِهِ وَ مَا مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ ذَکَرَ اللَّهَ فِی مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ إِلَّا ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی مَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: نیست از بنده مومنی که خدا را در درون خود یاد کند مگر آنکه خدا او را در خود یاد کند و نیست از بنده مومنی که خدا را در میان گروهی از مردم یاد کند مگر آنکه خدا او را در میان گروهی از فرشتگان یاد کند.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٧، ح ٥٩٠٧
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ ذَکَرَهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسی که خدا را یاد کند خدا نیز او را یاد می کند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢٦
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رِسَالَتِهِ إِلَى أَصْحَابِهِ قَالَ: فَأَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ فِی کُلِّ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِکَثْرَةِ الذِّکْرِ وَ اللَّهُ ذَاکِرٌ لِمَنْ ذَکَرَهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَذْکُرْهُ أَحَدٌ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَّا ذَکَرَهُ بِخَیْرٍ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: تا آن جا که می توانید در تمام لحظات و ساعات شب و روز، خدا را بسیار یاد کنید زیرا خداوند به بسیار یاد کردن خود فرمان داده است و خداوند یاد می کند مومنینی را که خدا را یاد کنند و بدانید که خداوند یاد نمی کند کسی از بندگان مومن را مگر آنکه او را به خیر و نیکی یاد می کند.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٥٦، ح ٨٩٩١
مَجْمُوعَةُ الشَّهِیدِ، ره قَالَ: قَالَ جَبْرَئِیلُ لِلنَّبِیِّ ص إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ أَعْطَیْتُ أُمَّتَکَ مَا لَمْ أُعْطِهِ أُمَّةً مِنَ الْأُمَمِ فَقَالَ وَ مَا ذَاکَ یَا جَبْرَئِیلُ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَى فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ (البقرة ٢: ١٥٢) وَ لَمْ یَقُلْ هَذِهِ لِأَحَدٍ مِنَ الْأُمَمِ.
جبرئیل به پیامبر (ص) گفت همانا خدای تعالی می فرماید به امت تو چیزی دادم که به امتهای دیگر ندادم؛ (رسول خدا (ص) پرسید) آن چیست ای جبرئیل؟ گفت: گفتار خدای تعالی (که می فرماید) «پس یاد کنید مرا تا یاد کنم شما را» و نگفته این را به کسی از امتها.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٦، ح ٥٨٧١
الشَّیْخُ أَبُو الْفُتُوحِ فِی تَفْسِیرِهِ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَنْزَلَ فِی بَعْضِ کُتُبِهِ الْمُنْزَلَةِ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی فَلْیَظُنَّ بِی مَا شَاءَ وَ أَنَا مَعَ عَبْدِی إِذَا ذَکَرَنِی فَمَنْ ذَکَرَنِی فِی نَفْسِهِ ذَکَرْتُهُ فِی نَفْسِی وَ مَنْ ذَکَرَنِی فِی مَلَإٍ ذَکَرْتُهُ فِی مَلَإٍ خَیْرٍ مِنْهُ وَ مَنْ تَقَرَّبَ إِلَیَّ شِبْراً تَقَرَّبْتُ إِلَیْهِ ذِرَاعاً وَ مَنْ تَقَرَّبَ إِلَیَّ ذِرَاعاً تَقَرَّبْتُ إِلَیْهِ بَاعاً وَ مَنْ أَتَانِی مَشْیاً أَتَیْتُهُ هَرْوَلَةً وَ مَنْ أَتَانِی بِقِرَابِ الْأَرْضِ خَطِیئَةً أَتَیْتُهُ بِمِثْلِهَا مَغْفِرَةً مَا لَمْ یُشْرِکْ بِی شَیْئاً.
رسول خدا (ص) فرمودند: همانا خدای تعالی نازل کرد در بعضی کتابهایش که من نزد گمان بنده ام هستم پس هر گونه که می خواهی به من گمان ببر و من با بنده ام هستم وقتی مرا یاد می کند پس کسی که مرا در درونش یاد کند من او را نزد خودم یاد کنم و کسی که مرا در میان گروهی یاد کند او را در میان گورهی بهتر از آن یاد کنم؛ کسی که به من یک وجب نزدیک شود من به اندازه یک زراع (فاصله میان سر آرنج تا نوک انگشت میانه انسان) به او نزدیک می شوم و کسی که به من یک زراع نزدیک شود من به اندازه یک باع (فاصلهى کشیدن دو دست) به او نزدیک می شوم؛ کسی که به سمت من راه بیاید من هروله کنان به سوی او بروم و اگر او به اندازه وسعت زمین خطاکار باشد به همان اندازه او را میآمرزم تا آن زمان که به من شرک نورزیده باشد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٨، ح ٥٩١٠
عَنِ الْبَاقِرِ ع قَالَ فِی التَّوْرَاةِ مَکْتُوبٌ فِیمَا نَاجَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مُوسَى ع یَا مُوسَى خَفْنِی فِی سِرِّ أَمْرِکَ أَحْفَظْکَ مِنْ وَرَاءِ عَوْرَتِکَ وَ اذْکُرْنِی فِی خَلَوَاتِکَ وَ عِنْدَ سُرُورِ لَذَّاتِکَ أَذْکُرْکَ عِنْدَ غَفَلَاتِکَ وَ امْلِکْ غَضَبَکَ عَمَّنْ مَلَّکْتُکَ عَلَیْهِ أَکُفَّ عَنْکَ غَضَبِی.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: در تورات، از آنچه خداوند با موسی بن عمران (ع) سخن گفته نوشته شده است: ای موسى! در کارهای پنهان خود از من بترس، تو را از ورای عیوبت حفظ می کنم، در تنهایى ها و هنگام شادى لذّتها و خوشى هایت مرا یاد کن تا در غفلت هایت به یاد تو باشم.
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ٢، ص ١٦٥
دادن خواسته
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ مَنْ شُغِلَ بِذِکْرِی عَنْ مَسْأَلَتِی أَعْطَیْتُهُ أَفْضَلَ مَا أُعْطِی مَنْ سَأَلَنِی.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: همانا خداى عز و جل فرماید: هر که بسبب ذکر من از درخواست و پرسش از من سرگرم شود (بطورى که درخواست و حاجت خود را فراموش کند) باو بدهم بهتر از آنچه میدهم به آنکه از من درخواست کند. (و ذکر من او را سرگرم نکرده)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠١، ح ١
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْعَبْدَ لَیَکُونُ لَهُ الْحَاجَةُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَبْدَأُ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ وَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَتَّى یَنْسَى حَاجَتَهُ فَیَقْضِیهَا اللَّهُ لَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَسْأَلَهُ إِیَّاهَا.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: همانا بندهاى بخداى عز و جل حاجتى دارد و به ثناء و ستایش بر خدا و صلوات بر محمد و آل محمد شروع کند تا اینکه حاجت خود را فراموش کند (و سرگرم ثناء بر خدا و صلوات شود) پس خداوند حاجت او را برآورد بىآنکه درباره آن درخواستى کرده باشد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠١، ح ٢
اثرات مختلف
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ شَیْءٍ إِلَّا وَ لَهُ حَدٌّ یَنْتَهِی إِلَیْهِ إِلَّا الذِّکْرَ فَلَیْسَ لَهُ حَدٌّ یَنْتَهِی إِلَیْهِ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْفَرَائِضَ فَمَنْ أَدَّاهُنَّ فَهُوَ حَدُّهُنَّ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ فَمَنْ صَامَهُ فَهُوَ حَدُّهُ وَ الْحَجَّ فَمَنْ حَجَّ فَهُوَ حَدُّهُ إِلَّا الذِّکْرَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَرْضَ مِنْهُ بِالْقَلِیلِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ حَدّاً یَنْتَهِی إِلَیْهِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا (الأحزاب: ٤٢) فَقَالَ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ حَدّاً یَنْتَهِی إِلَیْهِ قَالَ وَ کَانَ أَبِی ع کَثِیرَ الذِّکْرِ لَقَدْ کُنْتُ أَمْشِی مَعَهُ وَ إِنَّهُ لَیَذْکُرُ اللَّهَ وَ آکُلُ مَعَهُ الطَّعَامَ وَ إِنَّهُ لَیَذْکُرُ اللَّهَ وَ لَقَدْ کَانَ یُحَدِّثُ الْقَوْمَ وَ مَا یَشْغَلُهُ ذَلِکَ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ کُنْتُ أَرَى لِسَانَهُ لَازِقاً بِحَنَکِهِ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ کَانَ یَجْمَعُنَا فَیَأْمُرُنَا بِالذِّکْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ یَأْمُرُ بِالْقِرَاءَةِ مَنْ کَانَ یَقْرَأُ مِنَّا وَ مَنْ کَانَ لَا یَقْرَأُ مِنَّا أَمَرَهُ بِالذِّکْرِ وَ الْبَیْتُ الَّذِی یُقْرَأُ فِیهِ الْقُرْآنُ وَ یُذْکَرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ تَکْثُرُ بَرَکَتُهُ وَ تَحْضُرُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ تَهْجُرُهُ الشَّیَاطِینُ وَ یُضِیءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا یُضِیءُ الْکَوْکَبُ الدُّرِّیُّ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ الْبَیْتُ الَّذِی لَا یُقْرَأُ فِیهِ الْقُرْآنُ وَ لَا یُذْکَرُ اللَّهُ فِیهِ تَقِلُّ بَرَکَتُهُ وَ تَهْجُرُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ تَحْضُرُهُ الشَّیَاطِینُ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ أَعْمَالِکُمْ لَکُمْ أَرْفَعِهَا فِی دَرَجَاتِکُمْ وَ أَزْکَاهَا عِنْدَ مَلِیکِکُمْ وَ خَیْرٍ لَکُمْ مِنَ الدِّینَارِ وَ الدِّرْهَمِ وَ خَیْرٍ لَکُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّکُمْ فَتَقْتُلُوهُمْ وَ یَقْتُلُوکُمْ فَقَالُوا بَلَى فَقَالَ ذِکْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَثِیراً ثُمَّ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ص فَقَالَ مَنْ خَیْرُ أَهْلِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ أَکْثَرُهُمْ لِلَّهِ ذِکْراً وَ قَالَ- رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أُعْطِیَ لِسَاناً ذَاکِراً فَقَدْ أُعْطِیَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَالَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى- وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ (المدّثّر: ٦) قَالَ لَا تَسْتَکْثِرْ مَا عَمِلْتَ مِنْ خَیْرٍ لِلَّهِ.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: هیچ چیز نیست جز آنکه براى آن حدى (و اندازهاى) است کهبدان پایان پذیرد مگر ذکر که حدى ندارد تا پایان پذیرد، خداى عز و جل فرائض را واجب کرده و هر که آنها را بجاى آورد همان حد و انتهاى آنها است و ماه رمضانست پس هر که آن را روزه دارد همان حد آن است و حج (واجب است) و هر که حج کرد بپایان رسانده، مگر همان ذکر که براستى خداى عز و جل باندک آن راضى نشده و انتها و حدى براى آن قرار نداده که بدان پایان یابد، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «اى آنان که ایمان آوردید یاد کنید خدا را بسیار و تسبیحش گوئید بامدادان و شامگاهان» (سوره احزاب آیه ٤١- ٤٢) پس فرمود: خداى عز و جل براى آن حدى که بدان پایان پذیرد قرار نداده است. فرمود: و پدرم فراوان ذکر خدا میکرد، (گاهى) من بهمراه او میرفتم و او ذکر خدا میکرد، با او غذا میخوردم او ذکر خدا میکرد و (گاهى) با مردم گفتگو میکرد ولى آن از ذکر خدا بازش نمیداشت و من میدیدم زبانش را که چسبیده بکامش بود و میگفت: «لا اله الا اللَّه» و پیوسته ما را انجمن میکرد و ما را بذکر خدا فرمان میداد تا آفتاب بزند و هر کدام ما که خواندن (قرآن) میدانستیم دستور بخواندن میداد و هر کدام نمیدانست باو دستور ذکر میفرمود.
در هر خانهاى که قرآن خوانده شود و ذکر خداى عز و جل شود برکت آن خانه زیاد گردد و فرشتگان در آن خانه آیند و شیاطین از آن دورى کنند و براى اهل آسمان بدرخشد چنانچه ستاره فروزان براى اهل زمین میدرخشد و (اما) خانهاى که در آن قرآن خوانده نشود و خدا در آن خانه ذکر نشود برکتش کم شود و فرشتگان از آن دورى کنند و شیاطین در آن خانه درآیند.
و بتحقیق رسول خدا (ص) فرموده: آیا شما را آگاه نکنم به بهترین کارهایتان که در درجات شمااز همه کارها بالاتر و نزد خداوند از همه پاکتر و پاکیزهتر است و براى شما از دینار (طلا) و درهم (نقره) بهتر و از اینکه با دشمن خودتان برخورد کنید (و جهاد کنید) و شما آنها را بکشید و آنها شما را بکشند خوبتر است؟ عرض کردند: چرا، فرمود: آن بسیار ذکر خدا کردنست، سپس فرمود: مردى خدمت پیغمبر (ص) فرمود: هر که زبانى گویاى بذکر خدا باو داده شده است خیر دنیا و آخرت باو داده شده و درباره گفتار خداى تعالى: «و منت منه که فزونىجوئى» (سوره مدثر آیه ٦) فرمود، (یعنى) آنچه کار خیر براى خدا کردى آن را بیش مشمار.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٨، ح ١
قلب
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى ع یَا مُوسَى ع لَا تَفْرَحْ بِکَثْرَةِ الْمَالِ وَ لَا تَدَعْ ذِکْرِی عَلَى کُلِّ حَالٍ فَإِنَّ کَثْرَةَ الْمَالِ تُنْسِی الذُّنُوبَ وَ إِنَّ تَرْکَ ذِکْرِی یُقْسِی الْقُلُوبَ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداى عز و جل بموسى وحى کرد: اى موسى بزیادى مال شاد مشو و ذکر مرا در هر حالى وامگذار (از یاد من بیرون مرو) زیرا زیادى مال گناهان را فراموش سازد و واگذاردن ذکر من دلها را سخت کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٧، ح ٧
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): لِکُلِّ شَیْءٍ صَقَّالَةٌ وَ صَقَّالَةُ الْقُلُوبِ ذِکْرُ اللَّهِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: برای هر چیزی صیقل دهنده ای است و صیقل دهنده قلبها یاد خداست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٥، ح ٥٨٦٩
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِیمَا نَاجَى اللَّهُ بِهِ مُوسَى ع قَالَ یَا مُوسَى لَا تَنْسَنِی عَلَى کُلِّ حَالٍ فَإِنَّ نِسْیَانِی یُمِیتُ الْقَلْبَ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در آنچه خدا با موسى مناجات کرد (این بود که) فرمود: اى موسى مرا در هیچ حالى فراموش مکن زیرا که فراموش کردن من دل را میمیراند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٩٨، ح ١١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): أَصْلُ صَلَاحِ الْقَلْبِ اشْتِغَالُهُ بِذِکْرِ اللَّهِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: اصل نیکی قلب پرداختن به یاد خداست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٠٨
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ نُورُ الْعَقْلِ [الْعُقُولِ] وَ حَیَاةُ النُّفُوسِ وَ جَلَاءُ الصُّدُورِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر، نور دل و زندگى جانها و جلا دهنده سینه هاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٤
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): بِذِکْرِ اللَّهِ تَحْیَا الْقُلُوبُ وَ بِنِسْیَانِهِ مَوْتُهَا
رسول خدا (ص) فرمودند: با یاد خدا، دلها زنده مى شوند و با فراموش کردن او، مى میرند.
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ٢، ص ١٢٠
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): فِی الذِّکْرِ حَیَاةُ الْقُلُوبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: زندگی قلبها در یاد خداست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٣
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَحْیَا اللَّهُ قَلْبَهُ وَ نَوَّرَ عَقْلَهُ وَ لُبَّهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسى که به یاد خداى سبحان باشد، خداوند دلش را زنده کند و عقل و خردش را نورانى گرداند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٥
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ قُوتُ النُّفُوسِ وَ مُجَالَسَةُ الْمَحْبُوبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا، غذای جانها و هم نشینى با محبوب است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٢
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مُدَاوَمَةُ الذِّکْرِ قُوتُ الْأَرْوَاحِ وَ مِفْتَاحُ الصَّلَاحِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد پیوسته خداوند روزى و قوت جانها و کلید صلاح و شایستگى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٦١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ یُونِسُ اللُّبَّ وَ یُنِیرُ الْقَلْبَ وَ یَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر الهى آرام بخش جان و روشنى دهنده دل است و رحمت و مهر خداى را فرو ریزد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٣
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ جَلَاءُ الصُّدُورِ وَ طُمَأْنِینَةُ الْقُلُوبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا، جلا دهنده سینهها و آرام بخش دلها است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٩
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ یُنِیرُ الْبَصَائِرَ وَ یُونِسُ الضَّمَائِرَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر و یاد خدا روشنى بخش بیناییها و الفت دهنده جانهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٠
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ دَوَاءُ أَعْلَالِ النُّفُوسِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا داروى بیماریهاى جانهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٩
رشد معنوی
قَالَ الصَّادِقُ ع: مَنْ کَانَ ذَاکِراً لِلَّهِ عَلَى الْحَقِیقَةِ فَهُوَ مُطِیعٌ وَ مَنْ کَانَ غَافِلًا عَنْهُ فَهُوَ عَاصٍ وَ الطَّاعَةُ عَلَامَةُ الْهِدَایَةِ وَ الْمَعْصِیَةُ عَلَامَةُ الضَّلَالِ وَ أَصْلُهُمَا مِنَ الذِّکْرِ وَ الْغَفْلَةِ فَاجْعَلْ قَلْبَکَ قِبْلَةً لِلِسَانِکَ لَا تُحَرِّکْهُ إِلَّا بِإِشَارَةِ الْقَلْبِ وَ مُوَافَقَةِ الْعَقْلِ وَ رِضَى الْإِیمَانِ فَإِنَّ اللَّهَ عَالِمٌ بِسِرِّکَ وَ جَهْرِکَ وَ کُنْ کَالنَّازِعِ رُوحُهُ أَوْ کَالْوَاقِفِ فِی الْعَرْضِ الْأَکْبَرِ غَیْرَ شَاغِلٍ نَفْسَکَ عَمَّا عَنَاکَ مِمَّا کَلَّفَکَ بِهِ رَبُّکَ فِی أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ وَ وَعْدِهِ وَ وَعِیدِهِ وَ لَا تَشْغَلْهَا بِدُونِ مَا کَلَّفَکَ وَ اغْسِلْ قَلْبَکَ بِمَاءِ الْحُزْنِ وَ اجْعَلْ ذِکْرَ اللَّهِ مِنْ أَجْلِ ذِکْرِهِ لَکَ ذِکْرَکَ وَ هُوَ غَنِیٌّ عَنْکَ فَذِکْرُهُ لَکَ أَجَلُّ وَ أَشْهَى وَ أَتَمُّ مِنْ ذِکْرِکَ لَهُ وَ أَسْبَقُ وَ مَعْرِفَتُکَ بِذِکْرِهِ لَکَ یُورِثُکَ الْخُضُوعَ وَ الِاسْتِحْیَاءَ وَ الِانْکِسَارَ وَ یَتَوَلَّدُ مِنْ ذَلِکَ رُؤْیَةُ کَرَمِهِ وَ فَضْلِهِ السَّابِقِ وَ تَصْغُرُ عِنْدَ ذَلِکَ طَاعَاتُکَ وَ إِنْ کَثُرَتْ فِی جَنْبِ مِنَنِهِ فَتُخْلَصُ لِوَجْهِهِ وَ رُؤْیَتُکَ ذِکْرَکَ لَهُ تُورِثُکَ الرِّیَاءَ وَ الْعُجْبَ وَ السَّفَهَ وَ الْغِلْظَةَ فِی خَلْقِهِ وَ اسْتِکْثَارَ الطَّاعَةِ وَ نِسْیَانَ فَضْلِهِ وَ کَرَمِهِ وَ مَا یَزْدَادُ بِذَلِکَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً وَ لَا تَسْتَجْلِبُ بِهِ عَلَى مُضِیِّ الْأَیَّامِ إِلَّا وَحْشَةً وَ الذِّکْرُ ذِکْرَانِ ذِکْرٌ خَالِصٌ یُوَافِقُهُ الْقَلْبُ وَ ذِکْرٌ صَارِفٌ لَکَ یَنْفِی ذِکْرَ غَیْرِهِ کَمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنِّی لَا أُحْصِی ثَنَاءً عَلَیْکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَى نَفْسِکَ- فَرَسُولُ اللَّهِ ص لَمْ یَجْعَلْ لِذِکْرِهِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِقْدَاراً عِنْدَ عِلْمِهِ بِحَقِیقَةِ سَابِقَةِ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِنْ قَبْلِ ذِکْرِهِ لَهُ فَمَنْ دُونَهُ أَوْلَى فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَذْکُرَ اللَّهَ تَعَالَى فَلْیَعْلَمْ أَنَّهُ مَا لَمْ یَذْکُرِ اللَّهُ الْعَبْدَ بِالتَّوْفِیقِ لِذِکْرِهِ لَا یَقْدِرُ الْعَبْدُ عَلَى ذِکْرِهِ.
حضرت صادق (ع) فرمود: کسى که حقیقتا (از صمیم قلب) در یاد خدا باشد؛ او بنده مطیع خداست؛ و هر که از خدا غافل باشد او بنده عاصى است و اطاعت خدا علامت هدایت پیدا کردن و معصیت نشانه گمراهى است و اصل و ریشه آنها (اطاعت و معصیت) ذکر و غفلت (پروردگار) است. پس قلب خود را قبله زبان قرار بده، بىاشارت قلب و موافقت عقل و رضایت ایمان زبان خود را حرکت مده. متوجه باش که خداوند به ظاهر و باطن تو مطلع است و مانند کسى باش که در حالت نزع روح و احتضار است و یا کسى که در عرصه محشر براى عرض اعمال حاضر شده است و از آنچه خداوند متعال تو را تکلیف فرموده است از اوامر و نواهى و وعد و وعید، اعراض مکن و به غیر تکالیف خود مشغول مباش؛ و قلب خود را به آب خوف و حزن غسل بده.
و قرار بده ذکر خداوند متعال را به خاطر این که او تو را یاد مى‌کند، زیرا او تو را یاد کرده و مى‌کند در حالى که از تو بىنیاز است، پس ذکر کردن او تو را مهمتر و بالاتر و تمامتر و روشنتر و هم سابقتر است از ذکر تو او را؛ و معرفت پیدا کردن تو به اینکه او تو را ذکر کرده است، موجب خضوع و حیاء و تواضع و انکسار تو است و از این معرفت دیدن فضل و کرم سابق او حاصل مى‌شود؛ و هم عبادتهاى تو در این هنگام کوچک و کم مى‌شود در مقابل احسان و کرم او اگر چه طاعت تو بیشتر باشد و باز اعمال تو براى او خالص مى‌شود؛ اما رؤیت و توجه تو به ذکر پروردگار متعال، پس موجب خود بینى و خود نمایى و سفاهت و درشتخویى با مردم و زیاد شمردن عبادت خود و فراموش کردن فضل و احسان او است و این معنى زیاد نکرده و نتیجه نمىدهد مگر دورى از حق را و تحصیل نکرده و بدست نمىآورى به مرور ایام مگر وحشت و اضطراب خاطر را.
و ذکر بر دو قسم است: ذکر خالص پروردگار متعال که به موافقت قلب صورت مىگیرد و ذکرى که نشانه نفى ذکرى که از غیر خدا واقع مى‌شود باشد، چنان که رسول اکرم فرمود: من نمىتوانم تو را ثنا گویم به آن طورى که تو خودت را ثنا گفتهاى. پس پیغمبر خدا براى ذکر خالص خود ارزش و قیمتى قائل نشد، در مقابل ذکرى که از جانب خود خدا در سابق صورت گرفته است و البته رسول اکرم به حقیقت آن ذکر پیش از اینکه خودش ذکر خدا گوید مطلع و عالم بوده است. پس در جایى که پیغمبر خدا ذکر خود را نفى کرده و ذکر را که از جانب خدا بوده است اثبات مى‌کند، دیگران به این معنى اولویت دارند؛ و باید شخص ذاکر به این نکته هم متوجه باشد که تا پروردگار متعالبنده خود را متذکر نشده است به وسیله توفیق دادن او، هرگز بندهاى نخواهد توانست مشغول ذکر خدا گشته و او را ذکر گوید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٣٩٧، ح ٦١٧٨
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ نُورٌ وَ رُشْدٌ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر و یاد خدا، روشنایى و آگاهى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٢٩
فِی بَعْضِ الْأَحَادِیثِ الْقُدْسِیَّةِ أَیُّمَا عَبْدٍ اطَّلَعْتُ عَلَى قَلْبِهِ فَرَأَیْتُ الْغَالِبَ عَلَیْهِ التَّمَسُّکَ بِذِکْرِی تَوَلَّیْتُ سِیَاسَتَهُ وَ کُنْتُ جَلِیسَهُ وَ مُحَادِثَهُ وَ أَنِیسَهُ.
خداوند تبارک و تعالی فرمود: هر گاه به دل بنده اى سر زنم و ببینم که یاد من بر آن چیره گشته است، تربیت او را خود به عهده گیرم و همنشین و همسخن و همدم او شوم.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٠، ص ١٦٢
عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِذَا عَلِمْتُ أَنَ الْغَالِبَ عَلَى عَبْدِیَ الِاشْتِغَالَ بِی نَقَلْتُ شَهْوَتَهُ فِی مَسْأَلَتِی وَ مُنَاجَاتِی فَإِذَا کَانَ عَبْدِی کَذَلِکَ فَأَرَادَ أَنْ یَسْهُوَ حُلْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَنْ یَسْهُوَ أُولَئِکَ أَوْلِیَائِی حَقّاً أُولَئِکَ الْأَبْطَالُ حَقّاً أُولَئِکَ الَّذِینَ إِذَا أَرَدْتُ أَنْ أُهْلِکَ أَهْلَ الْأَرْضِ عُقُوبَةً زَوَیْتُهَا عَنْهُمْ مِنْ أَجْلِ أُولَئِکَ الْأَبْطَالِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: خدای تعالی فرمودند چون بدانم که یادِ من بر جان بنده ام چیره گشته است، خواهش او را متوجّه سؤال و مناجات با خود کنم؛ پس چون بنده ام چنین شود، هرگاه بخواهد دچار سهو و غفلت شود مانع غفلتش شوم؛ اینان دوستان حقیقى من و قهرمانان واقعى هستند. ایشان کسانی هستند که وقتی برای عقوبت، هلاکت اهل زمین را اراده می کنم از آنها صرف نظر می کنم به خاطر این قهرمانان.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩٠، ص ١٦٢
نورانیت
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ نُورٌ وَ رُشْدٌ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر و یاد خدا، روشنایى و آگاهى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٢٩
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ جَلَاءُ الْبَصَائِرِ [الْبَصَرِ] وَ نُورُ السَّرَائِرِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر خدا بیناییها و بصیرتها را جلا دهد و درونها را روشن کند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ یُونِسُ اللُّبَّ وَ یُنِیرُ الْقَلْبَ وَ یَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر الهى آرام بخش جان و روشنى دهنده دل است و رحمت و مهر خداى را فرو ریزد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٣
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ نُورُ الْعَقْلِ [الْعُقُولِ] وَ حَیَاةُ النُّفُوسِ وَ جَلَاءُ الصُّدُورِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر، نور دل و زندگى جانها و جلا دهنده سینه هاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٤
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ الذِّکْرَ جَلَاءَ الْقُلُوبِ تُبْصِرُ بِهِ بَعْدَ الْعَشْوَةِ وَ تَسْمَعُ بِهِ بَعْدَ الْوَقْرَةِ وَ تَنْقَادُ بِهِ بَعْدَ الْمُعَانَدَةِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: به راستى که خداى سبحان ذکر را جلا دهنده دلها قرار داده که پس از کورى به وسیله آن بینا شوند و پس از ناشنوایى بدان شنوا گردند و پس از ستیزه جویى بدان رام شوند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٦
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ثَمَرَةُ الذِّکْرِ اسْتِنَارَةُ الْقُلُوبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: میوه ذکر و یاد خدا روشن شدن دلها است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٧
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ نُورُ الْإِیمَانِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر خدا نور ایمان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٨
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ جَلَاءُ الصُّدُورِ وَ طُمَأْنِینَةُ الْقُلُوبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا، جلا دهنده سینهها و آرام بخش دلها است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٩
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ تُسْتَنْجَحُ بِهِ الْأُمُورُ وَ تَسْتَنِیرُ بِهِ السَّرَائِرُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: به وسیله یاد خدا کارها به پیروزى رسد و درونها روشن شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): عَلَیْکَ بِذِکْرِ اللَّهِ فَإِنَّهُ نُورُ الْقَلْبِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: بر تو باد به یاد خدا، که به راستى یاد خدا روشنى دل است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٢
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): اسْتَدِیمُوا الذِّکْرَ فَإِنَّهُ یُنِیرُ الْقَلْبَ وَ هُوَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: پیوسته یاد خدا کنید که دل را نورانى کند و برترین عبادتهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٤
فِی وَصِیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِأَبِی ذَرٍّ قَالَ ص عَلَیْکَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ کَثِیراً فَإِنَّهُ ذِکْرٌ لَکَ فِی السَّمَاءِ وَ نُورٌ لَکَ فِی الْأَرْضِ.
رسول خدا (ص) در وصیتشان به ابوذر فرمودند: بر تو باد تلاوت قرآن و ذکر بسیار خدا پس همانا آن باعث یاد تو در آسمان و نور تو در زمین است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٤، ح ٥٩٠٠
شرح صدر
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ یَشْرَحُ الصَّدْرَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر و یاد خدا، سینه و دل را مى‌گشاید.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٠
بصیرت
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ جَلَاءُ الْبَصَائِرِ [الْبَصَرِ] وَ نُورُ السَّرَائِرِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر خدا بیناییها و بصیرتها را جلا دهد و درونها را روشن کند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣١
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ هِدَایَةُ الْعُقُولِ وَ تَبْصِرَةُ النُّفُوسِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر و یاد خدا باعث هدایت خردها و بینایى جانهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٢
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الذِّکْرُ نُورُ الْعَقْلِ [الْعُقُولِ] وَ حَیَاةُ النُّفُوسِ وَ جَلَاءُ الصُّدُورِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر، نور دل و زندگى جانها و جلا دهنده سینه هاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٣٤
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ یُنِیرُ الْبَصَائِرَ وَ یُونِسُ الضَّمَائِرَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر و یاد خدا روشنى بخش بیناییها و الفت دهنده جانهاست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٠
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ اسْتَبْصَرَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسی که یاد خدا کند بینا شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٤
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَحْیَا اللَّهُ قَلْبَهُ وَ نَوَّرَ عَقْلَهُ وَ لُبَّهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسى که به یاد خداى سبحان باشد، خداوند دلش را زنده کند و عقل و خردش را نورانى گرداند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٥
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): دَوَامُ الذِّکْرِ یُنِیرُ الْقَلْبَ وَ الْفِکْرَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ادامه ذکر خدا و پیوستگى آن دل و اندیشه را روشن مى‌کند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٦
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ کَثُرَ ذِکْرُهُ اسْتَنَارَ لُبُّهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسى که ذکرش بسیار باشد عقلش نورانى گردد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٩
هدایت
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): لَا هِدَایَةَ کَالذِّکْرِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: هیچ هدایتی مانند ذکر نیست.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٤٦
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مُدَاوَمَةُ الذِّکْرِ قُوتُ الْأَرْوَاحِ وَ مِفْتَاحُ الصَّلَاحِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد پیوسته خداوند روزى و قوت جانها و کلید صلاح و شایستگى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٦١
قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ کَانَ ذَاکِراً لِلَّهِ تَعَالَى عَلَى الْحَقِیقَةِ فَهُوَ مُطِیعٌ وَ مَنْ کَانَ غَافِلًا عَنْهُ فَهُوَ عَاصٍ وَ الطَّاعَةُ عَلَامَةُ الْهِدَایَةِ وَ الْمَعْصِیَةُ عَلَامَةُ الضَّلَالَةِ وَ أَصْلُهُمَا مِنَ الذِّکْرِ وَ الْغَفْلَةِ فَاجْعَلْ قَلْبَکَ قِبْلَةً لِلِسَانِکَ لَا تُحَرِّکْهُ إِلَّا بِإِشَارَةِ الْقَلْبِ وَ مُوَافَقَةِ الْعَقْلِ وَ رِضَى الْإِیمَانِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَالِمٌ بِسِرِّکَ وَ جَهْرِکَ وَ کُنْ کَالنَّازِعِ رُوحُهُ أَوْ کَالْوَاقِفِ فِی الْعَرْضِ الْأَکْبَرِ غَیْرَ شَاغِلٍ نَفْسَکَ عَمَّا عَنَاکَ بِمَا کَلَّفَکَ بِهِ رَبُّکَ فِی أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ وَ وَعْدِهِ وَ وَعِیدِهِ وَ لَا تَشْغَلْهَا بِدُونِ مَا کَلَّفَ بِهِ رَبُّکَ وَ اغْسِلْ قَلْبَکَ بِمَاءِ الْحُزْنِ وَ الْخَوْفِ وَ اجْعَلْ ذِکْرَ اللَّهِ تَعَالَى مِنْ أَجْلِ ذِکْرِهِ تَعَالَى إِیَّاکَ فَإِنَّهُ ذَکَرَکَ وَ هُوَ غَنِیٌّ عَنْکَ فَذِکْرُهُ لَکَ أَجَلُّ وَ أَشْهَى وَ أَثْنَى وَ أَتَمُّ مِنْ ذِکْرِکَ لَهُ وَ أَسْبَقُ وَ مَعْرِفَتُکَ بِذِکْرِهِ لَکَ تُورِثُکَ الْخُضُوعَ وَ الِاسْتِحْیَاءَ وَ الِانْکِسَارَ وَ یَتَوَلَّدُ مِنْ ذَلِکَ رُؤْیَةُ کَرَمِهِ وَ فَضْلِهِ السَّابِقِ وَ تَصْغُرُ عِنْدَ ذَلِکَ طَاعَتُکَ وَ إِنْ کَثُرَتْ فِی جَنْبِ مِنَّتِهِ وَ تَخْلُصُ لِوَجْهِهِ وَ رُؤْیَتُکَ ذِکْرَکَ لَهُ تُورِثُکَ الرِّیَاءَ وَ الْعُجْبَ وَ السَّفَهَ وَ الْغِلْظَةَ فِی خَلْقِهِ وَ اسْتِکْثَارَ الطَّاعَةِ وَ نِسْیَانَ فَضْلِهِ وَ کَرَمِهِ وَ لَا تَزْدَادُ بِذَلِکَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى إِلَّا بُعْداً وَ لَا تَسْتَجْلِبُ بِهِ عَلَى معنى [مُضِیِ] الْأَیَّامِ إِلَّا وَحْشَةً وَ الذِّکْرُ ذِکْرَانِ ذِکْرٌ خَالِصٌ بِمُوَافَقَةِ الْقَلْبِ وَ ذِکْرٌ صَارِفٌ لَکَ بِنَفْیِ ذِکْرِ غَیْرِهِ کَمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنَا لَا أُحْصِی ثَنَاءً عَلَیْکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَى نَفْسِکَ فَرَسُولُ اللَّهِ ص لَمْ یَجْعَلْ لِذِکْرِ اللَّهِ تَعَالَى مِقْدَاراً عِنْدَ عِلْمِهِ بِحَقِیقَةِ سَابِقَةِ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَبْلِ ذِکْرِهِ لَهُ وَ مَنْ دُونَهُ أَوْلَى فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَذْکُرَ اللَّهَ تَعَالَى فَلْیَعْلَمْ أَنَّهُ مَا لَمْ یَذْکُرِ اللَّهُ الْعَبْدَ بِالتَّوْفِیقِ لِذِکْرِهِ لَا یَقْدِرُ الْعَبْدُ عَلَى ذِکْرِه
حضرت صادق (ع) فرمود: کسى که حقیقتا (از صمیم قلب) در یاد خدا باشد؛ او بنده مطیع خداست؛ و هر که از خدا غافل باشد او بنده عاصى است و اطاعت خدا علامت هدایت پیدا کردن و معصیت نشانه گمراهى است و اصل و ریشه آنها (اطاعت و معصیت) ذکر و غفلت است. پس قلب خود را قبله زبان قرار بده، بىاشارت قلب و موافقت عقل و رضایت ایمان زبان خود را حرکت مده. متوجه باش که خداوند به ظاهر و باطن تو مطلع است و مانند کسى باش که در حالت نزع روح و احتضار است و یا کسى که در عرصه محشر براى عرض اعمال حاضر شده است و از آنچه خداوند متعال تو را تکلیف فرموده است از اوامر و نواهى و وعد و وعید، اعراض مکن و به غیر تکالیف خود مشغول مباش؛ و قلب خود را به آب خوف و حزن غسل بده.
و قرار بده ذکر خداوند متعال را به خاطر این که او تو را یاد مى‌کند، زیرا او تو را یاد کرده و مى‌کند در حالى که از تو بىنیاز است، پس ذکر کردن او تو را مهمتر و بالاتر و تمامتر و روشنتر و هم سابقتر است از ذکر تو او را؛ و معرفت پیدا کردن تو به اینکه او تو را ذکر کرده است، موجب خضوع و حیاء و تواضع و انکسار تو است و از این معرفت دیدن فضل و کرم سابق او حاصل مى‌شود؛ و هم عبادتهاى تو در این هنگام کوچک و کم مى‌شود در مقابل احسان و کرم او اگر چه طاعت تو بیشتر باشد و باز اعمال تو براى او خالص مى‌شود؛ اما رؤیت و توجه تو به ذکر پروردگار متعال، پس موجب خود بینى و خود نمایى و سفاهت و درشتخویى با مردم و زیاد شمردن عبادت خود و فراموش کردن فضل و احسان او است و این معنى زیاد نکرده و نتیجه نمىدهد مگر دورى از حق را و تحصیل نکرده و بدست نمىآورى به مرور ایام مگر وحشت و اضطراب خاطر را.
و ذکر بر دو قسم است: ذکر خالص پروردگار متعال که به موافقت قلب صورت مىگیرد و ذکرى که نشانه نفى ذکرى که از غیر خدا واقع مى‌شود باشد، چنان که رسول اکرم فرمود: من نمىتوانم تو را ثنا گویم به آن طورى که تو خودت را ثنا گفتهاى. پس پیغمبر خدا براى ذکر خالص خود ارزش و قیمتى قائل نشد، در مقابل ذکرى که از جانب خود خدا در سابق صورت گرفته است و البته رسول اکرم به حقیقت آن ذکر پیش از اینکه خودش ذکر خدا گوید مطلع و عالم بوده است. پس در جایى که پیغمبر خدا ذکر خود را نفى کرده و ذکر را که از جانب خدا بوده است اثبات مى‌کند، دیگران به این معنى اولویت دارند؛ و باید شخص ذاکر به این نکته هم متوجه باشد که تا پروردگار متعالبنده خود را متذکر نشده است به وسیله توفیق دادن او، هرگز بندهاى نخواهد توانست مشغول ذکر خدا گشته و او را ذکر گوید.
مصباح الشریعة، ص ٥٥ (الباب الرابع و العشرون فی الذکر)
از بین رفتن غفلت
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): بِدَوَامِ ذِکْرِ اللَّهِ تَنْجَابُ الْغَفْلَةُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: با پیوسته به یاد خدا بودن غفلت دلها زائل شود.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٥
نیک شدن اعمال
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنْ عَمَرَ قَلْبَهُ بِدَوَامِ الذِّکْرِ حَسُنَتْ أَفْعَالُهُ فِی السِّرِّ وَ الْجَهْرِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسى که دلش را پیوسته به ذکر خدا آباد کند، کارهایش در نهان و آشکار نیکو گردد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٨
بخشیده شدن
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): عَوِّدْ نَفْسَکَ الِاسْتِهْتَارَ [عدم الاستهتار] بِالذِّکْرِ وَ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنَّهُ یَمْحُو عَنْکَ الْحَوْبَةَ وَ یُعَظِّمُ لَکَ الْمَثُوبَةَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: عادت ده نفس خود را به شیفتگى یاد خدا و آمرزش خواهى، که به راستى این کار گناهت را محو کند و پاداش و اجر تو را بزرگ گرداند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢٤
عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: مَا جَلَسَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا نَادَاهُمْ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ قُومُوا فَقَدْ بُدِّلَتْ سَیِّئَاتُکُمْ حَسَنَاتٍ وَ غُفِرَتْ لَکُمْ جَمِیعاً وَ مَا قَعَدَ عِدَّةٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا قَعَدَ مَعَهُمْ عِدَّةٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: هیچ گروهی به ذکر خدای عزّوجل ننشستند جز اینکه از آسمان منادی ندائی سر دهد: برخیزید که گناهانتان تبدیل به حسنات شد و همهتان آمرزیده شدید؛ و هیچ گاه تعدادى از زمینیان انجمنِ ذکر خدا بر پا نمى کنند، مگر آنکه تعدادى از فرشتگان در آن انجمن مى نشینند.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٥٣، ح ٨٩٨٢
عَنِ النَّبِیِ ص: أَنَّ الْمَلَائِکَةَ یَمُرُّونَ عَلَى حِلَقِ الذِّکْرِ فَیَقُومُونَ عَلَى رُءُوسِهِمْ وَ یَبْکُونَ لِبُکَائِهِمْ وَ یُؤَمِّنُونَ عَلَى دُعَائِهِمْ فَإِذَا صَعِدُوا إِلَى السَّمَاءِ یَقُولُ اللَّهُ یَا مَلَائِکَتِی أَیْنَ کُنْتُمْ وَ هُوَ أَعْلَمُ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا إِنَّا حَضَرْنَا مَجْلِساً مِنْ مَجَالِسِ الذِّکْرِ فَرَأَیْنَا أَقْوَاماً یُسَبِّحُونَکَ وَ یُمَجِّدُونَکَ وَ یُقَدِّسُونَکَ یَخَافُونَ نَارَکَ فَیَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ یَا مَلَائِکَتِی أَذُودُهَا عَنْهُمْ وَ أُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ وَ أَمَّنْتُهُمْ مِمَّا یَخَافُونَ فَیَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّ فِیهِمْ فُلَاناً وَ أَنَّهُ لَمْ یَذْکُرْکَ فَیَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُ بِمُجَالَسَتِهِ لَهُمْ فَإِنَّ الذَّاکِرِینَ مَنْ لَا یَشْقَى بِهِمْ جَلِیسُهُمْ.
رسول خدا (ص) فرمودند: ملائکه الهی بر حلقه های ذکر که می گذرند، بالای سرشان می ایستند، با گریه آنها گریه می کنند و بر دعاهایشان آمین می گویند. پس هنگامی که به آسمان بالا می روند خداوند می گوید ای فرشتگان من کجا بودید؟ در حالی که او می داند. پس می گویند ای پروردگار ما همانا ما در مجلسی از مجالس ذکر حاضر شدیم پس دیدیم گورههایی که تو را ستایش می کردند و تو را به بزرگی یاد می کردند و تو را تقدیس می کردند، می ترسیدند از آتشت. پس خداوند سبحان می گوید: ای ملائکه من! آتش را از آنان دور کنید و شاهد باشید که من اینان را آمرزیدم و از آنچه که می هراسند ایمنشان کردم. ملائکه می گویند: پروردگارا! در بین اینان فلان کس هست که ذکر تو را نداشت. ذات اقدس الهی می فرماید: او را هم بخشیدم، چون با این جمعیت همنشین شد، هرگز کسی که همنشین ذاکرین باشد، به شقاوت نخواهد رسید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٨، ح ٥٨٨٠
حکمت
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع: مَا أَخْلَصَ عَبْدٌ الْإِیمَانَ بِاللَّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ قَالَ مَا أَجْمَلَ عَبْدٌ ذِکْرَ اللَّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلَّا زَهَّدَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ بَصَّرَهُ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَثْبَتَ الحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ ثُمَّ تَلَا إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ. (الأعراف ٧: ١٥٢)
امام باقر (ع) فرمود: هیچ بنده ئى چهل روز ایـمـانـش را بـخـداى عـزّوجـلّ خـالص نکند، یـا فـرمـود: هـیچ بنده ئى ذکر خدا را چـهـل روز نـیـکو انجام ندهد جز آنکه خداى عزّوجلّ او را نسبت بدنیا زاهد سازد و درد و داروى دنـیـا را بـه او بـنـمـایـد و حـکـمت را دلش ثابت کند و زبانش را بآن گویا سازد سپس تلاوت فرمودند: «کسانیکه گوساله پرستیدند، بزودى خشم پروردگارشان و ذلت در زندگى دنیا بآنها برسد و اینگونه افترا زنندگان را جزا مى دهیم.»
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٥، ح ٥٩٠١
بهترین زندگی
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یُوصِی أَصْحَابَهُ وَ یَقُولُ أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ ... اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً خَالِصاً تَحْیَوْا بِهِ أَفْضَلَ الْحَیَاةِ وَ تَسْلُکُوا بِهِ طَرِیقَ النَّجَاة.
امام علی (علیه السلام) به یازانشان توصیه فرمودند: شما را به تقوای الهی توصیه می کنم - تا آنجا که فرمودند- خدا را خالصانه یاد کنید تا بهترین زندگى را داشته باشید و با آن راه نجات را بپویید.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ١٧، ح ٣
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): یَا رَبِّ یَا رَبِّ یَا رَبِّ، أَسْأَلُکَ بِحَقِّکَ وَ قُدْسِکَ وَ أَعْظَمِ صِفَاتِکَ وَ أَسْمَائِکَ، أَنْ تَجْعَلَ أَوْقَاتِی فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ بِذِکْرِکَ مَعْمُورَةً، وَ بِخِدْمَتِکَ مَوْصُولَةً، وَ أَعْمَالِی عِنْدَکَ مَقْبُولَةً، حَتَّى تَکُونَ أَعْمَالِی وَ أَوْرَادِی کُلَّهَا وِرْداً وَاحِداً، وَ حَالِی فِی خِدْمَتِکَ سَرْمَدا
امام علی (علیه السلام) در دعای کمیل فرمودند: ای پروردگار، ای پروردگار، ای پروردگار! به حقّ تو و قداست تو و بزرگترین صفات و نام هایت از تو مسئلت دارم که اوقات شب و روز مرا به یاد خودت آباد کنى و مرا پیوسته در خدمت خودت قرار دهى و اعمالم نزد تو مقبول باشد تا آن که همه اعمال و اورادم یک ورد شود و پیوسته در حال خدمت تو باشمو
زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ص ٦٤
پاکی ذکر
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): مَنِ اشْتَغَلَ بِذِکْرِ اللَّهِ طَیَّبَ اللَّهُ ذِکْرَهُ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: کسى که به ذکر خدا سرگرم شود، خداوند ذکر او را پاکیزه گرداند.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢٧
حضور فرشتگان
عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: مَا جَلَسَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا نَادَاهُمْ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ قُومُوا فَقَدْ بُدِّلَتْ سَیِّئَاتُکُمْ حَسَنَاتٍ وَ غُفِرَتْ لَکُمْ جَمِیعاً وَ مَا قَعَدَ عِدَّةٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا قَعَدَ مَعَهُمْ عِدَّةٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: هیچ گروهی به ذکر خدای عزّوجل ننشستند جز اینکه از آسمان منادی ندائی سر دهد: برخیزید که گناهانتان تبدیل به حسنات شد و همهتان آمرزیده شدید؛ و هیچ گاه تعدادى از زمینیان انجمنِ ذکر خدا بر پا نمى کنند، مگر آنکه تعدادى از فرشتگان در آن انجمن مى نشینند.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٥٣، ح ٨٩٨٢
دوری شیطان
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ مَطْرَدَةُ الشَّیْطَانِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: ذکر خدا وسیله راندن شیطان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٤
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ دِعَامَةُ الْإِیمَانِ وَ عِصْمَةٌ مِنَ الشَّیْطَانِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا نشانه ایمان و مانع از شیطان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢٠
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ رَأْسُ مَالِ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ رِبْحُهُ السَّلَامَةُ مِنَ الشَّیْطَانِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا سرمایه هر انسان با ایمان است و سود و بهره آن نیز سلامتى از شیطان است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٢١
عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّهُ یَقَعُ فِی قَلْبِی أَمْرٌ عَظِیمٌ فَقَالَ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ جَمِیلٌ فَکُلَّمَا وَقَعَ فِی قَلْبِی شَیْءٌ قُلْتُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَیَذْهَبُ عَنِّی.
از جمیل بن دراج روایت شده که گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: شیطان در قلبم وسوسه بزرگی می کند. آن حضرت علیه السلام فرمود: «بگو لا إِلهَ إِلاَّ اللّه»، جمیل گفت: هر گاه که آن نوع وسوسه ها در دلم می آمد، با ذکر و یاد لا اله الا اللّه آن وسوسه از بین می رفت.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٢٤، ح ٢
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ رَجُلًا أَتَى رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّنِی نَافَقْتُ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا نَافَقْتَ وَ لَوْ نَافَقْتَ مَا أَتَیْتَنِی تُعْلِمُنِی مَا الَّذِی رَابَکَ أَظُنُّ الْعَدُوَّ الْحَاضِرَ أَتَاکَ فَقَالَ لَکَ مَنْ خَلَقَکَ فَقُلْتَ اللَّهُ خَلَقَنِی فَقَالَ لَکَ مَنْ خَلَقَ اللَّهَ قَالَ إِی وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ لَکَانَ کَذَا فَقَالَ إِنَّ الشَّیْطَانَ أَتَاکُمْ مِنْ قِبَلِ الْأَعْمَالِ فَلَمْ یَقْوَ عَلَیْکُمْ فَأَتَاکُمْ مِنْ هَذَا الْوَجْهِ لِکَیْ یَسْتَزِلَّکُمْ فَإِذَا کَانَ کَذَلِکَ فَلْیَذْکُرْ أَحَدُکُمُ اللَّهَ وَحْدَهُ.
حضرت باقر علیه السلام فرمود: مردى نزد رسول خدا صلى اللّه علیه و آله آمد و عرض کرد: اى رسول خدا من منافق شدم، فرمود: به خدا سوگند تو منافق نشده اى و اگر منافق بودى نزد من نمى آمدى که مرا به آن آگاه کنى، چه چیز تو را به شک انداخته؟ به گمانم آن دشمن حاضر به خاطرت آمده و به تو گفت: کى تو را آفریده؛ تو گفتى: خدا مرا آفریده، پس به تو گفته: کى خدا را آفریده؟ عرض کرد: آرى بدانکه تو را براستى فرستاده سوگند که چنین شده. فرمود: همانا شیطان ز راه کردارهاى شما (و جلوگیرى شما از اعمال نیک) نزدتان آید و بر شما دست نیابد پس از این راه به سراغتان آد که شما را بلغزاند و هرگاه چنین شد هر کدام شما (که برایش چنین رخ داد) خدا را بیگانگى یاد کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٤٢٥، ح ٥
عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص: رَأَیْتُ رَجُلًا مِنْ أُمَّتِی قَدِ احْتَوَشَتْهُ الشَّیَاطِینُ فَجَاءَهُ ذِکْرُ اللَّهِ فَنَجَّاهُ مِنْ بَیْنِهِمْ.
رسول خدا (ص) فرمودند: یکى از امت خویش را دیدم که شیطانها او را احاطه کرده بودند؛ خداوند را یاد کرد و او را از میان ایشان نجات داد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٥، ح ٥٨٦٧
عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: أَنَّهُ مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اللَّهَ تَعَالَى إِلَّا اعْتَزَلَ الشَّیْطَانُ عَنْهُمْ وَ الدُّنْیَا فَیَقُولُ الشَّیْطَانُ لِلدُّنْیَا أَ لَا تَرَیْنَ مَا یَصْنَعُونَ فَتَقُولُ الدُّنْیَا دَعْهُمْ فَلَوْ قَدْ تَفَرَّقُوا أَخَذْتُ بِأَعْنَاقِهِمْ.
رسول خدا (ص) فرمودند: گروهی برای یاد خدای تعالی اجتماع نمی کند مگر آنکه شیطان و دنیا از آنها روی گردان می شود پس شیطان به دنیا می گوید آیا نمی بینی چه می کنند؟ پس دنیا می گوید رهایشان کن پس وقتی متفرق شدند گردنهای آنها را می گیرد. (یعنی تا در حال ذکرند نمی تواند با آنها کاری داشته باشند و وقتی از یاد خدا خارج شدند سراغ آنها می آید.)
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٧، ح ٥٨٧٦
عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: ذِکْرُ اللَّهِ عَلَمُ الْإِیمَانِ وَ بُرْءٌ مِنَ النِّفَاقِ وَ حِصْنٌ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ حِرْزٌ مِنَ النَّارِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: یاد خدا نشانه ایمان و پاکی از نفاق و پناهگاهی در مقابل شیطان و نگهداری از آتش است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٥، ح ٥٨٦٨
عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّ الشَّیْطَانَ وَاضِعٌ خَطْمَهُ عَلَى قَلْبِ ابْنِ آدَمَ فَإِذَا ذَکَرَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ خَنَسَ وَ إِنْ نَسِیَ الْتَقَمَ قَلْبَهُ فَذَلِکَ الْوَسْوَاسُ الْخَنَّاسُ.
رسول خدا (ص) فرمودند: همانا شیطان پوزه خود را بر روى دل آدمیزاد نهاده است هرگاه او خدا را یاد کند شیطان پوزه اش را کنار مى کشد و هرگاه خدا را از یاد ببرد، شیطان در آن، نجوا (وسوسه) مى کند. این است وسواس خنّاس.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٦٧، ص ٤٨
پاکی از نفاق
عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: ذِکْرُ اللَّهِ عَلَمُ الْإِیمَانِ وَ بُرْءٌ مِنَ النِّفَاقِ وَ حِصْنٌ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ حِرْزٌ مِنَ النَّارِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: یاد خدا نشانه ایمان و پاکی از نفاق و پناهگاهی در مقابل شیطان و نگهداری از آتش است.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٥، ح ٥٨٦٨
دوری دنیا
عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: أَنَّهُ مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اللَّهَ تَعَالَى إِلَّا اعْتَزَلَ الشَّیْطَانُ عَنْهُمْ وَ الدُّنْیَا فَیَقُولُ الشَّیْطَانُ لِلدُّنْیَا أَ لَا تَرَیْنَ مَا یَصْنَعُونَ فَتَقُولُ الدُّنْیَا دَعْهُمْ فَلَوْ قَدْ تَفَرَّقُوا أَخَذْتُ بِأَعْنَاقِهِمْ.
رسول خدا (ص) فرمودند: گروهی برای یاد خدای تعالی اجتماع نمی کند مگر آنکه شیطان و دنیا از آنها روی گردان می شود پس شیطان به دنیا می گوید آیا نمی بینی چه می کنند؟ پس دنیا می گوید رهایشان کن پس وقتی متفرق شدند گردنهای آنها را می گیرد. (یعنی تا در حال ذکرند نمی تواند با آنها کاری داشته باشند و وقتی از یاد خدا خارج شدند سراغ آنها می آید.)
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٧، ح ٥٨٧٦
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع: مَا أَخْلَصَ عَبْدٌ الْإِیمَانَ بِاللَّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ قَالَ مَا أَجْمَلَ عَبْدٌ ذِکْرَ اللَّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلَّا زَهَّدَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ بَصَّرَهُ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَثْبَتَ الحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ ثُمَّ تَلَا إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ. (الأعراف ٧: ١٥٢)
امام باقر (ع) فرمود: هیچ بنده ئى چهل روز ایـمـانـش را بـخـداى عـزّوجـلّ خـالص نکند، یـا فـرمـود: هـیچ بنده ئى ذکر خدا را چـهـل روز نـیـکو انجام ندهد جز آنکه خداى عزّوجلّ او را نسبت بدنیا زاهد سازد و درد و داروى دنـیـا را بـه او بـنـمـایـد و حـکـمت را دلش ثابت کند و زبانش را بآن گویا سازد سپس تلاوت فرمودند: «کسانیکه گوساله پرستیدند، بزودى خشم پروردگارشان و ذلت در زندگى دنیا بآنها برسد و اینگونه افترا زنندگان را جزا مى دهیم.»
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٥، ح ٥٩٠١
دوری از گناه
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مِنْ أَشَدِّ مَا عَمِلَ الْعِبَادُ إِنْصَافُ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ وَ مُؤَاسَاةُ الْمَرْءِ أَخَاهُ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ مَا وَجْهُ ذِکْرِ اللَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ قَالَ یَذْکُرُ اللَّهَ عِنْدَ الْمَعْصِیَةِ یَهُمُّ بِهَا فَیَحُولُ ذِکْرُ اللَّهِ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ تِلْکَ الْمَعْصِیَةِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ. (الاعراف ٢٠١)
امام باقر علیه السّلام فرمود: از دشوارترین مواردى که بندگان باید عمل کنند انصاف داشتن شخص است و همدردى مرد است با برادر (مؤمن) خود و در همه حال به یاد خدا بودن. عرض کردم: خدا تو را خیر بدهد واقعیت ذکر خدا در هر حال چیست؟ فرمود: هنگام ارتکاب معصیت بیاد خدا مى‌افتد و اگر نزدیک است به آن آلوده شود ذکر خدا میان او و معصیت حایل مى‌گردد و این است فرموده خدا: البتّه آنان که از شرک و معاصى پرهیز کرده‌اند، چون برسد به ایشان وسوسه و مکرى از شیطان، یاد کنند خدا را پس ایشان راه صواب را بینند.
معانی الأخبار، ص ١٩٢، ح ٢
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: الذِّکْرُ ذِکْرَانِ ذِکْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْکَ فَیَکُونُ حَاجِزاً.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا دو نوع است یاد خدا به هنگام مصیبت و برتر از آن یاد خداست در برابر آنچه که بر تو حرام کرده تا مانع تو باشد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٢، ح ٥٨٩٠
دوری از خواهش نفس
قَالَ عَلِیُّ بْنِ الْحُسَیْن (علیه السلام): اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِنَ الَّذِینَ اشْتَغَلُوا بِالذِّکْرِ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ خَالَفُوا دَوَاعِیَ الْعِزَّةِ بِوَاضِحَاتِ الْمَعْرِفَةِ وَ قَطَعُوا أَسْتَارَ نَارِ الشَّهَوَاتِ بِنَضْحِ مَاءِ التَّوْبَةِ وَ غَسَلُوا أَوْعِیَةَ الْجَهْلِ بِصَفْوِ مَاءِ الْحَیَاةِ حَتَّى جَالَتْ فِی مَجَالِسِ الذِّکْرِ رُطُوبَةُ أَلْسِنَةِ الذَّاکِرِین.
امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: خدایا ما را از آنان قرار ده که به سبب یاد تو از خواهشهاى نفسانى باز مانده اند و به واسطه روشناییهاى معرفت با انگیزه هاى خودبزرگ‌بینى مخالفت ورزیدند و با ریختن آب توبه پرده هاى آتش شهوات را دریدند و با زلال آب زندگى ظرفهاى جهل را شستند چندان که رطوبت زبان ذاکران در مجالس پراکنده مى شود.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج ٩١، ص ١٢٨
برکت و روزی
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): الْجُلُوسُ فِی الْمَسْجِدِ مِنْ بَعْدِ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى حِینِ طُلُوعِ الشَّمْسِ لِلِاشْتِغَالِ بِذِکْرِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَسْرَعُ فِی تَیْسِیرِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: نشستن در مسجد پس از سپیده دم تا برآمدن آفتاب براى پرداختن به یاد خداى سبحان، بیش از جستجوى روزى در همه سوى زمین، مایه گشایش روزى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦٠٤
شادمانی و لذت
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ مَسَرَّةُ کُلِّ مُتَّقٍ وَ لَذَّةُ کُلِّ مُوقِنٍ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا خوشحالى و شادمانى هر پرهیزکار و لذّت هر انسان با یقینى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٩، ح ٣٦٥٣
نخوردن صاعقه
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یَمُوتُ الْمُؤْمِنُ بِکُلِّ مِیتَةٍ إِلَّا الصَّاعِقَةَ- لَا تَأْخُذُهُ وَ هُوَ یَذْکُرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: مؤمن بهر مرگى میمیرد جز بصاعقه زیرا در حالى که او ذکر خداى عز و جل میکند باو اصابت نکند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٠، ح ١
عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مِیتَةِ الْمُؤْمِنِ قَالَ یَمُوتُ الْمُؤْمِنُ بِکُلِّ مِیتَةٍ یَمُوتُ غَرَقاً وَ یَمُوتُ بِالْهَدْمِ وَ یُبْتَلَى بِالسَّبُعِ وَ یَمُوتُ بِالصَّاعِقَةِ وَ لَا تُصِیبُ ذَاکِرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
ابو بصیر گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم از مردن مؤمن؟ فرمود: مؤمن بهر مردنى میمیرد: بوسیله غرق شدن بمیرد، بزیر آوار ماندن بمیرد، بدرنده دچار گردد، بصاعقه بمیرد، ولى این صاعقه به ذکرکننده خداى عز و جل اصابت نکند (و نرسد)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٠، ح ٣
شفا
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): ذِکْرُ النَّاسِ دَاءٌ وَ ذِکْرُ اللَّهِ دَوَاءٌ وَ شِفَاءٌ.
رسول خدا (ص) فرمودند: یاد مردم درد است و یاد خدا دارو و شفاست.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٦، ح ٥٨٧٠
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): ذکر اللَّه شفاء القلوب.
رسول خدا (ص) فرمودند: یاد کردن خدا شفاى دلهاست.
نهج الفصاحة، ص ٤٩٣، ح ١٦٢٠
قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): عَلَیْکُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ فَإِنَّهُ شِفَاءٌ وَ إِیَّاکُمْ وَ ذِکْرَ النَّاسِ فَإِنَّهُ دَاء.
رسول خدا (ص) فرمودند: بر شما باد به یاد خدا بودن که یاد خدا شفاست و بپرهیزید از یاد مردم که آن درد و بیمارى است.
مجموعة ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، ج ١، ص ١١٧
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): یَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفَاء
امام علی (علیه السلام) فرمودند: اى آن که نامش درمان کننده است و یادش شفا دهنده.
زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ص ٦٥
هنگام مرگ
قَالَ النَّبِیُّ ص: کُلُ أَحَدٍ یَمُوتُ عَطْشَانَ إِلَّا ذَاکِرَ اللَّهِ.
رسول خدا (ص) فرمودند: همه تشنه مى میرند مگر ذاکر خدا.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٢، ص ١٥٦، ح ١٦٨٦
لعنت بر جباران
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَوْحَى اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِلَى دَاوُدَ ع قُلْ لِلْجَبَّارِینَ لَا یَذْکُرُونِی فَإِنَّهُ لَا یَذْکُرُنِی عَبْدٌ إِلَّا ذَکَرْتُهُ وَ إِنْ ذَکَرُونِی ذَکَرْتُهُمْ فَلَعَنْتُهُمْ.
امام صادق علیه السلام: خداوند تبارک و تعالى به داوود علیه السلام وحى فرمود که به جبّاران بگو مرا یاد نکنند؛ زیرا هر بنده اى که مرا یاد کند او را یاد کنم. پس اگر آنان مرا یاد کنند، من نیز آنان را یاد کنم و لعنتشان فرستم.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٧١، ح ٥٨٤٥
رافع سختی و بدحالی
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذِکْرُ اللَّهِ طَارِدُ اللَّأْوَاءِ وَ الْبُؤْسِ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد خدا دور کننده سختى و بدحالى است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٨
بهشت
٢- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَاکِرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْغَافِلِینَ کَالْمُقَاتِلِ عَنِ الْفَارِّینَ وَ الْمُقَاتِلُ عَنِ الْفَارِّینَ لَهُ الْجَنَّةُ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: رسول خدا (ص) فرموده است: یادکننده خداى عز و جل در میان غافلان چون کسى است که (در میدان جنگ با دشمنان دین) جنگ کند بجاى گریختهها (بخاطر دفاع از آنها که دشمن آنها را تعقیب نکند) و هر که بجاى گریختهها جنگ کند بهشت براى او (لازم) گردد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٢، ص ٥٠٢، ح ٢
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: ذَاکِرُ اللَّهِ فِی الْغَافِلِینَ کَالْمُقَاتِلِ فِی الْفَارِّینَ وَ الْمُقَاتِلُ فِی الْفَارِّینَ نزله [لَهُ] الْجَنَّةُ.
حضرت صادق (ع) فرمود: کسیکه در میان غافلین یاد خدا کند مانند جنگ کننده در میان فراریان است و جنگ کننده در میان فراریان بهشت براى او (لازم) گردد.
المحاسن (برقی)، ج١، ص ٣٩، ح ٤٥
قَالَ الْمَعصوم (G): إِنَّ فِی الْجَنَّةِ قِیعَاناً فَإِذَا أَخَذَ الذَّاکِرُ فِی الذِّکْرِ أَخَذَتِ الْمَلَائِکَةُ فِی غَرْسِ الْأَشْجَارِ فَرُبَّمَا وَقَفَ بَعْضُ الْمَلَائِکَةِ فَیُقَالُ لَهُ لِمَ وَقَفْتَ فَیَقُولُ إِنَّ صَاحِبِی قَدْ فَتَرَ یَعْنِی عَنِ الذِّکْرِ.
یکی از ائمه (G) فرمودند: در بهشت سرزمینهایى است که وقتى ذاکر، ذکرش را شروع مى‌کند فرشتگان شروع به کاشتن درخت مىکنند؛ گاهى اوقات وقتی ملکى از درختکارى باز مىایستد به او گفته مى‌شود: چرا ایستادى؟ مى‌گوید: رفیق من درنگ کرد، یعنى از «ذکر» درنگ نمود.
وسائل الشیعة، ج ٧، ص ١٥٢، ح ٨٩٧٨
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: إِنَّ الَّذِینَ لَا تَزَالُ أَلْسِنَتَهُمْ رَطْبَةً مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ یَدْخُلُ أَحَدُهُمُ الْجَنَّةَ وَ هُوَ یَضْحَکُ.
رسول خدا (ص) فرمودند: همانا کسانی که زبانشان از ذکر خدا فارق نمی شود داخل می شوند به بهشت در حالی که می خندد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٩٥، ح ٥٩٠٤
١- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ الرَّجُلَ یَشْرَبُ الشَّرْبَةَ مِنَ الْمَاءِ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا الْجَنَّةَ قُلْتُ وَ کَیْفَ ذَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ یَشْرَبُ الْمَاءَ فَیَقْطَعُهُ ثُمَّ یُنَحِّی الْإِنَاءَ وَ هُوَ یَشْتَهِیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ یَعُودُ فِیهِ وَ یَشْرَبُ ثُمَّ یُنَحِّیهِ وَ هُوَ یَشْتَهِیهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ یَعُودُ فَیَشْرَبُ فَیُوجِبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِذَلِکَ الْجَنَّةَ.
عبد اللّه بن سنان گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که مى‌فرمود: انسان شربت آبى مى‌نوشد و بدین سبب خداوند متعال او را به بهشت وارد مى‌کند. گفتم: ای پسر رسول خدا! چگونه چنین چیزى امکان دارد؟
فرمود: به‌این‌صورت که انسان از ظرف آب مى‌آشامد و هنوز سیراب نشده، ظرف را از لب‌ها دور مى‌کند و خدا را بر این نعمت گوارا ستایش مى‌کند. باز ظرف را به لب نزدیک مى‌کند و مى‌نوشد و هنوز سیراب نشده باز ظرف را از لب‌ها دور مى‌کند و به ستایش حق زبان مى‌گشاید و در نوبت سوم که سیراب مى‌شود و خدا را حمد و ثنا مى‌گوید، خداوند متعال بهشت را بر او واجب مى‌کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٦، ص ٣٨٤، ح ١
رستگاری
قَالَ عَلِیّ (علیه السلام): ذَاکِرُ اللَّهِ مِنَ الْفَائِزِینَ.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: یاد کننده خدا از رستگاران است.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص ١٨٨، ح ٣٦١٦
امنیت
عَنِ النَّبِیِ ص: أَنَّ الْمَلَائِکَةَ یَمُرُّونَ عَلَى حِلَقِ الذِّکْرِ فَیَقُومُونَ عَلَى رُءُوسِهِمْ وَ یَبْکُونَ لِبُکَائِهِمْ وَ یُؤَمِّنُونَ عَلَى دُعَائِهِمْ فَإِذَا صَعِدُوا إِلَى السَّمَاءِ یَقُولُ اللَّهُ یَا مَلَائِکَتِی أَیْنَ کُنْتُمْ وَ هُوَ أَعْلَمُ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا إِنَّا حَضَرْنَا مَجْلِساً مِنْ مَجَالِسِ الذِّکْرِ فَرَأَیْنَا أَقْوَاماً یُسَبِّحُونَکَ وَ یُمَجِّدُونَکَ وَ یُقَدِّسُونَکَ یَخَافُونَ نَارَکَ فَیَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ یَا مَلَائِکَتِی أَذُودُهَا عَنْهُمْ وَ أُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ وَ أَمَّنْتُهُمْ مِمَّا یَخَافُونَ فَیَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّ فِیهِمْ فُلَاناً وَ أَنَّهُ لَمْ یَذْکُرْکَ فَیَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُ بِمُجَالَسَتِهِ لَهُمْ فَإِنَّ الذَّاکِرِینَ مَنْ لَا یَشْقَى بِهِمْ جَلِیسُهُمْ.
رسول خدا (ص) فرمودند: ملائکه الهی بر حلقه های ذکر که می گذرند، بالای سرشان می ایستند، با گریه آنها گریه می کنند و بر دعاهایشان آمین می گویند. پس هنگامی که به آسمان بالا می روند خداوند می گوید ای فرشتگان من کجا بودید؟ در حالی که او می داند. پس می گویند ای پروردگار ما همانا ما در مجلسی از مجالس ذکر حاضر شدیم پس دیدیم گورههایی که تو را ستایش می کردند و تو را به بزرگی یاد می کردند و تو را تقدیس می کردند، می ترسیدند از آتشت. پس خداوند سبحان می گوید: ای ملائکه من! آتش را از آنان دور کنید و شاهد باشید که من اینان را آمرزیدم و از آنچه که می هراسند ایمنشان کردم. ملائکه می گویند: پروردگارا! در بین اینان فلان کس هست که ذکر تو را نداشت. ذات اقدس الهی می فرماید: او را هم بخشیدم، چون با این جمعیت همنشین شد، هرگز کسی که همنشین ذاکرین باشد، به شقاوت نخواهد رسید.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ٥، ص ٢٨٨، ح ٥٨٨٠
