عرش - بخش ١
موضوعات
مبانی: چیستی عرش- عظمت عرش- حاملین عرش- چیزهایی که در عرش است-
کلمه « عرش » در کتابهای الکافی بررسی شد.
مبانی
چیستی عرش
٦- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حَمَلَةُ الْعَرْشِ وَ الْعَرْشُ الْعِلْمُ ثَمَانِیَةٌ أَرْبَعَةٌ مِنَّا وَ أَرْبَعَةٌ مِمَّنْ شَاءَ اللَّهُ.
امام صادق (ع) فرمود: حاملین عرش- و عرش بمعنى علم است- هشت نفرند: چهار نفر از ما و چهار نفر از آنها که خدا خواهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ١٣٢، ح ٦
٧- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ذَاکَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فِیمَا یَرْوُونَ مِنَ الرُّؤْیَةِ فَقَالَ الشَّمْسُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْکُرْسِیِّ وَ الْکُرْسِیُّ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْعَرْشِ وَ الْعَرْشُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْحِجَابِ وَ الْحِجَابُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ السِّتْرِ فَإِنْ کَانُوا صَادِقِینَ فَلْیَمْلَئُوا أَعْیُنَهُمْ مِنَ الشَّمْسِ لَیْسَ دُونَهَا سَحَابٌ.
عاصم بن حمید گوید: با امام صادق (ع) در باره آنچه راجع بدیدن خدا روایت کنند مذاکره میکردم، حضرت فرمود: این خورشید یک هفتادم نور کرسى است و کرسى یک هفتادم نور عرش و عرش یک هفتادم نور حجاب و حجاب یک هفتادم نور ستر، اگر آنها راستگویند چشم خود را بهمین خورشید وقتى که در ابر نباشد بدوزند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٩٨، ح ٧
١- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الْعِجْلِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَیَّ شَیْءٍ کَانَ مَوْضِعُ الْبَیْتِ حَیْثُ کَانَ الْمَاءُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ قَالَ کَانَ مَهَاةً بَیْضَاءَ یَعْنِی دُرَّةً.
محمّد بن عمران عجلى گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: مکان خانه چه چیز بود آنگاه که همه‌جا را آب فرا گرفته بود که خداوند عزّ و جلّ مى‌فرماید:«و عرش پروردگار بر آب قرار داشت»؟
فرمود: درّى سفید بود که مى‌درخشید (و به نور خود از جاهاى دیگر ممتاز بود).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٤، ص ١٨٨، ح ١
٦٨- مُحَمَّدٌ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ الْحَجَّالِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ ع کَانَ کُلُّ شَیْءٍ مَاءً وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ الْمَاءَ فَاضْطَرَمَ نَاراً ثُمَّ أَمَرَ النَّارَ فَخَمَدَتْ فَارْتَفَعَ مِنْ خُمُودِهَا دُخَانٌ فَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ مِنْ ذَلِکَ الدُّخَانِ وَ خَلَقَ الْأَرْضَ مِنَ الرَّمَادِ ثُمَّ اخْتَصَمَ الْمَاءُ وَ النَّارُ وَ الرِّیحُ فَقَالَ الْمَاءُ أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ قَالَتِ الرِّیحُ أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ قَالَتِ النَّارُ أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى الرِّیحِ أَنْتِ جُنْدِیَ الْأَکْبَرُ.
محمّد بن مسلم مىگوید: امام باقر علیه السّلام به من فرمود: همه چیز آب بود و عرش خدا بر آب قرار داشت، پس خداوند متعال به آب فرمود تا آتش گیرد و شعلهور شود و سپس به آتش دستور داد تا خاموشى گیرد و از خاموش شدن آن دودى برخاست، و خداوند از آن دود آسمانها را آفرید و زمین را از خاکسترش پدید آورد، و سپس آب و آتش و باد با هم در ستیزه شدند. آب گفت: منم بزرگترین سپاه الهى، و باد گفت: منم بزرگترین سپاه الهى، و آتش گفت: منم بزرگترین سپاه الهى، و خداوند عزّ و جلّ به باد وحى فرستاد که تویى بزرگترین سپاه من.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ٩٥، ح ٦٨
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَتْ زَیْنَبُ الْعَطَّارَةُ الْحَوْلَاءُ إِلَى نِسَاءِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ بَنَاتِهِ وَ کَانَتْ تَبِیعُ مِنْهُنَّ الْعِطْرَ فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ هِیَ عِنْدَهُنَّ فَقَالَ لَهَا إِذَا أَتَیْتِنَا طَابَتْ بُیُوتُنَا فَقَالَتْ بُیُوتُکَ بِرِیحِکَ أَطْیَبُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِذَا بِعْتِ فَأَحْسِنِی وَ لَا تَغُشِّی فَإِنَّهُ أَتْقَى وَ أَبْقَى لِلْمَالِ فَقَالَتْ مَا جِئْتُ بِشَیْءٍ مِنْ بَیْعِی وَ إِنَّمَا جِئْتُکَ أَسْأَلُکَ عَنْ عَظَمَةِ اللَّهِ فَقَالَ جَلَّ جَلَالُ اللَّهِ سَأُحَدِّثُکِ عَنْ بَعْضِ ذَلِکَ قَالَ ثُمَّ قَالَ:
إِنَّ هَذِهِ الْأَرْضَ بِمَنْ فِیهَا وَ مَنْ عَلَیْهَا عِنْدَ الَّتِی تَحْتَهَا کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍ وَ هَاتَانِ وَ مَنْ فِیهِمَا وَ مَنْ عَلَیْهِمَا عِنْدَ الَّتِی تَحْتَهَا کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ الثَّالِثَةُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى السَّابِعَةِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَ (الطلاق: ١٢) وَ السَّبْعُ وَ مَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ عَلَى ظَهْرِ الدِّیکِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ الدِّیکُ لَهُ جَنَاحَانِ جَنَاحٌ بِالْمَشْرِقِ وَ جَنَاحٌ بِالْمَغْرِبِ وَ رِجْلَاهُ فِی التُّخُومِ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ بِمَنْ فِیهِ وَ مَنْ عَلَیْهِ عَلَى الصَّخْرَةِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ بِمَنْ فِیهَا وَ مَنْ عَلَیْهَا عَلَى ظَهْرِ الْحُوتِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ عِنْدَ الْبَحْرِ الْمُظْلِمِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ وَ الْبَحْرُ الْمُظْلِمُ عِنْدَ الْهَوَاءِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ وَ الْبَحْرُ الْمُظْلِمُ وَ الْهَوَاءُ عِنْدَ الثَّرَى کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى (طه: ٦) ثُمَّ انْقَطَعَ الْخَبَرُ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ وَ الْبَحْرُ الْمُظْلِمُ وَ الْهَوَاءُ وَ الثَّرَى بِمَنْ فِیهِ وَ مَنْ عَلَیْهِ عِنْدَ السَّمَاءِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذَا وَ السَّمَاءُ الدُّنْیَا وَ مَنْ فِیهَا وَ مَنْ عَلَیْهَا عِنْدَ الَّتِی فَوْقَهَا کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذَا وَ هَاتَانِ السَّمَاءَانِ عِنْدَ الثَّالِثَةِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذِهِ الثَّالِثَةُ وَ مَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ عِنْدَ الرَّابِعَةِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ حَتَّى انْتَهَى إِلَى السَّابِعَةِ وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ مَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ عِنْدَ الْبَحْرِ الْمَکْفُوفِ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ عِنْدَ جِبَالِ الْبَرَدِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فِیها مِنْ بَرَدٍ (النور: ٤٣) وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ عِنْدَ حُجُبِ النُّورِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هِیَ سَبْعُونَ أَلْفَ حِجَابٍ یَذْهَبُ نُورُهَا بِالْأَبْصَارِ وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْحُجُبُ عِنْدَ الْهَوَاءِ الَّذِی تَحَارُ فِیهِ الْقُلُوبُ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْحُجُبُ وَ الْهَوَاءُ فِی الْکُرْسِیِّ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ (البقرة: ٢٥٥) وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْحُجُبُ وَ الْهَوَاءُ وَ الْکُرْسِیُّ عِنْدَ الْعَرْشِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى (طه: ٥) مَا تَحْمِلُهُ الْأَمْلَاکُ إِلَّا یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: زینب عطر فروش لوچ بسوى زنان و دختران رسول خدا (ص) آمد و کارش این بود که عطر بایشان میفروخت پس رسول خدا (ص) داخل شد و زینب در نزد ایشان بود حضرت باو فرمود:
چون تو بنزد ما بیائى خانه هاى ما خوشبو شود زینب عرض کرد که خانه هاى تو یا رسول اللَّه ببوى تو خوشبوتر است.
حضرت فرمود که چون بفروشى نیکى کن و خیانت مکن زیرا که آن پرهیزگاریش بیشتر و مال را باقى گذارندهتر است.
زینب عرض کرد که در باب چیزى از فروختنم نیامدهام و جز این نیست که بخدمتت آمده ام که تو را از عظمت خدا سؤال کنم.
حضرت فرمود: جلیل است جلال خدا بزودى به تو می گویم از بعضی از آن سپس فرمود: همانا این زمین و هر چه بر روى آنست در نزد طبقه زمینى که در زیر آنست چون حلقه ایست که در بیابان چولى افتاده باشد و این دو طبقه زمین و هر که در اینها و هر که بر روى اینها است در نزد طبقه سیم که در زیر اینها است چون حلقه ایست که در بیابان چولى باشد و طبقه سیم تا آنکه به طبقه هفتم منتهى شد بعد از آن این آیه را خواند که «خدا همان است که آفرید هفت آسمان را و از زمین مانند آنها را» و هفت طبقه زمین و هر که در آنها و هر که بر روى آنها است بر پشت خروس چون حلقه ایست که در بیابان چولى باشد و آن خروس یک بالش در مشرق و بال دیگرش در مغرب است و پاهایش در تخوم یعنى حد فاصل زمین و هفت طبقه زمین است و خروس با هر که در آن و هر که بر روى آن است بر روى سنک چون حلقه ایست که در بیابان چولى باشد و هفت طبقه زمین و خروس و سنک با هر که در آن و هر که بر روى آنست بر پشت ماهى چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد و هفت طبقه زمین و خروس و سنک و ماهى در نزد دریاى تاریک چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد و هفت طبقه زمین و خروس و سنک طبقه و دریاى تاریک در نزد هواء چون حلقه ایست که در بیابان چولى باشد و هفت طبقه زمین و خروس و سنک و ماهى و دریاى تاریک و هواء در نزد ثرى که خاک نمناکست چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد پس این آیه را خواند که «او را است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین و آنچه در میان آسمانها و زمین و آنچه در زیر ثرى است» و حضرت (ص) فرمود که بعد از آن خبر منقطع و بریده شده یعنى آنچه در زیر ثرى است کسى غیر از خدا آن را نمیداند و هفت طبقه زمین و خروس و سنک و ماهى و دریاى تاریک و هواء و ثرى با هر که در آن و هر که بر روى آنست در نزد آسمان اول چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد و آنچه مذکور شد و آسمان دنیا با هر که در آن و هر که بر روى آنست در نزد آسمان که زیر آنست چون حلقه ایست که در بیابان چولى باشد و آنچه ذکر شد و این دو آسمان در نزد آسمان سیم چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد و این آسمان سیم و هر که بر روى آنست در نزد آسمان چهارم چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد تا آنکه بآسمان هفتم منتهى شد و این هفت آسمان و هر که بر روى آنها است در نزد دریاى مکفوف که آن را از اهل زمین و باز داشتهاند که بر ایشان فرود نمیآید چه باران از آب آسمانست چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد و هفت آسمان و دریاى مکفوف در نزد کوههاى تگرگ چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد پس این آیه را خواند که وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فِیها مِنْ بَرَدٍ یعنى و خدا فرو میفرستد از آسمان از کوهى چند که در آنست از تگرگ و این هفت آسمان و دریاى مکفوف و کوههاى تگرگ در نزد حجابهاى نور چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد و آن هفتاد هزار حجاب است که نور آنها دیدها را میبرد و کور میگرداند و اینکه مذکور شد و هفت آسمان و دریاى مکفوف و کوههاى تگرگ و هواء و حجابها در نزد هوائى که دلها در آن حیران مى‌شود چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد و هفت آسمان و دریاى مکفوف و کوههاى تگرگ و هواء و حجابها نسبت بکرسى و در آن چون حلقهایست که در بیابان چولى باشد پس این آیه را خواند که وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ و ترجمه اول آیه مذکور شد و ترجمه تتمه اینست که در رنج نیفکند او را و بر او گران نیاید نگاهداشتن آسمانها و زمین و او است بلند مرتبه بزرگوار و آنچه مذکور شد و هفت آسمان و دریاى مکفوف و کوههاى تگرگ و هواء و حجابها و کرسى در نزد عرش چون حلقهایست که بیابان چولى باشد پس این آیه را خواند که الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى و فرشتگان عرش را بر نمیدارند مگر بگفتن لا اله الا الله و لا حول و لا قوة الا بالله.
التوحید (شیخ صدوق)، ص ٢٧٥، ح ١
١٤٣- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَتْ زَیْنَبُ الْعَطَّارَةُ الْحَوْلَاءُ إِلَى نِسَاءِ النَّبِیِّ ص وَ بَنَاتِهِ وَ کَانَتْ تَبِیعُ مِنْهُنَّ الْعِطْرَ فَجَاءَ النَّبِیُّ ص وَ هِیَ عِنْدَهُنَّ فَقَالَ إِذَا أَتَیْتِنَا طَابَتْ بُیُوتُنَا فَقَالَتْ بُیُوتُکَ بِرِیحِکَ أَطْیَبُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِذَا بِعْتِ فَأَحْسِنِی وَ لَا تَغُشِّی فَإِنَّهُ أَتْقَى وَ أَبْقَى لِلْمَالِ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَتَیْتُ بِشَیْءٍ مِنْ بَیْعِی وَ إِنَّمَا أَتَیْتُ أَسْأَلُکَ عَنْ عَظَمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ جَلَّ جَلَالُ اللَّهِ سَأُحَدِّثُکِ عَنْ بَعْضِ ذَلِکِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ هَذِهِ الْأَرْضَ بِمَنْ عَلَیْهَا عِنْدَ الَّتِی تَحْتَهَا کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍ وَ هَاتَانِ بِمَنْ فِیهِمَا وَ مَنْ عَلَیْهِمَا عِنْدَ الَّتِی تَحْتَهَا کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ الثَّالِثَةُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى السَّابِعَةِ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَ (الطلاق: ١٢) وَ السَّبْعُ الْأَرَضِینَ بِمَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ عَلَى ظَهْرِ الدِّیکِ کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ الدِّیکُ لَهُ جَنَاحَانِ جَنَاحٌ فِی الْمَشْرِقِ وَ جَنَاحٌ فِی الْمَغْرِبِ وَ رِجْلَاهُ فِی التُّخُومِ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ بِمَنْ فِیهِ وَ مَنْ عَلَیْهِ عَلَى الصَّخْرَةِ کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ الصَّخْرَةُ بِمَنْ فِیهَا وَ مَنْ عَلَیْهَا عَلَى ظَهْرِ الْحُوتِ کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ بِمَنْ فِیهِ وَ مَنْ عَلَیْهِ عَلَى الْبَحْرِ الْمُظْلِمِ کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ وَ الْبَحْرُ الْمُظْلِمُ عَلَى الْهَوَاءِ الذَّاهِبِ کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ وَ الْبَحْرُ الْمُظْلِمُ وَ الْهَوَاءُ عَلَى الثَّرَى کَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى (طه: ٦) ثُمَّ انْقَطَعَ الْخَبَرُ عِنْدَ الثَّرَى وَ السَّبْعُ وَ الدِّیکُ وَ الصَّخْرَةُ وَ الْحُوتُ وَ الْبَحْرُ الْمُظْلِمُ وَ الْهَوَاءُ وَ الثَّرَى بِمَنْ فِیهِ وَ مَنْ عَلَیْهِ عِنْدَ السَّمَاءِ الْأُولَى کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذَا کُلُّهُ وَ سَمَاءُ الدُّنْیَا بِمَنْ عَلَیْهَا وَ مَنْ فِیهَا عِنْدَ الَّتِی فَوْقَهَا کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَاتَانِ السَّمَاءَانِ وَ مَنْ فِیهِمَا وَ مَنْ عَلَیْهِمَا عِنْدَ الَّتِی فَوْقَهُمَا کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذِهِ الثَّلَاثُ بِمَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ عِنْدَ الرَّابِعَةِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ حَتَّى انْتَهَى إِلَى السَّابِعَةِ وَ هُنَّ وَ مَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ عِنْدَ الْبَحْرِ الْمَکْفُوفِ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ عِنْدَ جِبَالِ الْبَرَدِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ مِنْ جِبالٍ فِیها مِنْ بَرَدٍ (النور: ٤٣) وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ عِنْدَ الْهَوَاءِ الَّذِی تَحَارُ فِیهِ الْقُلُوبُ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْهَوَاءُ عِنْدَ حُجُبِ النُّورِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْهَوَاءُ وَ حُجُبُ النُّورِ عِنْدَ الْکُرْسِیِّ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ (البقرة: ٢٥٥) وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْهَوَاءُ وَ حُجُبُ النُّورِ وَ الْکُرْسِیُّ عِنْدَ الْعَرْشِ کَحَلْقَةٍ فِی فَلَاةٍ قِیٍّ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى (طه: ٥) [وَ فِی رِوَایَةِ الْحَسَنِ] الْحُجُبُ قَبْلَ الْهَوَاءِ الَّذِی تَحَارُ فِیهِ الْقُلُوبُ.
حسین بن زید هاشمى به نقل از امام صادق علیه السّلام مىگوید: زینب عطر فروش که زنى لوچ بود نزد زنان و دختران پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم مىآمد و به آنان عطر مىفروخت. روزى پیامبر به خانه آمد در حالى که زینب در میان آنان بود. حضرت صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم رو به او کرد و فرمود: هر گاه تو به خانه ما مىآیى خانه ما خوشبو مى‌شود زینب در پاسخ گفت: بلکه خانههاى تو به بوى خوش خودت خوشبوتر است. پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: هر گاه عطر مىفروشى آن را با چیز دیگر میامیز که این کار به تقوا نزدیکتر و براى دارایى پایندهتراست. او در پاسخ عرض کرد: یا رسول اللَّه! اینک من نیامدهام چیزى بفروشم و آمدهام تا پیرامون عظمت خداوند سبحان از شما پرسش کنم. پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: جلّ جلاله، پیرامون بخشى از آن با تو سخن خواهم گفت و سپس فرمود: همانا این زمین و هر که بر آن است در برابر آنچه زیر آن قرار گرفته همچون حلقهاى است که در سرزمینى پهناور و خالى از سکنه افتاده باشد و این هر دو با آنچه در آنها و بر آنهاست در برابر آنچه زیر آن است چون حلقهاى است که در فلاتى پرت، افتاده است و همچنین است سومى تا آنکه به هفتمى مىرسد، سپس این آیه را تلاوت فرمود: ... «هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین آفرید»(سوره طلاق/ آیه ١٢) و این هفت زمین با آنچه در آنهاست و آنچه بر آنهاست بر پشت خروس همچون حلقهاى است که در دشتى پرت افتاده است. این خروس دو بال دارد که یک بال در مشرق و بال دیگرش در مغرب است و دو پاى آن خروس در آن سوى مرزهاى هستى و این هفت زمین و آن خروس و هر که در آن و بر آن است بر روى صخره همچون حلقهاى است در دشتى پهناور و پرت و آن صخره با هر که در آن و بر آن است بر پشت ماهى چون حلقهاى است که در دشت پهناور و پرتى افتاده باشد و این هفت زمین و این خروس و این صخره و این ماهى با هر که در آن و بر آن است در دریاى تاریک چون حلقهاى است در بیابانى پرت و این هفت زمین و این خروس و این صخره و این ماهى و این دریاى تاریک در هواى روان چون حلقهاى است در دشتى پرت سپس این آیه را تلاوت فرمود: «آنچه در آسمانها و آنچه در زمین و آنچه میان آن دو و آنچه زیر خاک است از آن اوست»(سوره طه/ آیه ٦) و آگاهى بشر در همین طبقه ثرى به پایان مىرسد و این هفت زمین و این خروس و این صخره و این ماهى و این دریاى تاریک و این هوا و این ثرى با هر آنکه در آن و بر آن است همه در برابر آسمان نخست چون حلقهاى است در بیابانى پرت و این همه با آسمان نزدیک و با هر که بر آن و در آن است نزد آنکه بر فراز آن است چون حلقهاى است در دشتى پرت و این دو آسمانو هر که در آن و بر آن است نزد آنکه بر فراز آنهاست چون حلقهاى است در بیابانى پهناور و پرت و این هر سه با هر آنکه در آن و بر آن است نزد چهارمین چون حلقهاى است در دشتى پهناور و پرت تا برسد به آسمان هفتم و همه آنها و هر که در آن و بر آن است در برابر دریایى که از اهل زمین نهفته است چون حلقهاى است در دشتى پهناور و پرت و این هفت آسمان و آن دریایى نهان در برابر کوههاى تگرگ همچون حلقهاى است در دشتى پرت. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «و [خداست که] از آسمان از کوههایى[از ابر یخ زده] که در آنجاست تگرگى فرو مىریزد»(سوره نور/ آیه ٤٣) و این هفت آسمان و آن دریاى نهان و کوههاى تگرگ در برابر هوایى که دلها در آن سرگردانند همچون حلقهاى است در بیابانى پهناور و پرت و این هفت آسمان و دریاى نهان و کوههاى تگرگ و هوا در برابر پردههاى نور همچون حلقهاى است در دشتى پهناور و پرت و این هفت آسمان و دریاى نهان و کوههاى تگرگ و هوا و پردههاى نور در برابر کرسى همچون حلقهاى است در بیابانى پهناور و پرت و سپس این آیه را تلاوت فرمود:... «کرسى او آسمانها و زمین را در برگرفته و نگهدارى آنها بر او دشوار نیست و اوست والاى بزرگ»(سوره بقره/ آیه ٢٥٥) و این هفت آسمان و دریاى نهان و کوههاى تگرگ و پردههاى نور و کرسى در برابر عرش همچون حلقهاى است در دشتى پهناور و پرت و سپس این آیه را تلاوت فرمود: «خداى رحمان که بر عرش استیلا یافته است»(سوره طه/ آیه ٥) و در روایت حسن، پردهها پیش از هوایى است که دلها در آن سرگردانند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٨، ص ١٥٣، ح ١٤٣
٦- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ ذَکَرَهُ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ لَا أُعَلِّمُکَ شَیْئاً تَقُولُهُ فِی صَلَاةِ جَعْفَرٍ فَقُلْتُ بَلَى فَقَالَ إِذَا کُنْتَ فِی آخِرِ سَجْدَةٍ مِنَ الْأَرْبَعِ رَکَعَاتٍ فَقُلْ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ تَسْبِیحِکَ «سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ الْوَقَارَ سُبْحَانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَ تَکَرَّمَ بِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ سُبْحَانَ مَنْ أَحْصَى کُلَّ شَیْءٍ عِلْمُهُ سُبْحَانَ ذِی الْمَنِّ وَ النِّعَمِ سُبْحَانَ ذِی الْقُدْرَةِ وَ الْکَرَمِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ وَ اسْمِکَ الْأَعْظَمِ وَ کَلِمَاتِکَ التَّامَّةِ الَّتِی تَمَّتْ صِدْقاً وَ عَدْلًا صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا.»
ابو سعید مدائنى گوید: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: آیا مى‌خواهى چیزى یادت دهم که در نماز جعفر بخوانى؟ عرض کردم: آرى.
فرمود: در سجده آخر رکعت چهارم پس از پایان تسبیح بگو:
« پاک و منزه است آنکه لباس توانمندی و بزرگ‌منشی در بر دارد، پاک و منزه است آنکه به بزرگی مهر ورزد و به آن گرامی باشد، پاک و منزه است آنکه پاکی جز برای او سزاوار نیست، پاک و منزه است آنکه دانشش هر چیز را برشمارد، پاک و منزه است آن سرچشمه‌ی مهربانی و بخشش، پاک و منزه است آن دارای قدرت و بزرگواری؛ خدایا از تو خواستارم به‌حق بندها و گره‌گاه‌های شکوه عرشت و به‌حق نهایت مهرت که در کتابت آوردی و نام بزرگت و کلمات بی‌عیب و نقصت که در راستی و عدالت دارای کمال است، بر محمّد و خاندانش درود فرست و با من چنین و چنان کن...» (و حاجت خود را بیان کن.)
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٣، ص ٤٦٧، ح ٦
١- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ الْجَاثَلِیقُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَحْمِلُ الْعَرْشَ أَمِ الْعَرْشُ یَحْمِلُهُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَامِلُ الْعَرْشِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً (فاطر: ٤١) قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ (الحاقّة: ١٧) فَکَیْفَ قَالَ ذَلِکَ وَ قُلْتَ إِنَّهُ یَحْمِلُ الْعَرْشَ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ الْعَرْشَ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ أَنْوَارٍ أَرْبَعَةٍ نُورٍ أَحْمَرَ مِنْهُ احْمَرَّتِ الْحُمْرَةُ وَ نُورٍ أَخْضَرَ مِنْهُ اخْضَرَّتِ الْخُضْرَةُ وَ نُورٍ أَصْفَرَ مِنْهُ اصْفَرَّتِ الصُّفْرَةُ وَ نُورٍ أَبْیَضَ مِنْهُ ابْیَضَّ الْبَیَاضُ وَ هُوَ الْعِلْمُ الَّذِی حَمَّلَهُ اللَّهُ الْحَمَلَةَ وَ ذَلِکَ نُورٌ مِنْ عَظَمَتِهِ فَبِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ أَبْصَرَ قُلُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ عَادَاهُ الْجَاهِلُونَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ ابْتَغَى مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مِنْ جَمِیعِ خَلَائِقِهِ إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ بِالْأَعْمَالِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ الْأَدْیَانِ الْمُشْتَبِهَةِ فَکُلُّ مَحْمُولٍ یَحْمِلُهُ اللَّهُ بِنُورِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ قُدْرَتِهِ لَا یَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً وَ لَا مَوْتاً وَ لَا حَیَاةً وَ لَا نُشُوراً فَکُلُّ شَیْءٍ مَحْمُولٌ وَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى الْمُمْسِکُ لَهُمَا أَنْ تَزُولَا وَ الْمُحِیطُ بِهِمَا مِنْ شَیْءٍ وَ هُوَ حَیَاةُ کُلِّ شَیْءٍ وَ نُورُ کُلِّ شَیْءٍ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى عَمَّا یَقُولُونَ عُلُوّاً کَبِیراً قَالَ لَهُ فَأَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَیْنَ هُوَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع هُوَ هَاهُنَا وَ هَاهُنَا وَ فَوْقُ وَ تَحْتُ وَ مُحِیطٌ بِنَا وَ مَعَنَا وَ هُوَ قَوْلُهُ- ما یَکُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا فَالْکُرْسِیُّ مُحِیطٌ بِالسَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفى وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَى- وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ فَالَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ هُمُ الْعُلَمَاءُ الَّذِینَ حَمَّلَهُمُ اللَّهُ عِلْمَهُ وَ لَیْسَ یَخْرُجُ عَنْ هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ شَیْءٌ خَلَقَ اللَّهُ فِی مَلَکُوتِهِ الَّذِی أَرَاهُ اللَّهُ أَصْفِیَاءَهُ وَ أَرَاهُ خَلِیلَهُ ع فَقَالَ- وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ (الأنعام: ٧٥) وَ کَیْفَ یَحْمِلُ حَمَلَةُ الْعَرْشِ اللَّهَ وَ بِحَیَاتِهِ حَیِیَتْ قُلُوبُهُمْ وَ بِنُورِهِ اهْتَدَوْا إِلَى مَعْرِفَتِهِ.
جاثلیق از امیر المؤمنین علیه السلام پرسید و گفت: بمن بگو آیا خداى عز و جل عرش را حمل میکند یا عرش او را حمل مینماید؟ حضرت فرمود: خداى عز و جل حامل عرش و آسمانها و زمین و آنچه در آنها و میان آنهاست میباشد و این گفتار خود خداى عز و جل است (٤١ سوره ٣٥) «خدا آسمانها و زمین را نگه میدارد که نیفتد جز او هیچکس نگهشان نمیدارد و او بردبار و آمرزنده است.» جاثلیق گفت: پس چگونه خدا فرماید (١٧ سوره ٦٩) در آن روز هشت نفر عرش پروردگار ترا در بالایشان حمل کنند و شما گفتى خدا عرش و آسمانها و زمین را حمل کند. حضرت فرمود: همانا خداى تعالى عرش را از چهار نور آفرید: نور سرخى که هر سرخى از آن سرخى گرفت و نور سبزى که هر سبزى از آن سبزى یافت و نور زردى که هر زردى از آن زردى گرفت و نور سفیدى که از آن سفید شد و آن دانشى است که خدا بحاملین عطا فرموده است و آن نوریست از عظمت او، پس خدا به سبب عظمت و نورش دلهاى مؤمنان را بیناکرده و بهمان سبب نادانان با او دشمنى کرده و بهمان سبب تمام مخلوق او که در آسمانها و زمینند با اعمال مختلف و دینهاى همانند بسویش وسیله جویند آنها که از طریقى که خود او تعیین کرده رفتند بحق رسیدند و کسانى که بفکر خود و تقلید گمراهان تکیه کردند گمراه شدند و بت و خورشید و ماه و ستاره و امثال آن را پرستیدند بنا بر این همگى محمولند و خدا آنها را بسبب نور و عظمت و قدرتش حمل کند و آنها بر زیان و سود و مرگ و زندگى و برخاستن از گور خود توانائى ندارند، همه چیز محمولست و خداى تبارک و تعالى آسمان و زمین و آنچه را بآنها احاطه دارد از افتادن نگهدارد و خداست زندگى هر چیز و روشنى هر چیز، منزهست و برترى بزرگى دارد از آنچه بناحق گویند. جاثلیق گفت: بمن خبر ده که خدا در کجاست؟ امیر المؤمنین فرمود، او اینجاست و اینجا و بالا و پائین و محیط بر ما و همراه ما چنان که فرماید «رازگوئى میان سه نفر نباشد جز اینکه خدا چهارمین آنها و نه میان پنج نفر جز اینکه او ششمین آنها و نه کمتر از این و نه بیشتر باشد جز اینکه هر کجا باشند خدا با آنهاست» بنا بر این کرسى بآسمانها و زمین و فضا و زیر خاک احاطه دارد و اگر بگفتارت آواز بردارى او راز و پنهانت را از آن را میداند و همین است معنى قول خداى تعالى (٢٥٥ سوره ٢) کرسى خدا آسمانها و زمین را فرا گرفته و نگهداشتنش بر او سنگینى نمیکند و او والا و بزرگست، پس کسانى که عرش را حمل کنند دانشمندانى هستند که خدا علم خود را بآنها عطا فرموده و آنچه خدا در ملکوتش آفریده و ببرگزیدگان و خلیلش ابراهیم علیه السلام نموده از این چهار نور بیرون نیست که فرموده است (٧٥ سوره ٦) «بدینسان ملکوت آسمانها و زمین را بابراهیم نمودیم و براى اینکه از اهل یقین باشد» چگونه ممکن است حاملین عرش خدا را حمل کنند با آنکهبسبب زندگى او دلهاى ایشان زنده گشته و بسبب نور او بمعرفتش راهنمائى شدهاند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ١٢٩، ح ١
٦- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حَمَلَةُ الْعَرْشِ وَ الْعَرْشُ الْعِلْمُ ثَمَانِیَةٌ أَرْبَعَةٌ مِنَّا وَ أَرْبَعَةٌ مِمَّنْ شَاءَ اللَّهُ.
امام صادق (ع) فرمود: حاملین عرش- و عرش بمعنى علم است- هشت نفرند: چهار نفر از ما و چهار نفر از آنها که خدا خواهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ١٣٢، ح ٦
٢- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى قَالَ: سَأَلَنِی أَبُو قُرَّةَ الْمُحَدِّثُ أَنْ أُدْخِلَهُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَاسْتَأْذَنْتُهُ فَأَذِنَ لِی فَدَخَلَ فَسَأَلَهُ عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَ فَتُقِرُّ أَنَّ اللَّهَ مَحْمُولٌ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع کُلُّ مَحْمُولٍ مَفْعُولٌ بِهِ مُضَافٌ إِلَى غَیْرِهِ مُحْتَاجٌ وَ الْمَحْمُولُ اسْمُ نَقْصٍ فِی اللَّفْظِ وَ الْحَامِلُ فَاعِلٌ وَ هُوَ فِی اللَّفْظِ مِدْحَةٌ وَ کَذَلِکَ قَوْلُ الْقَائِلِ فَوْقَ وَ تَحْتَ وَ أَعْلَى وَ أَسْفَلَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها وَ لَمْ یَقُلْ فِی کُتُبِهِ إِنَّهُ الْمَحْمُولُ بَلْ قَالَ إِنَّهُ الْحَامِلُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ الْمُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا وَ الْمَحْمُولُ مَا سِوَى اللَّهِ وَ لَمْ یُسْمَعْ أَحَدٌ آمَنَ بِاللَّهِ وَ عَظَمَتِهِ قَطُّ قَالَ فِی دُعَائِهِ یَا مَحْمُولُ قَالَ أَبُو قُرَّةَ فَإِنَّهُ قَالَ وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ وَ قَالَ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع الْعَرْشُ لَیْسَ هُوَ اللَّهَ وَ الْعَرْشُ اسْمُ عِلْمٍ وَ قُدْرَةٍ وَ عَرْشٍ فِیهِ کُلُّ شَیْءٍ ثُمَّ أَضَافَ الْحَمْلَ إِلَى غَیْرِهِ خَلْقٍ مِنْ خَلْقِهِ لِأَنَّهُ اسْتَعْبَدَ خَلْقَهُ بِحَمْلِ عَرْشِهِ وَ هُمْ حَمَلَةُ عِلْمِهِ وَ خَلْقاً یُسَبِّحُونَ حَوْلَ عَرْشِهِ وَ هُمْ یَعْمَلُونَ بِعِلْمِهِ وَ مَلَائِکَةً یَکْتُبُونَ أَعْمَالَ عِبَادِهِ وَ اسْتَعْبَدَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِالطَّوَافِ حَوْلَ بَیْتِهِ وَ اللَّهُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى کَمَا قَالَ وَ الْعَرْشُ وَ مَنْ یَحْمِلُهُ وَ مَنْ حَوْلَ الْعَرْشِ وَ اللَّهُ الْحَامِلُ لَهُمُ الْحَافِظُ لَهُمُ الْمُمْسِکُ الْقَائِمُ عَلَى کُلِّ نَفْسٍ وَ فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ وَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا یُقَالُ مَحْمُولٌ وَ لَا أَسْفَلُ قَوْلًا مُفْرَداً لَا یُوصَلُ بِشَیْءٍ فَیَفْسُدُ اللَّفْظُ وَ الْمَعْنَى...
ابو قرة محدث بر حضرت امام رضا (ع) وارد شد و از مسائل حلال و حرام پرسید، سپس عرضکرد: شما قبول دارید که خدا محمولست؟ حضرت فرمود: هر محمولى فعلى بر او واقع شده که بدیگرى نسبت دارد (و آن فعل حمل است که بحامل نسبت دارد) و «محمول» اسمى است که در تعبیر دلالت بر نقص دارد و «حامل» فاعل است و در تعبیر دلالت بر مدح دارد و همچنین است قول آنکه گوید: زبر، زیر، بالا، پائین (که زبر و بالا دلالت بر مدح دارد و زیر و پائین دلالت بر نقص) و خدا فرموده است (١١٠ سوره ١٧) «خدا را نامهاى نیکوست، او را بآنها بخوانید» و در هیچ یک از کتب آسمانى خود نفرموده است که او محمولست بلکه گفته است او حامل است در خشکى و دریا (فرزندان آدم را در آیه ٧٠ سوره ١٨) و نگهدار آسمانها و زمین است از افتادن (در آیه ٤١ سوره ٣٥) و غیر خدا محمولست و هیچ گاه از کسى که بخدا و عظمتش ایمان دارد شنیده نشده که در دعاى خود گوید «یا محمول» ابو قرة گفت: «خدا خود فرموده است: در آن روز عرش پروردگار ترا هشت نفر در بالایشان حمل کنند» و باز فرموده است (٧ سوره ٤٠) «کسانى که عرش را حمل میکنند» حضرت ابو الحسن (ع) فرمود: عرش که خدا نیست عرش نام علم و قدرتست و عرشى است که همه چیز در او است. آنگاه فعل حمل را بغیر خود که مخلوقى از مخلوقاتش باشد نسبت داده است بدین جهت که از آن مخلوق بسبب حمل عرشش عبادت خواسته است، حاملان عرش حاملان علم خدایند و مخلوقى هستند که گرد عرش او تسبیح گویند و بعلم او کار کنند و فرشتگانى هستند که کردارهاى بندگانش را نویسند و از اهل زمین بسبب طواف گرد خانه خویش عبادت خواسته است و خدا بر عرش تسلط دارد چنانچه فرمود و عرش و آنها که حملش کنند و آنها که گردش باشند (همگى نسبت بخدا محمولند) و خدا حامل آنها و حافظ آنها و نگهدارنده آنهاست و بپادارنده هر جان و بالاى هر چیز و بر همه چیز است و نسبت بخدا کلمه محمول و اسفل بتنهائى بدون اینکه بکلمه دیگرى بچسبد نباید گفت تا لفظ و معنى خراب شود...
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ١٣٠، ح ٢
٣- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ وَ غَیْرِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ رَفَعَهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ لِلَّهِ نَهَراً دُونَ عَرْشِهِ وَ دُونَ النَّهَرِ الَّذِی دُونَ عَرْشِهِ نُورٌ نَوَّرَهُ وَ إِنَّ فِی حَافَتَیِ النَّهَرِ رُوحَیْنِ مَخْلُوقَیْنِ- رُوحُ الْقُدُسِ وَ رُوحٌ مِنْ أَمْرِهِ وَ إِنَّ لِلَّهِ عَشْرَ طِینَاتٍ خَمْسَةً مِنَ الْجَنَّةِ وَ خَمْسَةً مِنَ الْأَرْضِ فَفَسَّرَ الْجِنَانَ وَ فَسَّرَ الْأَرْضَ ثُمَّ قَالَ مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا مَلَکٍ مِنْ بَعْدِهِ جَبَلَهُ إِلَّا نَفَخَ فِیهِ مِنْ إِحْدَى الرُّوحَیْنِ وَ جَعَلَ النَّبِیَّ ص مِنْ إِحْدَى الطِّینَتَیْنِ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع مَا الْجَبْلُ فَقَالَ الْخَلْقُ غَیْرَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَنَا مِنَ الْعَشْرِ طِینَاتٍ وَ نَفَخَ فِینَا مِنَ الرُّوحَیْنِ جَمِیعاً فَأَطْیِبْ بِهَا طِیباً وَ رَوَى غَیْرُهُ عَنْ أَبِی الصَّامِتِ قَالَ طِینُ الْجِنَانِ جَنَّةُ عَدْنٍ وَ جَنَّةُ الْمَأْوَى وَ جَنَّةُ النَّعِیمِ وَ الْفِرْدَوْسُ وَ الْخُلْدُ وَ طِینُ الْأَرْضِ مَکَّةُ وَ الْمَدِینَةُ وَ الْکُوفَةُ وَ بَیْتُ الْمَقْدِسِ وَ الْحَائِرُ.
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: براى خدا نهریست پایین عرش و نزد آن نهر نوریست که خدایش فروزان ساخته و در دو جانب نهر دو روح آفریده شده: روح القدس و روح وابسته بامر خدا، و براى خدا ده طینت (سرشت، گل) است: پنج تاى آنها از بهشت است و پنج دیگر از زمین،- آنگاه بهشتى و زمینى را تفسیر نمود سپس فرمود: هر پیغمبر و فرشتهاى را که خدا پس از پیغمبر سرشته است، یکى از این دو روح را در او دمیده، و پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله را از یکى از آن دو قسم طینت سرشته است بجز ما خاندان- راوى گوید بموسى بن جعفر علیه السلام عرضکردم: سرشتن چیست؟ فرمود: آفریدنست- همانا خداى عز و جل ما خاندان را، از آن ده طینت آفرید و از هر دو روح در ما دمید، وه چه طینت پاکیزهئى!
و دیگرى از ابو الصامت روایت کرده که امام علیه السلام (در تفسیر بهشتى و زمینى) فرمود: طینت بهشتى، بهشت عدن و بهشتمأوى و بهشت نعیم و فردوس و خلد است. و طینت زمینى: مکه و مدینه و کوفه و بیت المقدس و حائر (امام حسین علیه السلام) است.
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ١، ص ٣٨٩، ح ٣
١- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: مَا تَرْوِی هَذِهِ النَّاصِبَةُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِیمَا ذَا فَقَالَ فِی أَذَانِهِمْ وَ رُکُوعِهِمْ وَ سُجُودِهِمْ فَقُلْتُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّ أُبَیَّ بْنَ کَعْبٍ رَآهُ فِی النَّوْمِ فَقَالَ کَذَبُوا فَإِنَّ دِینَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعَزُّ مِنْ أَنْ یُرَى فِی النَّوْمِ قَالَ فَقَالَ لَهُ سَدِیرٌ الصَّیْرَفِیُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَحْدِثْ لَنَا مِنْ ذَلِکَ ذِکْراً فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا عَرَجَ بِنَبِیِّهِ ص إِلَى سَمَاوَاتِهِ السَّبْعِ أَمَّا أُولَاهُنَّ فَبَارَکَ عَلَیْهِ وَ الثَّانِیَةَ عَلَّمَهُ فَرْضَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ مَحْمِلًا مِنْ نُورٍ فِیهِ أَرْبَعُونَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ النُّورِ کَانَتْ مُحْدِقَةً بِعَرْشِ اللَّهِ تَغْشَى أَبْصَارَ النَّاظِرِینَ أَمَّا وَاحِدٌ مِنْهَا فَأَصْفَرُ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ اصْفَرَّتِ الصُّفْرَةُ وَ وَاحِدٌ مِنْهَا أَحْمَرُ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ احْمَرَّتِ الْحُمْرَةُ وَ وَاحِدٌ مِنْهَا أَبْیَضُ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ ابْیَضَّ الْبَیَاضُ وَ الْبَاقِی عَلَى سَائِرِ عَدَدِ الْخَلْقِ مِنَ النُّورِ وَ الْأَلْوَانِ فِی ذَلِکَ الْمَحْمِلِ حَلَقٌ وَ سَلَاسِلُ مِنْ فِضَّةٍ ثُمَّ عَرَجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ فَنَفَرَتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَى أَطْرَافِ السَّمَاءِ وَ خَرَّتْ سُجَّداً وَ قَالَتْ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ مَا أَشْبَهَ هَذَا النُّورَ بِنُورِ رَبِّنَا فَقَالَ جَبْرَئِیلُ ع اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ ثُمَّ فُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ اجْتَمَعَتِ الْمَلَائِکَةُ فَسَلَّمَتْ عَلَى النَّبِیِّ ص أَفْوَاجاً وَ قَالَتْ یَا مُحَمَّدُ کَیْفَ أَخُوکَ إِذَا نَزَلْتَ فَأَقْرِئْهُ السَّلَامَ قَالَ النَّبِیُّ ص أَ فَتَعْرِفُونَهُ قَالُوا وَ کَیْفَ لَا نَعْرِفُهُ وَ قَدْ أُخِذَ مِیثَاقُکَ وَ مِیثَاقُهُ مِنَّا وَ مِیثَاقُ شِیعَتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ عَلَیْنَا وَ إِنَّا لَنَتَصَفَّحُ وُجُوهَ شِیعَتِهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ خَمْساً یَعْنُونَ فِی کُلِّ وَقْتِ صَلَاةٍ وَ إِنَّا لَنُصَلِّی عَلَیْکَ وَ عَلَیْهِ قَالَ ثُمَّ زَادَنِی رَبِّی أَرْبَعِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ النُّورِ لَا یُشْبِهُ النُّورَ الْأَوَّلَ وَ زَادَنِی حَلَقاً وَ سَلَاسِلَ وَ عَرَجَ بِی إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِیَةِ فَلَمَّا قَرِبْتُ مِنْ بَابِ السَّمَاءِ الثَّانِیَةِ نَفَرَتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَى أَطْرَافِ السَّمَاءِ وَ خَرَّتْ سُجَّداً وَ قَالَتْ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ مَا أَشْبَهَ هَذَا النُّورَ بِنُورِ رَبِّنَا فَقَالَ جَبْرَئِیلُ ع أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَاجْتَمَعَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ قَالَتْ یَا جَبْرَئِیلُ مَنْ هَذَا مَعَکَ قَالَ هَذَا مُحَمَّدٌ ص قَالُوا وَ قَدْ بُعِثَ قَالَ نَعَمْ قَالَ النَّبِیُّ ص فَخَرَجُوا إِلَیَّ شِبْهَ الْمَعَانِیقِ فَسَلَّمُوا عَلَیَّ وَ قَالُوا أَقْرِئْ أَخَاکَ السَّلَامَ قُلْتُ أَ تَعْرِفُونَهُ قَالُوا وَ کَیْفَ لَا نَعْرِفُهُ وَ قَدْ أُخِذَ مِیثَاقُکَ وَ مِیثَاقُهُ وَ مِیثَاقُ شِیعَتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ عَلَیْنَا وَ إِنَّا لَنَتَصَفَّحُ وُجُوهَ شِیعَتِهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ خَمْساً یَعْنُونَ فِی کُلِّ وَقْتِ صَلَاةٍ قَالَ ثُمَّ زَادَنِی رَبِّی أَرْبَعِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ النُّورِ لَا تُشْبِهُ الْأَنْوَارَ الْأُولَى ثُمَّ عَرَجَ بِی إِلَى السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ فَنَفَرَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ خَرَّتْ سُجَّداً وَ قَالَتْ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ مَا هَذَا النُّورُ الَّذِی یُشْبِهُ نُورَ رَبِّنَا فَقَالَ جَبْرَئِیلُ ع أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَاجْتَمَعَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ قَالَتْ مَرْحَباً بِالْأَوَّلِ وَ مَرْحَباً بِالْآخِرِ وَ مَرْحَباً بِالْحَاشِرِ وَ مَرْحَباً بِالنَّاشِرِ- مُحَمَّدٌ خَیْرُ النَّبِیِّینَ وَ عَلِیٌّ خَیْرُ الْوَصِیِّینَ قَالَ النَّبِیُّ ص ثُمَّ سَلَّمُوا عَلَیَّ وَ سَأَلُونِی عَنْ أَخِی قُلْتُ هُوَ فِی الْأَرْضِ أَ فَتَعْرِفُونَهُ قَالُوا وَ کَیْفَ لَا نَعْرِفُهُ وَ قَدْ نَحُجُّ الْبَیْتَ الْمَعْمُورَ کُلَّ سَنَةٍ وَ عَلَیْهِ رَقٌّ أَبْیَضُ فِیهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ وَ اسْمُ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ ع وَ شِیعَتِهِمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ إِنَّا لَنُبَارِکُ عَلَیْهِمْ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ خَمْساً یَعْنُونَ فِی وَقْتِ کُلِّ صَلَاةٍ وَ یَمْسَحُونَ رُءُوسَهُمْ بِأَیْدِیهِمْ قَالَ ثُمَّ زَادَنِی رَبِّی أَرْبَعِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ النُّورِ لَا تُشْبِهُ تِلْکَ الْأَنْوَارَ الْأُولَى ثُمَّ عَرَجَ بِی حَتَّى انْتَهَیْتُ إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَلَمْ تَقُلِ الْمَلَائِکَةُ شَیْئاً وَ سَمِعْتُ دَوِیّاً کَأَنَّهُ فِی الصُّدُورِ فَاجْتَمَعَتِ الْمَلَائِکَةُ فَفُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ خَرَجَتْ إِلَیَّ شِبْهَ الْمَعَانِیقِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ ع حَیَّ عَلَى الصَّلَاةِ حَیَّ عَلَى الصَّلَاةِ حَیَّ عَلَى الْفَلَاحِ حَیَّ عَلَى الْفَلَاحِ فَقَالَتِ الْمَلَائِکَةُ صَوْتَانِ مَقْرُونَانِ مَعْرُوفَانِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ ع قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ فَقَالَتِ الْمَلَائِکَةُ هِیَ لِشِیعَتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ اجْتَمَعَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ قَالَتْ کَیْفَ تَرَکْتَ أَخَاکَ فَقُلْتُ لَهُمْ وَ تَعْرِفُونَهُ قَالُوا نَعْرِفُهُ وَ شِیعَتَهُ وَ هُمْ نُورٌ حَوْلَ عَرْشِ اللَّهِ وَ إِنَّ فِی الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ لَرَقّاً مِنْ نُورٍ فِیهِ کِتَابٌ مِنْ نُورٍ فِیهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ وَ شِیعَتِهِمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا یَزِیدُ فِیهِمْ رَجُلٌ وَ لَا یَنْقُصُ مِنْهُمْ رَجُلٌ وَ إِنَّهُ لَمِیثَاقُنَا وَ إِنَّهُ لَیُقْرَأُ عَلَیْنَا کُلَّ یَوْمِ جُمُعَةٍ ثُمَّ قِیلَ لِی ارْفَعْ رَأْسَکَ یَا مُحَمَّدُ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا أَطْبَاقُ السَّمَاءِ قَدْ خُرِقَتْ وَ الْحُجُبُ قَدْ رُفِعَتْ ثُمَّ قَالَ لِی طَأْطِئْ رَأْسَکَ انْظُرْ مَا تَرَى فَطَأْطَأْتُ رَأْسِی فَنَظَرْتُ إِلَى بَیْتٍ مِثْلِ بَیْتِکُمْ هَذَا وَ حَرَمٍ مِثْلِ حَرَمِ هَذَا الْبَیْتِ لَوْ أَلْقَیْتُ شَیْئاً مِنْ یَدِی لَمْ یَقَعْ إِلَّا عَلَیْهِ فَقِیلَ لِی یَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذَا الْحَرَمُ وَ أَنْتَ الْحَرَامُ وَ لِکُلِّ مِثْلٍ مِثَالٌ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ ادْنُ مِنْ صَادٍ فَاغْسِلْ مَسَاجِدَکَ وَ طَهِّرْهَا وَ صَلِّ لِرَبِّکَ فَدَنَا رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ صَادٍ وَ هُوَ مَاءٌ یَسِیلُ مِنْ سَاقِ الْعَرْشِ الْأَیْمَنِ فَتَلَقَّى رَسُولُ اللَّهِ ص الْمَاءَ بِیَدِهِ الْیُمْنَى فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ صَارَ الْوُضُوءُ بِالْیَمِینِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ أَنِ اغْسِلْ وَجْهَکَ فَإِنَّکَ تَنْظُرُ إِلَى عَظَمَتِی ثُمَّ اغْسِلْ ذِرَاعَیْکَ الْیُمْنَى وَ الْیُسْرَى فَإِنَّکَ تَلَقَّى بِیَدِکَ کَلَامِی ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَکَ بِفَضْلِ مَا بَقِیَ فِی یَدَیْکَ مِنَ الْمَاءِ وَ رِجْلَیْکَ إِلَى کَعْبَیْکَ فَإِنِّی أُبَارِکُ عَلَیْکَ وَ أُوطِئُکَ مَوْطِئاً لَمْ یَطَأْهُ أَحَدٌ غَیْرُکَ فَهَذَا عِلَّةُ الْأَذَانِ وَ الْوُضُوءِ.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: این ناصبى‌ها (دشمنان اهل بیت (ع)) چه روایت مى‌کنند؟ عرض کردم: قربانت گردم! در مورد چه چیزى؟ فرمود: در مورد اذان، رکوع و سجودشان.
عرض کردم آنها مى‌گویند: ابىّ بن کعب آنها را در خواب دیده است (یعنى پیامبر صلّى اللّه علیه و اله در خواب او به اذان، رکوع و سجود حکم فرمود.)
آن حضرت فرمود: دروغ مى‌گویند؛ زیرا دین خدا گرامى‌تر از آن است که در خواب دیده شود. سدیر صیرفى به آن حضرت عرض کرد: قربانت گردم! درباره آن براى ما سخنى بفرما.
امام صادق علیه السّلام فرمود: وقتى که خداوند عزّ و جلّ پیامبر خود را به آسمان‌هاى هفتگانه برد، در نخستین معراج بر آن حضرت (به واسطه تعیین جانشینان و اوصیاى گرامش علیهم السّلام) برکت داد، و در معراج دوم واجبات آن را به او تعلیم داد. خداوند محملى از نور نازل فرمود که در آن چهل نوع از انواع و اقسام نور بود که پیرامون عرش خداوند را احاطه کرده بودند و دیدگان بینندگان با آن نوازش مى‌شد. یکى از آنها نور زرد بود و به‌همین دلیل رنگ زرد زرد شد. دیگرى سرخ بود و به‌همین سبب رنگ سرخ سرخ شد، سومى سفید بود و به همین جهت رنگ سفید سفید شد و بقیّه رنگ‌ها بر طبق انواع دیگر نورها، و آن رنگ‌ها در آن محمل مانند حلقه‌ها و زنجیرهاى سیمین بودند.
سپس آن حضرت به آسمان اوّل برده شد. فرشتگان در اطراف آسمان پراکنده شده و به سجده افتادند و گفتند: پاک و منزّه است خداوند! چقدر این نور (پیامبر صلّى اللّه علیه و اله) شبیه نور پروردگار ماست! جبرئیل علیه السّلام گفت: اللّه أکبر اللّه أکبر.
آنگاه درهاى آسمان گشوده شد و فرشتگان گرد آمدند و گروه‌گروه بر پیامبر صلّى اللّه علیه و اله سلام مى‌کردند و مى‌گفتند: اى محمّد! برادرت (على علیه السّلام) چگونه است؟ چون به زمین بازگشتى سلام ما را به او برسان.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: آیا او را مى‌شناسید؟ گفتند: چگونه او را نمى‌شناسیم؟ با اینکه براى تو، او و شیعیان او تا روز رستاخیز از ما پیمان گرفته شده است، ما هرروز پنج مرتبه - در اوقات نماز - به چهره شیعیان مى‌نگریم و بر تو و على علیه السّلام درود مى‌فرستیم.
حضرتش فرمود: آنگاه خداوند چهل نور دیگر که هیچ نور دیگر، هیچ شباهتى به آن چهل نور نخستین نداشت، به من عطا فرمود و به همان مقدار نیز به حلقه‌ها و زنجیرها افزود، و مرا به آسمان دوم عروج داد. وقتى نزدیک دروازه آسمان شدم، فرشتگان به اطراف آسمان متفرّق شده و به سجده افتادند و گفتند: پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و روح القدس! چقدر این نور شبیه نور پروردگار ماست! جبرئیل علیه السّلام گفت: شهادت مى‌دهم که هیچ معبودى جز خدا نیست، شهادت مى‌دهم که هیچ معبودى جز خدا نیست.
فرشتگان جمع شده و گفتند: اى جبرئیل! این شخص که همراه توست کیست؟ گفت: محمّد صلّى اللّه علیه و اله است. گفتند: آیا به پیامبرى مبعوث شده است؟ گفت: آرى.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: فرشتگان، همانند کوههاى ریگ به سوى من سرازیر شدند و بر من سلام کردند و گفتند: برادر خود را از جانب ما سلام برسان. گفتم: آیا او را مى‌شناسید؟ گفتند: چگونه او را نمى‌شناسیم در حالى که در مورد تو او و شیعیانش تا روز قیامت از ما پیمان گرفته شده است و ما، در هر شبانه‌روز پنج مرتبه - به هنگام نماز - به چهره شیعیان او مى‌نگریم.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: سپس خداوند چهل نوع دیگر از انواع نور به من عنایت فرمود که هیچ شباهتى به نورهاى پیشین نداشتند. آنگاه مرا به آسمان سوم بردند. فرشتگان متفرّق شده و به سجده افتادند و گفتند: پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و روح القدس! این چه نورى است که مانند نور پروردگار ماست؟
جبرئیل علیه السّلام گفت: گواهى مى‌دهم که محمّد صلّى اللّه علیه و اله رسول خداست، گواهى مى‌دهم که محمّد صلّى اللّه علیه و اله رسول خداست.
پس فرشتگان جمع شده و گفتند: خوش آمدى اى اوّلین مخلوق و آخرین پیامبر و خوش آمدى اى جمع‌کننده کمالات و اى نشردهنده آن (در اوصیا و جانشینان خویش) محمّد صلّى اللّه علیه و اله بهترین پیامبران و على علیه السّلام بهترین اوصیا و جانشینان است.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: آنگاه فرشتگان بر من سلام کرده و از حال برادرم (على علیه السّلام) پرسیدند. گفتم: او در زمین است، آیا او را مى‌شناسید؟ گفتند: چگونه او را نمى‌شناسیم در حالى که هرسال حجّ بیت المعمور را به جا مى‌آوریم و بر آن صحیفه سفیدى است که تا روز قیامت در آن، نام محمّد، على، حسن، حسین و أئمّه علیهم السّلام و شیعیان آنها است و ما، در هر شبانه‌روز پنج بار - به هنگام نماز - بر آنها برکت فرود مى‌آوریم، و دست‌هاى خود را به سرهایشان مى‌کشیم.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: آنگاه پروردگارم چهل نوع دیگر از انواع نور به من عطا فرمود که هیچ شباهتى به نورهاى پیشین نداشتند. پس از آن مرا به آسمان چهارم بردند و فرشتگان سخنى نمى‌گفتند و فقط صداهایى مى‌شنیدم که گویى در سینه‌ها بود. فرشتگان گرد آمدند و درهاى آسمان گشوده شد و مانند توده‌هاى ریگ به سوى من سرازیر شدند.
جبرئیل علیه السّلام گفت:«حىّ على الصّلاة، حىّ على الصّلاة، حىّ على الفلاح، حىّ على الفلاح.» فرشتگان گفتند: دو صداى معروفند که به‌هم نزدیکند. جبرئیل علیه السّلام گفت:«قد قامت الصلاة، قد قامت الصلاة.» فرشتگان گفتند: این تا روز قیامت براى شیعیان اوست.
آنگاه فرشتگان جمع شده و گفتند: برادر خود را در چه حال گذاردى؟ به آنها گفتم: او را مى‌شناسید؟ گفتند: او و شیعیانش را مى‌شناسیم. آنها نورهایى در گرد عرش خدا هستند، و همانا در بیت المعمور صحیفه‌اى از نور است که در آن صحیفه، نوشته‌اى از نور مى‌باشد و تا روز قیامت در آن نام محمّد، على، حسن، حسین و أئمّه علیهم السّلام و شیعیان ایشان مکتوب است و شخصى از آن کم و زیاد نخواهد شد و آن نوشته پیمان ماست که در هرروز جمعه براى ما خوانده مى‌شود.
آنگاه به من گفتند: اى محمّد! سر خود را بالا کن. سر خود را بالا بردم، دیدم که همه طبقات آسمانها شکافته شده و تمام حجابها برداشته شده است. سپس به من گفت: سر خود را فرود آور و نگاه کن که چه مى‌بینى؟ سر خود را فرود آوردم خانه‌اى مانند خانه شما و حرمى مانند حرم این خانه دیدم که اگر چیزى را از دست خود مى‌افکندم، نمى‌افتاد مگر بر آن.
به من گفتند: اى محمّد! این، حرم است و تویى محترم و براى هرچیز نمونه‌اى است. آنگاه خداوند به سوى من وحى فرمود که اى محمّد! به چشمه صاد نزدیک شو و مواضع (هفتگانه) سجده خود را بشوى و پاکیزه کن و براى پروردگار خویش نماز بخوان.
رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله به چشمه صاد - که آبى است که از پایین عرش جارى مى‌شود - نزدیک شد و آن حضرت آب را با دست راست برگرفت و به‌همین دلیل آب برداشتن براى وضو به دست راست سنّت شد.
پس از آن خداى عزّ و جلّ وحى فرمود که صورت خود را بشوى؛ زیرا تو به بزرگى آثار قدرت من نگاه مى‌کنى، سپس دو دست راست و چپ خویش را شست‌وشو ده؛ زیرا که تو با دست خود کلام مرا برمى‌گیرى، و آنگاه با ترى مانده در دو دستت، سر خود و دو پاى خویش را تا برآمدگى پا مسح کن، که من برکتى را بر تو فرود مى‌آورم و تو را به مقامى مى‌رسانم که کسى جز تو به آنجا گام ننهاده است.
بنابراین، علّت و سبب اذان و وضو این است (نه آنچه که مخالفان مى‌گویند).
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ٣، ص ٤٨٢، ح ١
